Gwalia

I DYDD MAWRTH, MEDI 7,1897 Y DIWEDDAR ARCKDDIACON GRIFFITHS. Trwy farwolaeth yr Hybarch Archddiacoa John Griffiths, rheithor Castellnedd fel yr ad- yr Eglwys a'r genedl Gymreig wedi colli un o'u dynion mawr. Cymerodd yr amgylchiad trist le foreu dydd M,ercher diweddaf, yn ei breswylfod, Aelybryn, Castellnedd, yn mhresenoldeb ei wraig ) a pherthynasau eraill, a derbyniwyd y newydd am ei farwolaeth gyda gofid a thristwch cyffred- inol. Yr oedd wedi cael oes faith, ychydig fis- oedd dros ddwy flynedd ar bymtheg a thriugain, ac am y rhan fwyaf o'r cyfnod hwnw wedi cael cyfleusderau mor fynych i ddyfod i gyffyrddiad agoa a'r werin fel yr oedd yn adnabyddus yn mhob rhan o'r Dywysogaeth. Yehydig iawn o ddynbn cyhoeddus Cymru oedd mor adnabyddus, ac nid oedd ond nifer fechan iawn o'r ychydig hyny bob amser yn cael derbyniad mor galonog gan y bobl a'r archddiacon. Medd&i ar gymhwysderau neill- duol i fod yn hofl-ddyn y werin. Yr oedd ei ym- ddangosiad yn foneddigaidd ac enillgar, corph Uuniaidd a chryf yn terfynu gyda phen oedd ar unwaith yn tynu sylw pawb a edrychai arno, yr oedd ffurf ei wefusau yn peri i ddyeithr-ddyn gredu ei fod yn siaradwr mwy hyawdl na'r cyff- redin, a phan ddechreuai lefaru byddai ei WTaIl- dawyr yn bur fuan yn cael cymhorth i ddeail ystyr y geiriau hyny "Fy nhafod sydd bin ys- grifenydd buan." Yr oedd yn ysgolhaig da ac yn meddu ar wybodaeth helaeth, a gwyddai hefyd pa fodd i ddefnyddio y wybodaeth hono fel ag i enill clustiau a chalonau y rhai a wrandawent amo. Enillodd sylw fel pregethwr pan yn ddyn ieuanc, ac yr oedd yn hoff, yn ei flynyddoedd di- weddaf, o adrodd hanes yr amgylchiad a'i dygodd ef i eylw. Pan yn gweinidogaethu yn mro Mor- ganwg, cyn ei ddyfodiad i Gastellnedd, aeth i agoriad eglwys newydd rhai milldiroedd o'i gar- tref. Ar ei ffordd yno, gan fod y gymydogaeth yn ddyeithr iddo, collodd y llwybr ac yr oedd y gwasanaeth wedi dechreu cyn iddo gyrhaedd yr eglwys. Y pregethwr disgwyliedig ar yr achlysur oedd y diweddar Canon Jones, "Jones o'r Vay- nor" fel ei gelwid y pryd hwnw, ond rhwystrwyd ef yn rhyw fodd neu gilydd i fod yn bresenol. Yr oedd nifer fawr o offeiriaid yn bresenol ac yr oedd yn rhaid i un o honynt bregethu. Ceisiodd y ficer g&n un neu ddau o honynt i gymeryd lie y preg- ethWT absenol; ond nid oedd neb o honynt yn barod i wneud hyny. Yn ei gyfyngder aeth at Mr Griffiths a dywedodd wrtho: "Y mae yn rhaid i chwi bregethu." Ceisiodd yntau ymesgusodi ond ni wrandawai y ficer, a gorfu arno esgyn y pwlpud. Cafodd y dyn ieuanc gymhorth i breg- ethu gyti i mwy o rwyddiucb nag orioed o'r blaen, ac aeth son am dano drwy y cymydogaetliau fel pregethwr. Nid oes ond ychydig iawn o flynydd- oedd oddiar yr oedd yr Hybarch Archddiacon, mewn eyfarfod clerigol, yn cynghori offeiriaid ieuainc, ac adroddodd yr hancsyn er mwyn dangoa iddynt fod bob amser yn barod i bregethu pan y gelwir arnynt i wneud hyny. Yr oedd yn hoff iawn o bregethu, a thalai sylw mawr i'w bregethau am y credai fod pregethu da yn un o'r moddion mwyaf effeithiol i enill y genedl yn ol i'r Eglwys, a gofidiai am fod llawer o ofEeiriaid Cymru yn talu oyn lleied o sylw i bregethu. Fel rheithor Cas- tellnedd y daeth ei enw yn hysbya trwy Gyjiru. u yno yn llafurio am yn agoa i ddwy flynedd a deugain, ac am y tymhor maith hwnw cadwodd ei boblogrwydd fel pregethwr. Fel offeiriad plwyfol cyflawnodd ei ddyledswyddau gyda ffydd. londeb, ac y mae cyflwr yr Eglwys yn Nghastell- nedd heddyw yn dwyn tystiolaeth i'w lafur. Pan y daeth i'r dref yr oedd yr Eglwys mewn cyflwr isel iawn yn mhob ystyr. Ymaflodd yn ei waith gyda sel a phenderfyniad, a pharhaodd i weithio yn galed nea dwyn pethau i drefn. Adgyweir- iwyd hen eglwysi, adeiladwyd rhai newyddion, oodwyd ysgoldai mawrion, a llwyddodd i godi y IWID o 30,000 o bunau i dalu am y gwaith. Gwn- •eth hyn yn y fath fodd fel yr oedd Ymneilldu- i wyr y dref yn ogystal a'r Eglwyswyr yn llawen- hau yn ei Iwyddiant. Yr oedd yn Eglwyawr I trwyadl a solog a phob amser yn fyw i'w ddyled- I swyddau tuagat yr Eglwys ond nid oedd ei Eg- lwysyddiaeth mor gul fel ag i fod yn wrthwynebua i'r mwyaf rhagfarnllyd yn mhlith yr Ymneilldu- wyr. Beid ef gan rai am ei barodrwydd i gyd- nabod y daioni a wnaed gan Ymneillduwyr ao am ei fod yn cydymdeimlo a phob ymdrech o'r eidd- ynt at yr hyn a farnent yn gywir a llesol. Yr oedd ei olygiadau yn rhy llydan i foddio rhai dynion; ond hwyrach y deuwn i weled rhyw ddiwrnod ei fod ef yn nes i'w Ie na'r rhai oedd yn ei feio. Nid oes heddyw, pa fai bynag oedd ynddo, un offeiriad Cymreig yn uwch yn marn y genedl nac yn cael ei bp.rchu a'i garu yn fwy gan- ddynt a'r Hybarch John Griffiths,—efe oedd cleri- gwr mwyaf poblogaidd y ganrif. Hwyrach fod ynddo rai pethau, heblaw ei hyawdledd a'i allu parod i ymddangos o flaen tyrfa a'u hanerch yn Gymraeg neu yn Saesneg yn ol yr angen, oeddyn cyfrif am ei boblogrwydd. Ac un o'r pethau hyny, yn ddi&mheu, oedd ei wladgarwch. Nid yn unig yr oedd yn Gymro o waed, ond hefyd o ran teim- lad a chalon. Yr oedd yn llosgi gan awydd am weled ei genedl yn ymddyrchafu ac yn cymeryd ei lie ar y blaen i genhedloedd eraill. Byddai yn mhlith y cynt&f i ymuno ag unrhyw fudiad oedd a'i amcan ar lesoli y bobL Yr oedd yn Eijt- teddfodwr selog ac aiddgar yn mhell cyn fod y sefydliad wedi dyfod i'r bri sydd ami yn awr. Yn 1860 efe oedd cadeirydd y pwyllgor a ffurfiwyd er mwyn dwyn yr Eisteddfod i drefn. Yr oedd yn genedl-garwr cyn fod y dynion sydd yn awr yn credu mai hwynt-hwy roddodd fod i'r teimlad gwladgarol wedi eu geni. Gweithiodd a'i holl allu dros addysg a daeth allan ar unwaith i bleidio sefydliad Coleg y Brifysgol yn Aberystwyth. Bu yn gadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, ac hyd ddiwedd oi 000 bu yn aelod o Gynghor Col- egau Oaerdydd ac Aberystwyth. Cadwodd ei gymeriad heb ei lychwino, bu farw a'i goron ar ci ben, ac y mae cenedl gyfan, pa un a oeddynt yn cyduno ag ef yn mhob peth ai peidio, yn barod i gydnabod fod ei farwolaeth wedi ein hamddifadu o wasanaeth a phresenoldeb un oedd yn dywysog ac yn wr mawr yn ein plith, yn addurn i'r Eglwys ac yn fendith i'r genedl.

Y mae marwolaeth SJT George Osborne Morgan I wedi creu dau Ie gwag, o leiaf, nas gallwn lai nag amheu fydd yn dra anghyfleus i'r Blaid Radicalaidd Gymreig. Bu i Syr George gadw cynrychiolaeth Dwyrain Sir Ddinbych gyda. rhwyddineb cydmar- iaethol yn erbyn gwrtnwynebydd oedd ar unwaith yn anmhrofiadol ac anadnabyddus ond yr oedd y mwyafrif Radicalaidd yn hollol ddibwys pan yr ym- leddid yr achos Undebol gan ymgeisydd lleol lied gryf. Ni raid i'r Radicaliaid fyned ar y maes yn amddifad o'r fantais ddiamheuol sydd gysylltiedig ag enw da ac enwogrwydd y diweddar aelod. Nid oedd Syr George Osborne Morgan yn wleidyddwr mawr, ond yr oedd y dyn mwyaf diwylliedig o fewn y Blaid Radicalaidd Gymreig, a delid ef mewn uwch parch yn gyffredinol nag y buasai dynoethiad poethlyd Syr William Harcourt, ar achlysur cofiadwy, yn arwain pobl i dybio. Buasai yn ymddangos', oddiwrth ad- roddiadau rhai newyddiaduron, nad yw y Radicaliaid Cymreig eu hunain ddim heb deimlo fod y sedd mewn psrygl, a sibrydir mai Mr Thomas Ellis, gyda holl ddylanwad ei swydd, ydyw yr unig ddyn all oDeithio cymeryd y maes yn llwydcuanus. Yn sicr y mae hyn yn deyrnged uchel i nerth yr achos Undebaidd yn yr etholaeth, ac fe ddylai galonogi y blaid i ymladd gyda mwy o bybyrwch nag erioed yn y frwydr agos- haol. Llongyfarchwn y Blaid Undebol yn y dewis- iad o ymgeisydd, canys yn yr Anrhydeddus George T. Kenyon buasai yn anhawdd iddynt gael dyn tebycach o gario oarn i fuddugoliaeth mae yn hen aelod seneddol o brofiad a doethineb mawr, yn areith- iwr hyawdl, ac yn wleidyddwr medrus. Mae yr apwyntiad 0 ymgeisydd Undebol wedi rhoddi bodd- lonrwydd mawr trwy yr etholaeth. Y gwagle arall trwy farwolaeth SyrGeorge y-w cadeiryddiaeth rBlaid Radicalaidd Gymreig yn y Senedd, ac er nad yw hon o bwysigrwydd uniongyrcliol, eto tebygol y cedwir y peth yn sefydlog mewn golwg yn ystod y gweithred. iadau fydd yn cael ei cario yn mlaen gan y rhai a elwir yn genedlaetholwyr yn ystod y gauaf dyfodol. Xi fu Syr George Osborne Morgan erioed yn fodel o gadeirydd oddiar yr olygwedd "genedlaethol," oblegid yr oedd ef yn meddu gormod o barch i Ryddfryd- iaeth Seisnig swyddogol, ac yn rhy ymdeimladol i I "bwysau" oddiwrth bob math o bob!. Yn ystod amseroedd tjTnhestlog Dadleuon y Dadgysylltiad yn y flwyddyn 1895, gwnaeth Syr Osborne ei oreu i gymodi pethau yn gyffredinol, eithr bu iddo fethu cadw y Blaid Gymreig mewn ymlyniad wrth y Glad- stoniaid, ac, fel yr adgofhÙ "Daily News" am ddydd Gwener cyn y diweddaf ni, darfu i rai o'r aelodau Cymreig—yn neillduol Mr Lloyd George a Mr D. 1L Thomas;—"ymdrecliu eu goreu i ddryllio Liywodraeth Arglwydd Rosebery." Mae yn ddigon tebyg y bydd i'r "anfoddogion" wneud eu heithaf i gipio cadeir- yddiaeth y blaid, a hyn yn ddiau a wnant os cerir eu cynllun er creu clymblaid "genedlaethol" drwodd yn llwyddianus. Wedi y cwbl, mae y Blaid Radicalaidd Gymreig heb bolisi o gwbl. Y mae Dadsafydliad, os nad wedi marw, mewn cyflwr o farweidd-dra a dideimladrwydd ac y mae Home Rule cyffredinol, fel y dywed Mr John RedmOoRd, yn waedd anmhosibl am un 50 mlynedd o leiaf. Y cwbl ddymuna y Blaid Gymreig ydyw clymblaid a chael poblogrwydd iddi ei hun, swyddau a chyfiog da. i w c-feilhon, a "phig- ion" i bawb.

Cynhadledd Esgobaetiol Bangor Cynhelir Cynhadledd Esgobaethol Bangor yn Nol- gellau ar yr 22ain cyfisol. Y pynciau yr ymclrinir a hwynt ydynt:—(1) "Gwelliant mewn Trefniadaeth a gwaith Eglwysig ar wahan i Wladlywiaeth (2) "Y moddion goreu er cadarnhau ymlyniad pobl ieu- ainc at yr Eglwys;" (3) "Dyfnhad bywyd ysbrydol yn aelodau yr Eglwys." Mae y pynciau uchod yn rhai da a buddiol, a diau y ceir ymdriniaethau budd- iol arnynt. Hyderir y bydd yr Esgob jbloyd wedi gwella. yn ddigonol i fod yn bresenol i lywyddu.

Y Codiad yn Uhrls Bara. Mae y codiad yn mhris v bara yn dal tuag i fyny, ond daeth pris yr yd i lawr yn Llundain yr wythnos ddiweddaf. Mae. y cyflwr presenol wedi ei ddwyn o amgylch, meddir, oherwydd cnydau cym- harol o ysgafn ar y Cyfandir, yr hyn 8Y" wedi achosi i lawer o'r gwledydd cyfandirol ganlyn esiampl Lloegr, a. myned i chwilio- am yd mewn lleoedd ereill. Mae yd Americanaidd yn awr wedi cyrhaf dd prisiau mawr. Posibl y bydd yr yd yn cael ei werthu yn fuan yn ol rhyw 35s y chwarter.

Copong, a Judicious Blend of the Choicest Tea, 2a per lb. Ceylon Tea, Pure, Fragrant, and Delicious Is 6d per lb. ,6 lbs. carriage paid to any address in the United Kingdom.—Barber and Co (established over a century), 67a, Lord-street, Liverpool, and 103, Mar- ket-street, Manchester.—Advt.

Cymdeithdas y ITewydiadurwyr- YMWELIAD A CHAERDYDD. Yr wythnos o'r blaen cynhaliwyd cynhadledd flynyddol newyddiadurwyr y Deyrnas Gyfunol yn Nghaerdydd, pryd yr oedd tua 500 o aelodau, yn cynwys boneddigesau a boneddigion, yn bres- enol. Cyrhaeddodd 350 o honynt i'r dref orbyn ddydd Sul. Prydnawn ddydd Sul, aeth y rhan fwyaf o honynt i Eglwys Gadeiriol Llandaf, er fod y tywydd yn anymunol a gwlyb, pryd yr oedd yr adeilad cysegredig yn llawn. Cymerwyd rhan yn y gwasanaeth gan yr Is-ganon Skrimshjre a'r Canon Johnson, a chafwyd pregj::li afaelgar gan y Tra Pharchedig Ddeon Howell, Ty Ddewi, oddiar Rhuf. xiv. 12, yr hon a fawr werthfawr- ogid gan bawb oeddynt yn bresenol. Gwef- reiddiwyd y gynulleidfa gan y Deon talentog, ac ar ddiwedd y gwasanaeth diolchwyd yn gynes iddo gan Mr J. M. Maclean, A.S., ar ran yr ael- odau yn y festri. Dydd Llun, eisteddai amryw bwyllgorau, a threfnwyd ymweliadau a'r dociau a Gweithfeydd Haiarn a Dur Cwmni Dowlais. Am 2.30 y prydnawn, ymgyfarfyddodd aelodau y Cynghor, ac yn ddilynol rhoddwyd croesaw gwresog i'r holl aelodau yn Neuadd y Dref gan y Maer a'r Gorphoraeth. Cynnelid amryw gyf- arfodydd yn y prydnawn, ac yn yr hwyr cafwyd dawtisfa. yn y Pa(rk Hjcfll. Yr oedd pwyllgor dylanwadol wedi gwneud trefniadau perffaith ar gyfer bob dydd, a diau y bydd yr holl aelodau yn uchel eu clod am y croesaw brwdfrydig a helaeth a roddwyd iddynt gan drigolion Caer- dydd.

Gwrihgiliwr at Wrth- tz gilwyr. GAN YR HEN FFARMWR, Tra yn yr jTnyl eto, yn dawel a llonyad, y byddai yr hen batriarch peir.ryu, duwiolfrydig hwnw, "Shon o'r Gelliheulog," yn eistedd wrtho ei hun (mae ei ddelwedd yn fyw gerbron fy llygaid y munudhwn) yn pwyso ar ei dd'TIÎ()ll, druan o hono, a'i ben rhyng- ddo a'r IhwT, ao megis wedi ei foddi gan gawodydd gwlithog bryniau tra gwyddoldeb, t." i lyncu i fynu gan doimlad ysbrydoladig na. fecir Gabriel ei ddesgrifio ac yn sisial yn ddistaw bach rhyngddo'i hun—"un od yw'r hen gi-efydd yma hefycl 1 1a)1 wir, mae'n werth ei luirddel yn v. orcws y pl.yf!' Ond waethi mi heb feddwl byt.h mwy am yr hen hwyliau nefol- aidd hyn. Maent wedi cymeryd eu hadenydd j'lll- aith er's blynyddau lawer bellach, a'm gadael inau yn fwy truenus na, phe buaswn heb wybod dim am danynt ec-ioed Ond tra tnebyg po gwelsai llawer o grefyddwyr yr "oes oleu hon" rai o'r hen deulu ys- brydol hyn yn eu hwyliau goreu, y dywedent gyda gwen ysmala a haner ddirmygus, "fod lawer o gnawd- olrwydd ac o benboethni yn nglyn a'r holl wanaeth crefyddol! Wn i ddim a oedd yno "gnawdol- rwydd," etc., a'i peidio, ond gwn hyn yn dcla iawn, yr oodd yno lawer mwy o ysbrydolrwydd crefydd na welais ac na theimlais i byth wed'yn. A gwyn fyd nJ. ddisgynai deuparth o'u hysbryd arnaf y munud hwn chymerwn i fawr o draifearth wed'yn i fyned i roddi rhybudd i ymadael a gwyr y moch a'r cibau eyn byddai fy ngwyneb tua thy Tad yr afradlon. Yn wir be bawn i yn gwybod lie cawswn. i ond un odfa debyg i ambell un a welais ac a deimlais cyn yn awr, mi gerddwn gan' milldir yn dra ewyllysgar tuag yno, hyd yn nod pe byddai fy uhraed allan drwy fy esgid- iau. Mae llawer o dwrw gan rai y dyddiau hyn am "oes y bydd i'r iaithGymraeg pob peth yn dda. Ond fyddai waeth gen i pe cleddid lii heno yn ngwaelod vr afon yna, os nad oes gobaith am adgyfodiad i'w hen hwyliau nefolaidd eto gallwn addoh wrth dan eim mewn rhyw iaith arall lawn cystal a hith- au Dyweder a fyno am yr hen bobol, ac am eu hen ddulliau "unrefined" ac "unpolished waeth gen i po byddai yr holl fyd yn gwybod,'rwv'n credu yn ben- derfynol na fyddai cymaint o wasgaredigion Israel yn marw ar y mynyddoedd, ac na fyddai cymaint o an- nujyiolion yn uffern heno ag sydd yno pe buasai rhai o'r hen bobl yn fyw hyd yn awr. Cato pawb yr oedd rhyw nerth anamgyfiredadwy yn eu gweddiau— delw ac ysbryd y bywyd yn eu profiadau-dylanwad ac awdurdod goruwchnaturiol yn gydfynedol il"U hymddiddanion nefolaidd, syml, a diaddurn, agoedd yn llosgi ffordd yr elai. Ac os nad oedd llawer o'r loniarus yn eu lleisiau, nac ond ychydig o ol celfydd- yd yn y gan, yr oedd rhyw ysbrydolrwydd tanllyd yn eu gwasanaeth crefyddol-peroriaeth swynol ac anesboniadwy yn eu mawl, a "chords" yn rhyw leyn mhlith y tylwyth a yrai gythreuliaid i ffoi,ac angylion i ddawnsio, etc. "O na ddeuai'r hen awelon, megis yn dyddiau gyut Ac anadlu ar y dyffryn fel y clywn swn y gwynt." Ai tybed mai breuddwydion gwag, ofer, a disyl- wedd oedd y pethau hyn oil a'u cyffelyb? Na, na, ac nid breuddwydio yr oeddwn inau chwaith pan yn cydfwynhau y pethau hyn gyda'r hen bobl anwyL Nage, nage, dyweded tad y celwydd a ddywedo, a haerer a haero, er fy mod i yn gorweaa yn gelain farw ar y maes heno—fy nglwyfau yn adored—fy esgyrn yn ddrylliau gan ddanedd haiarnaidd bwystfil- od gwancus y tir a reibiwyd, ac heb lygaid i dosturio wrthyf, nid breuddwydio yr oeddwn y prydnawn bytlr-gofiadwy hwnw, pan dybiwn fod holl gethern y fagddu wedi eu gollwng yn rhydd yn fy erbyn, ac fel pe wedi cydymgynghreirio i hyrddio fy enaid i'r pydew diwaelod am byth—fy mhechodau fel myn- yddoedd oesol yn gwasgu arnaf, ac megis yn fy suddo yn is na'r bedd—-y ddaear fel haiarn dan fy nhraed— y nefoedd fel colofnau o bres uwch fy mhen, ac an- obaith fel pe wedi fy nghymeryd yn garcharor bythol iddo ei hun, y Barnwr tragwyddol yn eistedd ar or- seddfa Ei gyfiawnder, cleddyf tanllyd Ei dditjofainfc yn ysgwydedig yn Ei ddeheulaw, ac megis yn barod i fy nghymeryd ymaith a'i ddyrnod yn angerdd Ei I lid, uffern yn agor ei safn yn anferth, gan fygwtn fy nghladdu o'r golwg yn y llyncyn brwmstanaidd yn filamau anniffoddadiv-y yn fy nghydwybod euoy. "ac anadl yr Arglwydd megis afon o frwmstan yn eu henyn hwynt." Och! Arglwydd, dyna olygfeydd nas gellir byth eu darlunio a dyma deimladau naA gellir yn dragwyddol eu hangoiio. Ai tybed nad dyna y tywyilwch eithaf, ynte dyna "Gors Anob- aitli" Taitli y Perenin? Nid rhyfedd fy mod fel y ploff yn y deml gynt, yn llamu gan lawenydd, pan fflachiodd rhyw oleuni o'm hamgylch, i'm tyb i, yn fil disgleirach na thywyniad -aul ganoldydd haf A chyda hyny, rhyw swn rhyfeddol, megis gw-nt nerthol yn rhuthro (ac O! gan yr Arglwydd na chly- wn yr un swn hyfryd unwaith eto) yn dywedyd— "Deuwch yr awr hon ac ymresymwn, mead yr Ar- glwydd pe byddai eich pechodau fel ysgarlad, ant cyn wyned a'r eira pe cochent fel porphor, byddant fel gwlan." Beth anghofio y pethau ofnadwy hyn Na, byth bythoedd! Pe llyncid Ynys-ll-n gan y ddaeargryn, pe chwelid tref Llan-g-ni o flaen y pedwar gwynt, pe cleddid Mynydd Pa—r—ya yn ngwaelodion yr Atlantic Ocean, pe dryllid colofnau y greadigaeth yn chwilfriw, pe malurid ei cheryg sylfaen yn llwch, pe llewygai natur yn wreck yr "universe," a threngu o anian yn y dinystr diweddai. Mi gofiaf y brwydrau, fy nghlwyfau a'm gwaed, Ellyllon y fagddu'n fy sathru dan draed; A minau yn marw! (pa ryfedd oedd hyn?) Ond, diolch! am noddfa yn NghaJfari Fryn. Ac os byth y llosgir y ddaear yn y dymchweliad diweddat, mi garwn i gael myned i'r fan hon unwaith eto cyn hyny, i mi cael cusanu ei llwch, a'u cynegru a dagrau fy llyg'aid. O! ddyddiau dedwydd) fy ieuenctyd pan gadwai Duw fi. Ni fuasai arnaf ddim llawer o ofn rhoddi "challenge" hyd yn nod i'r hen Salmydd ei hun y pryd hyn i ganu am yr uwchaf ag ef—"Yr Arglwydd yw fy ngoleuni a'm hia-chawdwr- iaeth rhag pwy yr ofnof? Yr Arglwydd yw fy mywyd; rhag pwy y dychrynaf? .Pe gwersyllai ilu i'm herbyn, nid ofna. fy nghalon; pa cyfoda cad i'm herbyn, yn hyn mi a fyddaf hyder- us. I wyneb y fyddin mi redwn, trwy ganol pob rhwys- trau a gwawd, Yn gorphwys yn dawel mi fyddwn ar allu fy Mhriod a'm Brawd; Nid ofnwn ellyllon y fagddu, eu malais cynddeir- iog a'u llid, Er gwaethaf y gethern uffernol, mi fyddwn fudd- ugol o hyd Syndod! syndod pe clywai rhyw rai fi yn cwyno y pethau hyn fel hyn wrthyf fy hun ar Ian yr afon yma heno, byddant yn lied debyg o wenu yn ysmala arnaf. A pha d'wedwn y pethau hyn. wrth rywrai ya awr hefyd, a minau ar y tir a reibiwyd byddent yn sicr o fy ngwawdio yn ddirmygus, fel un yn ynfyd prmffrostio! Ni allaf fi ddim wrthynt am hyn, chwarddant hwy os mynant. Ni wyddant hwv ddim o'r hyn a wn i-daethum allan o'r Aipht er gwaethaf Pharaoh a'i fyddin i gyd yn gwbl ddyogel, dan gys- god adenydd yr HollaJluog, a than dywyrsiad ao amddiffyniad llaw gref a braich estynedig y Goruchaf sain can a moliant yn wast ad yn llanw fy ngenau,a banerau buddugoliaeth yn chwifio yn barhaus yn yr awelon. 0 ddyddiau ded- wydd, dedwydd, dedwydd, fy ieuenctyd, "pan gadwai Duw fi, a dirgelwch Duw ar fy mhabell. Rhag pwy yr ofnwn? Rhag pwy y dychrynwn? Rhag pwy yr arswydwn? Neb neb Ond och och pa fodd y dywedaft Ie, pa fouu y dywedaf?—"Fy haul a fachludodd tra yr ydoedd hi yn ddydd "-Ydwyf, etc., GWRTHGILIWR. Trigfa Dreigiau. O.Y.-N-a fydded i neb fy nghamgymeryd yn y llythyr hwn, a'r rhai blaenorol, o-an dybied fy mod yn ymffrostio. Aroswch hyd y llythyr olaf a. cheir cyfle teg a thrwyadl i ddeail yn amcan. (I'w barhau.)

CYFARFOD MAWR YN METHESDA. Nos Lun cynhaliwyd cyfarfod mawr arall o'r chwarelwyr yn Bethesda: cynhelid ef mewn maes gerllaw Gorsaf y Rheilffordd. Mr William Evans, Bont Uchaf, oedd yn llyw- yddu, yr hwn a ddywedodd mai amcan y cyfarfod oedd pasio cyfres o benderfyniadau ag yr ystyr- ient hwy yn angenrheidiol eu pasio cyn myned o honynt yn ol at eu gwaith. Efe a obeithiai byddent yn heddychol ac amyneddgar dan yr am- gylchiadau yr oeddynt ynddynt yr adeg bresenol, a pheidio gweithredu yn frysiog na thai" sylw i bob sibrwd a ledaenid o amgylch. Mr W. H. Williams a gynygiodd y penderfyniad cyntaf, yr hwn a; ddatganai ddiolchgarwch i'r "London Daily Chronicle," "Reynold's News- paper," a'r newyddiaduron lleol am y gefnogaeth a roisant i'r chwarelwyr; hefyd i'r gwahanol Un- debau Crefftwrol, i chwarelwyr Gogledd Cymru, ac i bersonau unigol a gyfranasant arian i'r gronfa gynorthwyol. Wrth siarad am un o amodau tel- erau y cytundeb, efe a ddywedodd eu bod wedi cael sicrhad y byddai i'r oil o honynt gael myned yn ol i weithio. Pwysai ar iddynt beidio codi un amheuaeth na byddai i'r telerau gael eu cario allan. Pe cymerai unrhyw gamgymeriadau le dan y fath amgylchiadau, na fydded iddynt, heb brawf, ruthro ar unwaith i'r casgliad fod bwriad drwg yn mryd y Rheolaeth. Bydded iddynt gy- meryd amser i edrych i mewn i bethau, ac ar un- waith beidio cyhoeddi nad oedd pobpeth yn cael eu cario allan yni ftyddlawn. Yn siarad ar y pen- derfyniad, efe a ddywedodd fod y wlad wedi cefn- ogi y chwarelwyr i gaffael yr hawlfraint o am- ddiffyn y gwan. Fel corph o weithwyr hwy a broffesent iddynt sefyll allan er mwyn enill yr hawlfra.int yna; ac os oeddynt yn onest a. chvwir yn eu hamcan, byddai iddynt ddangos yn y dy- fodol mai eu hamcan ydoedd amddiffyn y gwan ac nid cyrhaedd manteision personol. Efe a hyderai na chlywent unrhyw chwarelwr, mewn blynydd- oedd dyfodol, yn gofyn pa fantais personol iddo et fyddai yr Undeb, ond yn hytrach yn gofyn pa ddaioni a allai efe wneud i'w gydweithwyr. Yr oedd yn dymuno i'r egwyddor yna gael ei cherfio ar eu calonau yn y cychwyn. Pwy bynag oedd yn bwriadu dyfod yn Undebwr, bydded iddo ddy- fod yn un mewn trefn i allu gwneud lies i'w frodyr gwanaf, hyd yn nod pe na bai iddo ef ei hun fan- teisio ar hyny. Efe a obeithiai y carient hwy yr egwyddor yna allan, ac vrrth wneud felly rhaid oedd iddynt fod yn ffyddlawn i'r Undeb er mwyn y corph cyffredinol o weithwyr. Bydded iddynt "brofi i'r wlad eu bod hwy yn haeddianol o'r gefn- ogaeth a estynwyd iddynt. Credai efe (y siarad- ydd) eu bod yn awr ar delerau gwir dda gyda'u meistr: yr oeddynt wedi cael sienvydd y caffai pobpeth anhyfryd ei anghofio. Diddadl fod mas- naclx Avedi dioddef trwy yr anghydfod hwn, ond byddai raid iddynt fod ysgwydd wrth ysgwydd, y meistr a'i weithwyr, i ddwyn pethau yn ol i'w lie. Yr oedd yn gobeithio y byddent ar delerau da gyda'u meistr, ac y derbyniai pob un yr hyn oedd iawn iddo gael. Er mwyn rhoddi sicrhadSJsellach, dywedodd nad oedd dim dial (retaliation) i fod, ac adgofiodd hwy na ddylent ymarfer y rhyddid a enillasant yn y fath fodd ag i lierio disgvblaetli. Yr oedd disgybl&eth dda, o'r tu arall, yn amddi- fltyniad i'r gweithwyr eu hunain, a hyderai y gwnaent barchu rheolau a disgyblaeth. Na fydd- ed iddynt, ychwaith, redeg i ffwrdd gyda'r drych- feddwl fod pob rheol ellid ei rhoddi mewn grym yn dyfod oddiwrth y Rheolaeth, oblegid yr oedd cyfraith y wlad hefyd yn effeithio ar y gweithwyr. Efe a hyderai na chamddefnyddient hwy y "com- bination" oeddynt newydd ei sicrhau. Ar gynygiad Mr Robert Davies, yn cael ei eilio gan Mr William Williams, Gerlan, pasiwyd pleid- lais o ddioleligai-,ach i bwyllgor y gronfa gynorth- wyol. Cydnabyddwyd ar ran y diweddaf gan Mr W. H. Williams, yr hwn a ddywedodd eu bod yn gobeithio y byddai yr adroddiad o'r cyfrifon wedi ei harchwilio yn briodol yn cael ei gyhoeddi yn fuan. Mr Thomas Roberts, Fron, a gynygiodd, yn cael ei. eilio gan Mr Robert Thomas, a phasiwyd yn unfrydol, bleidlais o ddiolchgarwch i Mr J. R. Jones am fenthyg y maes i gynal y cyfarfodyd'd mawr i Mr E. J. Roberts, am fenthyg y Farch- nad i'r un pwrpas ac hefyd i Mr David Williams, am roddi benthyg ei gerbydau i'r pwyllgor ac eraill yn ddidal. Pasiwyd penderfyniad hefyd, ar gynygiad Mr John Williams, 'Rynys, eiliedig gan Mr Robert Griffith, Braich, yn diolch i Dr. Lunn, Mr Holmee (Leicester), ac eraill am y cynorthwy a roddasant mewn cysylltiad a chor y chwarelwyr. Mr Griffith Edwards a gynygiodd yr hyn y dy- wedai oedd mewn arferiad yn y ehwarel, sef fod i gynrychiolwyr y dynion barhau yn eu swydd hyd ddiwedd y flwyddyn, ac ar ol hyny eu bod yn cael eu dewis neu eu hail ethol bob chwe' mis. Eiliwyd hyn gan Mr John Roberts, a chariwyd ef. Yna galwodd Mr Henry Jones sylw at symud- iad roddwyd ar droed beth amser cyn dechreu y streic er sefydlu ysgoloriaeth yn Ysgol Sirol Beth- y .1 1:1 esda yn enw y diweddar Mr Robert Parry, yr hwn oedd arweinydd y dynion am lawer o flynyddoedd. Dywedodd fod swm o 114p yn awr yn y bane tuag at y gronfa hon. Pasiwyd penderfyniad fod i'r holl chwarelwyr, yn mhen deufis neu dri o amser, danysgrifio y swm o chweclieiniog yr un tuag at chwyddo y gronfa. Cyn i'r cyfarfod derfynu fe basiwyd penderfyn- iad arall yn ffafr cefnogi a chynorthwyo gwasan- aothyddion siopau Bethesda i gario allan y mudiad o gau'n gynar.

ACHOS Y DDAU DDYN DRUWYD YMAITH. MAENT YN GWNEUD YMDDIHEURAD, AC YN CAEL EU HAD-OSOD MEWN GWAITH. Gan fod achos y ddau ddyn a stopiwyd ar y dechreu ac wedi hyny a drowyd ymaith am an- ufudd-dod yn Medi y flwyddyn ddiweddaf wedi cael ei grybwyll yn y wasg yn ddiweddar, a bod y cwestiwn pa un a ydynt hwy ar yr un tir a'r rhelyw o'r dynion werE ei godi, yr ydym nimewn sefyllfa i ddweyd fod y ddau ddyn mewn dadl wedi dyfod i lawr i Swyddfa y Cei ddoe, lie caw- sant ymddiddan gyda Mr Young. Wedi hyny an- fonwyd llythyr atynt, copi o'r hwn sydd fel y can- ^"n Br.ngor, Medi 2il, 1897. At David Davies a Robert Owen, Bethesda. Anwyl Syrs,—Yn Medi diweddaf bu i mi eich gwysio i fy swyddfa, ond chwi a wrthodasoch ddy- fod, gan roddi fel rheswm i chwi fod gvda'r pwyll- gor, yr hwn a ddywedodd wrthych am beidio myned i lawr i'r swyddfa, ac am yr anufudd-dod hwnw fe'ch trowyd ymaith. Yn awr chwi a ofynwch i mi eich ad-osod yn y chwarel, ac yr vryf yn foddlswn i wneuthur hyny, gan i mi boreu heddyw ylywed eich datganiadau o ofid am y cantgymeriad mawr a wnaethoch. Chwi a ellwch, gnn JJyny, ddychwelyd i weithio i Chv/arel y Penrhyn ddociireu y mis chwarel ncsaf-dydd Mercher, Medi y 29ain. Yr eiddoch yn gywir, (Arwyddwyd) E. A. YOUNG.

AIL DDECHPE1' GWEITHIO. Y mae agos yr oH o'r (I-rtiion a weithient yn Chwarel y Penrhyn cya dechreu y streic wedi apelio am waitli yn nn^l amodau osodwvd i lawr gan y RheoL;.et!i. 'erwyd i fyny y bar- geinion ¡,'r contracts arf. tol ddyddiau Llun a Mawrth diweddaf H.C nil ddechreuwyd gweithio yn y chwarel ddydd Morrher. Yn mhen rhyw bythefnos 0 diagv?yl:r y bydd i'r dynion a weithiant yn Mhorth Peiwhyri hefyd ail afael yn eu gorchwylion, y rhai yd* r>t, am ddim bai o'r eiddynt eu hunsin, wodi eu rfodi i arosyn sejfur oherwydd atraic y ch-xasKtityr.

EDINBURGH EVEXXNO DISPATCH. Y mae newyddlad.iron w^tihnosol "crefyddol" neillduol yn r.i;-adr:odd y:ffro8t y Radicaliaid Llundeinig dyrypedig. mai eanlyniad cytundeb Chwarel y Penrl yn ydedd ymostyngiad diam- odol ar ran Ar^iwydd Penrhyn, buddugoliaeth fawr" i'r strek-wyr yn nghyda'r hawl i ymuno, a bod y "dvnioii wedi nw! y ewbl a geisient." 0 berthyr>«vs i'r ymfiros-t d.aviMid^f a grybwyllwyd, digon yw pwyntio allan <.(d'irf> d i Mr W. H. Wil- liams, yr hwn gawsn.3 gryn snhawsder i ateb gwrthwynebiadavi y dynion yn eu cyfarfod, addef y "buasai efe yn hoflr p." wprii cael mwy." Yr ydym ni eisoes wedi prufl twvll yr haeriad yn nghylch yr hawl gyfuAo, ac mao em golygiad yn r "—— derbyn cadarnhad cryf a phendant oddiwrth new- 'yddiadurwyr Gogledd Cymru, y rhai y gellir eu hystyried, gan eu bod yn y gymydogaeth ac yn gynefin a'r holl amgylchiadau, yn dra chymhwys i ddatgan barn. Mae y Cambrian News," papyr Radicalaidd, am ddydd Gwener diweddaf, yn eg- luro y mater yn bur glir. Un o brif amcanion y streic, meddai, oedd cael penodi Pwyllgor Chwarel, yr hwn oedd i feddu gallu i ddweyd beth ydoedd gwyn yn y chwarel heb fod unrhyw berson wedi gwneud cwyn. Arglwydd Penrhyn, yrhwn a gawsai brofiad blaenorol o ymyriad pwyllgorau, a edrychai ar yr hawliad hwn fel ymgais i fyned rhwng y dynion a'r Rheolaeth, ac yr ydym ni'n; meddwl fod ei arglwyddiaeth yn iawn hefyd. Y mae Arglwydd Penrhyn wedi insistio o'r dechreu fod i gwynion unigol gael eu gwneud yn union- syth i'r Rheolaeth, bwriad eglur yr hyn ydoedd rhoddi i bob gweithiwr yr un hawlfraint o apeJ, ac nid eu gosod at drugaredd pwyllgor. Gesyd y "Cambrian News" hi fel hyn:—Yr oedd yr holl wahaniaeth rhwng yr amodau geisiai gweithwyr Bethesda ac a wrthwynebwyd gan Ar- glwydd Penrhyn yn gynwyaedig yn mha un—(1) ai Pwyllgor y Chwarel ynte y Rheolaeth ddylai benderfynu beth oedd yn gwyn, ar wahan i un- rhyw gwyn unigol; ac (2) pa un a oedd gweithwyr a chanddynt gwyn gymeryd eu cwynion at y Rhe- olaeth yn gyntaf ynte at Bwyllgor y Chwarel. Ar y ddau bwynt hyn y mae Arglwydd Penrhyn yn parhau yn feistr ac yr ydym yn myntumio yn awr, megis ag y myntunpasom o'r cychwyn, pe gorfodasid personau gyda chwynion i gymeryd eu cwynion at Bwyllgor Chwarel cydnabyddedig yn lie at y Rheolaeth, mai Pwyllgor y Chwarel hefyd ac nid y Rheolaeth fuasai yn penderfynu pwy gawsai weithio yn. Chwarel Bethesda ac ar ba am- odau y dylid gweithio. Nid oedd y streic, o'r cychwyn cyntaf, yn streic am yr hawl i ymuno, oddieithr yn meddwl afiach y Daily Chronicle." Mor bell ag mai streic ydoedd i or- fodi yr holl weithwyr i ymuno ag Undeb y Chwar- elwyr, neu i gael allan o'r chwarel yr holl ddyn- ion nad oeddynt yn perthyn i'r Undeb, y mae wedi methu. Y mae Arglwydd Penrhyn, drosodd a thrachefn, wedi dweyd y gallai ei ddynion ym- uno mewn unrhyw ffordd a ddewisent cyhyd ag nad ymyrent a rheolaeth ei fusnes-ef a chyda'i benderfyniad i ddelio yn uniongyrchol air dynion a weithient iddo. Cadarnheir y golygiad hwn gan y "North Wales Chronicle," yr hwn a etyb i ymgais wnaed gan Mr Pickard, A.S., i hawlio clod am roddi cynorth- wy i gael gwell telerau i'r dynion. Nid yw Mr ID Pickard mor ynfyd ag ymffrostio mewn buddug- oliaeth fawr, ac mae y North Wales Chronicle yn gofyn yn mha le daw y clod i mewn Pe buasai efe wedi ei oleuo (meddai) yn y ffaith fod y dynion bob amser yn feddianol ar yr hawl i ymuno, ac nad yw y rheolau sy'n awr wedi eu. derbyn yn ddim gwahanol mewn effaith i'r rhai oedd mewn grym am y deuddeng mlynedd di- weddaf, y rhai hefyd a ail-draethwyd gan Argl- wydd Penrhyn wrth ei weithwyr yn 1888, neu pe buasai efe (Mr Pickard) wedi ymgynghori a'r dyn- ion flwyddyn yn ol ac iddo'r pryd hyny eu cyng- hori "i wneud pen ami," efe allasai feddu hawl i'r clod ag y dywed yn awr ei fod yn ei gymeryd iddo ei hun. Mae y prif reolwr wedi bod yn der- byn dirprwyaethau, drachefn a thrachefn, er y flwyddyn 1885, ac, mewn achosion pwysig, der- byniwyd hwy drachefn gan Arglwydd Penrhyn, ac erioed ni roddwyd unrhyw gyfyngiad ar y modd yr oedd y dynion i ddewis eu dirprwyaeth. Ffrwyth ymarferol y telerau a'r rheolau newydd- ion parthed cwynion ydyw gadael y mater yn un- ion fel yr oedd. Sicr yw na wnaed dim cyfnewidiad yn y telerau er Mai diweddaf. Na, yr oedd y telerau gynygiwyd gan Mr Young yn Mai yn darllen bron yn yr un geiriau yn union a, thelerau presenol y cytundeb. Er hyny yrydym yn cael fod y waag Radicalaidd a Sosialaidd, ddydd ar ol ddydd o Mai hyn ganol Awst,, yn ail adrodd yr anwiredd sydd wedi dyfod yn gynefin er mis Mai diweddaf, sef yw hyny, fod chwarel- wyr y Penrhyn yn ymladd yn erbyn gwrthsafiad gormesol Arglwydd Penrhyn a Mr Young i'r eg- wyddor o gyfuniriC Yn ngwyneb y mynegiadau plaen hyn, an- jmhosibl ydyw deall ymddygiad newyddiadurwyr, crefyddol neu fel arall, ydynt yn parhau i gam- ddarlunio ffeithiau syml. Nid yw y dynion mewn un modd yn gyfrifol am y gofynion a wnaed ar en rhan. Y maent hwy wedi derbyn y cytundeb mewn ysbryd pur o ymostyngiad tawel, ac mae y bobl ffol fu yn eu hnog ö.'u cynorthwyo mewn. cyflwr drwg iawn yn wir pan, yn ngwyneb pob cerydd, y mynant ddal ati i lurgynio y gwir.

DEVON GAZETTE. (Awst 24ain). Yn Streic Chwarel y Penrhyn y mae engraifft arall wedi ei chael o ynfydrwydd y dynion yn cyd- synio a'r awgrym fod iddynt wneud cais i draws- feddianu s&fle eu meistri yn y diwvdiant lie y gweithiant. Deuddeng mis yn ol bu i'r chwarel- wyr, y rhai oeddynt yn mwynhau cyflogau da, wneuthur claims neillduol, effaith pa rai oedd fod i'r chwarel gael ei gweithio yn unol a'u syniadatt hwy yn lie yn y dull y tybiai Arglwydd Penrhyn yn oreu. Nid oedd yna un cwestiwn o galedi neu. orthrwm ond dymunai y cynhyrfwyr redeg y gweithfeydd fel y meddylient hwy yn addas. Gan i Arglwydd Penrhyn wrthod cydsynio a hyn, caf- odd grievauce" ei manufactro, a pherswadiwvd y dynion i streicio. Yr oedd penderfyruad ei ar- glwyddiaeth i beidio caniatau i'r Undeb draws- feddianu rheolaeth ei weithfeydd yn cymhell ei hun i bob dyn o fusnes. Yr oedd y perchenog yn gyfrifol am y chwarel. Efe oedd yn ffeindio yr arian i dalu'r eyflogau. Ei fater ef yn benaf ydoedd llwyddiant neu fethiant ei chwarel. Tra yr oedd gan Arglwydd Penrhyn fwy i'w enill na neb arall trwy i'r chwarel gael ei gweithio ar del- erau a'i gwnai yn bosibl idd,) osod ei lechi yn y farchnad, yr un pryd yr oedd efe yn gwylio ac amddiffyn buddianau arhosol ei ddynion, oher- wydd pe gosodasid telerau fuasai yn gwneuthur parhad gweithrediadau yn anmhosibl, yna fe fu- asent hwy yn colli eu bara beunyddiol, yr hyn yn debygol oedd o bwysigrwydd mwy difrifol iddynt hwy nag ydoedd proffit y chwarel i Arglwydd Penrhyn. Coleddai y perchenog syniadau pur gryfion o berthynas i ymyriad rhwng meistr & gweithiwr. Yr oedd rhai yn beio Arglwydd Penrhyn am wrthod cyfryngixd y Bwrdd Mas- nach, am y daliai efe nad oedd aiixo angen cyn- orthwy y Llywodraeth gyda'i taterion preifat ei hun." Ond y mae Arglwydd Penrhyn wedi glynu wrth ei ynau, ac wedi cadw i fyny y safle y dadleuai drosto. Aeth y dyniou ar streio ddechreu Medi, 1896. I'r dybeu o greu effaith, darfu iddynt anfon cor drwy y wlad i trayglu arian tuag at eu cynhaliaeth yn eu segurdod gwirfodd- ol. Yn ngwanwyn y flwyddyn hon fe aethpwyd at Arglwydd Penrhyn, yr hwn a ddatganodd ei hun yn barod y pryd hyny, fel ag yr oedd wedi bod bob amser, i gyfarfod unrhyw gwynion gwir- ioneddol ar ran y dynion. Ell i delerau neillduol o gytundeb gael eu cynyg. Cafodd y telerau hyny eu gwrthod. Yn awr, ar ol cyfnod pellaeh o segurdod, darfu i'r dynion yn unfrydol dderbyn telerau ydynt yn ymarferol yr un peth a'r rhai a wrthodwyd ganddynt yn Mi diweddaf, ac yn er- byn pa rai y streiciasant agos i ddeuddeng mis yn ol. Mae y chwarelwyr wedi colli cyflog wyth a deugain o wythnosau: dyg;ant ar eu teuluoedd lawer o gyni a dioddefaint. Yn awr hwy a ddych- welant at eu gwaith yn sylweddol dan yr un am- odau ag a fodolent ddeuddeng mis yn ol, ac nid ydynt yn y cyfamser wedi gwneuthur dim amgen na dwyn annhrefn i'r fasnach lechi. Asgtvm mawr y gynen ydoedd, pa un a gaffai ynto na chaffai Pwyllgor o Undeb wyr Crefftwrol ymwthio i mewn rhwng meistr a gweithiwr, a gwneud eu hunain y sianel drwy ba un y dylai pob cymundeb a thrafodaeth basio. Bu i Ar- glwydd Penrhyn wrthod dim yinyriad o'r fath, a gwnaetli yn hollol iawn hefyd. Fel pcrciienoT y chwarel ei arglwyddiaeth a fyntumiai mai efe oedd y person i'w chario yn mlaen, a gwrthododd gan- iatau i'r llywodiaethiad basio i ddwyhiw v gweith- wyr nag unrhyw gorph o ddynion a ddewisent hwy 1 w cynrychioli. Nid oedd gan Arglwydd Penrhyn ddim gwrtliwynebiad i'r dynion ystyried unrhyw gv\restiynau yn eu plith eu liunaiii ddy- gent berthynas a hwynthwy, a gosod yr achos o'i flaen ef drwy sywddogion priodol y chwarel. Eiihr darfu iddo wrthod caniatau bodolaeth Pwyllgor o Undebwyr Crefftwrol o fewn y chwarel, y rhai oeddynt yn ymarferol i benderfynu pob cwesti- ynau a godid gan unrhyw ddosbarth o weithwyr. Yn y gynhadledd yn Mai yr oedd y rhai cyfrifol am y cynhwrf yn awyddus i dictatio y telerau ar ba rai yr oedd y dynion i ddychwelyd at eu owaith os buasid yn gosod o'r neilldu y pwyntiau 00 wa- hiniacth. Etj bu i Arglwydd Penrby wrthod derbyn cynyg oedd yn sathru ar awdurdod y Rhe- olaeth. Wedi deuddeng mis o goll c flog rnae y y 11 dynion yn sylweddol wedi derbvn yr amod rodd- I asai Arglwydd Penrhyn i Jawr'fel yr un anheb- gorol angenrheidiol, yn ei farn ef, os oedd efe i