Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

19 articles on this Page

CHWAREL Y PENMYN.

News
Cite
Share

CHWAREL Y PENMYN. Sylwadau y Wasg. FREE LABOUR. (Medi 15fed.) Mae yr ymgecru rhwng y Daily Clironicle a rhai o'i gyfoesolion dros y telerau ar ba rai y mae chwarehvyr y Penrhyn wedi ail ddechreu gweithio yn ddarllen difyr-ysmala. "Nid oes neb mor ddall a'r rhai na fynant weled!" dyna sylw doeth- yn Fleet-street wrth gyfeirio at y St. James's Gazette." Wei, hwyrach nad oes; a phosibl y dylai y Chronicle" fod yn gwybod, oblegid y mae wedi cael cryn lawer o brofiad. o beth fel hyn yn y rhanau hyny. Yna aiff rhagddo i agor llygaid j James's tnvy sylwi yn gyfrwys- Penrli telerau a gynygiwyd gan Arghvye^d Sfl Mai « ddim yn ildio Vr hawl i ymuno i!lyi gan yr Undebwyr Crefftwrol, g^S^1" aS U!«l ydynt yn gwneud darpariaedi ddosh »W!lcll(l CAvynion personau umgo no ?r hnl?rthladau neill*iuol o weithwyr yn gwynion • Igorph o weithwvr. Kid hyd fis Awst y bu fcwri y dynion i ddel £ fel corpk er uniom -wyn- :i r Personol neu adran o ddynion gael ei -awn 3°- Mor gywrain, onide? Ond nid oes neb ?,or ddall a'r rhai na fynant weled, cliwi wyddoeh. e y "Chronicle" yn gwrthod gweled peth&g J mae Uawer iawn wedi bod yn berffaitli hysbys ° hono am y deuddeng mlynedd diweddaf, set ,od y canlynol yn ffurfio I'han o reolau Chwarel Leni- 'esda yn 1885, ac wedi parhau mewn grymorpryd hwnw hyd nes cymervvyd eu lie gan y telerau cy- tundeb drweddaraf:— Fod i bersonau gyda chwyn, yn y lie cyn.at, osod eu cwynion o flaen swyddog y dosbarth neu y rheolwr lleol. Os yn anfoddlawn. ar y pender- fyniad, hwy aallant osod eu cwynion o flaen, y prif reolwr, yn bersonol neu trwy ddirprwyaetn ac yn mhellach, os yn anfoddlawn ar ei bender- fyniad yntau, gallant apelio am gyfarfyddiad (yn bersonol neu trwy ddirprwyaeth) ag Arglwydd Penrhyn. Mewn materion yn dwyn perthynas a chorph cyffredinol y gweithwyr, neu adranau o honynt, gellir bob amser gwneud 'representa- tions,' ar ol rhybudd dyledus, fel yn flae-norol, trwy ddirprwyaethau yn cynwys dim mwy na chwech o weithwvr yn cynrychioli v dynion mewn dadl." Yr oedd y paragraph uchod, fel y dywedais, yn ffurfio rhan o reolau y chwarel; hwy a ffurfiant sylfaen pob brawddeg ar gwynion a lefarwyd gan Arglwydd Penrhyn a'i brif reolwr yn mhob "in- terview" yn ystod y trafodaethau gyda'r chwarel- wyr cawsant eu cyhoeddi am yr ail a'r drydedd waith yn y gwahoddiad roddwyd i'r dynion ddych- welyd at eu gwaith, dyddiedig Ebrill 2il 1897; maent wedi ffurfio sail pob cynvg wnaed i'r tlyn- iZl'J10 a ^odwyd gyda dirmyg. A wna un- y un- sydd heb fod mor ddall fel na fyn weled gydmaru y rheolau uchod—rheolau sefydW v chwarel-gyda thair adran gyntaf y cytundeb mae y dynion newydd eu derbyn, y rhai a welir mewn rhan arall o r rhifyn hwn, a ffeindio allan, os yn bosihl, yn mlia ystyr hanfodol maent yn gwahan- laethu, neu yn mha fodd mae y dynion yn cael mwy yn y telerau dderbyniasant yn awr nar 3. roddid iddynt yn flaenorol gan reolau sefydlo^ y rn el chwarel. Maey "Clironicle" yn eithaf iawn, wrtli gwrs Nid oes neb mor ddall a'r rhai na fynant weled. YR HEN YSTORI. • Y mae anghydwelediad y Penrhyn sydd newyold ei ddwyn i derfyniad yn fforddio un engraifit arall o r hen, hen stori yn y bvd diwvdianol am weifch- \v Vr yn cael eu hud-ddenu a'u twyllo gan eu har- weinwyr a'u hathrawon, ae, ar ol llawer iawn o fisoedd o galedi ac ymddarostyngiad, yn derbyn y.telerau y bu iddynt ar un adeg eu gwrthod gyda dirmyg—gan ail ddechreu gweithio yn y diwedd ar yr un safonau yn union ag v darfu iddrnt streicio yn eu herbyn ar y cychwjTi. A hyn, hefyd, fel yn achos y Penrhyn, ar ol agos i flwydd- yn o segurdod y golled amlwg o hunanbarch a arwyddoceir yn eu gwaith yn derbyn rhoddion neu gardod ax seiliau y gwyddir oeddynt yn gamar- 17, weiniol; yn nghyda cholled hendant mewn cyf- logau, cyfanswm y rhai a gyrhaeddant rywbetli iel chwarter miliwn o bunau Fod y seiliau ar ba rai y cyflawnwvd y trosedd diwydianol anferth hwn yn gamarweiniol sydd amlwg i bob un gymerodd y drafferth i feistroli manylion y sefyllfa trwy ei gwahanol ddadblyg- iadau. Mae wedi ei ddweyd ar hyd yr amser fed y trosedd i'w gyfiawnhau, gan mai brwydr ydoedd ar ran chwarelwyr Bethesda am "yr hawi i ym- uno." Ddarfu Arglwydd Penrhyn erioed amlieu yir hawl Invn ac addefwyd liyny gan Mr W. H. Williams, ar ran y dynion, yn y cyfarfyddiad rhwng ei arglwyddiaeth a dirprwyaeth y dynion yn Mawrth diweddaf. Pa fodd, gan hyny, y gallai fod yn ymdrechfa am yr hawl i gyfuno pan nard oedd yr hawl hwnw yn cael ei gwestiyno mewn un modd, hawl oedd yn cael ei ganiatau, ac wedi bod felly am flynyddoedd, i'r helaethrwydd llawnaf posibl? Dywed y "Daily Chronicle"] wrthym nad yw "crucial point" y cytundeb ddaethpwyd iddo yn awr yn "ffeindio dim lie o gwbl yn nghynygion Arglwydd Pem-hyn yn hi," a'r "crucial point" hwn, fel yr eglura yChrou- iclfe, ydyw-" y gall gweithiwr unigol, neu dJos- barth o weitlnvyr fyddo ganddynt gwynion, yn awr gael gan holl gorph y dynion i gymcryd y cwynion i fyny—amod na wnai Arglwydd Penrhyn ei ildio o'r blacn ar un cyfrif, a'r hwn a wrthsafodd efe ar y tir y byddai i hyny osod rhcolaeth y chwarel yn nwylaw y dynion, yn nghyda gwneud rhyw bethau dychrynllyd eraill." Mae yn hollol glir oddiwrth hyn fod y Chronicle yn methu y prif bwynt yn ayfangwbl. Yn y cyfarfyddiad rhwng Arglwydd Penrhyn a dirprwyaeth y dynion yn Mawrth diweddaf, v cyf.'iriwyd ato yn barod, bu i'w arglwyddiaeth ddweyd, mewn atebiad i Mr W. H. Williams ar y "crucial point" hwn: Y rheol ydyw ac a fu fod yr holl achwynion i gael eu gwofUrl yn uniongyrchn' i'r rheolaeth gan y per-' ponau fyddo ganddynt gwyn ac os bydd unrhy",v j fater arbenig bwvsig ag y dymuna y dynion ei ddwyn yn mlaen gan nifer unol o honynt, fe ellir ei wneud trwy foddion dirprwyaeth o weithwyr yn cynwys dim mwy na chwech o bersonau, a ehan-1 iatau bob amser fod y person neu'r personau !i,h- wynedig yn cael eu cynwys yn y ddirprwyaeth ho no. MiaaJlifycliwane(yu,cyntynuallangm-m,i os byddai gweithiwr yn teimlo fod ganddo gwyn, ei fod yn wastadol wedi bod at ei berffaitli ryddid i geisio cynghor gan ei gydweithwyr, os dymunai, efe wneud hyny, pa un bynag fyddai y gweithwyr hyny ar bwyllgor ynte na fyddent." Cafodd .v I geiriau hyn eu llefaru yn mis Mawrth ail-adrodd- iad ydynt o eiriau cyffelyb a lefarwyd yn y mis Medi blaenorol; yr oeddynt yn gorphoredig yn 1 nghynygion Mai, a cheir eu bod yn ffurfio yr ad-: ran gjaitaf a phwysicaf o'r telerau y cytunwyd ar-! nynt yn bresenol. Beth, gan hyny, sy'n dyfod o fynegiad y Chronicle "-y gall cwynion gweitJi- iwr unigol, neu ddosbarth o weithwyr, yn awr gael eu cymeryd i fyny gan holl gorph y dynion—amod na wnai Arglwydd Penrhyn ei ganiatau o'r blaen ar un cyfrif ?" Bydd i unrhyw un gymer y drafferth i fyned yn ofalus dnyy yr adroddiad o'r inteiyiew" yn Mawrth diweddaf ganfod fod yr amod hwn, nid yn unig yn cael ei ildio gan Arglwydd Penrhyn (yr hyn y myn y "Chronicle" na wnai ei argl- wyddiaeth ar un cyfrif ei ildio), ond hefyd ddarfod i Arglwydd Penrhyn a'i reolwr cyffredinol, Mr E. A. Young, fyned i lawer iawn o drafferth i egluro ei gynwys yn gywir i'r ddirprwyaeth, yn ol fel y'i canfyddir yn yn nhelerau terfynol y cytundeb. Pan ofynwyd i Arglwydd Penrhyn gan lefarvdd y ♦Idirpnvvacvh am atebiad i'r cwestiwn parthftd hawl un dyn i wneud ei gwyn yn eiddo yr oil, ei arglwyddiaeth a ddywedodd: Credaf fod hwiv- yna yn un o egwyddorion undebiaeth, a ehwi wyddoch na ddarfu i mi erioed amlieu cyfreithlon- deb undeb." Eto "Mater yw hwnyna i'w ben- derfynu genych chwi eich liunain." Mr Young a bwyntiodd allan nad oedd Arglwydd Penrhyn yn gwadu i'r dynion fodolaeth pwyllgor neu hWlli- gorau undebol, yn y chwarel nac allan o honi, y rhai oeddynt at eu llawn ryddid, mewn achos o gwyn,i anfon dirprwyaeth o chwech at v rheolaeth —y dynion at eu deAvisiad i rai o'r pwyllgor fod yn gynvrysedig ynddynt ai peidio, a'i fod yn ddeall- edig mai y chwarelwyr, nid y pwyllgor, oedd i gael eu cynrychioli. Ychwanegodd Arglwydd Penrhyn at hyn trwy sylwi: Yr wyf fi yn dweyd y gall unrhyw nifer o bwyllgorau fod yn y chwarel." Y mae hyn oil yn myned i anwireddu y mynegiad fod Arglwydd Penrhyn yn dymuno ymosod mewn unrhyw fodd ar yr hawl i ymuno. Yr oedd y chwarelwyr at eu llawn ryddid i ymuno, ac fe wnaethant hyny: yr oeddynt at eu rhyddid i gael cynifer o bwyllgorau ag a ddewisent, a bu iddynt eu cael. Dywedwyd wrthynt ehwe' mis yn ol, at; nid am y tro cyntaf chwaith, y gallai holl gorph y chwarelwyr gymeryd cwynion un dyn i fyny. neu un dyn gymeryd cwynion yr oil i fyny y byddai i'r rheolaeth wrandaw y cwynion hyny unr 7 ser, pan ddygid hwy gan ddirprwyaeth o c wedi eu penodi gan y gweithwyr, mewn ffordd a ddewisent; a phan na byddai penaeriy 1- iad y rheolwr yn foddhaol gan yr achwynwyr, Arglwydd Penrhyn bob amser yn barod 1 gae farfyddiad ag unrhyw weithiwr unigoi, neu aoi:r- prwyaeth o chwech yn cynrychioli hoU aynion a weithiant yn y chwarel. Gydar iau hyn mewn golwg, priodol iawn fyddai g° y Pa gyfiawnhad all yn bosibl fod dros yr e gwarthus fu ar Argh^dd Penrhyn am y ^e(ld diweddaf hyn, dros ymddangosiad yr diwerth a daenwvd ledled y wlad o beithyn hawl o ymuno, dros ddadgymaliad drygionus yj fath fasnach fawr a phwysig, a thros dawyn gwlad- wriaeth flodeuog o bobl i ymylon dmystr? Nid oes gyfiawnhad o gwbl. Y mae trosedd diwvd- ianol anferth wedi ei gyflawni trwy gamddarlun- iadau maleisus; ac y mae derbyniad gwirfoddol yn awr, gan y dupes, o'r telerau gynygiwyd iddynt ddeuddeng mis yn ol, ond y pryd hyny ac ar ol hyny a wrthodwyd ganddynt, yn dangos mor wrthun mae y sefyllfa wedi ei chamddarlunio iddynt o'r pryd hyny hyd yn awr. Yr un papyr, am yr un dyddiad, a ddywed: Arglwydd Penrhyn a wrthododd gydnabod awdur- dod Pwyllgor y Chwarel fel ag yr oedd wedi ei gyfansoddi, ond cydnabyddodd yn llawn hawl y dynion i gael y cyfryw bwyllgorau i'r dyben o gario yri mlaen eu busnes o undebiaeth crefftwr- ol yn eu ffordd eu hunain ac yn y lie priodol. Dyma y pwynt ar ba un y cymerodd y rhwygiad Ie, ac y mae Arglwydd Penrhyn wedi cario y pwynt yna, a phob pwynt arall y safai efe drosto. "Yr wyf fi," meddai ef, mewn atebiad i'r ddir- prwyaeth yn Mawrth diweddaf, "yn dadleu dros yr egwyddor o ryddid perffaith i feistr a gweith- iwr, ac wrth y llinell yna yr wyf yn bwriadu glynu." Mae ei arglwyddiaeth wedi gwneuthur hyny yn ddewr, cyson, a da, a llwyddianus hefvd fe ddylid dwevd, er na cheir gwybod byth pa faint » gostiodd hyny iddo. "FLOTSAM AND JETSAM." Yr un papyr eto, o dan v penawd digrifol uchod a gynwys y canlynol: — Nid yw Truth bob arnser yn dwevd y gvvir. Gall hynyna ymddangos yn groes-ddywediad,1 ond y mae lfeitliiaii diymwad yn l>rawf 0' hoiio. '1 Irutn a ddywed: "Y mae Arglwydd Pen-' r'nyn wedi rhoddi i mewn, ac mae y chwarelwyr edi cael buddugoliaeth." Nid yAV yr un o'r ddau fynegiad hyn yn Avir. 11 'W11, :l ^ae ,vn hyfrydAvcli genyf 4 deal fod y meistr trahausfalch hAvn wedi gorfod dnngo 1 l;wr.' Nid yw y meistr trahausfalch hAyn wedi gorfod dringo i lawr." a dflywed "Mae y dynion yn awr! a'r hvnbpTf 7maner°I1 bo.bPeth 7Pwysentamdano rhZn^t/ gNrdSat&' b\'d mrl iddynt bwyso am dim V n Styn ;nvr We,dl eu derl)Aai, oddieithr Trr '/i; T Iuvnw efe a ddywedodd V> lC cliaent by ill 1110 hono. bJSu' ^clianiatai efe i unrhyw bflyllgor o r Lndeb ymyryd rhyngddo ef a'i weitli-1 "O 11 y'T'Odraethiad y chwarel. Dyna vr un! peth a wrthododd efe, a'r un petli na fu i'r dynion ei gael. J r} ^onicle a gymer ddalen allan o lyfr y irutn, a sieryd am droad ymaith y ddirprwy- T)1 i!>r ^"ca!,b 'm eiddio myned at ArglAwdd i enrJiyn fel prawf o wrthAvynebiad ei arglwydd- laeth i'r hawl o ymuno. Nid am f(-id,l io myned at Arglwydd Penrhyn" y trewyd y ddirpnvyaeth o'r gwairh. Cawsant eu stopio am draAvsfeddianu awdurdod y rheolaeth yn v chwarel, a throisant eu hunain o'r gwaith onerAvydd na chaniatawyd iddynt barhau y tra- aiglwyddiae111 yna. Ni chwestiynwyd erioed eu hawl i ymuno, ac fe bery yr un hawl yn ddigyff- Avrdd. Gadewch i ni gael y gAvir, foneddigion, os gwel- wch yn dda—onide na roddweh i ni ddim byd. THE ENGINEER.

----____--THE ENGINEER.

--_-------------THE LIBERTY…

---------__--CYFARFOD YN Y…

CYFARFOD YN CEFN MAWR,

——————————? j Maiwolasth S-dvn…

--_._-_...--.---+--.-----.…

MASTER BUILDERS ASSOCIATIONS-JOURNAL.

Y CAMBRIAN NEWS.

--.--'-------.-Cy,-,gra.r…

----------,_.-Cydnabod Haelioni…

--'-----'--+------Chwarel…

CYFARFOD CYHOEDDUS YX NGWRECSAM.

---_----__-CYFARFOD YN RHIWABON.

CYFARFOD YN GWERSYLLT.

DIWRNOD Y DEWIS A'R PLEIDLEISIO.

Llythyrau .at y Goiygydd

Advertising

-'--.---------CUSA- DDMD.