The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser

NODIADAU. YR YSGELERDER GWYDDELIG DIWEDDAF — CYF- 1WYNEDIG I BLEIDWYR METHODISTAIDD DROS REOLAETH GARTREFOL I'R IWERDDON. Cyflawnwyd ysgelerder barbaraidd yr wythnos ddiweddaf ger Newry, yr hwn a wasanaetha fel un enghraifft i ddangos beth yw'r teimlad tuag at, a beth eill y Protestaniaid yn yr Iwerddon ei ddyagwyl ar law eu cymmydogion Pabyddol po gyntaf y caniateir Home Rule i'r Gwyddelod trwy gynnorthwy Methodistiaid Calfinaidd Cymru. Wrth agor ei ddrws boreu dydd Llun, y 14eg, arswydwyd y Parch. Mr Ford, Rheithor yr Eglwyø Esgobyddol yn Bessbrook, drwy ganfod coffin yn gorwedd ar groes grisiau y ty. Ar y coffin yr oedd llafn gydag enw Kenny arno, ac ar ol symmud y caead, dynoethwyd corff Patrick Kenny, un o blwyfolion y rheithor, yr hwn fu farw bymthegnos yn ol, ac a gladdwyd ym mynwent Mullaglass, Eglwys. Babyddol, dwy filltir o Bessbrook. Yr unig eglurhAd o'r anfad- waith erchyll a ymddengys ydyw fod Kenny yn Babydd, ond ar ol priodi Protestant, cofleidiodd ef yr un grefydd a'i wraig a bu farw felly. Ym- gynghorwyd heddgeidwaid, ac ail gladdwyd y gweddillion, ond ym mynwent Eglwys Protest- anaidd Camlough. Hyd yn hyn nid oesdim hanes i arwain yr heddgeidwaid tuag at ddwyn i'r ddalfa y dyhirod a halogodd fedd Kenny. MARWOLAETH CI HYNOD. Y mae ci nodedig a elwid wrth yr enw nod- weddiadol 'Help,' newydd farw yn Newhaven. Dyagwyd ef gan Mr John Climpson, yr hwn fu am 35 mlynedd yn guard ar y rheil gerbydre3 o Bont Llundain i Newhaven. Am flynyddau gwasanaethodd y ei deallus hwn fel cyfrwng i fasglu arian er cynnorthwy cronfa Cymdeithas 'lant Amddifaid gweision y Rheilffordd. Gwnaed cenadwri Help' yn hysbys drwy goler arian, oddi wrth ba un yr oedd yn crogi fathodyn arian gyda'r arysgrifen hon:—"Myfi yw 'Help,' ci rheilffordd Lloegr, ac yr wyf yn oruchwyliwr ym- deithiol dros amddifaid pobl y rheilffordd a gant en lladd wrth eu dyledswydd. Fy swyddfa sydd yn No. 55, Colebrook-row, Llundain, He y derbynir eich cyfraniadan yn ddiolchgar ac a gyd. nabyddir yn briodol." Yu gyfangwbl, fe fu y ci hwn yn offeryn i hel dros £1,000 tuag at gronfa'r amddifaid. CYMDEITHAS GYWILYDDUS 0 GYDFEDDIANNWYR. Y mae y New York World yn cynnwys brys- hysbysiad oddi wrth Miss A. Chevallier, Boston, yr hon sydd newydd ddychwelyd o diriogaeth cymdeithas gydfeddiannol Fountain Grove, yn swydd Sonoma, yr hon a Iywyddir gan un Themas Lake Harris, athraw y diweddar enwog Lawrence Oliphant. Y mae y foneddiges yn con- domnio y gyfundrefn yn y modd mwyaf pendant. Y mae y tir yn cynnwys 2,000 o erwau, 400 o honynt o dan winwydd. Ym mhlith y gymdei- thas y mae Mrs Parting a'i thair merch, y rhai sydd yn perthyn i gylch cymdeithasol dylanwadol yn Lloegr. Rhoddodd Mr3 Parting ei holl gyfoeth i Harris. Y mae un o'r plant, yr hon oedd gelfyddydferch (artist ijwych) yu golchi dillad, un arallyn forwyn Q ffredin, drydydd yn argraffu. Y mae'r athrawiaeth yn waeth na Normaniaeth. Gwahenir gw^r a gwragedd, ac yna cant fyned i'r sefyllfa, ddalfa nefdaldd ac ymarfer ag ereill, yo ol eu dymuniadau cnawdol, a phawb yr un modd, yn III eu dewisiad neu gytundeb. Y mae Miss Chevallier yn cynhyrfu pobl San Francisco yn erbyn Harris, ac i wasgaru y sefydliad. Y mae hi wedi ceisio yn daer attal Mrs Hodgkins, gweddw gyfoethog, i yrauno a'r sect, ond yn ofer. LLOFRUDDIAETHAU CYD-DREFNIADOL YN YR ALMAEN. Y mae heddgeidwaid Magdeburgh, dywedir, newydd ddwyn i'r ddalfa gwr a'i wraig, y rhai fu yn arfer hysbysu yn y newyddiaduron fod eisieu menywod dysgedig a chymoieradwy fel cymdeith- ion teithiol. Ar ol derbyn ceisiadau am y swydd, byddai y dyhirod hyn yn dyfod ^i delerau trwy gyflogi y personau diddrwgdybus, ac yn eu cyf- arwyddo i fyned gyda'u meddiannau i le ang- hysbell ac unigol yn y wlad. Ar ol eu denu yno byddid yn eu sicrhau rhag pob amddiflyn, ac Yli ell llofruddio yn daibetrus. Dinystrid eu cyrfl a dygid ymaith eu dillad, eu harian, a'u holl feddiannau. DARGANFOD BACHGEN GWYLLT YN GROEG. Y mae Doctor Ornstein, o Athens, yn ysgrifenu i gymdeithas wyddonaidd yn Berlin yn hysbysu fod yn agos i Trikala, ar gyffiniau Thessaly ac Epirus, i fachgen gaet ei ddal yn y coedwigoedd mewncyflwr hollol wyllt-ambell waith yn cerdded ar ei draed a'i ddwylaw,' a throion ereill yn myned yn unionsyth, yn analluog i ymadroddi, ond yn dynwared llais a lief yr anifeiliaid yn berffaith. Yn yr haf byddai yn byw yn benaf ar laeth drwy ymweled a'r da a defaid oddi amgylch yn y nos. Yn y gauaf ymbortha ar wreidd-lysiau a mes. Dygwyd ef i Trikala, ac y mae yn ymddengys fel yn dechreu cydnabyddu a phobl, ond y mae yn methu dysgu parablu geiriau. Yr ydys wedi darganfod ei fod yn blentyn i lafurwr W&llachiaidd. Nid yw Doctor Ornstein yn amlygu oedran y bachgen. .DARGANFOD OGOF LLADRON ETO. Bu heddgeidwaid Cassel am hir amser yn drwg- dybio bodolaeth haid gyfansawdd o ysbeilwyr. Y maent o'r diwedd wedi llwyddo i ddadgnddio eu dirgelfa. Cawd eu hogof yn ardal Belle Vue Temple. Ar ol cyrhaedd yn llechwraidd at fynediad yr ogof, llwyddodd yr heddgeidwaid i ddal dau ddyn ieuanc. Anturiodd un o'r swydd- ogion yn wrol i mewn i'r ogof, ac ergydiodd ym- aith ei revolver, yr hyn a ddychrynodd y preswyl- wyr oddi mewn gymmaint, fel y rhoddasant eu hunain i fyny yn ddiaros. Yr oedd ganddynt neuadd fawr drwsiadus, wedi ei chloddio yng nghrombil y ddaiar, yr hon oedd wedi ei haddurno yn chwaethus, ac yn meddu holl angenrheidiau by wyd dyddanus, megys matrassau, dillad gwely, byrddau, cadeiriau, bwydydd o bob math, digonedd o win a nifer o farilau cwrw. Hyd yn bresennol, y mae'r heddgeidwaid wedi dal pump o breswylwyr yr ogof, oedran pa rai ydyw o 18 i 20 mlynedd. YMLADDFA ORNEST (DUEL) GYFFROUS. Ym mhlith yr hysbysiadau diweddaf a dderbyn- iwyd yn Washington o wlad y Cimerras (Indiaid America), ar yyffiiriau gorllewinol Tiriogaeth Indiaidd yr Unol Dalaethau, rhoddir cyfrif am ornest-yraladdfa ryfeddol a dyeithr iawn. Gwnaeth raucher neu ffermwr o'r enw Weaver gyhuddo dyn o'r enw Bassett o ddichell, drwy ei dwyllo wrth chwareu cardiau. Rhwystrwyd hwynt ganeu cyfeillion i ladd eu gilydd yn yfan, ond yn y diwedd cytunwyd i ymladd gornest ar y telerau rhyfedd hyn, sef gosod dau lawddryll ar y bwrdd o dan wrthban, un yn unig i fod yn llwythog, a bod i'r pleidiau yn gyntaf ddamwain daflu dollar am ddewisiad ei erfyn, ac yna i danio. wrth arwydd, ar yr un eiliad. Taniodd Bassett beth bynag yn gyntaf. Gan weled ei fod wedi dywydd dewis y dryll anllwythog, efe a ym- glymodd ei freichiau, a safodd yn syth o flaen ei wrthwynebwr, gan ddysgwyl marwolaeth. Anelodd Weaver yn uniawn at ei dalcen, ond yna yn raddol raddol dyrchafodd y dryll a thaniodd drwy y nenfwd, gan gyfaddef yn rhwydd fod Bassett yn rhy ddewr o ddyn i fod yn euog o ddichell wrth chwareu cardiau. Daeth y ddau ddyn yn gyfeillion mynwesol yn y man ar fynyd. # # DIANC 0 KHARTOUM. Y mae tri o bersonau eto wedi llwyddo i ddianc o Khartoum, lie y buont mewn caethiwed er yr amser y lladdwyd Gordon. Ni chlywir byth 0" cwbl y maent wedi dyoddef. Y .nae yr hyn sydd eisoes yn hysbys yn ddigon i gyflwyno rhyw dybiaeth am y driniaeth ofnadwy y mae'r Cristion- ogion yn gael ar law y Mahdi. Y mae un o'r ddwy ddynes a ddiangodd, mynaches, sef un ochwiorydd y genadaeth Austriaidd, yn hysbysu iddi gael ei phoenydioyn greulon. Arferid ei chylymn hi a chwiorydd ereill yn rhwym wrth eu gilydd, ac yna cawsent eu euro a'u llusgo o flaen y Mahdi, yr hwn a'u bygythiau a gwaeth tynged os gwrth odent wrthgilio oddi wrth eu Cristionogaeth a throi yn Fahometaniaid. Priodwyd tair o'r chwiorydd trwy drais gyda tri o Roegiaid oedd- ynt wedi gwrthgilio, y rhai beth bynag a'u trin- asant gyda mwynder a chydymdeimlad. Y mae rhagor o Ewropiaid yn Khartoum ac am yr oil grenlonderau y mae y rhai hyn a phawb ereill wedi ddyoddef dros y blynyddoedd, y mae llywodraeth wareiddiedig Gladstone, yr hon a esgeulusodd i anfon cymhorth amserol er rhydd- hau Gordon, yn gyfrifol. # YSBEILIAD MWYAF BEIDDGAR. Cymmerodd yr ysbeiliad mwyaf eofn braidd ag erioed ddaeth dan ein sylw le prydnawn dydd Iau diweddaf am chwech o'r gloch, yn swyddfa gemau a thlysau Mr Thomas Cook, 565, Commer- cial Road, Stepney. Yr oeddid wedi gweled tua hanner dwsin o ddynion o un i'r llall yn llercian yny fangre yn ystod y prydnawn. Yn y diwedd lluchiodd un dyn sypyn amgauedig mewn newydd- indur yn erbyn ffenestr (plate-glass) fawr y swyddfa nes ei thori yn yfflon. Profwyd mai priddfaen (brinsen) oedd yr offeryn. Yn y fan, ymaflodd dau ddyn oeddynt yn aros ger llaw y ffenestr mewn dwy ddysgl o fodrwyau adamant yn werth £400 a J6350, a diangasaot gyda'r ysbail cyn i neb o'r amryw lawer oeddynt yn tramwy'r heol ar y pryd gael amsei i ystyried a sylwi a gweithredu. Ceisiodd mab Mr Cook gydio mewn un o'r dynion, ond baglwyd ef gan rywun a chwympodd. Canlynodd llawer y dynion, ond collwyd hwynt, ac nid oes hanes hyd yn hyn fod neb wedi cael ei ddwyn i'r ddalfa.

PENBRYN. Yr ydym wedi bod mewn terfysg garw yma yn ddiweddar mae addolwyr anonest y ddelw fawr Ymneillduol wedi bod yn cadw uchel-wyl, ac eglur oedd gweled fod y cyLhraul yn arddel gweithrediadau ei ffyddlon a'i ddiwyd weision. Yr oedd ei (sef Satan) gynnrychiolwyr yn nhemlau Hawen, Glynarthen, Tanygroes, &c., wedi penderfynu y tro hwn eto, fel o'r blaen, i ddangos zel neillduol dros gario allan orchym- mynion en llywydd a'u pen-reolwr, ac y mae yn rhaid cyffesu eu bod wedi cyflawnu eu gweithred- oedd gyda medrusrwydd mawr. Y blaenoriaid yn cydweithredu gyda gwresogrwydd, ac mewn IIndeb cariad Yr aelodau efro yn rhwymau yr Efengyl' yn cyd-dyngu a rhegu, a'r 'gwrandawyr yn eu pryder am gael mwynhau o sylweddoliad gwenan Gehena. Y gwrandawyr o gyfeiriad dan ddwys argyhoeddiad, yn brefu am gynnorthwy I gwyr y byd i ddangos allan fendi- gedigrwydd gwyl fawr y rasis Ymneillduol. 'Roedd pawb o'r brodyr yn gytftn, A'u cegau oil ar groes, Yn seinio moliant uffern ddu, Heb deimlo unrhyw loes. Erbyn hyn, fel y mae llawer yn gwybod, saif pentref Rhydlewis yn uchel yng Nghymru mewn hynodrwydd. Mae wedi ei enwogi gan Iwon duon, a chan regfeyd crefyddwyr yr ardal. Flynyddau yn ol ystyriwyd y gymmydogaeth hon yn un grefyddol, end a'i barnu yn ol ei sefyllfa yn bresennol, ni allaf ddywedyd fod yma lawer o'r hyn a adwaenir wrth yr enw crefydd. Mae yn well genyf gredu na fa erioed yn fangre grefydd 3 —dim ond ei hystyried felly gafodd yn amser y gwaeddi diwygiadol, a chredodd y gwainion gopaau yr adeg hono fod gwir grefydd yn unig yn gynnwysedig mewn swn ac udo anorphenol. Gwelir yma heddyw lawer iawn o eppil diwygiad (?) Ebenezer Morris a pharhaswn y diwygiad hwnw hyd yr adeg hon. Yr wyf wedi ei glywed yn llawnder ei nerth druion bellach. Nid wyf yn gwybod a oedd tyngu a rhegu, a chymmeryd enw y Goruchaf yn ofer yn cael, ym mysg pethau aflan ereill, eu hystyried yn gymhwysderau mewn crefyddwyr flynyddau lawer yn ol; os nad oedd- ynt, mae'r crefydda y dyddiau hyn yn wahanol iawn ei natur. Brawddegau isel a brwnt sydd heddyw yn coroni mynychwyr a chrefyddwyr llygredig demlau Ymneillduaeth. Dywedodd dyn wrthyf yn ddiweddar fod y rhai hyny oedd yn bresennol yug nghladdedigaeth Ebenezer Morris wedi canu hymnau yn eu gorymdaith o'i gartref—neu o'r ty ym mha un oedd yn arfer byw, i lan y bedd yn y fynwent. Yr oeddynt yn canu mewn 'hwyl' yr un emyn drusudd a throsodd yr emynau hyny y rhai oedd yr ymadawedig yn hoffo honynt. rneddai y dyn oeddwn yn siarad ag ef, nid oedd y canu hwnw ddim i'w gymharu & chanu ein capelwyr yr oes hon pan y byddant dan yr arddeliad yng nghyngherddau y rasis.' Yr oeddwn yn cael fy nhueddu i gredu ydyn hwn, er maicapelwr oedd. Eglur yw i bawb sydd wedi bod yn bresennol, fod canu y rasis Crefyddol yn uwch o lawer na chanu claddedigaeth Ebenezer Morris. Nid wyf am basio yr un farn ar deimladau na chanu behryngwyr arch y diweddar bregethwr o Twrgwyn, ond llwyr gredaf fod canu, anthemau ac emynau, crefyddwyr y capeli cymmydogaethol pan ar eu hymgyrch wrthddegymol, yn derbyn llawn a gwresocaf gymmeradwyaeth ellyllon y pydew. Rhydlewis yw head quarters y gad anonest y dyddiau hyn cyfarfyddant yma, a chychwynant gan waeddi, curo pedyll, tyngu a rhegu, &c. ac eir yn y blaen i wahanol gyfeiriadau o un fferm i'r llall. Nid oes genyf Ie nag amser i fanylu, a phe buasai genyf Ie ac amser, llenwai cronicliad o'r manylion gyfrolau lawer. Un diwrnod aeth casglydd y degwm i dalu ym- weliad a fferm o'r enw Alltycordde deiliad y fferm hon yw Griffith Davies ac, fel y dywedais o'r blaen, mae hwn yn 'flaenor' yng nfithell yr annibendod yn Glynarthen. Ar 01 agoshau at dyddyn hwn, gwelwyd golygfa hynod iawn, sef rhaff yn groes o IWYIl i lwyn, ac ar ba un oedd yn grogedig ddau gwilt a blanced, a'r tri hyn o'r un lliw a chrefydd eu perchenog. Gwnaeth rhai o'r bechgyn oedd yn bresennol wawd rhyfedd o ddillad gwely y blaenor, er eu bod yn crefydda yn Glynarthen, ac yn eu difrïaeth o'r nwyddau sydd yn cael eu taenu dros y crefyddwr <r Glyn pan yn gorphwys oddi wrth weithredoedd anonest y fintai wrthddegymol, cymmysgasant eu difiiaeth ag amllwon yn glymedig wrth y gair d 1, yr hwn a ddefnyddiwyd gyda'r rhwyddineb mwyaf. Mae yn amlwg erbyn hyn fod mwyafrif o grefydd- wyr (?) y capeli yn hyddysg iawn yn y geiriau hyn. Nid oes genyf Ie i fanyln, fel y dywedais, ond yr wyf am gofnodi y ffaith fod dwy chwaer yn bresennol yn Alltycordde y diwrnod hwn, a'u bod wedi dangos diwydrwydd neillduol yn y gwaith o chwythu mewn cyrn ceiniogau. Buasai yn ddoethach i'r ddwy ferch ffol hyn i fod startref, debygwn i, na chanlyn llu o ddyniou rheglyd, pan yr ystyrir mai ychydig o ddyddiau oedd wedi myned heibio er pan roddwyd eu tad yn ei fedd. Cofier fod hyn yn cael ei gario allan yn enw crefydd—y grefydd gapelaidd—y grefydd yr hon sydd wedi dwyn gwarth arosol ar yr ardal hon. Dylaswn ddywedyd fod pregethwr cynnorthwyol Glynarthen yn breaennol er mwyn dangos i'r cy- hoedd, mae yn debyg, ei fod ef, gorff ac enaid, yn dymuno lledaeniad annherfynol i efengyl y blancedi a goruchwyliaeth odidog y cwiltau. Hai ati, annibendod Glynarthen Aeth yr orymdaith annuwiol ym mlaen ar ei hynt i gyfoiriad arall, ac fel yr oedd ysgrechwyr gwrth- ddegymol yn myned i lawr heibio ty Mr Jones, ficer y pi wyf, safasant oil yn y fan hon, gan wneyd y lleisiau mwyaf ofnadwy a glywir yr uchr hon i lyn dystryw. Nid oes iaith mewn bodolaeth a rydd wir ddesgrifiad o'r lleisiau, nac ychwaith ddarlunio eu hymddygiadau. Mae yn angenrheid- iol i weled a chJywed cyn y gellir iawn amgyffred y gweithrediadau. Yma etoyr oedd Alltycordde, crefyddwr mawr y Glyn, wedi dringo y tro hwn i ben y clawdd, ac yn ei gwmni y eafai y dyn o'r enw Dafydd Ffynnonlas dyma grefyddwr mawr arall—nid o'r Glyn—ond o Tanygroes, ac y mae o fewn i wythfed. fel y dywedir, i fod yn flaenor. Dyma ddau o oleuadau Ymneillduaeth yn ein pymmydogaeth barned y cyhoedd danbeid- rwydd eu pelydriad Nid allan o le yn y fan hon fyddai dywedyd ei bod yn arferiad gan Griffith Alltycorddle, pan fyddo yn bresennol yng nghyfarfod gweddi (?) Glynarthen, i godi a sefyll yn syth ar ei draed pan fyddo brawd yn myned ar ei liniau i chwyrnogli tipyn. Mae o fewn terfynau posibilrwydd, ef allai, iddo feddwl pan oedd yn sefyll ar ben y clawdd, fel polyn o flaen ty Mr Jones, ei fod ym mhresennoldeb aelodau tafodrydd y Glyn yng nghyfarfod wyth- nosol y sweio. Ar ei draed yn syth, fel post yn y cyfarfod gweddi, ac hefyd yn yr un ystum yng nghyrddau rheglyd yr anonestwyr. Dyma rai o ser n'urfafen Ymneillduaeth Gan fod pethau ereill yn galw, ceisiaf dynu tua'r terfyn, trwy ddywedyd fod y fyddin annuwiol wedi bod y tro hwn eto ar glos yr Esger, sef cartref Liza. Ni ddaeth didolwraig. eneidiau culion y Tanycroes- wyr i'r golwg y tro hwn yr oeddwn yn dysgwyl ei gweled yn gwneyd ei hymddangosiad, o blegid penderfynais y tro hwn fod yn bresennol i gael gweled pa fodd oedd y rhialtwch crefyddol yn cael ei gario ym mlaen. Clywais ychydig o ddiwrnodau cyn hyny fod y gwrthddegymwyr yn meddwl agor y cyfarfod ar glos yr Esger trwy ganu a gweddio, a'r canlyniad oedd i ni fod yno, a chawsom Ie cyfleus iawn. Yr oedd yno dorf o wahanol fodau, ac yr oedd golwg repaidd' ar rai o honynt yr oedd y mwyafrif o honynt fel pe buasent wedi penwanu gan gythreuleiddiwch ond pa olwg arall a ddysgwylir weled ar grefydd- wyr wedi bod yn drilo trwy y dydd yng ngwasan- aeth Satan ? Yr oedd yn syn genyf, ac nid syn hefyd o ran hyny, weled menyw wedi cyrhaedd tipyn o oedran, ac yn llai ei maintioli na'r cyffredin, a rhyw hanner llathen o oil cloth ar ei gwar o bentref y Brithdir, yn bresennol. Yr oedd y wraig ddiolwg hon wedi rhedeg trwy y tew a'r teneu am oriau lawer er mwyn dangos fod ei hym- ysgaroedd yn gwresogi dros lwyddiant rasis y llwon a'r rhegf'eydd. Gwelais yno hefyd forwyn un o flaenoriaid y Twrdu, set Thomas Brenhinlle, heb ddim am ei phen, yn ei chlocs a'i bacsau. Mewn gair, yr oedd golwg sobr ar anwaraidd forwynion yr ardal, ond pa beth amgenach ddysgwylir ? dyma effaith buchedd a chynghorion troedwyr tolciog set-fawr capel y diweddar Ebenezer Morris. Ni anghofiaf byth yr olwg a welais ar fodau, pa rai a elwir yn fodau dynol. Ni fu y fath redeg a rhwygo a rhegu ar ffyrdd gwledydd o'r blaen ag sydd wedi cymmeryd lie yma yn ddiweddar, a hyn, cofier, er mwyn cadw yn fyw y grefydd Ymneillduol. Oni bai y flits yma yn awr ac yn y man yn yr achos crefyddol oni bai y comie songs yn y set-fawr oni bai y caruyn y gwely, a'r brasgamu imewn ac allan o'r seiat, a trips go ami i lys Penrhiwpal, buasai Ymneillduaeth yn marw o nychdod, a'r eppil gyssegredig yn darfod. Dyma yw castiau dyma y gweithredoedd pa rai a feithrina y grefydd gapelaidd yn ein eym- mydogaeth. Mae yma amryw wedi rhoddi eu hunain i fyny i gyflawnu y gweithredoedd mwyaf aflan a gyflawnwyd erioed mewn unrhyw ardal nid oes iaith rhy isel i'w defnyddio; mae di- _<ywilydd-dra wedi ei nodi ar dalcenau y trigol- ion mae eu bucheddau mor isel ag y gallant fod, ac eglur yw nad oes yr uncyfnewidiad er gwell ar hen ac ienane, yn foesol nac yn grefyddol, aco ganlyniad mae y capeli Ymneillduol wedi dyfod mor ddu a'r pydew diwaelod. Dylaswn ddywedyd fod plant YagoI y Bwrdd Penmorfa wedi dyfod allan un diwrnod ac ysgrechain fel ynfydion, ond fod yr ysgolfeistr newydd wedi rhoddi taw arnynt yn fnan. Mae yn dda genyf gofnodi fod good manners gan yr ysgolfeistr newydd. Clywais fod Dafydd Blaen- higan, a Wil, Brynbedw, wedi bod yn selog dros ben i wneyd eu goreu i gadw y bobl rhag tori ar yr heddweh. Hawyr anwyl! Bechgyn Penfoel dros gadw'r heddwch! Clywais ffermwr cyfrifol yn y plwyf yn dywedyd fod parch mawr yn ddyledus i'r ddau gynghorwr sirol, sef Mr Griffiths, Penlan, a Mr Powell, Blaenwern, am eu hymdrech i gario pob peth ym mlaen ar dir teg, or fod y ddau yn wrthddegymwyr trwyadl. Ctedaf eu bod wedi ymddwyn yn deilwng o'u swyddi y tro hwn. Byei rhyfedd i fyw ynddo yw hwn, onide, my dear sirs ? CYMRO.

DARKEST WALES. [GAN YMNEILLDUWR.] Tydi, 0 grefydd gapelaidd Cymru, merch Aholibamah, pwy yw dy dad, dy briod, a'th geraint ? Pwy a ddifenwaist ac a geblaist, ac yn erbyn pwy y dyrchefaist dy lef ? Pa le y mae dy awdurdod a'th anrhydedd ? Pwy feiddia dy am- ddiffyn ond twyllwyr dan dal I Pa hyd y myni barhau bodolaeth dy anwiredd.? Y forwyn merch Sion a'th ddirmyga ac a'th watwar; merch Jerusalem a ysgwyd ei phen ar dy ol; dy ddadwrdd a'th gynddeiriowgrwydd a ddringodd i'r nefoedd sanct Israel a'th wua fel glaswellt penau tai, neu fel yd wedi deifio cyn addfedu. Pa fodd y saif epil Aholibamah o flaen zel Arglwydd y lluoedd ? Pan anfonwyd byddinoedd arfog yn erbyn Napoleon, yn benderfynol i'w ddarostwng, ond wrthei weled yn dynesu ar ei farch a'i filwyr gydag ef, llesgaodd calon y gelynion, a thaflasant eu harfau i lawr felly am y sectau a'r heresiau dinystriol sydd wedi ymfyddiuo yn erbyn y nefoedd, pan amlyga y Pen-Rhyfelwr ei hun ar ei farch gwyn yn ei wir a'i unig Eglwys, rhaid i'r enwadau oil—byddinoedd Gog a Magog, blygu iddo. Ffyddlawn a chywir yw ei enw Ef, ac mewn cyfiawnder y mae Efe yn barnu ac yn rhyfela am hyny y dygaf dystiolaeth drosto FOD Y GREFYDD GAPELAIDD YN GWYRDROI Y GAIR AC YN ARWAIN CYMRU AR GYFEILIORN. Dr. Saunders yn y Faner a ddug y cyhuddiad dyfrifolaf ellir yn erbyn Edwys Loegr, sef fod Eglwys Loegr yn euog o wyrdroi Efengyl Duw, ac felly yn perygln cadwedigaeth dynion.' Atebed Eglwys Loegr drosti ei hun. Edrych gartref yr wyf fi, ac yn gorfod gweled dan wylo fod y cyhuddiad dyfrifolaf hwn, fel bwa twyll- odrus, yn troi yn 01 at galon y grefydd gapelaidd. Bwriadaf, er drwy boen, brcfi yn ffafriol. ryw dro eto, y cyhuddiadau dyfrifolaf a ganlyn :— 1. Fod y Grefydd Gapelaidd drwy Gymru yn gwyrdroi barn.—Ei gweinidogion a gyfiawnhant yr anwir er gwobr, ac a gymmerant ymaith gyfiawnder y rhai cyfiawn oddi ganddynt. 2. Fod y Grefydd Gapelaidd drwy Gymru yn gwyrdroi dysgyblaeth.—Pob capel YI1 goddef ac yn coroni y rhai drwg, a phob gweinidog yn cyd- synio trwy gydymdeimlad, o herwydd gwendid, neu er mwyn y gyflog. 3. Fud y Grefydd Gapelaidd yn gwyrdroi swyddau sanctaidd yr Eglwys.—Boddlonwyr dynion yn y pwlpud ac addolwyr y dafarn a'r byd yn y set-fawr. 4. Fod y Grefydd Gapelaidd yn gwyrdroi yr Ordinhadau. Y dirgelwch cyfriniol, y dylanwad organaidd a'r arswyd anaiarol wedi llwyr gilio o'r Bedydd a'r Cymmun Sanctaidd. 5. Fod y Grefydd Gapelaidd yn gwyrdroi ysbrydoliaeth y Gair.—O'r Galfiniaeth fetelaidd ac anffaeledig i'r "Higher Criticism" awyrol a diafael nid oes weledigaeth eglur. 6. Fod y Grefydd Gapelaidd yn gwyrdroi holl athrawiaethau y Gair. neu yn eu troi heibio. —Ar y goreu, y plysg ac nid y cnewllyn, yr fis ac nid y gwenith, yw gweinidogaeth yr oes. 7. Fod y Grefydd Gapelaidd yn gwyrdroi dyben dyfrifol ty Dduw.—'Ty gweddi y gelwirfy nhy I, ond chwi a'i troisosh yn ogof lladron.' Yng ngoleu y Gair, y mae golygfeydd anghyf- annedd y grefydd gapelaidd yn ymagor o'm blaen er Y8 blynyddoedd fel uffern ar y ddaiar, y pyrth rhyngddi a'r pydew diwaelod yr. agored, a r ddisgynfa o honi yno yn esmwyth a rhwydd. Ei therfynau yn cael ei golchi gan donau duon Cocytus; ei rhodfeydd yn cael eu heidio gan hoccedau, cenfigenau, cynhenau, drychiolaethau, ofnau a gofidiau diras ei henwadau fel anghen- tilod ei hymgais at undeb fel y tri ci yn gwneyd Geryon yn Tartarus ei chyffroadau gwrthddeg- ymoll fel Chimera yn gloesu fflamau ei threm drachwantus fel llygaid Charon yn llosgi fel ffwrneisiau ei llywiawdwyr yn troi pob llanerch yn llynclyn Acheron, a phob gallu fel Briwrius gyda chant o ddwylaw brwmstanaidd ym mhlith yr Hydresiaid. Mor fawr yw y diwygiad, fel y dywedaf yn ddolefus gydag un o'r hynatiaid nas gallaswn obeithio adrodd yr hanner o'r hyn a welaf, pe cawn fyw am oesau, a phe buasai genyf gant o eneuau, cant o dafodau, gyddfau o bres ac ysgyfaint o haiarn. Dyna Darkest Wales. Nid tystiolaeth ofer yw hon, derbynir hi gan gannoedd o ddynion cywir sydd hyd yma yn y capelau, a chan luaws hyd yn oed o aelodau y Corff. Gwelir oddi wrth y mai cyflwr truenus crefydd y Corff yw yr achos fod Proff. Llewellyn J. Evans yn dyfod o America i gadair esboniadaeth y Gair yn y Bala. Ysgrifen- odd un o brif ddynion y Corff ato yn dymuno arno ddod, gan ddywedyd, Mae Cymry ieuainc yn y perygl mwyaf o gael eu troi oddi wrth Gristionog- aeth. Heb i ni foddloni eu deall yn well, ciliant oddi wrth grefydd Crist. Nid ydym yn eu diwallu o gwbl. Coeliaf er hyny y gellwn wneyd. Yr wyf yn orawyddus am eich help i frwydro yma ag anghrediniaeth, ac a'r culni sydd braidd yn ei gytiawnhau. Deng mlynedd eto o esgeulusdra a gwagedd, a bydd Cymru wedi ei cholli.' Gwelir fod 0 Duw yn agor llygaid thywrai o'r Corff i ganfod fod y Corff weithiau dan ddedfryd, ac yn hon^ian ar y dibyn du, A dichon y dewisa dare Dr. Llewellyn Evans a dwrn esgymmundod am gynnye ei waredu, fel y gwnaeth y Presbyteriaid a Dr. Briggs yn America. Ond cydnabyddir fod coelion culion Calfin yn llindagu y corff ac yn peryglu y bywyd. Gelwir Tapalguen yn wlad y cenllysg, o herwydd fod cenllysg o faint afalau yn disgyn yno, gan laddyr adar, ypetris, yr hwyaid, y cwningod a'r ceirw. Yn 01 gwylwyr goleu y Bala, gwlad y cenllysg ysbrydol yw y grefydd Galfinaidd, yn gwneydcyflafan o'r to sydd yn codi, yn pery i Gymru druan,' meddant, i 'ddinystrio ei hun. Deng mlynedd eto o esgeulusdra a bydd Cymru wedi ei cholli.' Pan aeth Dioganes y cynic i dy un foneddiges, poerodd o bwrpas ar y llawr glan archodd hithau iddo boeri yn y man mwyaf aflan yn y ty gyda hyny efe a boerodd i'w gwyneb hi. Yn ysbrydol nid oes fan mwy aflan ar y blaned i boeri arno na gwyneb y grefydd gapelaidd,oddi gcrth ei chalon. Poera hi fel cawrcs y bardd i wyneb y Brenin nefol. TARDDIAD A DADBLYGIAD Y CYFEILIORNADAU. Credoau goruwchnaturiol a hawlian! fywyd goruwehnaturiol ac os nad yw yn worth i ni fyw y naill, ff ilineb yw proffesu y llall. Cristionogion y ganrif gyntaf, fel y dywed Polycarp, oeddynt Grist-gludwyr. Dynesent at y safon ddwyfol trwy hunanymwadiad-yr unig ffordd i ddynesu at Dduw. Yn ystod y ganrif gyntaf a'r ail yr oedd yr Eglwys yn bur a goruchel. Ond yn y drydedd ganrif dechreuodd ddaiaroli. Yn y bedwaredd ganrif cododd sect yr Ariaid ymleddid brwydrau poethion yng nghylch geiriau ainmheus, heb nemawr, fel y dywed St. Hilary, yn cael llonydd i ddilyn Iesu Grist. Y canrifoedd dilynol a gawwant eu gwenwyno gan gredo Nicea, yn disodli Credo yr apostolion, eu handwyo gan nwydau terfysgwyr a'i deifio gan anadl y diafol. Yn y bummed ganrif dechreuwyd addoli delwau, a llenwid j tir gan fynachod ffyrnig mewn dillad fliaidd, y rhai a wasgarent ddychryn a llofrudd- iaeth trwy y trefydd a'r tiriogaethau. Yn y ganrif hon y cododd y Collyridianiaid, sect neu blaid yn dal y dylai y Forwyn Fair gael ei dy- huddo a diod-offrwm ac a theisenau, a'i haddoli fel mam y Duwdod. Yn y chwechfed ganrif aeth yr offeiriaid a'r Esgobion Pabaidd yn chwareu- wyr afrad etholid y Pabau eu hunain trwy lwgr wobrwyon a gloddest, a llwyr-lygrwyd pobl y Dwyrain yn Gristionogion annuwiol, pan y gwnaeth Duw yn ei drngaredd ganiatau i Ma- homet o Mecca gychwyn crefydd arall ym mhlith y llwythau diffrwyth. Yn y seithfed ganrif aml- haodd y mynachod, cryfhaodd gallu penboeth- iaid ac ymchwyddodd yBabaeth yn ei hawdurdod Babilonaidd. Yr wythfed ganrif a nodid gan ym- laddfeydd y delw-dorwyr a'r delw-addolwyr gan yr Homiliau yn troi heibio y Beibl gan y dadleuon dybryd am ddeilliad yr Ysbryd Glan a chan y Saraceniaid creulon yn crwydro trwy Affrica ac Asia, gan ddiwreiddio ffydd yr Efengyl ffordd y cerddent. Yn y nawfed ganrif yr oedd pob lleiandy yn llawn llygredigaeth pob mynachdy yn gyrchfa oferwyr; pob abad yn frawd i ddyhirod, a'r Babaeth yn cael ei pher- ffeithio gan ddiafol trwy y 'False Decretals,' y rhai a elwir Ffug ysgrifau Isidore,' neu Faes y Celwyddau.' Yn y ddegfed ganrif aeth Rhufain Gristionogol yn uffern ar y ddaiar. Etholid y Pabau gan buteiniaid dewisid weithiau fastard- iaid y tadau anffaeledig; aeth palas y Pab yn buteindy, a menywod anllad a reolent y Babaeth. Yn yr unfed ganrif ar ddeg tröwyd y Cymmun Bendigaid yn draws-sylweddiad lledodd heresi wallgof Anselm (cnewllyn Calfiniaeth) am yr lawn Masnachol yn prynu ymaith gosb dyn a digofaint Duw cododd cynddaredd Hildebrand yn erbyn priodas, gan dori yrhwymau mwyaf tyn a thyner, a throi deng myrdd o aelwydydd anwyl yn anghyfannedd a chychwynodd Pedr y Meudwy Ryfel y Groes gan ddirgrynu y byd, a phery i filiwnau ddarfod am danynt. Yn y ddeuddegfed ganrif, parhaodd y bwriad brwnt odywallt gwaed y digred Pabau a chardinaliaid a aethant i faes y gerth ymladdfa difwynid y teyrnasoedd a delid i fyny lywodraeth lladrad a llofruddiaeth. Yn y drydedd ganrif ar ddeg, dyfeisiwyd y chwil- lysoedd gwnaeth Dominic Guyman a'i fyddin gelanedd o'r Albigensiaid a throwyd cynddaredd Rhyfel y Groes i wneyd cyflafan o'r Cristionogion a feiddi^nt feddwl yn wahanol i'r demoniaid a dra-awdurdodent ar etifeddiaeth Duw. Yn y bedwaredd ganrif ar ddeg, symmudwyd sedd y Babaeth o Rufain i Avignon; ymllDodd y Pabau a breninoedd ysglyfaethus Ffrainc i ysbeilio y bobloedd. medd St. Celestin, 'a godasant i awdurdod fel cadnoaid, a deyrnas- asantfel llewod, ac a fuont feirw fel cwn.' Onid eu cyfathrach yw cliciau y grefydd apelaidd 1 Yn y bymthegfed ganrif, defnyddid y fflam a'r ffagod er atal y ffyddloniaid i ddarllen y Beibl a gyfieithwyd gan Wickliff angylaidd—gwaith cyffelyb i'r grefydd gapelaidd yn attal y plant i gael y Beibl yn yr ysgolion dyddiol. Yn y ddwyfed ganrif ar bymtheg, dynoethwyd ffieidd- dra y Babaeth gan y diwygiad Protestanaidd— canrif galonog yn y cyhoeddiad o ryddid a chyfrifoldeb parsonolnd canrif a andwywyd hefyd gan greulonderjiu y diwygwyr, a chan yr arch-gyfeiliornad mai trwy ffydd yn unig y cyfiawnheir dyn, ac nid trwy y credu syddyn codi oddi ar garu Duw a chadw y deg gorchymmyn. Yn y ddwyfed ganrif ar bymtheg arddeunawfed, wele y sectau yn ymddadblygu ac yn y bedwar- edd a'r bymthegfed, dyma y grefydd gapelaidd fel Hudoles anghenfilaidd yn ei llawn faint, yn ymgnawdoliad o hanfodion cyfeiliornadau y canrifoedd, a'i chredoau fel saith pen y Ddraig Goch yn y weledigaeth, a'i dylanwad fel y gynffon hirfaith annherfynol yn ysgwyd drwy y wybrenan, ac yn tynu traian ser y nefoedd o'u gorsafion. Deng mlynedd eto (dan aden y grefydd hon') medd gweledydd y Corff yn y Bala, a bydd Cymru wedi ei cholli.' Dyna Darkest Wales. Boed i'r Doctor Saunders ras i'w chydmaru a defodaeth. AIL-DDYFODIAD YR ARGLWYDD A'R GREFYDD GAPELAIDD. Pwy a oddef ddydd ei ddyfodiad Ef, a phwy a saif pan ymddangoso Efe ?' A gaiff Efe Ie i roddi ei ben i lawr yn y capelau ? Rhag meithder, gadawaf yr ymholiaddyfrifol hwn hyd yr wythnos nesaf, pryd y cynnygiaf ddangos y sicrwydd sanctaidd ei fod Ef yn awr yn dyfod-fod miloedd ar bob maes yn dysgwyl am dano, a bod drysau y capelau yn gloedig i'w erbyn. Ond y mae allweddau uffern a marwolaeth yn hongian wrth ei wregys, Yr hwn sydd ganddo agoriad Dafydd; yr hwn sydd yn agoryd ac nid yw neb yn cau ac yn cau, ac nid yw neb yn agoryd.' Rhaid dangos hefyd, er mai Ymneillduwr wyf, fod mwy o le a chroesaw i'r ail-ddyfodiad yr Arglwydd yn yr Eglwys Esgobol, ac edrych ami fel cyfangorff gweledig ac anweledig, nac sydd yn yr holl sectaa gyda'u gilydd. Na wylltied Ymneillduwyr am hyn trefnaf y rhesymau yn y llythyr nesaf yn ddibartïol ac yn ddiragfarn. Ni chaiff y sectau fel y maent weled yr Arglwydd lor yn nhir y rhai byw. Rhaid iddynt yn gyntaf weled eu hylldod eu hunain, ac yn lie heddwch bydd iddynt chwerwder chwerw, cyn y codant o bwll llygredigaeth. Ac onid yw Duw yn dechreu eu datguddio i'w gilydd ? Hyd yn oed y Tyst Dydd yr wythnos hon a ddug dystiolaeth enbyd yn erbyn Methodistiaid Cymru—eu bod yn chwennych y blaen ar awdurdod fel Diotrephes, yn cipio y swyddau, yn bychanu ymenydd yr enwadau ereill, yn fwy eugorthrwm na'r Torïaid. Ai Methodistiaeth medd ysgrifenydd y Tyst, sydd i reoli Cymru ?' Yr wyf bron a chredu, os yw pethau i fyned ym mlaen fel y maent yn awr, y bydd yn rhaid i'r enwadau ereill ymuno a'r Eglwys i ymladd yn erbyn Methodistiaeth, ac y mae yn debyg mai hono fydd y frwydr boethaf o un etc. Os a y Mtthodistiaid ym mlaen gyda llaw mor uchel yn y misoedd dyfodol ag y maent wedi arfer gwneyd, na syner dim os bydd mwy o Doriaid yn cael eu dychwelyd dros Gymru yn yr etholiad nesaf nag a ddychwelwyd er ys llawer o flynyddau. Dengys y byddai yn well ganddo fotio dros Dori na thros Fethodist.' Dechreuad gofidiau ydyw hyn. Anyoddefol yw triciau, traha, trachwant, a thrais yr enwadau, fel y rhaid troi at y Torïaid ac at yr eglwyswyr i gael esamplau o degweh, o ryddid crefyddol, ac o foneddigeiddrwydd pendefigaidd. Profiad blyn- yddoedd sydd wedi ein didwyllo, braidd o'n hanfodd. Onid yw yn bryd i'r pleidiau gwladol newid eu henwau 1-MINAH.

'LLITH YR HEBOG.' Daeth ycreadur bychan hwnw a elwiry llyflant i gyffyrddiad a. chawrfil un diwrnod, gan sefyll yn gyfochrog ag ef. Dywedwyd wrtho am sefyll hwnt. rhag bad yn sarhad i'r cawrfil mawr. Teiralodd y gwr bach, a dywedodd yn ffroenuchel, Onid ydwyf gymmaint ag yntau ?' Nac ydwyt, ddim yn agos,' ebai rhyw un yn ymyl ond ni chredai y llyftanfc ddim. Yna chwyddai ychydig, a gofyna', ydwyf cymmaint ag ef yn awr, yntau?' dim agos eto.' Chwyddo eto a gofyn, Pa le yr wyf yn awr yntau V Nid oes yr un gyffelybiaeth hyd yn hyn yna chwyddodd drachefn, nes o'r diwedd iddo holltia darfyddwyd am dano. Ac yn wir, gwell oedd iddo hollti, na byw yn hir mewn poen, wrth geisio ymestyn ac yinchwyddo tu hwnt i derfynau ei natur. Mae llawer corach yn y byd heddyw yn hynod debyg i'r creadur gwyntog, hunanol, anffortunus uchod lluosog yw rhif yr Ymneillduwyr hyny heddyw sydd ar eu goreu yn ymchwyddo, gan geisio dyfod yn gyfartal i swyddogion yr Eglwys ond y mae pob ymdrech o'u heiddo yn troi allan yn fethiant hollol. Chwyddo y maent y dyddiau hyn ym mhwnc y Dadsefydliad a'r Dadwaddoliad, gan dybied wrth hyny ddarostwng yr offeiriaid yn gydradd a hwy ond sicr ydym y byddant fel y llyffant wedi hollti ac wedi darfod am danynt oil cyn y gwelant hyn yn dyfod o gwmpas a'r nifer fawr offeiriaid ar maes yn ym- ddedwyddu, yng ngwaith a llwyddiant anghyd- mharol yr eglwys, am ba un y dywedir, Pyrth uffern nis gorchfygallt hi.' Ychydig yn 01 nid oedd dim i'w glywed ond swn padelli a chyrn alcan, yn gwahodd y gwrthddegymwyr i'r frwydr, a chwibanol y peiriant yn cludo Pegi Lewis i'w harddangosfa fawr, a gweryriadau Bob' Llan- geler yn cynhyrfu y broydd; a'r lluaws mawr yn diaspedain y cymmydogaethau wrth ganu, A'r degwm ddaw i lawr, A'i anghyfiawnder mawr, A'r genedl a i fyny Pan ddaw ei baich i lawr. Ond er yr holl rialtwch i gyd, a'r ymchwyddo mewn angerddoldeb am feddiannu y degwm, y maent oil fel y llyfanfc wedi hollti ac yn gorfod ymddifyru yn awr gyda gweflau llipa siomedig- aeth. Yr ydym ni yn yr awyr yma, r Gol., yn gwybod fod amryw o'n hoffeiriaid parch us wfedi bod yn rhy galon-dyner at nifer fawr o'r gwrth- ddegymwyr, pa rai, pe medrent, a ysbeilient yr Eglwys yn ddiseremoni o'i buddiannau. Clywsom am un ofleiriad wedi maddeu dwy flynedd o'r degwm i un oedd yn aelod gyda'r Annibynwyr honai hwn na chaniatau eigydwybod iddo ef, ac yntau yn Ymneillduwr, i dalu yr un geiniog at yr Estrones felly maddeuodd yr offeiriad iddo gryn swm. Wel, ddarllenydd, ai tybed i'r gwr cydwybodol hwn gyflwyno y degwm hyn at wasanaeth yr achas yn y capel, lie yr oedd efe yn aelod ffyddlawn a selog? Na, ni choeliaf fawr; ni theimlodd trysorfa y capel yr un cyfnewidiad syrthiodd y cyfan i alwar y llanc ei hun, ac nid rhwydd y deuant oddi yno, can nad faint fydd ei gyd wybod yn rhuo. Clywais, Mr Gol., am y gwr hwn ei fod un diwrnod yn talu dyleb i un o feib Saut Crispin, ac fod angherddoldeb eu gariad at y pres y fath, fel ag yr aeth i hebrwng y crefftwr chwe milltir o ffordd, a hyny yn unig er canlyu yr ychydig sylltau mor belled ag oedd ddichon- adwy. Dyma y dosbarth oedd yn gwneyd i fyny wrthddegymwyr ein tir nid oedd na chrefydd, cydwybod, na rheswm yn cael lie yn eu holl feddyliau hwy. Gellir symi y cwbl i fyny i'r gwirionedd hwnw, "Ariangarwch yw gwreiddyn pob drwg." Clywsom ni yn yr awyr yma fod y diweddar Barchedig Christmas Evans un tro yn pregethu mewn capel bychan ar lanau yr afon ifi, ac wrth ddechreu yr oedfa, dymunai am i'r Ar- glwydd gofio am Iwyddiant ei achos yn y capel hwn, meddai, ac hefyd yn y LIan gyfagos, ao yn y Llanau ereill y tu hwnt i'r afon. Dyma yr ysbryd prydferth oedd yn meddiannu yr hen dadau duwiol, ac yr oedd Ilwyddiant mawr bob amser yn gydfynedol &'u gweinidogaeth flasus hwy. Ond, ysywaeth, y niae ysbryd yr hen bererinion wedi myned i golli teimladau cynhes y tadau wedi eu halltudio o'r wlad, a'u k holynwyr Anghydffurfiol wedi eu meddiannu gan yr ysbryd ffiaidd, cenfigenllyd hyny, o dan ddylanwad pa un y dymunant nos a dydd am r Eglwys a'i swyddogion, ddyfod yn garnedd l'r llawr. Da genym fod amryw Eglwyswyr a Cheidwadwyr yn meddu ysbryd mor rhagorol, nes gweithredu yn fynych er llwyddiant eu hachos hwy. Wele Eglwyswr a Cheidwadwr ym mherson y boneddwr caredig, J. Beynon, Y8W., Trewern, yr hwn ar farwolaeth D. Pugh, Ysw., A. S., a ddaeth i feddiant o ystad Manorafon, get Llandeilo-fawr. Ar yr ystad hon mae capel bychan gan y Bedyddwyra elwir Pontbrenaraeth, yr hwn a roddodd Mr Beynon yn anrheg i'r enwad tra dwfr yn y Tywi. Heb law hyn hefyd, rhoddodd Mr Beynon anrheg werthfawr i'r Parch W. R. Davies, gweinidog yr Annibynwyr Bethle- hem, Dyffryn Ceidrych, yr hwn sydd ynpreswylio ar yr ystad er ys bIynyddoedd bellach—ychwaneg- odd y boneddwr faes gwerthfawr at dyddyn Mr Davies yn ddidal am y flwyddyn gyntaf, a'r ardreth ddyfodol i'w phenderfynu gan Mr Davies ei hun. Dyma esamplau teilwng Q sylw pob Anghydffurfiwr, medd yr HEBOG.

ADOLYGIAD Y WASG. Hanes Dechreuad a Gweithrediadau Cymmro- dorion Abertawy. Mr Henadur James Jones, Cyn-Faer, yn cael ei urddo yng ngorsedd, yng nghyd ag anerchiadau y beirdd iddo, &c." Dengyg y teitl uchod natur cynnwysiad llyfryn bychan destlus a thra dyddorol a ddaeth i'n dwylaw yr wythnos hon. Ar ddechreu'r llyfr, rhoddir darlun ardderchog o'r Henadur James Jones, Y.H., yr hwn yw llywydd presennol y gymdeithas. Yn y rhagfynegiad dywed Athan Fardd y "cyhoeddir y llyfr hwn modd y gwypo hanesydd y dyfodiant am fodolaeth a gweithred- iadau Cymmrodorion Abertawy pan fyddont hwy yn tawel orphwys oddi wrth eu llafur, Ac ereill o'n rhagorach Yn trin iaith ein tirion ach Yna rhoddir hanes manwl am y gymdeithas a'i gweithrediadau o'i chychwyniad cyntaf yn 1838 hyd yr amser presennol. Ar y tudalenau 9, 10 ac 11, rhoddir rhes o enwau a thestynau y rhai a anerchasant y Cymmrodorion er cychwyniad y Gymdeithas.' Yn nesaf ceir adroddiad am Allwestau y Gymdeithas' yn 1888, 1889, a 1891, yng nghyd ag anerchiadau barddonol peni- gamp gan Athan Fardd ac Alaw Llynfell ar yr achlysur olaf. Ar y 18fed tudalen darllenwn Boreu dydd Iau, Awst 20, 1891, cyflwynodd Watcyn W yn ac Athan Fardd Mr Henadur James Jones i'r arch-dderwydd yng ngorsedd, a thrwy gydsyniad unfryd unllais y frawdoliaeth farddol, cyflwynwyd iddo Urdd Anrhydeddus Ofydd gan Clwydfardd, i'w adnabod o hyn allan yng ngorsedd wrth yr enw Iago Ceredigion.' Yn y rhagfynegiad dywed y golygydd nad yw ein llywydd parchedig (Mr James Jones) mewn unrhyw fodd, yn gyfrifol am gynnwysiad y llyfr felly gellir edrych ar yr hyn a ddywedir am y llywydd fel datguddiad o deimladau y Gymdei- thas yn gyffredinol tuag ato. Mae sir Aberteifi wedi magu llawer iawn o enwogion, lien a lleyg, ac mae yn amlwg fod llywydd presennol Cymmro- dorion Abertawy yn teilynga lie anrhydeddus yn eu mysg. Yn yr hanes a roddir am Eisteddfod Genedl- aethol Abertawy yn 1891, gwelir fod llwyddiant hono i'w briodoli i raddau helaeth iddo fe. 'Drwy ymdrech ac haelionusrwydd Iago Cere- digion, yn benaf. y cafwyd yr Eisteddfod fawr i Abertawy cyfranodd gan punt ati, gan ym- rwymo talu cant arall os byddai angen. Efe ydoedd llywydd ei phwyllgor cyffredinol, a chyf- lawnodd ei swydd gydag urddas a deheurwydd gwir ganmoladwy,' &c. Yn adeg yr Eisteddfod agorodd Iago Ceredigion ei balas telediw led y pen i roesawu beirdd a dysgedigion.' Ceir prawf arall o haelioni tywysogaidd y llywydd ar dudalen 21. Yng nghyfarfod wythnoscl Cym- mrodoriun Abertawy Medi 30, 1891, cododd y llywydd, Iago Ceredigion, a dywedodd ei fod yn awyddus am helaethu maes llafur a defnyddioldeb y Cymmrodorion, ac y dymunai selio ei ddatgan- iad trwy addaw cyfranu hanner can punt i'w thrysorfa.' O'r unfed tudalen ar hugain hyd y diwedd ceir anerchiadau ac englynion gan y beirdd, yn gosod allan rinweddau ygwr parchedig hwn. Syw ethol wr Brooklands weithion—a roes I'n wir roesaw calon A Iago Ceredigion, Yw Ifor Hael y fro hon. CLWYDFARDD. Iago Brooklands fawrygwn—a'i wenawg Wyneb anwylwn Enw y Sant llwyddiannus hwn Ag aur Ophir argraffwn. HWFA MON.

RING OUT, WILD BELLS. (ALFRED TENNYSON).—(Lledgyfieithiad). Wyllt glychau, seiniwch fry i'r nen, I'r oeraidd nos, a'r cwmwl blydd Y flwyddyn hen yn marw sydd Glych cenwch gnul ei thaith i ben. I'r newydd,—croesaw,cnul i'r hen Mwyn seiniwch dros yclaerwyn od Oer dranc y gau, a gwir i ddod Tra gwywa'r flwyddyn hen a gwea. JTIMIJOU Glych, cenwch gnul pob gofid gwyw, ')f Boed gwenau hedd i lwythog lu Darfydded pob anghydfod du, Ac iawnder doed i ddynolryw. Glych, seiniwch gnul pob achos gwael, (I Gelyniaeth hen y pleidiau i gyd o cenwch fewn, nod uwch i'n byd, Arferion gwell a deddfau hael. Glych, cenwch gnul trueni blin,li A baichder deifiol oer ein dydd Glych, cenwch gnu! i'm hodlau prudd, Ond cenwch fewn, rhyw gerdd mwy cun. Glych, seiniwch gnul bost llinach hir, n Yr athrod a'r genfigen gawn A seiniwch fewn, serch at yr iawn, I ffynu'n unol yn ein tir. Glych seiniwch gnul amhuredd du, Glych cnuliwch dranc cybydd-dod caeth; A chnul y mil ryfeloedd maith, o seiniweh iaith milflwyddiant cu Glycb, seiniweh fewn, hael ddewrder lion, Y fwynaidd galun dyner fad Glych, seiniweh d'wyllwchffwrdd o'mgwlad, Ond cenwch Grist i'r ddaiar gron Crugybar. A. S. THOMAS ('ANELLYDD.')

ENGLYNION I'R 'LLYTHYR GLUDYDD.' (Cyd-fuddugol yn Eisteddfod Brechfa). Gwas gwlad-neges gludydd,—a i'r drysau A gair drosom beunydd Drwyddo'r wlad yn siarad sydd Yn hwylus efo i gilydd. EDNYFED WYN. Enwog was-llith negesydd,—ar ei gefn Caria gol o newydd Derbyniol ei dro beunydd Yng nghil dor, angel y dydd. Lewis Jones, Uwchgwili. STAMP.

CYFLWYNEDIG I BYRON. Nis wn pa beth i ddweyd yn iawn Wrth fardd o uchel fri, Ond gwn fod yma galon lawn Yn euro atat ti A phe bai amgylchiadau'n dod I drefn, fel haul ar fryn, '4, Fe gawset ti yn ddi-nacad Y ferch o Talyllyn. Mae gwreichion cariad yn fy mron, Gyn nyrohw-yd genyt ti, A golwg ar dy ystum hardd A'n gwna'yn fflamiau cri Fel nad oes dim ond dwfn fedd Ddiffodda'r fflamiau hyn Gan hyny, Byron, cwyd dy beD Cei'r ferch o Talyllyn. Rhaid ioi aros enyd fach, Fe ddichon try y rhod. Pan ddaw nodwyddau'r drefn fawr I bwyntio at y nod Pan gyfyd heulwen yn ei nerth Nes gwasgar niwl y glyn, Pan unir Byron fwyn yng nghyd A'r ferch o Talyllyn. GWENFRON

AT EIN GOHEBWYR.—I law-Can o glod i dfiulut Glandennis, Llandyssul Rhifo'r Bobl, Linlls Cant ymddangos yn ein nesaf,—Goi. 81111.:1108 IITtW ggAM