Y Tyst

I CYMDIUTHAS GYNORTHWYOI. ANNIBYN- WYR CEREDIGION. I At 01.yaydd, y Tysto SYR,—Byddaf yn wir ddiolchgar am y cyRe biynyddol etc unwaith or galw sylw Cyfundeb Ceredigion at y Drysorfa Gynorthwyol sydd yn perthyn i'r Cyfundeb. Tra yn diolch yn wresog i'r Ryddloniaid am eu patodrwydd i gyfraunu o Rwyddyn i Rwyddyn heb unrhyw apel atynt, end fod cariad Crist yn eu cymell i gynorthwyo, ofnwn fed eraill yn aughoiio y Gymdeithas, fel y luae yu ofynnol i alw sylw ati. Anghonodd rhai eglwysi gasglu yn 1914, a methodd eraill end yr ydyrn yu mawr hyderu y llwydda pob eglwys gyfeino ei chyfran i'r trysorydd, Mr Timothy Richards, Ardwyn, Lampeter, o hyn i ddechreu'r Rwyddyn. Byddai yn fendith i'r eglwysi i goiio dau betli neilltuol yii i9t.5 i. Y mae seJyIlia tasuacho) Mif IX,t)ertein, o saHe amaethwyr, yn eithriadol o lewyrchus. 2. Y mae gweinidogion yr eglwysi gwan yn gorfod dioddef yn fawr am fod ynlborth, &c., wedi codi yn uchel yn ei bris, heb eu bod hwy yn derbyn yr mi geiniog o fantais oddiwtth Iwyddiant masuach. Nid wyf wedi digwydd clywed am yr un gweinidog wedi cael codiad yn ei gyRog yn sir Aberteifi er dechreu y rhyfel. ? 'Apeliaf yn daer am gasgliad da o bob eglwys ?- fewn y Cyfuiideb bydd hyniiy yii gysur ac yn fendith. _L I ±!yctdai yn wertii i r egiwysi mwyai esgeuius i goilo fed eglwys Portland-street, Aberystwyth, er yu perthyn i'r Saeson, eto wedi casglu y swm o £17 us- 8c. yn 1914; a diolchwn iddi am gynorthwyo mor rhagorol o flwyddyn i Rwyddyn. J. D. JONES, Ysg. I

I Etholaeth Merthyr Tydfil. CAN BUM.AIS. Gwyddys erbyn hyn mai Mr James Winstone, o Bontnewynydd, Uywydd Undeb Glowyr De- heudir Cymru a Mynwy, yw g\r dewisol Bwr- deisdren Merthyr Tydnl i'w cynrychioli yn Senedd Prydain Fawr yn lle'r diweddar Mr. Keir Hardie. Daeth pump ymgeisydd i'r maes, set Mr Enoch Morrell, Troedyrhiw Mr. John Davies. Dowlais Mr. John Williams, Merthyr Mr. C. B. Stanton, Aberdar a Mr. James Win- stone. Eiddo Llafur yw'r sedd, ac yr oedd y pump yn wyr amiwg yn rhengau'r blaid honno. Syrthiodd Mr. Morrell a Mr. Davies yn fuan yn v frwydr. Dilynodd Mr. John Williams hwynt, gan adael Mr. Stanton a Mr. Winstone i ymladd y frwydr olaf. Hwyrach mai Bwrdeisdreti Merthyr yw'r etholaeth bwysicaf yng Nghymru ar lawer cyfrif. Mae'n bwysig oherwydd ei phoblogaeth. Mae nifer ei hetholwyr yn fwy na'r eiddo un ethol- aeth arall, a hi yn nnig yng Nghymru a enfyn ddau gynrychiolydd i Sant Stephan. Mae mwy- rif Rhyddfrydiaeth a Llafnr yn gadarnach ynddi nag yn unrhyw etholaeth arall, debygem, yn y Deyrnas C-yfunol. Hr pan etholwyd Mr. Henry Richard i'w chynrychioli yn Nhy'r Cyffredin, ryw banner can mlynedd yn ol, bu'n gyson ac yn ddiysgog yn ei hymlyniad wrth fuddiannau r werin, ac ni thry gyda phob awel wieidyddol. Hi oedd y gyntaf yn Neheudir Cymru, ac un o r ddwy gyntaf yn yr holl oIGymriLl, a anfonodd Ymncilltuwr i Sant Stephan-a Henry Richard ocdd yr Aelod Seneddol hwnnw. Rhoes y gwron hwnnw i'r etholaeth arbenigrwydd a fwynheir ganddi hyd heddyw. 'Roedd enw'r diweddar Keir Hardie yn adnabyddus drwy'r byd. Nid oedd o dras Gymreig. Eithr, ac efe'n alltnd yn ein plith, cafodd noddfa ddiogel ym Merthyr, a chyfle ganddi i ymladd brwydr IJafur yn Nhy y CyRredin, a chyda mwy o ddylanwad dtwy r holl wlad. Yno hefyd y magwyd Mr. D. A. Thomas fel gwr cyhoeddus, dyn o wrtaith meddwl a'n cydwiadwr medrnsaf ym myd masnach a diwydiant. Dyna'n fyr hanes diweddaraf y sedd bwysig hon. Beth yw'r rhagolygon am ei dyfodol P A bod yn deg wrth farnu'r etholiad presennot, rhaid yw cadw mewn cof mai adran yn i-iiiig Io etholwyr gweithiol, gwerinol a Rhyddirydol sy n gyfrifol am y dewisiad y tro hwn. Adran bwysig, mae'n wir yr adran fwyaf eithafol eu hegwydd- orion, eithr y fwyaf antnriaethus hefyd, set aelodau Undeb Glowyr Deheudir Cymru a Mynwy, a drigant ym Merthyr a'r cylch. Ni roddwyd rhan yn yr etholiad i'r miloedd gweith- wyr sydd y tuallan i'r Undeb ac ni welwn reswm digonol dros gwtogi rhyddid aelodau undeban eraill yn y cylch. Diau y dadleuir mai undeb y glowyr yw undeb llywodraethol y bwr- deisdreii. Mae ganddi gyfundrefn ardderchog ac, yn yr argyfwng mawr, doeth oedd gadael yr etholiad yn ei law. Uafuriodd Mr. James Winstone yn ddiwyd ar ran ei blaid yn yr helynt diweddaf. Hwyrach mai ei sel a'i weithgarwch bryd hynny sydd wedi ei gymeradwyo i sylw etholwyr Merthyr, er ei fod yn ddieithr i'r ardal. Carem pe bai mewn cydymdeimlad a'n delfrydau arnchelaf fel eenedl. Nid oedd y ddau Gymro, sef Mr. John Davies a Mr. John Williams, yn wyr cyn arnlyced ym Mhlaid Llafur ag oedd Mr. Winstone neu Mr. Stanton, ac ymddengys i hynny nlwrio yn eu herbyn yn yr etholiad. Beth bynnag am hynny. mae'r ddau yn Gymry mewn iaith a chydym- deimlad, ac ni ellir dweyd hynyna am y gweddill o'r ymgeiswyr. Mae inni ein hofnau, felly, na chwareuodd crelydd na chenedlgarwch ran o gwbl vn yr ornest. Disgwyliem, gan fod yr oil o'r ymgeiswyr yn werinwyr tanllyd, y byddai cenedlaetholdeb yn cael rhyw ychydig o sylw. A ydym i gasglu oddiwrth yr etholiad hwn fod cenedlaetholdeb, fel egwyddor lywodraethol ein bywyd gwleidyddol a chymdeithasol, yn lles-

Pob Oehr i'r Hool-payhad. wedi troi allan cyn waethed ag y cyhoedd- wyd. Tanwyd ef allan o gerbyd uwchlaw Uanrwst. a bu yn gorwedd yn anymwyb- odol yn hir, a'i ben mewn Ilyn o waed. Ond daeth Mr. Parry ato'i hun, cafodd driniaeth feddygol yn Llanrwst, galluog- wyd ef i ddychwelyd adref a bod o dan ofal &i feddyg ei hun. Wedi ychydg ddydd- iau o orffwys ae ymadfer, daeth am dro i ardal Aberafon at ei ferch, ac aeth i I/an- drindod wedyn. Brbyn hyn y mae gyda'i ddyledswyddau fel cynt, ac anodd taro ar wr prysurach. Hawdd y gallai'r ddam- wain bron'n angheuol; end llawenha ei gyfeillion ymhob man iddo ddod trwyddi mor nodus. Yehydig nynyddau yn ol dechreuodd gyhoeddi h a n e s ei yrfa: ramantus. Ysgrifennodd yr hanes hyd at y nwyddyn 1885—yna gadawodd y gwaith. Onid da fyddai ail ddechreu, a pharhau'r hunan-goiiant oddiyno ymlaen hyd at heddyw ? Rhyfeddol o amrywiol yw ei brofLadau wedi bod. Crwydrodd mewn llawer gwlad gwyr am lawer cylch. Mae yn esiampi mewn llawer rhinwedd. (g) Y mae Seren Gomer, o dan olygiaeth fy nghyn-gymydog, y Parch. D. Wyre Lewis, Rhos, yn dal ei thir yn dda fel cyhoeddiad dau-nsol i'r Bedyddwyr Cym- reig/ Yehydig nynyddau yn ol yr oedd Mr. Lewis yn bugeilio'r eglwys yng nghapel Calfaria, Uanelli, ac yn un o'r gweinidog- ion mwyaf cydwybodol adnabum yn y dref erioed. Mewn gair, yr oedd Wyre yn gydwybod i gyd.' Nis gallai oddef dim ond yr hyn oedd iawn. Y mae etc yn yr un ysbryd tua'r Rhos, ac yn teimlo yn ddwys ar gwestiwn y rhyfel yma. Yn ei gyhoeddiad, Seren Gomer, ysgrifennir yn Ilym a dadleugar ar y ddwy ochr i'r cwest- iwn. Cymer Dr. Cernyw Williams, Mr. R. K. Jones, ac Wyre un ochr-yn erbyn rhyfel o bob math, heb wneud eithriad o hwn. Aryrochrarallysgrifenniryngryf, a braidd yn sarrug, gan hen ddadleuydd medrus a phronadol, y Parch. D. Powell, Lerpwl. Rhwng gwyr Pentyrch a'u gilydd yn y mater hwn. Galw sylw at y cyhoeddiad oedd fy amcan blaenaf. Nid syniad gwan mewn modd yn y byd yw cael cyhoeddiad dau-fisol. Wn i ddim a dreiwyd peth felly yn yr Rnwad Anni- bynnol ryw dro. Nid wyf yn cono ar hyn o bryd. Pris Seren Gomer yw chwecheiniog y rhifyn. :? :!< (10) Nid ystyrrir y Cymraeg yn werth sylw difrifol yn ysgolion Cymru. Hi yw ? Cinderella 'r ysgolion '—dyna anfonir ataf gan wr sy'n gwybod am beth yr ysgrifenna. Cadarnha hyn fy ngeiriau nad all ysgolion nac athrofeydd Cymru fyth achub yr iaith/ Yn wir, ni threiant. Pwnc cymharol newydd yw ynddynt. Nid oes draddodiadau iddo, ac nis gwyr yr athrawon am lyfrau cyfaddas ar y pwnc o ddysgu ieithoedd.' Yr wyf wedi ym- weled a rhai ysgolion, a chael rhai ath- rawon ac athrawesau yn fawr eu sel o blaid y Gymraeg. Rhaid addef hefyd fod hynny o lyfrau ysgol' a geir ar y pwnc hwn wedi eu trefnu a'u cyhoeddi ymron i gyd gan athrawon. Hithriad yw gweld neb arall yn paratoi uyfrau ysgol cyfaddas i'r gwaith. Dywed y gydnabyddiaeth hon o'u llafur nad oes y mesur lleiaf o awydd ynnom am fychanu gwaith yr athrawon ieithgar a gwladgar geir hwnt ac yma. Yr un pryd, y mae'n edrych yn anobeithiol am achub yr iaith trwy ein sefydliadau addysgol. Penchwibandod mawr ein Hys- golion Sir yw Freiich; rhaid i bob hogyn a hogen o bant i bentan gael dysgu Freitcli, os gwelweh yn dda A mynych iawn cy- meriryr iaith ddianghenraid hon (i'r mwy- afrif mawr, mawr o'n plant) ar draul y Gymraeg. Dewisir iaith Ffrainc yn lie iaith Cymru. Freuddwydid dim ychwaith am ymddiried y French Class i athraw neu athrawes heb fod y cyfryw yn gwbl alluog i wneud chware teg a'r iaith, ac fel rheol wedi ennill aiirhydedd mewn arholiad ar y pwnc. Ond pwy sy'n dysgu Cymraeg i'r plant ? Rhywun rywun o rywie ryw- sut. Am y gall yr athraw neu'r athrawes frith-ddarllen Cymraeg yn weddol, dyna ddigon o bob cymhwyster i'w dysgu i'r plant Nid oes ofyn am wybodaeth eang, fanwl a phendant yn yr iaith oddiar law yr athraw neu'r athrawes. Pa sel o'i phlaid ynte, pa irwdirydedd yn ei hachos, pa gariad angherddol at y Gymraeg all athraw neu athrawes gymharol anwybodus ohoni a difater yn ei chylch, ei gynhyrehu a'i ennyn mewn plant ? Dim o'r fath beth. Tri pheth a gefais ym Mangor pan yn y Coleg-cariad at bregethu, drwy angerdd dylanwad y Dr. Herber Evans cariad at fy ngwiad, drwy weld edmygedd diffuant y Proffeswr Lloyd ohoni wrth ddysgu ei hanes a chariad at fy iaith, a hynny drwy weld y Proffeswr John Morris Jones yn dotio ati, yn ffoli ami, yn dawnsio gan hwyl addolgar uwch ei phen, ac fel petal yn teimlo mat hi oedd y dlysai, yr oreu, a'r anwylaf yn y byd iddo ef, nes yr aeth fellv i minnau. Dyna'r gwir athrawon. I GWYI-,FA.