Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
11 articles on this Page
Advertising
Messrs. YVM. DEW & SON, Auctioneers, Valuers & Surveyors, House & Estate Agents. CAXTON BUILDINGS. BANGOR (Head Office) AND TRINITY SQUARE, LLANDUDNO, Telegrams: Dewson, Bangor; Telephone No 13 Dcwn, Llandudno; Telephone No. 47 Messrs Hughes and Jones. THE llTlIFIELD, BODORGAN MESSRS IIUGIIKS r.n-.i JONES win hold th-e:r v PERIODICAL SALE on ■WK!).i,SDAV, 23rt!. Early Entries io- Mr H. T. Owen. NEW SMITliFIELD, LLANGEFNI Mil II. T. OWEN wlij held bis FAT STOCK SALE on MONDJTi". JUNE 21st, 1909- ''Early Entries to hand. Messrs Frank Lloyd & Sons, 1000 Horses. 60 Guineas Prizes. FINAL WEEK LOR MAKING ENTRIES. GREAT QUARTERLY SALES IN THE NOETH WALES REPOSITORY, WREXHAM. LLOYD and SONS invite Entries tor- TUESDAY, JUNE 15th: Harness Hordes, Match Pairs. and Hunters. WEDNESDAY, JUNE 16th: Hackneys, Show Horses, Cobs, and Ponies. THURSDAY and FRIDAY, JUNE 17th and 13th: Powerlui Wagon, Lurry, Van, and Young Ho Ives. Entries i;:«jse by n;, t Monday's Post. Robert and Rogers Jones. -+- AT AMAETHWYR "MON." Dyniuna MEISTRI ROBERT and ROGERS JONES {Llanrwst a Talycafri) wneud yn hysbyi ea bed wedi sicrhau SMITHFIELD, LLANGEFNI (gvnt vn meddiant Mr H. Parry Jones), Lie y e\ uheiu- ARWERTIJI ADA U CYFNODOL IIf bob math o A< lFEILL\lD. Bwrifdii- rmal vr ARWERTTTIANT CYN- TAF, IJYDD MERCHER, MEHEFIN lte-g, 19Uoi. Mae amryw 0 Entries mewn yn ba.rod gan rai o brif Amadlhwyr Mon, a rhoddir g'.va V.dtiircl cynes am Stock yehwanegol at y cyfryw er hyrwyddo lhvyddiant yr Anvertkiant- Dymuna vr Anverthwyr hefyd hysnys!> eu bod yn *efyd!u eu SW Y DDF A yn CEFNI CHAM- BERS, LLANGEFNI, [ie y geliir eu gweled ar unrhyw later cysylluo! a'u gwaith fei PRISWYR ac ARWERTIlWYH, a lie y derbynir Entriee am arwerthiadan y Smithfield- Rhoddir Syhv Pcrsonol i bob mater, a cheir PROMPT' SLTTLEAfENT vn mhob achlJs. CEFM CHAMBERS, LLANGEFNI IMPORTANT 10 BUTCH EES, CATTLE DEALERS, AND OTHERS. LLANGEFNI SMITHFIELD. MESSRS ROBERT AND ROGERS JONES l' will hold their FIRST PERIODICAL SALE at the above SMITH FIELD, on WED- NESDAY NEXT, Jl-XE 16th, 1909. The Entries include:-60 to 80 Prime Fat Bullocks and Heifers; 400 Ripe Cross- brc-d Lambs, Welsh and Cross-bred Wethers and Ewes. Further Entries anticipated at the Sale- The above Entries are consigned from the beet known Feeders in Anglesey, and can De tho- roughly recommended to those desirous to ob- tain both quaity and ripeness. Keep will be given upon all Stock. Catalogues can be obtained on application to Lne Auctioneers, at Llangefni or Llanrvrst. Sale at 1.3C o'clock p.m. sharp. PUBLIC NOTICES. EISTEDDFOD GADEIRIOL MON, 1 9 1 1 (yn LLANERCHYMEDD). RHODDIR gwahoddiad i bawb sydd yn cymeryd dvddordeb n V r uchod 1 GYFARFOD CYTIOEDDUS yn" y NEW HALT" am CHWECll or giodi DYDD GWENER NESAF (Mehefin lleg), i'r amcan o FFURF10 PWYLLGOR A DEWIS SW Y D DOG ION ar gyfer yr Eisteddfod uehod. Deued pawb o bob man hyd y mae yn bosibl iddynt. AT DRIGOLION Flwyfi Llanailgo, Llanbedr- goeh, rjanddyfnan, Llaneugrad, Llanfair M-E., a Penrhos. — PRIODAS MAJOR WIL- LIAfS, Y.II., C.S., Parciau, a MISS ELLINOR HENRIETTA WILLIAMS, Bodelwyddan- OynheHr CYFARFOD CYTIOEDDUS J MAR- IAN GLAS, NOS FAWRTH NESAF, Mehefin lafod. am SAITII gloch, i ystyned y priod- alrfiefi o DDATIILU yr uchod. EDUCATIONAL. BANGOR UNIVERSITY MATRICULATION. LAMPETER and other EXAMINATIONS. "jITR W- BEZANT LOWE, M.A-, has Class03 in Bangor for above Examinations. Also Private Tuition in Class.cs, Mathematics, Modern Languages, Na.tural Science, in Bangor, LJan- «iudao, Conway, or elsewbere. — Applv, CAE CARW, LLAN"FAIRFECHAN. Recent Successes: Bangor Matriculation, Lam- peter 1st and 2nd year, College Preceptors and Oxford Finals. NATHAN EVANS, II, BRIDGE ST., LLANGEFNI. —SALE OF Fancy Drapery and Hosiery DURING THIS MONTH AT RECKLESS PRICES. Every Arliclt Greatly Reduced, Wonderful Bargains. HOUSES TO LET. AMLWCH.—Maesllwy n, at very moderate »ent, unfurnished, on high ground, one mile from sea, four Entertaining-rooms, Kitchen, ■feven Bedrooms, good Garden, Greenhouse, Stabling, and some Land if required.—Apply, J. W Paynter, Amlwch HOUSES WANTED. ANTED, small House, on Welsh coast, three Bedrooms; SchooJllOUW preferred.— Apply, Box 4963, "ChronicLe" Office, Bangor. bl ■ ■ AT EIN GOHEBWYR. YN EIN XESAF.—Ari&xuudd Ddyferyna. gan Gwilym Owen; Rhys Dafvckl, Ebion Rhys Puw BJaeohvyr Addysg v Sir; IJith lie tea. D Jones; beirniauaethau y ffug-ohwedlJiu a'r prif draeth- avvd yn Eisteddfod Mon, a th wysged o nodiadau. ba.r¿"3ünuùeth, eto. Genedi^aetSiau, Priodasau, a Marwolaethau. PRIODASAU- Thomas—Edwards. —Mai. 28ain, yn Kghapel Penuei, Bangor, gan y Pirch E. Evans a Mr Morris, Mr Richard Thomas, Tan- ffordd, Gaeruen, a Mary Edwards, Plas Hen, Llanddameifab. Williams—Ilughes.—Mehefin la-f, yn Nghape! Tabernacl, Porthat-hwy, gan y Parch T. Davies a Mr Lewis Morris, tnvy drwydded, Mr William Williams, GwyddIor. Conway- road, Llandudno, a Miss Ruth Hughes, Mostic House, DaJe-st.i eet, M-enar Bndgt*. Williams— Le^vis —Dydd Mawrth y Suigwyn, yn Eglwys Llanwenllwyfo," gan y Parch J. E. WilLiaJM, rbeithor, Mr Richard Lewis, 'i'y'n-y-giat, Penysarn, a Miss Mary Thomas, 'IVrl.'achiaid, Uanwenilwyfo. TO LADIES. IRREGULARITIES, Suppression?, etc., re- moved by an entirely new and Absolutely Certain method without Medicine. No Pills, Mixtures, or Nauseon* Drugs to take. No Useless Injections. Tha greatest discovery of Modern Medical Science. Send at once stamped addressed envelope for full particulars and most convincing Testimonials (Guaramteed Genuine under a Penalty of £1000) to Mrs C. So BROOKES, Ardgowao-road, Hither Green, London. SALES BY AUCTION- Mr John Pritchard. HENEGLWYS, ANGLESEY. SALE OF A VERY DESIRABLE SMALL HOLDING. MR JOHN PRITCHARD will SELL BY iti. PUBLIC AUCTION, at tie TOWN HALL, LLANGEFNI, on THURSDAY, JUNE 10th, 1909, at 2.30 p.m. (subject to Conditions of Sa!e), the SIX FREEHOLD FIELDS known as CAE RHOS, situate near H &NEGL WY7 S RECTORY, on the road leading from Bodilordd to Gwalehmai, comprising eii area of live acres 01' thereabouts of excellent Land, ail under pasture except one small quillet, now in the occupation of Mr William Pritchard at a gross rental of £;16 per annum. The Property enjoys extensive frontages to the mam road, is well adapted as building sites, the situation being exceedingly pleasant,commanding extensive views of Ihe surrounding country and th« Carnarvon- I shire range of Mountains from Penmaenmavrr to the Rivals. For further particulars apply to the Auctioneer or W. Thornton Jones, Esq., Solicitor, both of Bangor 4815c M E N A F B RIDG ITS MIT HFIELD. MR JOHN PIUTCilARD'S next SALE uHl be held on MONDAY, JUNE 14th, 1909, at 11 a.m. Entries already received: Severa! Head of Prime FAT CATTLE and MlUTI COWS, about 200 FAT SHEEP and LAMBS. Bodhyfryd, Bangor. 4883 -+- LLANGOED. ANGLESEY.—To bo Sold by Privato Treaty seven Freehold Cottages, i¡ h Gardens ami Pigstves, kuowti as TAl CAPEi., ahvitys occupictl by good tenants- Iltnts u.oilerafe, amounting to 1:26 5s per annum; de. lightful situation Apply to John Pritcbaid, Auctioneer, liztng<,r.
VR EGLWYS VN MON.
VR EGLWYS VN MON. "I L'j Codcdd yr Eghvjs yn Ngliymru ei iiais yn hj^R'vv yu erbyii y DadgysylltiOi', ac ni bu yn unlle gyfarfod Uawnach ci fnHUryddo a. phjenderfyniad na'r un a gynhulivvyj yn Neoadd D.rd,)1 Llangefni, nos Luri. Y inao'n a-mheus a fu gan yr Egiwyswyr g-ytfdyb gwnJd iicun maint dyivnwad yn Mon ertoed o'r bla-"n.. Yu mheiil cyn a.gor u'r drysau oeid torfeydd yn dLs gwy!, ac er fod y trefniadaAi yn dda iawn thy fyc.han o lavier oeld y Itti. Yn yehwancgol at yr arierch:adau hyavvdl draDiLüdwJd gtia yr Ar- glwydd Ra^lu'.v a'r borieddigion eraill, co:d uiur- iau y neuadd yn d;ta w dystio am y ladau gynt a'r hyn wn.ë\JI:th.ënt eroui. Y mae uwau fel Grif- fith JoiVjs, y Ficer rrichurd, yr Esgob Morgan, a'r Arobddiacon Prys wedi wlynri yn nghalon pob Cymm, a niawr yN f);U gwlad iddynt. Ilwynthwy iuont olouadau'r genedl yn gref}ddol ac MI'<lysgúl cyn dyfod enivadaeth yn rbaii o'i bywyd Anû-g i ymddeflroaxl yr Ooedd y Ilcfarwvr, rhag i'r D:i;!gysyiltvvyr gael yr Eglwye yn hepian. Y mae Mr Asquith wedi lhoddi ei air y dygir y BiJ. yn mlaen air, ei ail ddaj-Keniad un or dydd- ia.0 hyn- Yr oedd llawer yn ymgysuro yn y syn- iatl na chlywid mwy am tÍano yn y serr'dd- dymhor hwn, ac o boeibl y ceir yr unrhyw ddi- frawder yn eu harwain grodlu nad a'r Bil yn nibcjlach n;t'r a;'l Ac y IHM m wy i'w ikhveyd am y golygiad hwn, er y rhaid syiwi no. ro:a y PiT We'n:dog le i neb feJdwl y bwr- i8JJaj y JJyw<xlraelh dailu'r Bil o'r neilldu ail ddarlleniad. Y tebyg yw fod y Llyvodraeth dan rwytnau i'w plileidwyr i ddilyn yn Ill: <I.<n gydag ef, a cfacir arM'yddion na pbctrusant cis- ted-d yn Med: os y cred y Jaw ea hamcanion i ben. Gan hyny, ar.noethine-b o'r mwf i'r Eg- lwys\r\r fyddai gwiando aT y rhai a'u oynghor- ant i orj/h'.vy« ar eu rhwyfau yn yr argyfwng lire senol. <
LLAETll PUR.
LLAETll PUR. Yr oedd yn aJiilwg fod barn y wlad yn lud- bena era amser at ddedd/vvriaetii yn yrn.i.i neud a gvverthn Iketh, ac wel-e Mr John Burns, I.lyvrydd Bwrdd Llyvvodiiveth Lcol, wedi dwyn yn mlaen yr wythnos ddiwcd.daf y cyfryw fesur. Y mae Bwrdd Amaethyddiaoth belyl vredi cyhoeddi arehob sydd yn rh^gflaenu'r mesur yn rhai o'r adranau. Mae Bil Mr John Burns yn un tra chynwyefawr, ond ei brif linell.au YD ddifron eyml. Rbaid fydd cofrebtru pob liaethdy a Daethwr, a rhaid i bob un fo'n derbyn llaeth i'w werthu agor ei byrth i'r aroJygwyr. Gall swyddogron rruxid- I), ygol edryoh i -yflwr Daethdai, a, bydd ganddynt awdurdod lied boll mewn cysyiltiad a lleoedd geir yn anghyrawys i gadw llaeth, a gaLlint wahxrdd gwerthu pa laeth bynag a g yn beryglufl i iechyd y cynxjofld. Bydd y rhai gad wallt laethdai yn agorod i ddirwy o lOp am wci-t.hu llaeth oddiwrth warfiieg fo'n dioddef oddiwrth "tuberculoses," odvlieithr y byddo'r un- rhyw wedi ei ferwi a gellir tynii cnw ei le ockEar y goírØJtr os y ccir ef yn arighyfadciaa i'r pwrpas- Y mae yjiia ddai-pariaeth hefyd ar gyfer tredi y bo'a {X)blogacth uwchlaw ha.iier can' mil a ddy- munant dre/nu I'eoedd eu hunain i gyflenwi ila«eth i fabanol, tra y gaJl trcfi o ddeng mil gael hawl i hyny gan Fwrdd Llywodraieth Lwl M;w'r Bil yn darparu'n helaeth i roddi galhioedd yn ]Jaw'r Bwrdd a emvyd, mown cyeylltiad a Bwrdd Aroa*thyddia-eth, i gyhON{Jå archebau 0 :r:yd i bryd i gyfarfod amodil-u newydd neu i gy;aAvyso'r gy/raith at amgylcliiiLdau rhsn neiiicixiol o'r wlad. Crellir disgwyl y bydd y rheolau hyn yn ym- wneud yn fanwl a beud'ai. Ond ar hyn o bryd bydd a "wnelo'r anaaethwyr yn benaf ag archeb y BwrJd Ama<:tliyddol, i'r hon y rhaid vmcetwng neo y daw cynygion 1,ho J. Burns i rym. Gofynir i b,rohenog unrhyw fuwch afiach, hyny yw, yn ilicldef oddhrrtli <Murfoiledigaeih yn ei pli'.vi-s, roddi rhybudd ar unwaith i'r heddwas neu i'r arolygydd iechydol- Rhaia c.a.d\V llaeth pob buwch &fiach-ar walian i eavldo buchod eraill, er cael ei ferwi, tra y rhaid eadw'r fuwch befyd or fuchea hyd nes yr archwilir hi gan y milfeddyg. Os y gorchyniynir lladd yr aaifail, yna telir iawn i'r perchienog- GweJir mai amoan y ddeddfwr- ia-tth newydd yw graddol lanhatt ein beudai odd! wrth "tuberculosis," ao yn y cyfaniser i atal i'r llaeth gael ei roddi i'r cyhoedd. Dyma ddau adDcan eydd o bwysigrwydd nedllduol i'r wlad. Y mae'r Bil yn bur glir oddiwrth bwyntiau dad- leuol, a'r tebyg yw y peè'Ïr ef heb lawer o gyf- newidiadau ynddo, Yn 01 pob argoelion y mae niasnachii mewn llaetb yn debyg o gynyddu yn y wlad. NLd oes yma ond o fuchod aJ gyfer 19 yn Ffraino a 18 yn Grermani, felly y mae lie i ychwancgii at y stoc. l*y8tio3ae1ibvFyd yn ben- diint o flaen y Dd5rprwyaeth Vrenhinol ddiweddar fod liaeth jpvartheg eydd &'u pyrsan yn aiiach yn achosi daa-fodeddgaeth ledled y wlad, 00 oher- wydd hyny bydd i'r ddeddfwriaeth gynvgiedig o-rphwys yo esmwytli ax larll pawb.
MANTAIS GWLEDYDD ERAILL
MANTAIS GWLEDYDD ERAILL Dywed y Oobdeniaid wrthym rrai y dyn sy 'n bwyta'r dorth raid dalu'r doU ami bob ameer. Dywedant hefyd nad yw'r cejiedloedd tramor yn drygu neb ond hwy eu bunain drwy ddiffyn- dollaeth, eithj dengys yr esiampl a ganiyn fel yr ydym ni yn dyoddef oherwydd tolku gwledydd eraill. Y 11 1890 anfonodd Pry da in werth 5,148,COOp o nwyddan gwlaji i'r Unol Dalaefhau- Ddiwedd y Qwyvklyn hono gosodwyd toll yn ol cynyg yr Arlywydd McKinley, ac yu 1891 dssgyn- odd gwerth y nwyddau anfonwyd yno i 3,178,00Qp. Yn 1897 drachefn gosodwyd toil drymach fyth ar nwyddau anfonid i'r wlad hono, ac yn 1898 swrn ein gvverthiadau yrio oedd 1,191,OOCp. Oddiar hyny y mae poblogaeth a. chyfoeth yr Unol Dat- ;tcfhaii wedi dkfawr gynydklu, a dylai (-in aLl- fari-on o nwyddau fed wedi dyblu neu drobiu; ond yn 1903 nid oe-udynt end l,557,000p. GweIír heib i ni yrnhela.2thu fel y mae tollau tramor yn effeithio ar ein f-rairiccdal- Y mae Masnach Rydd yn Mhrydain a Diffyndol'aefcb mewn givjodydd tranior ;;yda'u gilydd yn bur effeirthiol mewn all- tudio ein gweithwyrl • » « • • ER COF AM FICER PENMAENMAWR. Cyn oyrhaedd henaint, ac w-cdi oes cvrlawn o wa.ith da;on;i.s jrown llawej- cylch, bu farw y Parchedig Ganon Jon-&s, Ficer Pcnmaenmawr, a dwvs iawn yw y goifd o'i golli Cyflawnodd oichestion trwy ei ymroddiad, ac nid yn fynych y oeid neb laiuriould gymaint yn ystod ei yrfa. Treuliodd ran dda o'i fywyd gweinidogaethol yn Mon. ao fel olfeiriad ptwy-f. nid oedd ball yn ei ofaJ drod ei braidd na diffyg yn ei diriondeb at y tlawd a'r dyoddefgax. Anrhydeddodd y awycSd uehel, a rhoee orddas ar y pwlpud trwy ei Yeddwl a'j ddoniau. Dyf&l fu ei ysgrifell, ac fel golygydd cylohgnawn plant yr Eglwys yn ogystal a'i lenyddiaoth gofiantol aniddiffynol enillodd radd dda, a bu'u foddion i addysgu a chadarnhau Ilawesroedd yn y golygiadau oedd moor anwyl ganddo. Gyda. dhrefydd M addysg y bn fwyaf egniol, ao erys cofgolofn.au Pw zed yn mhob plvcyf y bu. Heblaw hyn yr oedd yn genedla«ethol Gym. re&g yn yr yetyr oreu—nid trwy brofifea a. geiriau yn unig, ond trwy -weithxedoedd argyhoeddent bawb 0'1 Gymreigdod iach a phux. Anha.wdd oedd hebgcxr ei fatb i fedd, ond o ystyried ei fywyd hardd ai lal-ur girertMawr clioloh a leinVr i sLchoa gosren ed eghrye al gme&
|Mesur Dadgysylltiad.
Mesur Dadgysylltiad. CYFARFOD GWRTIIWYNEBOL YN LLANGEFNI. Areithsau Grymus a Brwdfrydedd Mawr. NK gall fod dwy taj-n pas t-Le.1 y eyfarfod a gyniiuiiwyd yn Nel;add Drefol Llangefni bryd- riawn Liun—daeth tyrfa anferth i'r dref, gor- hinwyd y Neuadd. thraddodvryd anerohiadau gaiaelgar iawn. Yr y pwyll^-ov trefaiadol, gyda r Pardh n. Tywyn Jones, Gacrwen, yn ysgrdenydd, wetli gwoitbio'n dda a'r neuadd wedi ei t v. !s;;o u de'aid, dan aj-olygiaeth Mi's Edward. Rheithoidy> ac eraill, gydag enwau revvri cr<^fyddol LVniru y dyddiau gynt, a man. farw;n t hvs. Uwohljen y llwyfan eeid y gciriau Hen L;'lwys y ( "y'ory Du w sydd yn eichanol, nid ysgog hi." Yu ndum arall y neuadd golyiini A ysbedia dyn D<fuwGeiriati amJivg eraill oedd "Ccrwch y f rawdoliaeth, ofnwcn y Rionin." iui "Ofn yr Arg|-w\dd yw dwihreuad Yr ofieiriaid y <xjlfa\vyd "u henAvau uiewri llvthyr- criau breision oodd j r Morgan, yr Esgob Rowlands, Areshddiacon Prys, Fioej- Pj-iehartf a Crillith J'JWJS, Llaiiddowroi. Cyn pump o r gl<x:!j y!- 0,-J,J po^ -x-.nj;} Jn ilawn, ao 1 uj-os v <lecili!i>:u <:an\vy<j yr ben hemi! "O Arghvvdd Ddmv Rhaglujijaeth," etc. Cym e-rwyd y £ <adair «:»« Syr Riehaixl WiUiares Bulkeley, Bar., ac vu y wiai otnld brosenol gwelid^ Ardahdd Mori, y Mil. T. E. J. Lloyd, y Mil. Cotton. Deou Ba-'iigor^ Mrs Wynn Crillith, Mrs Philvm, Mr a Mrs H Clegg, Mrs VVd.liams Ma-on, y Canghellydd 0. Uoyd Williams, ArohddiaooQ Morgan, Oaion E. T. Davies, Canon Trevor, Capt. Warren Evans, Mr J. Rice Roberts, Mr Thomas Prichard, Mr T. Nicholls Jones, etc., yohydig o g*erig\vyr y sir oodd aljfjenol. Agorwjd v cyfai fod (lnyy gami emynau daji a.r wemiad Air W. Thoinas; durifenoihl y Parch It J i>Jw?i.r<l-i, rhefbtw Lla-ngelni, weddi a.rbpnig. a ohyd-adroddivyd Oiv'Jo'r Apostolion. ANERCTIIAD Y CADEIRYDD. in ngbivrs ei anei-chiad a^joriadol dywedodd yr Argtwydd R<;giaw y gallasai y Llywodraefch fod wedj a/ci am adroddiad y Ddii'prAvyaeth Ivglwysig 00n dod a MCSUJ- Dadgysylhiad ger bron y Senedd. Yr oeild yr amgylehiadau y dygwyd y Mesur yn mlaen clanynt yn arwain iin ) tedchv 1 nad oeckl aohos gelynion \r gryfed ag- y dymuiicnt iclrfo fod, a cheisicnt wthio v c\x*?stiwn 3i» tiilaci) cyn i w haciios fvnotl 3T1 v.-a.naclt- Mo,r bel' ag y gallai efe weled yr oedd hwn yn fudiad jxjliticavdd Mi hvtraoh na mudiad crefy (idol-{cy merad wyacth),— ao anftodus oedd hyny Ni allenf bcidio ar y fi'aitb foci nifer faujr o nin-eilldinyyr yn y t.ir vn datgan fod y Gotynai efe ¡ w wra-ndawyr gredu na ddaethai cle i r oytarfod i yrnosod ar Yrnneillduwvr—yr oedd dvnion da yn eu mysg'—-(elyweh, clyvvch),- ond yr oeikl no i brote^tio yn erbyn yr yinotod sydd ar yr Eglwys. Ond nid yr Ymneilkluwyr goreu oedd yn ymoso-d (eymeradwyaet.10. Fel mater o hanesiaeth yr oedd yn fwv cywir dweyd yr Eghvys Ci.mreig yn Lloegr na avrcyd Eghvys Loegr, yn Ng-bymru feymeradwyaeth)-" Sefyd- Iwyd hi cyn i'r I)e3mas Gyfunof gvacl ei sefydlu ganoedd o livnyddoedd. Ac yr oedd yn parhau i \\ll<3uJ gwaith ardclerchcg fel y gyfundrefn grefyddol oedd yn cynrychioli y doyrnas. Os da a ohyfiawn oceld foJ. yr Eglwys yn cv.nryohiul: crefydd y wlad ynit yr oedd yn briodol ac yn angenrheidiol iddo fod yn nglyn Wlachvr- iaeth (cymeradwyaetb). Gallai eraill synicd yn wahanol; ond teg oodd ymholi ar ha y"tyriaeth, au y gofynid am i'r Eglwy gael ei dadgysylltu. A fyddai i'w hymocodwyr adael yr Egl\\i\s yn llonydd ped y dadgysylltid hi yn Yiito a geisient hwy ragDr ("Ei harian"). Os Idly, yr oedd y írwydr yn dod i safle is, a rhaid oedd ei hymladd. Yn wir, yr oedd Dadvvaddohad yn cael rnwy o gan elynio?i yr Eglwys na Dadgysylltiad (cy menadivy acfeh). Rhy fedd iawn fed unrhyw gorph o bobl yn meddwl y gellid tnvy Ddedctf Seneddol newid dysgeidiaeth foesol yr Y'sgry thy r— Na ladratta" (cymeradwyaeth mawr). Y PENDERFYNLU?- Yna darllenodd y Cadeirydd v penderfyniad canlynol: — "FoJ y cyfaafod hwn 0 Ixjbl Mon, yrngMi- itlledig yn LJangefni, yn gvvrthdystio yn y modd mwyai pendant yn erbyn y Mesur er a DadwaddoH yr Eglwys sydd yn awr o flaen y Senedd, oherwydd y byddai iddo drosglwyddo ekklo ojeegredig yr EgJwys at amcanion bydol; y byddai iddo yagaxu y naill ran ohoni oddiivrth y lleill; ac y byddai iddo rudiliÙldu y wlad -o fanteisiori crefyddol y rnae gunddi hawl g)freithlavvn iddynt." ARAETIl MR GRIFFITH BOSCAWEN. Cjnygiwyd y pem'orfyniad gan Mr Griffith Boscawen, eyn A.S., ac ategedd ef mewn araeth Soisnig. Llongyfarchai bob! MOll am ddod yn nghyd yn dorf mor fawr i brotestio yn crbyn y mesur anghyfiawn hwn. Pleser mawr iddo oedd dod i'w mysg. Er yn byw n Lloegr yr oedd yn Gyrriro, a chredai mai dyleclswydd pobCymro a garai yr Eglwys—ao a. g'ara.i gyfiawnder—oedd dod alian j'w hamd/diffyn. Yr oed-d o'r Inwyaf fed i Eglwyswyr brotestTO yn egniol yn erbyn y Mesur- I'osibl fod rhai difraw a ddy wedent nad oedd Wl perygl i'r Mesur basio- fod y Llywodraeth yn hv-y tebyg o "basio" Mesur yma—ond yr oedd ganddynt i ddangos fod Cymru o ddifrif yn ei gVrthwynebiad ac o blaid ei Heglwvs (eymerad'wyaetli). Ni adawai Ty y Cyifredm na Thy yr Arglwy<kli i'r Eghvys gael ei dadgysylltu os y eaeat fod y wlad yu fyw o wi^thwyncbiad i hyny. Yr oedd Eghvys wyr Uoegr yr un mor ffyddlon i'r Eglwys-nid oeddjnt am adael i'r g-axigon hynaf o both gael ei thori ymaith k-ymeradwyaeth). Beth oedd amran y Mesicr ? Yn gyntaf, cynygid ysgaru y naill ran o'r Eghrys oddiwth y flail—i daxlu ymaith y podair esgobaeth Gymreig oedd mown undeb ers mil o fiynyddau. a hyny er budd a bendith i'r w lad. A chynygid gwneud hyn heb yrugVnghon a'r Eglwys o gwbl. Nid cedd yu iawn i'r Wladwriaeth ymyrvd Eghvys, uieddai y Daugy?y]'twyr, eto yr oetldynt hwy yn ymyryd a hi ao yn bygwtli cymeryd ei heiddo oddiavni "Dadwaddoliad" oedd yr eanv roddid ar 3 "robio." Pe byddai i leidr pen ffordd ymosod arno ef a'i orfodi i roddi ei bwrs iddo, beth ddyivedai wrtli yr heddg-cidwad—ei f<xt wedi cael ei "ddadwaddoli' (ohwerth in mawr). dywedai, "Rwyf wedi cael fy robio!" (cymerad- wyaeth). Ac nid oedd y cynf g i robio Eghvys yn gwneud y drwg yn llai. I ba berwyl y bwriedid troi g'waddoliadau yr Eglwys ? Ai er budd orefydd ? Ai i hclpu g^vaith yebrydol envvadau eru.il11 Nage. Cynygid eu cymeryd oddiwrtih amcanion crefyddol a.t amcanion bydol —o wasaiMucth Duw i wasaJiaeth dyn ("Cywilydd") Dywedai efe yn enw'r EgJ'.vy^, ie, yn enw ore- fydd, mad eu dyledfiiwydcl oedd sefyU yn gryf yn erbyn y lath beth (<-ynioradwyaeth mawr). Adth y siaradwr yn mJaen i ymhodi beth oedd dadl y Dadgysylltwyr droe eu cynygion. Rhoddai efe giod i'w wrthwynebwyr bob amser pan ddysgViiut yn mlaen resymau (clywch, dywch). Dywedeat fed y gwaddoliadau wedi eu rhoddi a.t adhos onefydd pan nad oedd ond yr Eglwys Wladol yn bod fed corpth orefyddol, ond yn awr, gaji fod enwadau wedi oodi nid teg oedd 1 un Eglwys gael yr holl waddoliadau o hyd. Dadl i-yfedd iawn oedd hon. Yr oedd gan y neb a fymai berffait,b hawl i ymadael a'r gglwys a chodi sect arall—yr imig; betii allent hwy fel Eglwys wyr wneud oedd gcrfidio oherwydd iddynt dToi eu eefnau arnynt—ond nid oedd ganddynt haw) pan yn ymmoillduo i gymeryd gyda hwy unrhy.v gyfran o eicdo yr Eglwys. Diau fod Liawcr o'i wrandawyir yn aelodau o glybiau neu gymd-Mfha.-aii, a phan y torent gysylltiad a how)" m hownt hawl i gymeryd dim o eiddo'r cym- deifchasau hvoy gyda hwty (cymeradwyaeth). Petth dieithr "iawn arall yn nadl eu gwrt.hwyneh- wyr oecld hwn—po hynaf fyddai unrhyw wadd- oliad lkiai oil fyddai yr hawl iddi- Yr oedd hyn groea i bob aiteriad. Ond ni fedrent iiwy "dderbvn y fath refcymau, a'u dyledmvydd oedd cadw eu gwaddolvadau IJ. u cyflwyno 1 r rhai ddeuent ar eu hoi, fel goa-uchwylwyr da. "Ond," meddent. wedyn, "er eich budd oliwi y mae hyn oil;" eithr methai lan a gweled pa fudd oedd gwneud Eglwys dlay,d yn dlottach. Deuai galwadau o bob man am help i gario yn mlaen waith y.r Eglwys Er ei bod yn gorph ysbiydol, rhaid oedd iddi gtuio allan ei gwaith yn luysg dnion irw) g-yfryrgau dynol; a phe cymorid ocldiarni ei meddianau atclid ei ohyn ydd, ac ni allai gario yn mlaen ddegwm y gwaith a, wnai yn awr. Y tlodion a ddioddefent, cym- erid oddiarnynt eu nxvniteision crefyddol. Yr oedd oyfundrafn bJwyfol yr Eglwye yn arddehchog iawn Yr oedd yno offe.iaiad i weini i angen ysbrydol pob un o'r p-lwyfolion-rud i Eglwyswyr yr unig, ond meddai pob dyn bawl iV wasanaeiih. A yr oedd felly dixe" wyneb y tir. Os y gadewid i'r Eg'hvys ei dadglysyLLtu dadwaddoli, nid yn unig byddai yn ergyd i grefydd y wlad, ond hefyd yn effeit-hio EW fywyd a chysur y bobl. Rhagnith nocLh yn y Dadgysylltwyr oedd dweyd maimer mwyn yr Eglwys ci hun y ociaient bas:o y Mesur (cymeradwyaeth mawr). Yr oeddynt hwy foel Eghvyswyr yn llawer mwy abl i farnu both oedd orea iddynt na'r gWYT caredig' (?) h) ny a ymo-ynlwdeut yn inhlastl y Mesur pre«snol. Yr oedd y Cyfrûithiwr Cjffrediaol (Mr Sam Evaris) wedd dweyd fod yr aohos yn mhlaid Dadgysylltiad y tu hwnt i ddaal. Cydolygai efc-yn yT ystyr yma, M'f fod yr hen ddadleuon wedi "myned hcibio a. rhai newydd wodi eu dwyn yn mlaen. Arferid mai EglKYs estronol oedd ganddynt yn Nghymru— iddi gae3 oi dwyn i Cymru g*an y Saeson yn groes i ewyllys y tri^olion; ond erbyn hyn yr oedd gwerin Cyniru wedi dod i wybod y gwirionedd. LI awer i'r gwL- oedd dweyd i hen Eghvys y Cyrr:ry anfon ceanliadon at y paganiaid Sacsonaidd ifij marad- v»Taeth). Yr Eglv/ys oedd y sefydliad liAnaf a nrwyaf oenedlaethol a feddent yn Nghymru. Oyvraai eie stori am deuln Cymreig oedd yn ckra hofi o ymffrostio yn ei achau, a chanddo rol hir o enwau^ ond gq h cyraodd y giraeiod ceid nodiad—"OddeiiWx aifeg hoa y bu'T diluw" (oh werth in mawr). Yr oedd traddodiad na ahyraoddodd dwfr y diluw fynyddaa CyzlTU- (dhwerttim),—ond pa un bynag am hyny, Ssryddenfc na cklaeth pagaziiaotlh y Saesoaiaid i ymrii, oanya yr oedd Hen Eglwys j Cyrnry yn taifu ei gokemi droB y wlad, a phacfevi ei Ilusem lfA cdeo o hyd (cymeradwy aeth maith). Rheswm arall ddygiu yn mlaen ocld fod hoil J Aelodau Seneddol (Jyinru yn mhlaid y Mesur, ond ni ymladduy,d yr etholiad ddiweddaf ar bwno I Dadg'ysrjlltiad. Allan o 34 nid oedd ond 15 o AS. C'ymry a Sir Fynwy wedi ei goT) bwyJl yn haneruhiadau ac yn Lloegr ni cbrJ bwiyilodd ond deg y cvvcwtivm o gwbl. Bu Syr Henry Carnpbell^ianjierman, y oyn Brif Weinidog, yu siaaad yv Ngwreosam Aclog' yr etholiad, ac ni soniodd air am y owestiwii. Felly nid iawn oedd d\< d rod y pwnc wedi bod gerbron y wlad. a'i bed wedi datg'an barn arno yn nycii- iveliad yr A.S. presenol. Yn 1895 yr oedd Mesur arall gerbron y Senedd, i'r un amcan ar un presenol, ond 2..1" hyny bu othcHad, ac enillcKld yr Eghvyswyr na.w senld yn Nghymru. Dywed- I odd efe y pryd Immv yn y Senedd—cyn yr ethohad—jx> y c&wsai C'miu blcidleiiio ar y ewe-stiwn hWli yn unig y dangosid nad oedd ami Dadgysylltiad. Yna cyfarfu ag un o'r aelodau, yr hwn a wawdiai y -:yhv. Yr oedd Cymru, me<ldai, yn un dios y Mesur. Ond y fi'aii.h ydoedcl, efe oedd y eyr-taf i golli ei sedd yn yr etholiad (cymeradwyaeth a chwerthin)- Yn yr ef-ho-liad hono rhoed 132,000 o bleidleisiau i bksidivyr DadgV,sy-lltiad ao yehydig dros 100,000 yn eu berbyn. Yn awr yr oedd yr Eg-hvys yn oynyddu ohyfeillion yn amlhau, feUy nea b;,th arwyddair j Dadgysylltwyr, ac esboniai hyny eu brys. r v". Y CYFIUFIAD "d WERTH, Arferid dweyd fod yr Eghvys yn Nghymru yn lloiafiif liyohsn, ond nid oetkl cymaint o ton am hyrjy yn awr. Bu i Mr Gee wnoud cyfrif unwaith, eithr ni ohy hooddwyd y canlyniad (ohwertbin). Ceid Mr Asquith yn ceisio dango-j salhi gydriiariaethctl yr Rghyy a r enwada-u trwy nodi nifer yr eiste-ddleoeckl a fe-ddellt yn yr addoldai, and ty#,uolae.th iawn oedd hono. Y u eu hadrocklia-d diweddaf yr oedd Undeb y Bedyddwyr yn ymft'rostio yn y ffaith fod g'.uidch nt 2£, o gapeli newydd a 25 c) ysgol dai, ond yr un pryd yr oedd lieihad o bum' mil yu nifer yr aelodau. Nid oEXldyntinvy fei Eghvyswyr yn dweyd fod yr Kghvtys gryfed ag y dynwment iddi fod yn Nghymru, ond dywedent yn ddibetruj mai hi oedd y corph <j'cfyddol CT.yfaf yn Ng'nymm—(cymeradwyaeth),—a^i yr oedd yn tyfu bob dydd. Yr ocdd yn mgyraedd at ,va8a.ndha Cymru.n veil 0 byd. Pc vn llesgau yn ei hymdrcchion byddai lie i cdweyd I rhywbeth yii ei herliyn, ond annheg- ei hergydio pan yn ynndr«^ilm ei goreu (cvmerad- wyae^li) Dywedcdd Gladstone mai Egivvvh vu myned Ir gyjiydd doedd; a heddyw o Esgob aetliau Bangor, Uanelwy, Liandaif, a Thydde^vi dcuai yr unrhyw newydd— foci yr Eglwy yn eynivddu mewn rhif a dylanwad. C'lywotld eie Esgob Tyddewi—yr aniddiifynwr pybyr hwnw oedd yr Eglwys—(oymcradwyiieth)—yn dweyd JIl Maneeinion am y cyn ydd rnyfediol a wnai yr Eglwys yn y De. Mown yehydig ddyddiau dywedai y "Libemtor"-prif ^y-boedd- iad y Dadgiysylltwyr—"nad oeddynt yn gwada y c-ynydd, ond fod geiriau yr Egob Owen fi hun yn profi mn.i tr\\y bro^-el^ti<s, y Ihvyddai yr Eglwys, a difrifol ocdd tfyuied fdd y jH'ow lytio ymu yn cae-1 ci giario n mlaen gydag adnocklan cencdlaetiiol." Felly, os nad oedd yr Eglwye yn gwneud cynydd, ymaith a hi, ebai y Dad gysylltwyr; ac os oedd yn gwneud ÜYl1y{I{, ymaith a hi hefyd—oherwydd proselytio yr oedd Ond yr oedd pob];>eih yn dangos mai mndiad politicaidd oedd hwn, ac nid yn codi oddiar ystyriaethau crefyddol. Wrth dcrfynn gofynai iddynt yn Mon wneud eu cThleckwydd i'w hen Eghvys—sefyll yn Maid iddi yn nydd ei prawf- a gofalu na byddo i'r Bil yma ei basio. Eu braint cedd am<Ic!ifTyn yj elifeddiaeth anmhrieiadwy a ddaoth iddynt—yr hen fern Eghyys (cymeradwyaeth maith—y dorf yn codi ar ei thraed). ARAETH WEFREIDDIOL ARALL. Gahvyd Mr Morgan James, Aberteifi, i t J>o y cynyg, a dywedodd fed yn bod yn y cyfarfcd pe ond i g-Jywed aravd ragoroi Itl r Boecawen. Yr oedd am<ld;fryn yn gclygu fed i'ihywun .)11 ymo+od. 011d nid hwy oedd y r-heiny. Yr oedit Cymru wedi dioddd 1'aWh ymosodiad, ac eto daeth ai yr amser i wis go aflau ac i loewi cledd i amddifTyn eu Pared oeddynt i Y'IIll\\fJlJW na chynihalieiikt lyfMfod a redd iff yno I oa y eadwai'r Dadgysylltwyr eu harfau (oliwerthm). Un o amcanion ei arerebnd fycktai gwsrhodd Mon mam Cymru i amddiffyn mam crefydd Cymru. Os <-J.¡,¡i\ ddvdy 5am fraich-yn mraich, gallent fod yn "iwr y deuai llwydd ïw hymdrec;hion. Dyohmygai tie glywed rhywuii) yn sihrwd na vfuldai efe ddim "In Fon- fod y mu yafrif mawr no dros Ddadg'ysy lltiad. Dylid cofio nad brwydr oedd horn yn rhwng Eglwyewyr ao Y'mneilldaw> r. Old Eghvyswyr o blaid Dadgysylltiad a oheid Ym- neilkluwyr yn erbyn—filoedd o bony at 'eyu.er adwyaeth). "Ie," cbai rliywun, "Meth>xl!.stia:d y-w halen y ddaear yn Mou" (chwerthin). Eto da oedd cofio fod Methodistiaeth wedi blodeno am ugciniau o ftynyddoedd cvn bod son am enedigaeth mudiad y DadgysyjltKid. A "mudiad gwneud" ydoedd, un y buwyd yn ei ryfrwys gynllunio. A oedd hi'n rhan o < gwyddor MethodiM-iaet.li i wrthwyi^ebu yT Eghvys? Dymunai efe sifirad yn barehu^, iawn urn yr enwad—yr oedd eu gwaed yn ci wythienau- Yn Ngweithred Gyfan.-ioddiado'l yr enwad, dyddiedig Awst 10, 1826, 19, oeid y geiriau hyji— "Amoan y Method istiaid CaJfinaidd yn Nghymru a fu, ac a fydd, cyhoeddi ''ifengyl ein Ilarglwydd a'n Hiachawdwr leeu Grist fel y cael ei gasod allan yn erthvglau liydd yr Eglwys." Ie, gallai nhywun udwojd nad cedd a wn -lo hyn ond ag ert-hyglau athrawiaethol, ac y gellid eyufyned a'r rheiny a phleidio Dadgysylltiad yr un pryd. Y r oedd y tir, gaai h-v ny. fel -«n C eJ ci gymeryd odditan ei draed ddadl hon. Ond 75 rnlvnedd yn ol i'r wythnos hon-ar y 10, 11, a'r 12fed o Fehofin, 1834 —cynnelid Sassiwn y Bala. Yr oedd y nntdiad Datlg; s- ylitiol wedi cychwyn hyd yn noct y pryd hv.nw. Un o jtrweinwyr yr enwad yn y Sassiwn oedd y preg&thwr seraphaidd a adnabyddid fei Jubn Elias o Foil (cymeradwyaeth). Gwelwyd < t yn ymgomio'n ifrjfol a phryde-rus cyn cy tar fod y prydnawn, a phan oedd pimi cant, o brogeth- r a blaenoriaid yn brcscnol yn fawr eu am yr achos mawr CODODD JOHN ELiAS i y penderfyniad hWI1;- "Jim bod yn ofidus oherwydd y cynwrf yn y deymas, dybon yr town yw1 dadgysylltu yr Kgiwya, yr ydym yn dargon na ]>herthyn i 1JJ yrnyraetin n y lath aehorion ao yr yoyiu yn taor eri'yn ar aciodau y Methodis'.iaid i be.idio ymyraeith fei y gallom 8yw mown beddwon a dtlwjoldb" (eymeradwyaeth u i-wr). Eiliwyd y cynyg gan yr hdl weinidog enwog illiani Moms, Lilgtenan, a cn»r,wy<i ef yn utiirydol gan y pum cant brodyr. b*-t-h oedd rheswm Alias dros ddwyn yn mlaen y pen- df*>rfyniaitlei eLcktigedd dros i'r euwaU tod ;)1. bur a dihohwin, ao yu gyaegredig i'r gwaith o at-iiub y l'a. bryd, ynte, y daeth yr egwyddov newydd i mcwn-fw yn llhald i Ym ncillduwr fod yn erbyn yr Eglwys'! Yn a.wr yr oedd y Cylari'od Mnol yn pasio pendcriyn- iadau yn ffalT Dadg'ysylltiad I Pe John Eiias yn fyw heddyw, beth lyddai tynged ei ;rm-iyr llai? Y r oedd y rthai a gynllument y mudiad Dadgysylltiol yn ceisio ymwt-hio i bob agwedd ar Cymru- Yr oedd efe yn hen yndadd- wr, ac yn gwybod eu tnciau (obwerthin). Dygid penderiyni^d 0 blaid J>a/ifc'y-ylltu yn mlaen yn m'hob ewixld—boe>d g-wrdd crefyddol, uiidib g'y.eithw'jr, ai beth— 1^ ni wyddai ef ond lorn iai eymdliaj lie na feiddient ei gynyg, tiel mewn angladd. "Llais y mwyafrif" oecld ual geir- iau mawr, ond (fa. oedd cofio fod rteu o v.cith redoedd mwyai ofnadwy y byd wedi eaei eu gwawxid gan "y mwyatnf." Yr oedd rheitiiifain y mwyainf yn iawn pan yncydgeTdded a chyf iawtider. G allai adgofio ei A\randawyr o'r dulliau a g'ymerwyd i gynyrchu'r mwyafrif. Y gri gynt oedd fed ar Gymru eisieu ojfndrefn addy&g newydd, ac y eeid hi drwy dliadwaddoli yr Eglwys. Yn Maj, 1870, oynygiodd Mr Watkin Williams, benderfyniad yn y Senedd i'r perwyl hivmv. Ond dacth eisieu pluen at Jiw y dwr, a dyma oedd hono—"mai Eghs farw oedd yn Nghymru, offeiriaid diog, heb un dyrklorckb s'unddyht yn eu swydd." Ond ni cfKtniataent LkU farw o farwohveth patuncl er hyn-y I (chwei-tihin). Os rnarw oedd j'w tyo hwy, cawsant fod ynddi ysbryd byw. Wkdi hyny, cyhuddwyd yr Eghvys o biwelyt-io; ac yn mlsen amser cofiwvd am yr amaethuyr, a ci af- wyd gaiiddynit wrthod deg'wm. Terfynodd hyny dra^hefn, a daeth dad! y mwya-frif eto o flaen y wlad. Yn olaf, yr oeddynt yn canmol yr Eghvys—ei bod yn weithgar. ac yu c'da (elr.verthin). Y d., del o'r blaen bu iddo gyfarfod hen gymeriad—i:n o blant Ilatnr-m un o'r to presenol oedd yn cael eu mokUo i gyd fel brics— (ehwertliin mawr)—a dyv.cdtxld ttoti dda wrtho am Mari yn Uadd gwybed. Yr ten bkn oedd e-u hela ar y gwydr, oud wedyn cafodd arngen cynllun, bef llanw'r platiau a mel (ohwerthiii). Felly y <1.\ we da i'r Dadgysylltwyr yn awr-mai "er ein yr cedd y owbl. Beth wedyn? Wedi dal Cymru. i gyd, yr oedd eiiieu daJ plaid wleklyddtil. Methwyd dal Mr Glad- stone. Y"n 1889 cafwyd gan y Blaid Ryddfrydol roddi Mesitr Dadgysylltiad yn ail ar Raglen Newcastle, a buwyd yn byw mewn gobaith wedyn am 20 mlynedcl. Pan holl AS. (,'yrnru o'r un lliw yn 1906 yr oeddiys am Ddftd- gysylltiad blaen, ao fel y cerdd.ai'r amser aethpwyd yn aniddig, a bu raid i Mi LJnyd George ddod i Gaordydd i dawelu meeklyiiau'r Dadgy«.s lltwyr. Ond yn am yr ocdd y Mesur gerbron Ty y Cvlireckn. Sut ddcrbyniad a gaf- odd ? Dywedai "gohebydd Seneddol" un o bapyrau Caernai"fon, "fod y Ty yn mhell o fod yn llawn, nadl oedd F uai Gwyddel yno, a phrin iawn oedd yr a<e!odau I la fur; ac yr oecld poLpeth yn arwyddo na ddeuai dim yrnarferoi o'r Mesur. Nia de win beth fydd ci Bawd. Bydd yn syn 05 y gwelir CJ ail-ddajrlleniful." Gw'yiiai papyr arall o'r un dref "nad y Gyllideb yn unig oedd ar ffordd Mesur Dadgysylltiad; yr oedd ar y Gwyddel eisieu Mesur Tir, ac yr oedd y Wemyddiaeth wedi rhoddimiWJ i'r GwyÜJeI ewer y J gar nag i'r Cymro ufudd." BETH OLYGA'R MESUR ? Ond beth cJygai y Mesur? Dim 13ai r.i g tymneolaethi i Gymrur-i^aneradwyaeth)—tori'r undeb rhwng Lloegt a Cnyroru. Yr oeddynt mewn undeb Wlsig oyn i'r undeb gwladol gael ei wneud. Tori priodas gvsegredig ydoedcl Yr oedd uoideb hefyd rlewng* yr enwadau ere fyddol yn Lloegr &o yn Nghymru, a phe oyn- ygid teri y cynyHtradaa hyntY hefynt dyå1ITy-.illy (-nymenadwyaeth). Yr oeeld yr Arohesgob Bereoin vpedi dweyd flynyddaw yn 01 na fedTai yr adran Seismgj Eglwya aefyll JU llonydd a gadael i'r adran Gymreig gael ei ori ymaiCh oddiwrthynt. Yr cedd eu gelynkm yn dweyd fod y gwaddoliadau yn eicklo i bawb ond i'r Eg'hvys—dywedent weithiau Pabyddion. oedd yn eu meddu, etc nid oeddynt Sarod i'w rhoi yn ol i'r Pabyddion ychwaith. Darparai y bil fod peth o eiddo yr Eglwys yn cael ei adael iddi. Yr oeddys wedi adeiladu ficerdy yn ei blwyf ef trwy rtKidion Eglwysig, a darparai y Mesur fed i hwnw g'ad ei roddi i'r Eglwys— (ohivertWn),—tra. na ddy lid son am ei gymerjd o gwbl (cymeradwyaeth). Yma codockl y sdaradwr i dir uchcl tnewn hyawdledd, a dylifai ci eiriau nes ysgwycl y dorf fawr i lrwdfrydedd angerddol. Ein Hoginya ni ydyw bon, meddai, ein Heghvys ni y Cymrv, ac v mae'r llanau drwy Gymru oil yn tystio mai ffilore^ yw ei galw'n estrones. Enwau hen dduwiolion Cymru n'ynt oedd ar yr eghvysi, Cymry fu'n addoli ynddynt, ac yr oedd sain yr hen jaifh ucdi eysegru eu muriau (cymeradwy- aeth maith). Eehvys y tywydd garw a'r dymestl a. fn, ond oadwoeid ei lamp i losgi tlrwy'r a'i chrefydd yn fyw a bu ganddi ran lelaeth mewn cadw enw eenodlaethol Cymru gerbron y byd Trivyddi hi ani dr-ot; fil o flynyddoedd y clyvodd Cymru am gi-efydd y Croes; rhoes y Beibl i'r bobl yn 8iU hiaith mewn urdeLas a nertih sy'n synu tlysgedi'gron. A'u dyledswydd nedciyw, bob un o honynr, oedd trosglwyddo yr Eghvys a wnaeth gymaiofc i (ymrui thro?g)wyddo i'w holvnwvr yn ei gogoniant megvs y clerbyn- iasant hwy than hi. Erbyn terfyii yr araeth yr oedd y dorf wedi cael ei g'vefreiddio drwyddi, a Ikt bloeddio a churo c>ymeradwyaeth hidaitll. RHAI 0 DDADLKCQN Y DADGYSYLLT- WYR. y Parch R. T. Jones, Glanogwen, i ategu.— Gofynodd pa angen oedd am well prawf fod yr Eglwys _n fyw na'r cyfarfod ¡¡,ow. Buasui rhyw reswni tori cangen fa.rw o'r pre-H, ond pwy feddyliai air. dori cangen fyw < Yr orxldynt fel Eghvyswyr heddyw yil ymladd dan amgylohiadau calonog.- g«,da'r gwirionedd o'u tu, a'u ihvyfan moT gactarn ag yeloedd ddeugain nilynedd yn ol. Beth *ani Iwyfan Dadgysylltiad ? Yr oedd yn ehllau i gyd—(cymeradwyaeth)—«v "dry rot" wedi gweithio iddo—a byddai y Paron Evan Jones a'r Dadgysylltwyr eraill wedi syrfchio drv.'jddo yn fuan- CyngWai efe hwynt i gilio eddiarno eyn i hynv ddi.gwytld. Fe! y caent amser 1 oleuo y wlad de<uai saikj yr Eghvys yii gadarnaoh Yr oedd byddin yr yinosodwyr yn lleihau a byddin yr ainddiflynwyr yn eynyc'rdu (cymerad- waetli). Un rheswm elros Ddadgysylltiad, i-d, oedd mai Eghvys estronol ydcedd; ond yr oc-tfd Mr James wedi profi mai Eglwys frodorol ydoedd. Ceid IJawer o nwyddau tramor yn Nghymru, wir. ond am yr Eg'hvys "bycti yn cart-rcf" ydoedd, a byddai'n sicr o wisgo allan haner dwsin o siwt-iau eraill roddid am <' gy fuindrefnau crefyddol. Rheswm arall oedd hwn-fod yr Eglwys \n wrth geneiilaethol, icily heb fod mewn cydymdeirnlad a iVheuadau cell- ed] y Cymry. Yr oedd efe yn baiod i ddioddef la\er ymosodiad pe5"s<>iK)lt ond ni fedrai oddef i'r fath gyhuddiiad gael ei ddwyn yn orbl,n yr Eghyys yr oedd yn aelod o honi (cymeradwy- aeth}. CVnuy ai y Bil presenol ymreoi.veth ymarferol i Gyinru ac a ddy sg lydol yn yr ysgol- ion, yr hyn a ffieiekliai bob gvvir genedlactholwr. Heddyw yr oedd b-reuddwyd eangaeh o fy wyd ceTicdlaethol gsn yr E-ghvys nag a fu erioed Rheswm arall oedd fod yr Eglwys" yn y Ikiafrif, ond gwell oedd bod yn y Ikiafrif na bod gvda r im;\vl; afrif i ysbeilio" Drnv er cyfoethogi dyn. Brwydr crefydd ac anffyddiae-th i fesur pell oedd hon yn eu gwlad heddyw. Nid oedd le iddynt wrido eu bed wedi amddiffyn yr ben Etlwyg yn y gorphencl. Am eu bod wedi sefyll yn ihvyddasant, a Mwyddeut eto (eymcradlwyaea). Yna rhoes y Cadeirydd y penderfyniad i'r cyfarfod al phasiwyd ef heb neb yn erlyn. DIOLCIIIADAU. Wrth gynyg diolch i'r si;.radwyr, dywedodd y Parch R, J. Edwards fexl y cyfarfed yn d<-ihvng o Sir Foil. Eiliwyd y en nyg gaa y Mil Llod, a phasiwyd. C-ydnabu Mr Boscawen gan ddweyd l fod wedi cael tal da am ddod i Langefn; yn yr olw-g ar y cyfarfod ardderchog. Ardaiydd Moin a gynygiodd ddiokh i'r Cadeir- ydd, a hyn a eiliwyd gan Mr Jaines ac a bas- iwyd. Yoa canwyd pen ill a dygwyJ y cyfarfod 1 derfyn. CYFARFOD ARALL. Yn vr Yspol Genedlaefehol torf o d.ri i bed war cant na allent fyned i neuadd y dref ac anerehw'y-d hwy gan Canon Davies, C aerwen- a Mr Llewelyn Williams, Beau in a ris.
Oair gan Betsan Jones. ---
Oair gan Betsan Jones. Anwvl Ddarllenwrs.—Rydw i'n fyw ac yn iacli, ond ml ddeudodd y Golygydd fod yn well i mi gymyd liolide tan yr wsnos nesa, rhag ofn i ec- seitmcnt Amlwch ffeithio ar fy iechyd. Dyna pam rydw i heb sgwenu y pythefnos ehvaetha, ond ar ol i storm melit a thrana y Steddfodwrs fyn'd drosodd mi gewch weled fod yr hen Bet- san yr un un o hyd. Felly rhosweh mewn myn- add tan ddaw y "Clorianvdd" nesa allan. Hyn yn fyr ac yn Ber- -BETSAN JONES.
Gwrthdaro ar y Ffordd.
Gwrthdaro ar y Ffordd. CYNGIlA WS YN LLYS SIROL LLANGEFNI. Eisteddai Syr G. Sherston Baker, Bar., barnwr ilys Swydd Lincoln, yn Llangefni ddydd Mawrth. Cymer efe le y Barnwr Moss yn llysoeJd Gogicdd Cymru am y mis. Cvmerid "cryn eldyddordeb mewn achos o bert by71 as i wrthdarawiad a fu rhwng dau gerbyd rhwng Bodorgan a CheiTigcemwon. Tyngwyd wyth o reithwyr yn yr achos, eithr givrthwyneb- wyd i ddau oherwydd cu bod yn prynu olew gan y difxynyddion, a rhoed eraill yn eu lie. Ymr ddangosai Mr R. A. Griffith (dan gyfarwyddyd Mr David Owen) dros yr hawlydd, a Mr Cuth- bert Smith (dan gyfarwyddyd Mri Carter, Vincent, a'u Cyf.) dros y diffynyddion. Dywedodd Mr R. A. Griffith mai yr hawlydd yn yr achos oedd Mi's Grace Roberts, Dinam Arms, Gaerwen, diffynyddion oedd yr Anglo- American Oil Company, a gofynid y swm o 39p 178 am niweidiau a ddorbyniodd caseg a cherbyd Mra Roberts, trwy esgeulusdra honedig gyried- ydd y cerbyd olew. Tystiodd Robert Owen ei fod yn dod o Orsaf Bodorgan ar yr 2ii o Ghwefror- Pan yn ages' i Sain-y-Gog gwelai y oerbyd olew yn dod i'w gyforfod ar ganol y ffordd- Gwaeddodd ar y gyrwr i dynu i'r ochr, ond ni wnacth, ac aethant i wrthdarawiad. Torwyd y ddau shafft, anaf- "yd y gaseg, a'i glun yntau. Yr oedd efe wedi tynu mor agos i'r oehor ag y gallai- Yn cael ei groesholi gan Mr Smith, addefodd y tyst i Dr. Lloyd Boberts, Caernarfon, ei ar- chwilio yn mhen 15 niwrnod wedi'r ddamwain, ac efe oedd y meddyg cyntaf fu gydag of. Caf- odd dri gwydraid o wisgi y boreu hwnw—un yn Llanfair, un arall yn Malltraeth, ac un yn Mod- organ. Cafodd gynyg ail wydraid mewn ty arall yn Malltraeth, ond ni yfodd ef-taflodd &f i ochr y ffordd. Aeth y cwnsler yn mlaen i groesholi y tyet er ceisio cael allan mai goryru yr oedd, ac nad ocdd ganddo lawn reolaeth arno ei hun na.'i gaseg. Richard Williams, garddwr yn Trefe-ilir, a ddy- wedodd fod Robert Owen weeli rhoddi lift iddo o Bodorgan i Drefeilir. Yr oedd y gyrwr yn bonol sobr, ac er fod y gaseg yn myned yn gyflym yr oedd dan reolaeth briodol. Robert Jones, jockey, a Owen Thomas Jones, get; Owen Roberts, chwarelwr; Mary Thomas, Signygog, a Owen Williams, Signygog, a roiaant dystiolaeth i'r perwyl fod Robert Owen yn sobr, a'r ddau ddiweddaf a geisiasant ddesgrifio sut y bu'r ddamwain, gan ddweyd nad oedd digon o Ie i'r car basio. Yna galwyd y Cwnstabl 0. Jones, Malltraeth. Daeth gyriedydd y cerbyd olew ato yn y pentref, gan ddweyd fod Robert Owen wedi rhedeg iddo —ei fod yn feddw ao yn gyru yn enbyd. Olwyn- odd y tyst at y Treian, a gwel odd Robert Owen ar g-yebwyn adrof. Yr oedd yn bc-iffa'th sobr. Mesurodd oi yr olwynion, a chafodd fod olwyn y cerbyd olew o fewn llathen i'r os, Yna oyf- hvynoclcl y tyst i'r llys blan a dynodd o'r lie. Mr John Mathews, milfeddyg, a alwyd i mewn i archwilio y gaseg noson y ddamwain, a dea- griiiodd y niweidiau- Cyn y digwyddiad yr oedd yn werth 25p, ond yn awr ni roisai fwy na 7p am dani- Mr Hugh WilJiams, milfeddyg, Bodrwnsiwn, a brisiodd y gaseg cyn y ddamwain yn 25p, ond pan welodd hi wedi hyny nid oedd yn werth ond o 5p i lOp. Wedi i Mrs Roberts roudi tvstiolaeth, camvyd yr achos dros yr hawlydd. YR ocnR ARALL. Maentumiockl Mr Cuthbert Smith nad oeddyo wedi profi fod unrhyw esgeuiusdra ar ran gyried- ydd y oar olew, ond dywedodd y Barnwr y byddai iddo adael i'r aohos fyned i'r rheithwyr. Mr Richard Hal], F.S.I., a gyflwynodd i'r llys blaniau yn dang-os y lie, a dangosid llc-d y ffordd o ffos i ffos yn 11 troedfeidd a thair modfedd. Nid oedd modd gweled mwy ria chan' llath yn mlaen o'r lie y ddamwain. W. Williams, gyriedydcl y cerbyd olew, yn nesaf a ddesgrifiodd fel y bu. Gynted y gwelodd y cerbyd yn dod mor gyflym gwaeddodd arno, a pharodd i'r bachgen oedd gydag ef ne.dio i lawr i droi pen y ceffyl blaen. Ni chafodd amser i gilio, a chydnabycklai nad oedd digon o le i Ro- bert Owen fyned heibio. Ei gred oedd fod Ro- bert Owen yn feddw. < Thomas John Jones, oedd gyda'r gyrwr, a gadarnhaodd. Owen Hugh Williams, Tanlan, a dystiocU fod Robert Owen yn gyru heibio yn ol 18 milldir yr awr. Gyrocld efe ei was gyda'r amcan o stopio y ceffyl gan feddwl ei fod wedi "rhedg." John Hughes, cai-iwr yn Shop Bethel, a ddy- wedodd iddo gyfarfod Robert Owen. Yr oedd yn gyru'n gyflym iawn or ganol y ffordd. Mr W. Luthor Jones a dystiodd iddo archwilio y gaseg. Prisiai hi yc werth 20p, ao yn awr yn werth LOp, Yr oedd yn nodedig am ei chyflym. der pan yn eiddo Ardalydd Men yn bedair oed; yr oedd yn awr yn 11 nou 12 oed. Wedi gwrandawiad maith dyfarnodd y rheith- wyr o biaid yr hawlydd, gan ddyfarnu iddi 26p 13s. ^.mmmmmmr-mmm—mmm—m—.
[No title]
Mr Jonea," meddai fferm-wr pari y daeth i siop yr eRlhvr, "yn awr, pan y yd mor rfcad, dylech eillio am haner y pris." "Nas gaBaf," atebaa yr eiHiwr, "yn wii-, dylwn gael- ycthwaneg o dal, oherwydd pan y mae yr yd yn feel, y mae y ffermwyr yn tynu y fath wynebau hirion fel y mae grnyf gymainfc ddwywaith o 1e i fyned dlrosto.
AMRYW FARNAU AR YR WYL PAWR.
AMRYW FARNAU AR YR WYL PAWR. NODIADAU GAN YR YSGRIFENYDD SIROL Wele wys heddyw i ysgrifennu llith i'ch papur clodwiw o fy argraffiadau am Eisteddfod Amhvcli. Gan fod y gwr sy'n fy ngorchymyn mor ben- dant yn un o "wyr mawr Mon," yn wladgarwr brwdifrydig, yn eisteddfodvrr aiddgar, yn gyng- horwr gallueg, a r oil yn gorwedd asv graig o ddynoliiieth ardderehog, rhaid i mi gydsynio, a csheieio cribinio fy algofion gwasgaredig at eu gilydd. Ar rybu'dd mor fyr, mae hyn yn anodd. Yr argraff gyntaf a gefais wedi oyrhaead Am- lwch fare Llun, a gweled cynifer o feirdd, Hen- otrion, a cherddorion adwaenwn, ydoceld fed yr Eisteddfod yn clod yn sefyoliaei cymdeiihasol pvvvsig ym Mori. Rhydd fan wis i bobl yr yr.ys ddod i aclnabod eu giiycld, ac yn enwedig felly y beircld a chanrorion. Mae Mon yn myn'd yn Uai ar 01 pob Suigwyn. Ceir Amlweh yn ysgwyd' iliaw a'r Bo.-tn,, a Llaw Caergybi yn cydio yn un Bin* ma rid adeg yr wvl, a gwneir ugeiniau lawer o gyfeiilion newydd, Er enghraifft, gwyddem, bawb, ajn y beirdd ieuainc addawoJ fyddont yn anfon ffrwyth eu hawen ar brydiati i'ch colofn:i.tl, ond gym am t yn rhagor o ddyddordeb gymorwn yn eu gwaith pa.n y maent yn adr.abyddus i ni yn beraonci, ao c wybod hynnv, gymaint o galon- didydywiddyntbwythau ymegnio i ymber- ffeithio. llynod mor esmwytb yr aefch pob[>e-th yn Amlwch ddyddiau'r wvl. Ni bu yn unman berfkithiad1 trefniadau, ac nid rhyfedd hynny pan goficm pwy oedd blaenion y pwyllgorau yno. Yr oed-d yj olygfa o'r Ihvyfan, yn nciildu. ) felly 110s Fawrth, .1 n un werth myned ymheli i'w gwel'cl- Yr oedd golwg urddasol ar y doa-f ea. fawr; cain wisgoedd y boueckligecvu yn ychwan- egu ainrywiaeth prydferth o liwiau- Ni chaed ymddygiad gwedelusach erioed, ac ymddar.gosai pawb yn mwynhau eu hunain wrth fodd eu calon. Y'r oedci gweled hyn yn ckiigo.i o wobr ynddo ci hun i aeiodau llafurus y pwyligor llro], Digwyddodd o bethau yn Amlwch a lyrujit with y cof am hii amser. Pwy t), i clyw- odd all fyth anghofio molawd dYD<)f.hira.dhus R. Mon i'r dcliweddar anwyl Buddug. Treiglai dleigryn i lawr hyd lawer grudd- i chwi, syr, am ei cnofnodi yn eioh ihifyn diweddaf. Fel y b\rlyma.i o \va< !o<l:cn enaid y bardd yn afon o hyawdledd yr oedd yn effeithiol tuLwnt i un- rhyw ddesgriiiad. Cyffyrddodd penillion tlysion yr awertber R. R. ThonJaB hefyd dant tyner yng nghalon pawb. Gursc-dd ag y bydd s^m am danJ am fhvyddi lawer ydoedd un bore Mawrth. Rhoddai foddhad ang-hyiYredin i bawb weled cynifer c gorau o Fon yn cystadlu, ac yn mor ragorol. Dywedodd Mr Harry Evans wrth- .yf fod daitganiad Cor Caergybi, nexs Lun, agosed i berfleiithrwydd ag yr cedd modd cyrhaedd', ac yr y corau plant wedi ei swyno yn fawr iawn. Wr-th son am y cystadltewoo yn gyffredin- ol, dyma dely wedodd: "Os cweh ymlaen fel hyn, I bydd Mon yn fuan yn enwog drwy'r wlad a.m ei chanu." Gwyr ef gystal ag undyn aiisawdd y canu diwy Loc.gr a. Chymru, a dylai ei eiriau fod yn galondid mawr i gantoricn yr ynys. Rhaid i mi, syr, canmol Harry Evans.. Pell exkli- wi"tiliyf ydyw meiddio cymharu gallu beirniaid oarddorol Cymru, hyn cldywedaf yn ddi- floepgr.i,fod Mr Evans wedi rhoi ysbrydiaeth new- ydd i gorau Mon. Ddigiexid neb wrtho, ac ni thoredd galon yr un cor. Glywodd rhyvnn, tylxxl, well cyetadleuaeth er- ioed ar gansu unawd nag a gaed fore Mawrth gan Maggie Parry, Nana Barnott, a Gladys Griffith? Dyma dair yn oael eu harwain i fryn- iaii clod gan Eisbcdufod Mon, ac, feJ y syhvodd Mr ElLs Griffith, pe na buasai yr Eisteddfod wedi gwneud dim yn rhagor na darganfod a eiat- blygu y talcntau hyn, cyriiaeddasai ci ha.mcan yn wir derihvng. Deallaf fexl ojnrvw yn y rhagbrawf and y dim fod cystal a'r tair a enwyd uchod. Newydd i lawer, o boslbl, fydd y ffaith i'r parti buddugol a.r ddarllen darn o gerddoriaetli £ ur yr olwg gy.niai wneud hynny yn berffaith gywir, aii o fewn yehydig. Pah-am na fuasai 1\1r Harding yn dweyd nis gwn. Myneg- odd Mr Evanis wrthyf ei fod wedi rhoi yr un dernyn i'w ganu dČ0ga,u o weithiau mewn gwa- hanol fanau yn Lbegr a. Chyrnru, ond na chaf- odd o gwbl ddim faebyg i'r datganiad ddydd Liun. Dyddorol da-oa l^en ydfoedd gweled cynifer o feireid Mon ar y Ihvyfan adeg y cadeirio, a gwyl- ied gwrandawkid astud y drf ar feimiadaetb Job a nid boirni-adð fer mo honi yohvvaich. Melue yw meddwl fel y mae'r aafon wedi oodi. Elc-ni ceir fod haner dwsin o fekdd wedi ejairu'ii eldigon da i haeddti oael eib- tedd yng nghadair Mon. Effeithiol ryfeddol oedd y ddtefod o gadeirio. Nts anghofiaf bytb mo'r olwg- oedd ar Oaerwyn pan alwyd ar "Mab yr Emyn" i godi. Edrychai yn welw a dye-hryri- edig, ac yr otcddwn mewn irawyd. rhag iddo syrthio mewn llewyg. Derbyniol i'r eithaf ga.n y dorf ydloedd mai efe oedd y buddugol, ac mor galonog y givaeddid "Heddwch I" fel y dywedir y brawychwyd y "Skerries," ac y llithrasant lath- eni i gyfeiriad Oaergybi. Mae Caerwyn bellach wetli enill yn Llajirhyddilad, Caergybi, Llangefni, ac Amlwch yn olynol, a bydd yn rhaid1 ei wneud yn feirn:ad rhagblaew, neu ilenwir "Lietty'r Awen" a chadeiriau Eisteddfodol. N; bu Amlwch lai hapus yn ei harweinyddion na Llangefni. Yr oeddynt i gyd yn rhagorod. Mao'n bryd i'r boneddwyr hyn gael galwad i arwain cyrddau'r GenftcfJaeihed- Nid oca a'u oura ar y gorcliwyl yma drwy Gymru benbwy- gil'ydd. Enill fawr iawn i Fon y dyfodiad yr Athro S. J. Evans, M.A., i'n myg. Y mae ef, nid yn unig yn ysgolor campus ac yn Gymro trwyadl, ond hefyd yn areithiwr dignro. Un o oraau tlysaf Eisteddfcxl Amlwch ydoedd ei erchiad ef fore Lun. Braidd na ddywedv.n ein bod i radd'au holaetii yn ddyledus i Eisboddfcd Mon am ei dynnoi allan o'i lyfraell. Nid1 gormod ganddo unrhyw dxafferth er mwyn yr Eisteddfod; —mae yn gr-edivr mor gryf ynddi. 'Does der- fyn ar y oanmol yn Bi^vmaris a.r ei araeth oddiar y Maori Llog dair wythnos yn of. Dyvldorol hefyd, a thra acleiladol, ydoedd an<vrchiad Mr Ed- wand Roberts, M.A. Mankis fawr fyddai ei ediyhoeddi yn Hawn yn Ilvfr reeaf y Gymeleithas. Wrtb son am Mr Edward Roberts daw ei olyn- ydd ar unwaith i fy meddwl- Dyna i chwi fon- eddwr a'i galon yn Hosgi o gariad at bobpeth Cymreig ydyw y oerddor gwych a'r lienor mirain, Mr L. J- Roberts, M.A. Cymeirdd ef ddyddor- deb anghyffredin yn Eisteddfod Mon. Mcthodd er gwneud ei oreu glas a dod i'r Eisteddfod, ac an fori odd lythyr caredig ata.f i egiui-o hynny. Gofid iddo hefyd ydoedd gewfod oolli Goraedid Beaumarb. Fel praAvf o h.y-.i, gallai ddweyd yn ddisiaw bach, iddo anfon tri o lythyr au ar y rnati&r i mi y diwrrrod oynt. Gwnaeth ei oreu i gael Mr O. M. Iklwards yn le, ood yr oedd yn aaml>o»ibl iddo yrbtau ddod. A glywodd rhywun erioed, tybed, eylwadau mwy amserol oddiar Iwyfan Eisteddfod na'r rhai gafwyd gfcn Mr Harry Ih'ans? Yn bersonol, gm 1 ddim cariad a.t y gwobrwyon mawr yma. Dykw yr an-rhydedkl o enill fod yn ddigon o wobr. I mi, dull yma o wobrwyo yn ymddangce yn annheg. Carwn i woled ooeta-u teifliiol cocrau, 011 wedi enill safie anrhydeddus m&vrn cystad'-sva- sseth, yn cael eo tailla gan y pvryllgor, oe na bu- asai hynny yn arwain i lai o ddyddordeb g iel ei gymeryd yn y oorau gan v gwahancl ardaioedd. Mae ^ennyf fi ryw gynllun yng ngwaetod fy ng-wegtl, ond fy mod heb hamciden i'w bwfEeith- io. i sicrhau tarian, dyweder, a hormo yn un werthfawr, i enillwyr y brif 'gyatadltetiaeth gorawl ei ohadw hyd Acs y cipir hi eddi arnynt gan gor anafl, a. chwpa.n werthfawr i gorau gwiiedig. Wrth frwre, byddfii yn ofynnol wrth anrod#u rteilkJuol 1 sicrhan tegwdh, oanys Bid teg i Canw-gyibi gystadlu dan yr un teictrau a. chor, dyweder, o RhychvyTv Beth ddywed ein cantarion ar hyn, tybed ? Oarwn gool eu barn. Rhaid i mi guel nodi ada-oddiad gwefreiddiol Deiniol Fychan. 'Does mo'i hafal a.m yrru trydSan drwy dorf. Melus odiaeth hefyd y oaniad y bachgen pi&rt hwnriiw o Arfon ar y oi-w€h- Disgwyliwn lawer oddi wrtho yn y dyfoo- oL i ninnan ym MOD YMYEGWYD a symud ymlaen yn gyftymaxjh yn y oyfeiriad yma. Colk-d faivr i Gymrn heddyw ydyw fod oerddor- i off-eryncl wedi ei esgeuluso gymaint gen- nym fel oeoiedl- Ceials bleser anghyffredin yn yr areld-angosfa gfunpus gynhelid yn yagoldy cwpel Sak-111. Yr oedd yno lawer o botfc.au hen a dyddorol wedi e-u hanfon yno gan Arglwydd Boston, yr Arglwyvld- es Magilene Bulkeley, yr Arghryddea Neave, ac e,raill, ac yr oedd morwyr a mihvyi; enwog Am- lwch weeli anfon oelfi rhyfeddol o belkleroedd y byd. Treuliais orig fekis yno, dan arweiniad y foneddiges hyna'vs, Miss Matthews, a. chefais fwynhad mawr with wrando arni, gyda hvawdi- edd ei thad hyglod, yn adrodd hanesion difyrus am y gwahanol bethau yno. Tra, yr oedd'wn i yng nghornel y Beiblau ýn darllen yn ddyfa.). gwelais Awen Mona. manylu arwisgocdid sidan merched Sir Fon yn amser y Frenhin.es Seba. Pawb at y peth y bo, ynte Arddangosfa ragorol ydoedd hon, yn llavvn o amrywiaeth dyddorol. Haedda'r trefnwyr, ao yn arbeni-g Miss Matthews, y clod uohaf am a wnaethani. Fy unig gwyn yn erbyn yr arddangosfa ydoedd ei bod y cyfryw nRS gall Biwmaris y flwyddyn nesaf ^ael ei rhagorach. Mae. n ddiddadl mai'r Eisteddfod roddodd ad- newyddiad iechyd i'r ynad tirion o Fryn Eilian. Yr oedd yn llawn asbri yn yr wyl, ond hen wag ydi o yn berwi drosodd o ddireieli! 'Does nob all ddyfalu gymamt we'thiodd droa Eisteddfod Amlwch, ao ni fuasai yr ysgrifenydd, Mr Robert Jones, err mor ymroddgar a medrus vdyw, byth wedi gallu gwneud y g >va:th onibae am oi gyn- orthwy ef. Ie, lie hwyliog oedd yn Amlwch y SuJjwyn, ac ni threuliais i erioed ddymunolach deuddydd. 'Roedd y crooCo mor gyahes neis y teimlai pa.wb yn gartrefol ar unwaith- dywid Trygairn a Mr Matthews ac ecaill yn nghanol en dyledswyddau yn nglyn a'r Orsedd yn gofyn iJr hall feirdd, aI- yddior. cerddorior^ a. ohenedl-ddynion pa hwyl oedd ar y dyn oddi nrewn. Crweddtis ynwyf fydd- ai cydna.bod y oa-redigrwydd dibendraw gefais dan gronglwyd gynh<es y trysorydd newydd yn y Banc. Ffodi yr Amlwohiaid o dtfyfed Mr a 1rs E. W. Davies urysg. Wrth ysf-ri.cjmu'r nodiadau bratiog yma, a tha.flu dros EistieeLdfod fawr Amhvch, mae fy meddwl yn g-wibio i Laarhyddlad at gychwyn- iad distedJ y eefydliad pwy^ yma ym Mon. Da 'nvy'n oofio y dyfal c&efnu ar gyfer cyfar- fod 81.UeuoI blyrryddnl yr Ysgol Sul a gyn- hwlid yno Lhingwyn, 1003. l)isgwylid torf fawr yno, gan fod pedwaT o goran yn aod i*T ornest am wobr o bmn' punt, wxxldwcng gan Mr R. J. Thomas. Ofeal y oyf«Hliwi yno ryned i'r gaoet 0 Jogi pa>bell, a pharodd hynny bryder mectdwl i mt I cadwodd yn ddi-gwsg am wythnos o amser. Pan y daeth yn amiwg i bawb na chynhaiiai'r capel mo'r drydedd ran o'r bob! eldisgwyiid yno, penderfynwyd, trwy fwyafrif, i ga.^glu hoil fagiau guano'r fro, a phob hwyl 0 fewn tair iniiltir neu ragor o gylch, i'r pwrpas o godi pab<;lJ. F.I <.kf dim hoolyw yn peri i mi chwcrthin yn fwy caion- og na'r atgof ajn y bwriad difrifol o wneud tent eisteddfod o fagiau guano I Cof da gennyf fel y daeth llon'd car o honynt i fyny at gae Bryi» Glas yehydig newweithjau cyn y cyfarfod, ac fel y mehtenai'r newydd drwy'r He fod dwy hwyl j'w cael yn y Brwyncg, ond fod un dipyn yn bydr- Yn naturiol ddigon, yr oeddwn yn dra. d'i- gaion, a da 'rwy'n cofio cynlial cyfarfod ar y ffordd ger yr EfajJ un in in nos. Cafwyd fyif.hgofiadwy I Fy ngiiynllun i oedd cael un o'r pebyll ddefnydd.'d yn arddangosfa Bodcdern ye wytihnos honno, ond teimiai y brodyr nad oecld ganddynt hawl i fyned i bwrs yr Ysgol Sul am arian i dalu am ei benthyg. Fodd by nag, pan oedd yn bur dywyll o bob tu, daeth boneddwr i'r advy, a da gennyf am dano byt.b. Ilaeddai ei enw ef, sef Mr Hugh Williams, Bodgingid, fod byth yn gysvlltiedig ag Eisteddfod Mon. "Mynnwch eich ffordd eich hun, gyfaiil," obai, "ae fe af fi yn gyfrifol am y gost-" C'lod i'w ben a'i galon, ynte I Onibae am oi hae,!fryd- eekl aniserol ef, gallasai v mudiad hwn fod etto heb ei gychwyn- Fodd bynag, ar 01 helynt y bagiau guano oaed cydweitlirediiul calonog a. hapufi yn hen ardal anwyI Llanrhyddlad, ao mae'n amheu.s gennyf a geid lie :.1"3011 ym Mom yn barod ) aberthu i'r un gracldau ag a wnaeth L!anrhydd!aci. Mae atgofion meluAaf fy o. wedi eu plet.hu am yr eisteddfodau gynhaliwyd yno. Wei, rhaid i mi roi terfyn ar fy llith, nou ni bydd gennyoh ie i'r hysbyscbau vn eioh papyr yr wytnnos hon- "Hir oes i Eieteddfod Mon."
NODiON GAN "MONWYSON."
NODiON GAN "MONWYSON." Dyma yr Eisteddfod am eleni yn mysg y poth- au a fu. Mawr fu y parotoi a.r ei dhyfer, a chredwn fod yr ynys drwyddi dra.w yn well yu mhob ystyr ar ei hoi- Dygodd yr wyl dalentau goreu y wlad i attdygrwydd bu o fantais bob cangen o wybodaeth. Bu parotoi ar gyfer y gwahanol gyetadleuon yn eldiwylliant mcddyiieil i'r ieuenctyd, yn symbyliad iddynt i y-mgyr- haedd at bethau uwcb a gweJJ yn y dyfoeioJ. Nid gormexl dweyd iod Uenyddii.eth Cymru ar ei drwy y cyfansoddiadau a gynyrchwyd. Yr oedd Canmoiiaeth y beirniaid yn uchel i brydd- est y gadair a'r rhiangerdd, ao i amryw eraill eynyrchion llenyddol. iDiegwyliwn eto gyfreaJ drwchus a dyddorol o gynyrehiou yr Eisteddfexl hon. Ond diau, yn myd y gan, y cyrhaeddwyd y ftaf- bwynt uchaf o deilyngdod. Ni ohaiwyd erioed yn Mon y fath ganu cewawl. Nid rhyfedd i Air Harry Evans ddweyd fod y brif gystadleuaeth gorawl yn deilwng o'r Eisteddfod Genedlaetbol. Glywyd salach canu droion yn mhrif wyl y gen- edl. Mae eantorion Caergybi i'w llongyfarch ar "u budjugoliaeth, a'r corau eraill, a fetbodd enill y gamp eleni, am eu hymdreehion godidog a'r graddau uchel 0 ddiwY!1ant a gyrhaeddwyd gan- ddynt. Cn o gystadieuon g'oreu yr Eisteddfod ydoedi cyst,adl-eua-eth y oorau plamt- Ni chlywaid ei gwxAl mewn unrhyw Eisteddfod erioed- Mae y plant wedi caej Tnw)" o sylw yn Mon yn ddiwedd1- Diolch calon r rhai sydd wedi hyrwyddo oi.steddfodau y plant yn ngwahanol ra.nau yr ynys. Canlyniad yr ymdrechion a wnaed cylarfodydd hyny ydoedd y gystadleuaetli beni- gamp hon- Rhaid llongyfarch plant Caergybi Llangefni ar eu llwyddiant. Gwnaeth oorau Mon eu rhan yn dda; fel y syl- wodd 11.1- Ellis J. Griffith, fod canu Sir Fon w ncwjd ei liw yn ddiweddar- Crcdaf y geull yr ynys ymftrostio yn ei olioiau erbyn hyn. Ni4 oes sir yn Nghymru o'i maint phoblogaeth all- asai gynyrchu gwell canu nag a gafwyd yn y. gystsidieuaeth hon. Yr oed<^ si ar led er's trov byddai Cor Llanfair yn anhawdd ei guro. Yt oedd .1datganiad yn ewynol dros ben- Xi ehefais yr hwyJ na'r bJa13 arferol ar ga.nu gyda'r tanau. Siomcdig ia.wn oedd y gystadieuactb OlnwyJ fod y duill swynoJ hwn o ganu yn dirywio. Mae Mop wedi bod yn enwog dnvy yr oeaau tin ddatgoiniaid m-e,drus a swyool. Nid oedd ar Jwyf- an yr Eistec'dlod d tie al 11 wri aeth cydrhwng y del- ynores, yr ymgeiswyr, na'r beirniad. Yr oedd J. caau yn annhrefnus ac aireolaidd. Dylid nodi yr alawon yn mlaen llaw, ac í bob ymgeisydd ganu a.rnynt yn oi rheola threfn- Os ehil y Gogledd a gymeriT, dylid sefyll ato- Yr un modd gyda. auJll y De. Gwnaeth Telynorea Gwyngyll dclyn, ao Ap Ehedydd fel datganydd yr teddfod, eu rhan yn ganmoladwy. Nj weiais gynulliadau mor Iucsog yn ymek'wyB moT weddoa mewn Eisteddfod yn unman- Vi oedd y babell yn gyfleus, a'r trefniadau ..1' y cyfan yn bur foddhiaofl; yr arweinyddion yj dcrynion a'u llei«iau yn glywaxiwy yn mhob rhaa o r adeilad, ac yn deall eu gwaith i'r dim. Nid bob amser y mae prophwyd yn oael anihydiedd yn ei wiad ei hun. Ond caJodd Trrgarn gystai} hwyl a neb wrth arwain y cyfarfod" olaf; a gwnð hyny yn ddoniol a boneiddigaidd- YT oedd y Pedlar llywydd yn Gymry hvymn- gaaon tri o honynt yn blant y sir, a.'r 11 all yJII foneddwr adnabyddu.9 iawn yn Mon, ac wedi bod I1.IIl nynyddau o fanfcaie i'w h>a<kiysg a'i diwyB- ian.t. Gafwyd aroithiau Cymraeg glan gloen: ganddynt, ac hyderwn y manteisir gan ieuenctyd ein gwlad ar fflI sylwaxlau. Un peth a'm tarawodd yn fawr yn ystod yr Li&teddfod ydoedd absenoldeb arwein wyr y six mewn crefydd a mow. Pa Le vr oedd ein clerig- wyr a n gweimdogion? Methaie ganfod ond nifer foohan iawn o honynt yn y cyfarfod ydd. Bu- aeai yn genyf gael anwi yr ydhydig oedd yn breeenol. Yn sicr, dylai yr Eisteddfod gael cefa- ogaeth pobJ oreu em gwlad. Owynir fod chwar- euon yr oes yn myn'd a bryd ein pobl ieuainc, « cheryddir hwynt yn drwm am hyny. Paham m. ddeuai em g-weinidogion a'n blaenoriaid allan tel un gwr ) ddango.s eu oefnogaeth i'r Eisteddfexi, ac 1 ddangoe eu bod yn oefnogi vmdrecliion &1:. faesydd oerddonaeth a Uenyddiaeth. Da fydldai lerdynt gofio nad digon y Sassiwn gymanfa i ieuenctyd ein gvdaJ, er cymaint o ddaioni a wneir drwy y eefydliadau hyny. Mae yr ysfa am gystadJu yn meddwl yr ieuanc, a pha gystadhz tebyg 1 eiddo Ihvyfan yr Eisteddf jd Da oedd genyf weled beirdd yr ynys; bi*ody* leuasno gan mwyaf, yn cymeryd mor arqr IVrg yn yr Orsedd ac ar Iwyfan yr Eisteddfod. Yr oedd en lianerohjadau yn elfen o fywyd yn T oyfanodydd- Mae Mon yn mhob oes wedi bod yn enwog am ei beirdd, ac y mae ar y maes y dytkuau hyn feirdd teilwng o'n tadau- Gwelaf fod Gymdeithas Sirol JTT Eisteddfod wedi sefydlu arhohad, yn nglyn a Gonaedd Mon a Manaw, yn n gwahanol ganghen.iu barddoniaeth a cherddor- laein. N,d yw hyny yn golygu fod yr Orsedd am gyflwyno urddau er fod gan yr Orsedd hon gys- tal ha.wl i wneud hyny ag unrhyw Orsedd aralk Mae Huawe o feirdd goreu ein gvfkd beddy. wedi eu hurddo yn rhecdaidd yn Ngorsedd Mon a Mrjiaw ond gwrthodir eu cydnabod yn feirdd gan, Orsedd. unbenaothol yr Eisteddiod Genedl- aethoil'- Deallai y cyflwynir tystj-sgrifao i'r yn* Ilwyddnanua yn yr arholiajJ, a <rtoed<lu3 o honynt ar Iwyfan yr ifflsteddfod. Dylai y pwyDgor penodedig dyna all^n y maes yr arholir ynddo ar unwaith Da oodd genyf weied Meilir Mon yn yr Eisteddfod, y bsudd hynaf a mwyal ym Mon," yn edtyci dda, ao mor ysgafneiroed a Qano ugain oodL ai lais yn glir a nerthol- 0 frenin, bydd fy« byro, Bu yr wyl eleni yn lhvy*idiant mawr. Gweith- KKid y pwyflgor lleol yn ardderchog. Da oe<M genym weled Fioer y Pfwyf a gweinidogion gwahanol enwadau yn gweithio mor galonog unoJ. D1()1ob yn fawr iddynt am eu cydwei. !a^- Eetjnodd tref Amlwob groesaw cynes F* iratoedd ymwelwyr ac yr oedd ymddygiadbiil møi-bicn a merched ieoainc ein gwlad ar y ay,fa»' yn deilwng o "Fon Mam CJymru."
BARN MR LEWIS HUGHES.
BARN MR LEWIS HUGHES. Wele yr Eisteddfod lwyddianus uchod belladj yn mysg y petfmi a fu. Dwy flynedd yn olnil oedd jjlenym ikmawr eistecbtfodwr yn Amlwdtv erbyn heddyw y mae yma, o leiaf ddwein o gyt- eitHion a addanuaart unrhyw BwyBgoa? Eistedd- fodol yn y wlad. A bu. yr hoÐ bwyllgor drwyddoi yn weithgar, selog, a ffyddlon, a Wlrwy ymdrecE unol, arcdaf y dyrchafwyd yr Eistedo* fod i safle ucbel o deilyngdod a chymeradwy- aeth. Grobeathiais yn ddietaw ers deufis grnro Eistedd. fed fawr Gaergytri hyd yn nod yn y Ilwyddid aa-ianol. Bu ysgrifenydd swyddfa y tywydd J. galed wirthyin foreu Lhm, ond nid wyf yn sicr* er hyny, na fyddwn ochr yn ochr a llwyddiaal mawr Gaengybi, oe n.ad rhywfaint yn mloe* arnynt. Bu y tywydd foreu LJun yn golled i ni o 50p o leiaf, ond o hyiaj i'r didd drwy gar- edigrwy<kl Mon ae A tfon, Lerpwl, Llimdain, V Llara-wst, ha pobpetih yn mhob ystyr wrth eÍ1J bodd, a diolch yn faWT i'r miloedd ar ymweliad. Caw^ont wledd gwerth y daith a'r amser. Wrth gwrs, g^aaethom gamgymeriadau. ? prif o ba ra.i ydoedd gwrthod "Drylliad y Royai Char-ter" fel te.styn yr awdJ. Rhoddwyd llipryaf o destyn estrono.1 ao anfuddiol yn ei Ie, ae ni ohafwyd llinell gan neb Y teHyg ydyw y buasai (hvsir. yn ymgystadhi ar y teMyn poly logaidd a pihxiodol arall- Celhvoiriai u.n brawd am feirdd Mon» ond cafwrd pra wfion lielaeth yn yr Orsedd, YI1: anerchiadau a'r cadeirio, fod yma da.1e¡¡tau¡ ieuanc fel y mor, a ffrydiau eu hawen yn bwr- lwim ffraethebion ar bob testyn yn mhob eyfeir- iad. Ni fu 3 mgenach na tfhlysaeh cylch o feirdd imiiaJio yn anrhydeddu unrhyw gadeiriad Eistedd- fodol etrioeej. Y maent yu glod i'n Kwlad, cm* Gorseckl, a'n defion. Diolch i chwi. feciigya anwyi. Ond daeth Awen Mona. i'w mysg a llor- i<il<l ddL'iii -ajr-hugain o honynt ag un ergyd- Frodyr lioff, both ddaw ohonom ? Y ddau eraill a esgynasant raddau mawr yn uwch oeddyrrtt Caerwyn ac R. R. Thomas; medodd y ddaas Avanafau rha*g<orol ar randir fTrwythlon ya ny'hanol prif fedelwyr y cynliauaf. litiilUusant gamp uiohcl, a hyny yn cleg. Fy mhrif gamgymeriad fel ecnhadwr drosota ytloedd myned i dref Caergybi. ac enill Mr Hugh Williams a Mrs Charles Hughes i ddyfod tI corau i'n Heisteeldfod, a buont yn ffyddlon VI" cyhoeddiad, ond aeth y g'weilch drwg a'r ajiart mawr, a'r medclau, a'r anrhydedd mw gyda hwynA [Jf. Pan fydd Eisteddfod fawreddog Amlwch yma etc yn mhen deng mlynedd gofala £ g;fid'w v rhai hyn ao R. Mon a Mr O. Roberta adref. Bobl Caergybi, a gaf fi eich hadgofio o'ra hawgrym i ohwi oddiar eich Gorsedd eldwy flyn- odd ym ol, sef y dylai eioh trref tkoblogaidd fod yn mhob ystyr ochr yn odhr a Ohaernarfon » Bangor. MaJe yr Eisteddfod we-di dangos ichwi y dioniau, y defnyddiau, arsveinyddion, ae ond i ohwi rodtli iddynt bob oefnogaeth, y mac i chwi etifeddaaeth deg air randir Gwvnedd, (Paanhad aT tudalcn 3.)