Yr Herald Cymraeg

RHYDDFRYOWYR PENKHYM- UEUDRAETH. CYFARFOD BRWDFRYDIG. HAWLIAU CYMRU. Nos Sadwrn cynnaliwyd cyfarfod brwd- frydie yn Mhenrhyndeudraeth, dan nawdd y. Gvmdeithas Rhyddfrydol yn y lie. Llywydd- wvd gan Mr Thomas Morgan, ac wedi aylw- adau pwrpasol ganddo ef, caed anerchladau gan Mr Osmond Williams, A.S., i'r hwn y rhee4 derbyniad hynod o frwdfTydig. Dywedodd Mr Williams mai yr hyn a ddis- gwylid oddiwrtho ef oedd rhoi cyfrif o'i oruch- wvliaeth ym ystjod y tymhor a chibdrem ar y masurau a basiwyd ac a rwystrwyd yn boenus gan Dy'r Arglwyddi. Teimlai yn hapus iawn i ddadgan ei farn yn mlaenaf oil am y Prif Weinidog. Profodd ei hun yn arweinydd diogel. Nis gallai hyd yn nod Mr Gladstone yn ei ddydd wneyd yn well nag y gwnaeth ef. Yr oedd Mr Birrell, er yr anfrawdddifrif- ol, trwy drahauster yr Arglwyddi a'r Esgobion, i'w ;Fesur Addyag, wedi profi ei hun yn un cymwys i lanw cylchoedd mwyaf pwysig y Wladwriaeth. Ond dymunai gyfeirio yn ar- benig at ddau oedd wedi enill edmygedd pawb. Ei cydwladwr, Mr LloydGeorge oedd un ohon- ynt, a Mr John Burns, cynnyrchiolwyr y werin yn y Weinyddiaeth oedd y llall (clywch, clywch). Yr oedd deheurwydd Mr Lloyd- George, ei bwyll a'i foneddigeiddrwydd, a'i nderfynia.d gario tbara i fuddugoiliaeth mewn ty trystiog g,yda'r ddau fesur pwysig _v oedd tan ei ofal wedi enill edmygedd pob plaid (cymeradwyaeth). Llwyddwyd i gael lluaws mawr o fesurau ar ddeddflyfrau v wiad, a'r rhai hyny a'u tuedd arbenig at wella am- gylchiadau gweithwyr. Ond bu rhwystraeth Seneddol, .a rhywbeth na bu ei debyg H'S ugeiniau os nad rhai canrifoedd, ar ran Ty'r Arglwyddi, a-c yr oedd ihyn wedi deffro yn adnewyddol y wlad i roi terfyn ar y posibil- rwvdd i'r un peth i ddigwydd eto. Dymunai sylwi y collodd yr Arglwyddi gyfle pwysig i ddigwydd eto. Dymunai sylwi y coilodd yr I I A-rglwyddi gyfle pwysilg, un nad oedd yn debyg y caent ef byth ond hyny. i fod yn allu .'deddfwrol yn y wlad1. 'Byddai yimddygiad Tir Arglwyddi" at Fesur Addysg. 1906 yn waradwydd arnynt am genedlaethau, ac yn sicr yr oedd yn prysuro dydd eu gofwy. Yr oedd amynedd y wlad wedi dod i'r pen gyda hwy. Rhaid oedd cael diwygiad, costied a g!oftio.- Yr oedd Ty'r Arglwyddi yn cyn- nwys yr esgobion ar hyd y canrifoeddi, ac yr oeddynt hwy yn erbyn cydraddoldeb crefyddol, a. byddai y Ty felly tra goddefid iddo fod fel yr oedd. Ond, vn bendant, nis g ell id, ac nis dylid ei oddef i fod yn rhwystraeth i ddeddf- wriaeth oreu y wlad, a'r cam cyntaf oedd hel yr esgobion ohono (ihir gymeradiwvaeth). yr esgobion ohono (ihir gymeradiwvaeth). Dilynwyd gan y Parch G. Ceidiog Roberts, a chaed araeth rymus a nodedig o ffraeth am driciau Ty'r Arglwyddi ganddo ef. Y "ci mawr brathog diweddaf." fel y galwai y Ty, oedd yn difwyno ac yn llurgunio a lla.dd iach- us fesurau Rhyddfrydig y Se-nedd-dymhor di- weddaf, mesura.u na bu eugwell er's amser maith. Cafodd ef ei "fedydd tan Rhyddfryd- ol" yn ieuanc iawn yn nyddiau Mri David Williams, BronEryri, a balch iawn oedd o gael bod gyda'r mab anrkydeddus. Nododd luaws o fesurau a gedwid gan yr arglwyddi rhag gweled goleuni dyddi, "a'u cadw a wna y ci rheibus a pherygl'us hwn," meddai, "tra y medda y nodweddion rhwystrol sydd yn awr ynddo (chwerthin mawr). Rhaid yw ei symud o'r ffordd" (cymeradwyaeth mawr). Rhoed d'erbyniad gwresog i Mr E. J. Grif- fith, A.S., ac yr oedd ef yn ei afiaeth yn trin hawliau Cymru a'u dyledswyddau arbenig yn v cyfwng pwysig hwn. Ni bu dim tebyg yn hanes y wlad erioed, meddai; pdb aelod o'r D\vysogaeth yn Ryddfrydig, ac wedi myn'd i'r Senedd i sefyl'l dros hawliau arbenig yr hen wlad, ar gwestiynau yr oeddynt yn ben- dant wedi datgan eu barn yn glir a therfynol arnynt. Pwnc dosparth oedd pwnc llafur, er mor ddyrriunol ac angenrheidiol oedd siarad arno; ond pwnc cenedl gyfan a ohenedl y Cymry oedd yn agos iawn at ei galon etf, a dymunai alw eu svlw hwythau ato (clywah, ciywch). Yr oeddynt yn Gymry yn mlaenaf, ac yn Rhyddfrydwyr yn ail. Yr oedd Mr C'eidiog Roberts wedi dyweyd fod cwestiwn cydraddoldeb gerbron er 1868. agos 40 mlynedd ynol, ac yr oedd yn ei waed yntau byth er hyny (chwerthin mawr). Yr oedd Cymru, er hyny, wedi anfon ei bairn glir ar gwestiwn cydraddol- deb mewn pump neu chwech o etholiadau, ac yn gofyn am dano ac yn yr etholiad d;v,-edd,f wedi a.nfon nob aelod a fedd'ai i sefvlj tros hyn (clywch, clywch). Ond dywedid nad o^dd y Pr;f Weinidog ddim wedi addaw v c-eid hyni. ac nad teg disgwyl am hyny. Dvwedlai ef ei fod, ac mai nid gwr i dori ei air oedd. Credai hefyd fod v Prif Weinidog yn gryf trcs ddad- gysyntiad yn Nghymru, ac y ceid v meeur or-d. i'r genedl barliau i wasg-u am ei hani-liau (cym- eradwyaeth mawr). Yr oedd un amddiffynydd i'r e.gl\A-ys mewn cyfarfod diveddar yn Ngha.er- narfon wedi dyweyd ei fod ef (Mr E. J. 'Grif- fith) wedi ysgrife.nu at v Prif Weinidog i ofyn a.m y nies-,) r, ac nad oedd byth wedi ei ateb Yr oedd v rhan ddiwedda.f yn war. am nad oedd ef erioed wedi ysgrifenu t'ej yr honid. na« yn credn fod eisieu (chwerthin mawr). Yr oedd pobpeth yn da-ngos mai yn v drydydrl flwyddyn yr oedd yn rhaid i'r genedl wasgu am i hyn. fod. gan nad bet.h a ddeuai o adroddiad v nanr dirprwy. pwy bynag oedd yn gvfrifol am eu dewis. Onid oedd y genedl dro ar ol tro wedi datgan ei barn oedd yn bwysicach na ar y naw hyn, beth oedd ei hangen, ac yr oedd. wedi parhau i roddi ei barn yn gryfach nes dod at berffeithrwydd yn yr etholiad diweddaU Gwyddent am fesurau pwysig oedd i gael sylw eleni. Deuai perthynas y ddati dy a'u gilydd i sylw, a byddai brwydra.u poethion a, phender- fy-niadau nwysig. Ond rhaid i Ciymru hawlio dadgysylltiad v flwyddyn ddilynol. Er mor ragorol y Weinyddiaeth a'i Prliif Weinidog, grwvddent am eu hanhawsterau a difrawder hyd yn noel rhai Rhyddfrydwvr Seisnig at hawliau Cymru. Eu dyledswydd hwy oedd hawlio a berthyn iddynt (clywch. clywch). Aim. "Dy'r Arglwyddi." ai rwvstraetli y so.n.iodd Mr Osmond Williams a Mr Ceidiog Roberts am dano, bvdai yn sicr o sefyll yn erhyn tri o gWestiynau oedd yn anwyi i Gymru. sef Pwnc v Tir." Pwnc Dirwest, ac yn arbenig pwnc yr Eglwys. Yr oedd yn y Ty 34 o esgobion. yn cynnwvs dan archesgob yn gofalu ar iii-d y canrifoedd am fuddiannau yr Eglwys acnid oedd yn de-byg y byddai iddynt hwy byth. bleidio eu dipodiad eu hunain I GoroTiwvl mawr ac anhawdd oedd symud v drwg mawr hwn ymaith. ond nid oedd yn anmhosibl (clvwoh, clywdhj. Yr oedd v Prif Weinidog wedi dv- weyd fod cyfansoddiad yr Ymherodraeth Bryd- einig yn meddu hyd yn nod y ga-llu yma. a byddai raid ei arfer os na byddai welliant. Yr oedd yr un Ty yn 1832 yn dyweyd yn bendant na phesid byth V "Mesur Diwvgiadol," ond ei hasio a £11. Yr oedd dwy ffordd amlw-g, y chwyldroo do1. fel yn nyddiau Cromwell, neu v ffordd o-yfnnsoddiado). sef gwneyd Arglwyddi newydd. Yr oedd Mr Ceidiog Roberts wedi pwvsleisio yn fawr mai trwv enedigaeth y deuai v bob ryfedd hyn i fod. "Na, na," meddai Mr Griffith, "y mae yn bosibl gwneyd ar^lwvdd, ac yn haws o lawer na gwneyd p're- tn, fr Roberts" (chwerthin anferth). Pwnc mawr v Livwodraeth oedd fod v vrlad o ddif- rif |da'i hawliau cyfiawn (hirfaith gymeracf- wyaeth). *Ar ervTV^-g Mr John Roberts, "Victoria." paeiwyd yn frwdfrydig iawn ymddiriedia^tlh lawn xv Mr Osmond William's, a diolchga.rwch y cyfarfod i'r tri areithydd.

OEViill1 dy dorth mewn modd gonest y dydd modd y gall dy gydwybod gvsgu'r nos. Es- mwyth gwsg potes maip.

Y FASNACH LECHi < BE YW Y RHAGOLY^GON? j BARN PERCHENOG CH.WAREL. S'WX GWELLA YN MiETHEanA. Mewn ciniaw a roddodd Maer Caerna.rfon (Mr W. A. Darbishire) i aelodau o Gynghor Trefol ac ereill nos Wener, yn y Royal Hotel, j gwnaed sylwadau gan yr Henadur R. Norman Davies ar y fasnach lechi mewn atebiad i'r Uwncdestyn "Maenach a Thref Caernarfon." Dywedodd Mr Davies fod llwyddiant y dref yn dibynu i raddjau helaeth ar iwyddiant y fasnach lechi. 'Flwyddyn yn ol, yr oedd nifer o gwmni chwarelau mewn anharwoder gyda'r gweithwyr, ac yn ddiweddarach digwyddodd petih cyffeiyb mewn perthynas a chwnipaau er- eill. Hefyd oddeutu Dlwyadyn yn ol cymerodd | gostyngiad mawr le mewn prisiau, ond erbyn heddyw yr oedd petJhau wedi newid i raddau. Yr oedd awyr y byd gweithfaol, mor bell ag yr oedd cylch chwaraiyddol yn y cweetiwn, lawer yn gliriach, ac nid oedd yn gwybod am yr un anghydfod rhwng meistr a gweithiwr yn y dosparth (cymeradwyaeth). Gellid gofyn beth: oedd y r"gllygcn? Nid doeth, meddir, oedd prophwydo os nad oeddis yn gwybod (chwer- thin). Ond credai ef fod y fasnadh ychydig yn well, nid 1 lawer i ymffrostio ynddo, efallai. Fodd bynag, tueddu i wella yr oedd y fasnach. ac yr oeddynt oil, yn ddiau, yn mawr obeithio y byddai i welliant sylweddol gymeryd lie yn y fasnach yn ystod y flwyddyn (cymeradwy- aeth) Yr oedd gwelliant amlwg wedi cymeryd, lie mewn masnaeh yn gyffredinol, ac nis gellid ond gobeithio y byddai i'r gwelliant. hwnw gyrhaedd y fasniaoh lechi, a hyny cyn hir (clywdi, clywch). Y ffaith oedd nad oedd y fas- nach ledhi yn ifiiedeg air hyd yr un llinellau a masmachau ereill. Fel rheol, byddai rhyw ddwy neu dair blynedd wedi myned heibio cyn i gynnydd masnaohol gyffwrdd a'r fasnach lechi. Yr oeddynt oil yn hyderu y byddai i'r fasnach lechi ddierbyn ei chyfran o'r cynnydd y flwyddyn hon (clywch, clywch). Yna cyfeir- iodd Mr Davies at y ffaith fod Bwrdd Masnaeh wedi bod yn alluog i wneyd cymwynas bwysig i fasnach lechi Gogledd Cymru. Yr oedd yr Almaen wedi gwneyd rheol newydd yn nglyn a dyfodiad llechi i mewn i'r wlad hono, a buasai y rheol yn sicr o effeithio yn niweidiol ar fas- nach lechi Cymru. Bu y ,Br,vrdd ,yLasnach mewn gobebiaeth a Llywodraeth yr Almaen. a'r can- ly mad oedd y byddai i bethau fyned yn miaen fel yr oeddynt cvnt (cymeradwyaeth). ARWYDDION GWELLA YN METH'ESDA. Yr wythnos ddiweddaf, bu genym vsgrif gan chwarelwr ar y caledi mawr oedd yn Methesda. Dywedai yr awdwr y byddai i lawei- o'r chwar- elwyr ymadael o'r chrwareli yno yn fuan os na byddai gwell, ac yn awr, mae achos y gweithwyr wedi ei ddwyn gerbron Arglwydd Penrhyn, ac yntau yn .gweied angesn gwella pethau. Dydd Ian, gal wyd cynnryehiolwyr y gweith- wyr at eu gilydd, a dywedodd Mr E. A. Young, y prif oruchwyliwr, wrt,hynt "Yr wyf wedi eich galw at eich gilydd hedd- yw er mwyn rhoi i chwi neges odcliwrtih Ar- glwydd Penrhyn, yr hwn sydd wedi clywed, gyda gofid ma-wr, fod eich cyflogau y mis cli. weddaf yn llai o gryn dipyn nag a.rfer ar gyfrif y gwaeledd vn yr ardal, ac yn fwy arbenig ar ;gyfrif yr eira mawr a'r tywydd gwlyb a rwvstrodd i chwi weithio. Gan fod ei ar- glwydiaeth yn a.wyddus am eich helpu i gyd. mae wedi fy nghyfarwyddo i roi codiad o ddeg punt y cant yn mil pob dyn, nid y tal nesaf, yr hwn, yn anffortunus, fydd yn llai nag arfer, ond y tal dilynol, sef am y mis yr ydych yn awi, yn dechreu ei weithio; a hyderaf y cewcb well tywydd fel y gellwch fedi yn helaetlh o'r hyn a ganiata. Arglwydd Penrhyn i chwi." CYFLOGAU YN METHESDA. Yn Llys Sirol Bangor ddoe (ddydd Linn), bu y Bctrnwr S. Moss, fel ar achlysur blaenorol, yn gwrajidaw rhesyiuau dyledwyr paiham nas gallent dalu eu dyledion. Yr oodd amryw ohonynt yn gweithio yn Methesda fel chwar- elwyr, a'u riieswin, bron yn ddieithriad, dros eu hanallu i dalu eu dyledion oedd nad oeddynt yn enill diigon o gyflog yn y chwarel. Dywedai un wraig nad oedd cyflog ei gwr ond 15s neu 188 yr wythnos tra y dywedai un arall nad oedd ei gwr wedi enill ond 27s am y mis di- wedd,tf.-Y Barnwr Beth oedd y rheswm am hyny? Oni fu yn gweithio?—Y Wraig Y mae yn ddyn sobr, ac yn Igweithio yn gyson ond contract wael oedd ganddo. Y mddangosocid Mr Twigge Ellis ctros ddyledwr nas gallai dalu. Dywedodd fod y dyn, yr hwn a weithiai yn Chwarel Bethesda, wedi bod yn wael. ac fod Arglwyddes Penrhyn wedi bod mor garedig a'i gynnal yn Bath hyd nes y gwellhai oddiwrth y crydcymalau. • NANTLLE. Dyma ddywed ein gothebydd o antlle:- Bu tipyn o ysigarmes yn Chwarel Coedmadoc rhwng y labrwyr a'u cyflogwyr yr wythnos ddi- weddaf. 'Wedi rhai dyddiau o ymddadleu, can- iatawyd i'r dynion eu cais, ac aiil-ddechreuwyd gweithio. Mae SWE dylifiant i'r Undeb yn mhob chwar- el, a cheir rhai chwarelau yn teimlo yn wresog o blaid gorfodi yr hioll weithwyr i ddod yn Undebwyr. CWYXO YN FFESTINIOG. Rhoddwn yma baragraphau a ddangosant yn well na dim arall y ca.ledi sydd yn bod yn Ffes- tiniog — DIFFYG PWYSTG. Wedi darllen y cyfrifon arianol yn Mwrdd' lOiwtardieidwiai'di Ffisstiniog, ddydd Ma-wi+h, dywedodd y Cadeirydd y bydodent, yn fyr o 1800p wedi talu y biliau oedd yn ddyledus, yr hyn a dda-ngosai sefyllfa dd-ifrirl. N-i bu adeg waeth, medda-i, er's llawer o flynyddau oher- wydd y gwendid masnachol. Yr oedd yn on. hawdd iawn cael arian, ac yr oedd y swm a ellid ei gael yn Ffestiniog yn llawer iawn llai oherwydd y HeLhad enfawr yn ngwneuthuriad Uechi yn y chwareli. Yn yr un cyfarfod, gofynodd 1Ieistr y tloty ar ran WiHiam Roberts, un o aelodau y ty, am arian iddo i dalu ei draul teithio i'r De i chwilio am waitih, gan sicrhau na ddychwelai yn ol yn fuan (chwerthin). Dywedodd y Meistr ei fod y dydd blaenorol wedi bod allan yn Ohwilio am waith, ac yn methu ei gael yn u.n man.—Ni cibainitaitawyd.

CREULONDEB AT FOCH ttWRAIG NUFEtLYDD YN YMYRYD. Yn Ynadlys Rhuthyn yr wythnog ddiweddaf cyhuddwyd William Jones, Helygen, Sir Pflint, masnachwr moch, o arfer creulondeb at ibym- theg o foeb.-Tystiodd yr Heddwas. John Jones, Llanarmon, ddarfod i Mrs Stanley Wey- man, priod y nofelydd adnabyddus, ei hysbysu am gert oedd yn llawn o foch. Gwelodd yr heddwao y ge4, oedd yn un fechan iawn. Hongiai tri o'r moch y tu blaen a dau dros yr ochr, ac yr oedd y gweddill yn gorwedd ar draws eu gilydd. Cymerwyd chwech ohonynt allan, ac oni bai am hyn buasent wedi mygu.— Dywedodd y diffynydd ddarfod iddo brynu 15 o foch. Gwerthodd chwech ohonynt, a dylas- ent gael eu symud.—Dirwywyd ef i bunt, a thros bunt o gostau.

AR OCHR Y FFORDD Un noson yn ddiweddar gwelodd yr Heddwas 'iJoyd, Cnccieth, rhyw drlau lbeth gwyn o faintioli "cuffs" yn ochr y fford-d yn Llanys- tumdwy. Cvtfyrddodd a hwynt. hefo'i ffon. Yna dyma lais yn dywedyd wrtho yn Saesneg, "Pobpeth yn iawn." Tynoodliyn deimlad o gywreinrwydd y swyddog allan i weithrediad. Gwyrodd ac edrychodd beth oedd yno. Er ei syndod gwelodd mai dyn du mewn dillad duon, a cuffs gwynion oedd yno. Ceisiodd ei godi. Deallodd fod y dyn yn feddw, ac fod ganddo yn mhoced ei got botel whisci. Rhaid oedd i'r swyddog gael cerbyd a chludo y dyn i garchar Criccieth er mwyn diogelwch. Gwas i Mr Bracken, Plas Hen, oedd y dyn du. Bai raid iddo dalu 5s am y cerbyd, fu 6c o gostau a Is o ddirwy yn ynadlys rpwllheli, dydd Mercher,

iBydd, a.r igyfartaledd. gymaint deirgwaith yn cael eu cymeryd i'r ddaLfa mewn blwyddyn yn Paris ag yn Llundain. Delioiouis Mazawattee Tea. Brightens and Delicious Mazawattee Tea. Stimulates the Delicious Mazawattee Tea. System. 1/6, 1/8, Delicious Mazawattee Tea. 2/ 2/6 per lb.

GALWAD AR WLAD I AMDDIFFYN I El MERCHED SAFLE FOESOL pOSGLEDD CYMRU. (Gan pdirprwywr Arbenig yr Herald.") Mae mudiad wedi ei gychwyn, fel y gwyr darllenwyr yr Herald," i sefydlu Cartref yn Ngogledd Cymru er achub mamau plant I anghyfreithlon! Y cam cyntaf y cyfeirir ato ydyw sierhau caniatad Byrddau Gwarcheid- waid i ferched ymweled a merched a fyddo yn gorwedd i mewn yn y sefydiadau hyny, a cheisio eu hanog i gychwyn bywyd newydd, Pe cydsynient, chwilir am safleoedd pwrpasol idd- ynt i enill eu bywiolaeth, a chymerir camrau i'w harbed rhag syrthio i'r un pwll, trwy eu sefydlu mewn cylchoedd dieithr. 'Gofelir am feistriaid a meistresi caredig a Chrietionogol i ofalu am danynt. Ni ddanodir iddynt eu hen fywyd., ond perchir hwy fel bodau dynol. Hefyd, dygir eu plant i fyny yn y fath fodd fel na byddo raid iddynt gael eu magu yn y tlottai. Codi y tlawd o'r llwch a'r ferch syrt-hiedig o'r domen; gosodir eu troed hwy a'r plant i droedio ffyrdd rhinwedd a moesoldeb; dyna, yn fyr, yr amcan clodwiw sydd gan hyrwydd- wyr y mudiad clodwiw a dyngarol ac y cyfeiriwyd atynt mewn golwg! Duw yn rhwydd iddynt! Ond y feddyginiaeth oreu, yn ddiddadl, ydyw I arbed ac atal anniweirdeb goeod rhwystrau ar y ffordd argraphu ar feddwl ein pobl ieuainc mawr ddrwg y pechod. )1ae lie i ofni- gwnawn y sylw gyd'a phob parch-nad ydyw clerigwyr a phregethwyr y wlad yn gosod eu gwynebau mor drylwyr a Uym yn erbyn -an- foesoldeb ag y gwneid gan y tadau. Yn y biynyddau a fu, dinoethid crib-ddeiliaeth mewn masnach. Dywedir am y diweddar Caledfryn iddo ei gwneyd, yn ystod darlith a draddod- odd yn Mhendref, Caernarfon, un tro, yn gyma.int o uffern i rai o fasnachwyr y dref yn y ^yd<ii au hyify, fel Lv oerdidasant allan o'r I ffwrn oedd yn prysur fyned yn saitih boethach. Ond ychydig gwyno glywyd yn Nghaernarfon oherwydd crib-ddeilio wedi hyny. Yn y dyddiau diweddaf hyn, pan mae'r fodrwy aur < mor amlwg yn ein seti mawrjon, ychydig, ysywaeth, a ddywedir am grib-ddeilio. A phan I y gwneir, cynnil ofnadwy fydd yr ymadrodd- ion. Mewn llawer rhan or wiad ni roddir y pwys dyladwy ar gadwriaeth y Sabbath; ar I tyned yn rheolaidd i wahanol gyfarfod-ydd yr eglwysi; ar y sacrament o Swper yr Arglwydd ar eirwiredd, etc. Ac yn arbenig, mae lie i ofni, nad pob pregethwr, na chlerigwr, na blaenor sydd yn gosod yr esiampl a ddylent i'r aelodau. Mewn gair, gyda. holl gyfleusterau addysg, nid ydyw safon moesol Cymru yr n a ddylai fod. Mae'n wir na phechir mor rhyfygus a gwynebagored; ond gwneir hyny mewn dull mwy "llednais" a chuddiedig. Ychydig gondemnir ar wamalrwydd. Pregethir I yn erbyn meddwdod. Ceisir egluro y credoau enwadol mewn dullweddau dymunol. Cyn- hyrfir y bobl gan gwestiynau poiiticaidd. Ond fel y dywedasom, ychydig yn erbyn aniweirdeb. Paham? 0, mae'r wlad a'r bobl yn dod yn fwy "refined Rhaid peidio son am y pechod ofnadwy hwn rhag merwino clustiau Mr a Mrs a Miss mab a brawd y rhai sydd bod yn foddlon i andwyo bywyd geneth. Con- demnir y ferch, ond pur anaml y bradwr. Mae cyfartaledd plant anghyfreithlawn yn uwch mewn ardaloedd gwledig nac yn y rhan- barthau trefol. Pa sawl gweinidog a chlerigwr I yn Nghymru—gwyddy,s am rai gododd ei lais yn erbyn yr oriau hwyr a gedwid yn nghlyn a'r Diwygiad diweddaf? Cyfaddefir yn rhwydd i ddaioni anrhaetthol ddilyn y Diwygiad. Ond alaethus ydoedd rhai o'r adroddiadau a glybu- wyd yn ynadlysoedd Arfon, Meirion, a Din- bych, fel canlyniad yr oriau hwyr hyny. Nid dyna'r cyfan. Yr ydys, lluaws o weithiau, ) wedi bod yn gwrandaw ar bechod a gyflawnwyd ar noson y Sassiwn, y Gymanfa, a'r cyfarfod- 1 ydd mawr, yn cael eu >profi yn y llysoedd! Mwy, profwyd hanner. dwsin o achosion o anni- weirdeb a gyflawnwyd ar ol dod o gyfeillach grefyddol. Dyna "ffeithiau." Pwy fedr, pwy faidd eu gwadu? Yr ydys yn gwybod rhywbeth am Fon a iLleyn, ac Eifionydd. Flynyddau yn ol cysgai y gweision a'r morwynion, mewn lluaws o ffermydd yn yr ystafelloedd allan. Nid oedd blaenoriaid yn y dyddiau hyny yn gweled dim drwg yn y peth! Gall y Parch T. LR. Wil- liams, Rhydbach, gynt Pwllheli, yn awr ddy- weyd cyfrolau ar hyn. (Pa beth ydyw safle pethau yn awr, nis gallwn ddyweyd yn hollol. Ond hyn sydd yn sicr, nad ydyw y ddisgyblaeth tros y gwasanaethyddion yr hyn ddylai fod o lawer. Oni phrawf ffeithiau hyny? Mae agwedd ddifrifol arall i'r cwestiwn hwn, a dyna yw hono, nad ydyw anniweirdeb Cymru na Loegr, o ran hyny, i'w brofi yn gyfangwbl oddiwrth ystadegau. 'Pa sawl merch ieuanc sydd ar y ffordd i ddod yn fam sydd yn myned i'r ystad briodasol? Syniad ofnadwy? Je, syniad; ond peidier anghofio ei fod fel cancr yn gweitilio tan w4fidd bywyd cym- deithasol y genedl. Peth arall sydd yn tueddu at ddirywio, o'r hyn Ileiaf, i ostwng safon moesol gwlad, ydyw dychwelyd personau nad ydyw eu cymeriadau uwchlaw amheuaeth, i fod yn aelodau o fyrdd- au a chyrph cyhoeddus. Nid ydyw o unrhyw ddyben cael ffeithiau! Cau ein llygaid ar y drwg ydyw byw yn mhar- adwyls y ffwl. Drwg genym ddyweyd nad ydyw ffigyrau enwadol, mor bell ag y mae anni- 1 weirdeb yn y cwestiwn, i'w dibynu arnynt. Un peth ydyw -bod yn ddirwestwr. Peth arall ydyw bod yn foeeol. Hyjderaf y bydd i'r ffeithiau y bwriadaf eu gosod gerbron y dar- llenwyr ddeffro gwlad. Apeliwn at ddynion goreu y genedl i gymeryd eu safle yn y frwydr ¡ hon, heb wahaniaeth plaid nag eglwys. Mewn rhifyn diweddar o'r Herald," difyn- I wyd yr ystadegau canlynol yn goeod cyfartal- edd plant anghyfreithlawn: Sir Fflinti, 46 am bob mil o'r boblogaeth. Sir Ddinbych, 46 am bob mil o'r 'boblogaeth. Arfon, 60 am bob mil o'r boblogaeth. Meirion, 68 am bob mil o'r boblogaeth. I Trefaldwyn, 74 am bob mil o'r boblogaeth. Mon, 82 am bob mil o'r boblogaeth. I Onid ydyw y ffigyrau yn ddamniol? Ond i ddod dipyn yn fanylach EdrycHed y dosparthiadau yn y drych? Yn y flwyddyn 11905, yr oedd cyfartaledd plant anghyfreith- lawn a anwyd yn y dosparthiadau isod fel y canlyn GWLEDIG. JJwyran 11 y cant. Deudraeth 9.2 Aethwy 8.7 LIe-yn 8.7 Glaslyn 7.2 Gwyrfai 5.2 lLlanrwst 4.1 (reirionydd 3.9 Glanconwy 2.9 Conwy 2.8 Ogwen 2.8 „ • TREFIOL. 11.9 y oantu iPwllheli 110.2 /Bethesda 7.3 YnyPcynhaiarn 6.8 Bangor 6.6 Oriccieth s.2 Caernarfon 4.8 rLlandudno 4.7 Bettweycoed 4.1 Colwyn Bay 3.7 Penmaenmawr 3.2 Uonwy 3.2 Porthaethwy 0.3 iLlanfairfechan Dim un. ^engjy^ YVOen nchod fod Jt cyfartaledd 6.2 y cant ar nifer y genedigaethau yn y rhanau gwledig a 3.5 y cant yn y rhanau trefol. Cawn ystyried y mater yn mhellach yr wyth- nos nesaf,, BARN GWEINID(>(iI()X YR ENGYL. Derbyn.iasom nifer 0 Ivthyi-.uu pwysfawr oddi- wrth nifer o woinidogion ere fydd. Wele rai ohonynt, y map ereill i ddilyn. Dodwn enw pob ysgrifenydd uwchben ei lythyr:- Y PARCH H. BARROW WILLIAMS, LLANDUDNO. Mewn atebiad i'ch cats, da genyf ysgri-fenu gair ar y mater pwysig ond poemts hwn: mae'n llawn bryd ei drafod; er y dylid gwneyd hyny gyda golal a lledneisrwydd eithriadol. 0 berthynas i'r hyn a ymddaaigosodd yn y "Colwyn Ray Halfpenny Herald," y mae yr ysgrifenydd—yn angerdd ei zel tros burdeb, 1111 a gredaf-wedli gorliwio y drwg. Nid yw petha-u cynddrwg ag yr ofna efe, er au bod, yn ddifriiol o anfoddhaol. I fod yn deg, dylasai eich gohebydd gyd- maru ystad-egau, Cymru a rlnanau ereill ei wdad. Glywir gan feibion Cymru ei hun, ysywaeth, gyhuddiad disail yn erbyn eu mam-wiad, ei bod yn ddyfnach yn yr anmhuredd hwn na Lloegr a chymer igelynion Cymru ac Ymneillduaeth iantais ar y datganiad cyfeiliornus hwn i'n di- frio. Bu y "Ohhlrch Times" withi droion; ond gwrthbrofwyd ei ensyni.adau ga.n y "Libera- tor," a newyddiaduroii ereiill. DyIDa fel y tystiolaetha y Cofrestrydd Cyffredunol yn ei adroddiad am 1904 — Mewn siroedd tros gan' mil o boblogaeth, dyma y rhai uwciliaf ac isaf mewn. plant ang- hyfreithlon Cwchaf Sir Amwythig, 67 y fil. Sir Henffordd, 64 y fil. Sir Norfolk, 62 v fil. Sir Gaernarfon, 60 y fil. Isaf Sir Middlesex, 29 y fil. Sir Forgainwg, 27 f fil. Sir Essex, 27 y fil. Sir Fynwy, 26 y fil- I Gresyn, yn wir, fod Sir ijaernarion moi ddwfn yn y camwedd, pan y mae Mor gan wg— ami a chymysg ei phreswylwyr—igymaint yn lanach—yn ol y cyfrif hwn. Pa egluirhad sydd bosibl arno, nis gwn; er y credaf nad yw yr adroddiad hwn yn dyweyd yr holl hanes ar hynyma. Ceir rhai hefyd yn cydmaru cyflwr Cymru a'r Werddon, gan awgrymu burach yw'r chwaer ynys. Ar gyfer hyn, dylid cofio fod mwyafrif maWT benywod syrthiedig Lerpwl yn Wyddel- esau, yn ol addefiad rhai o offeiriaid Pabaidd y ddinas hono. Ond er dyweyd pobpeth y gellir ei ddyweyd o blaid "Cymru ein gwlad," gyda gefid yr laddefwn ei bod yn dra phelil o fod yn "Gym- ru lan." Dylai y pwlpud, a'r eglwys, a'r Ysgol ,Sul alw isyl-w difrifol a gochelgar at y cancr ysol hwn; ac yn arbenig, dylai y penau teulu- oedd, a'r fam o bawb, rybuddio plant a u gwasaaiaethyddion rhag y pechod anaele hwn. Ofni yr yd'ym fod S'ug ledneisrwydd yn ein gwneyd yn Ay d'awedog. Onid rhan o waitih prophwyd y Testament Newydd megis yr Hen. yw dywedyd oaswir wrth y bdbl "Llefa a'th geg, nac arbed; diyrchaifa dy lais fel udgorn, a mynega i'm pobl eu camwedd, a'u pechodau i dy Jacob." j Dilys fod llawer o achlysuron i'r camwedd h_wn—diffyg ystafelloedd priodol, diffyg aroi- ygiaetih yn y teulu, hen syniadau Uac a marw parthed y ffordd o rag-gyfeillachu, etc., etc. Ond gwell--o bosibl--fyddai trafod y pethau hyn mewn cylchoedd lilai cyhoeddus na new- yddiadur, er y credaf yn gryf ma.i gwaaa/naeth i grefydd ac rGymru. a wnewch trwy alw sylw cyhoeddus at y pwnc. Y EARCH T. CHARLES ROBERTS, CORWEN. Yr wyf mown perffaith gydymdeimlad ao jpryd yr erthygl a. ymddiangosodd yn yr "Herald" ar y rn^ter uchod. Yn sicr y mae sefyllfa foesol ein gwlad yn alaethus i'r eat-h- af. Gresynus yw mleddwil fod nifer y plant ano-hyfreithlon yn Ngogledd Cymru yn 60 y fil cymaint arall ag eiddo y Deheudir. Yn ol yr ystadegau, y mae sefyl'lfa foesol Cymru yn llawer iawn gwaeth na sefyllfa Lloegr. Yr un pryd, dylid cofio fod y fasnach mewn antoes- oldeb yn cael ei chario yn mlaen yn nhrefa mawr Lloegr i fesur nas gwyr Cymru fawr ddim am dani, ac am v rheswm hwnw nad: yw ystadegau yn nboddi cyfrif llawm a chlir am anfoesoldeb cymharol gwahanol ranau y deyrn- as. YT un pryd, nid wyf am gyfiawnlhau dim ar fy ngwlad yn y mater nwn. cywnyuu, wyneb sydd yn fy meddianu wrth feddwl fod fy nghenedl anwyl gymaint yn ngafael y gwa- hanglwyf meildige-dig hwn—gwlad a yst-yrlr y fwyaf crefyddol o dian haul; un ac y brithir ei threfi. ei phentrefi, a'i chymoedd gan addol- dai—gwlad ac yr ymfalcheir ei galw yn ,flml yn wdad y menyg gwynion ac yn wlad v diw- ygiadau crefyddol!! Tybed y boddlona Cymru 1 gael ei hystyried hefyd yn gartref god 1 neb ac anlladrwydd ? Ha, Gymru anwyl, er mwyn dy enw da, myn ym'wared oddiwrth y gwaraict- wydd ofnadwy yma! Yn sicr, dylai yr eg- lwysi ymddeffro yn erbyn y godineb a'r anllad- rwyd sydd yn bwyta nerth ein cenedtl. Da gen-ytf fod arwyddion symud ym y gwersyll. Dylai y pwlud a'r wasg alw allia-n bob gallu posibl yn erbyn y gelyn hwn. Yr wyf yn llawenhau o galon fod yr "Herald" yn cy- meryd y mater mewn Haw. Caffed gynaiorth- wy holl gyfnodolion Cymru. Y PARCH D. J. WILLIAMS, PORTH- MADOG. Er fod doethineb mawr yn angenrheidiol i drafod yn fuddiol mewn colofnau newyddiad- ur y mater hwn, dJa, genyf eich bod wedi ym- igymeryd a'i godi i syliw, ac nis gall yr un dyn- ga.rwr na gWladgarwr, llawer llai yr un Cristioiv lai na dymujno pob llwydd a bendith ar fudiad nrewydd y Gymdeithas Waredigol hon i Ogledd Cymra. Wrth gW'Ts, nis gall Cvmdeithas or naitur yma lai na chyfarfod a gwrthwynebiadau luaws yn eu gwaith; oiblegid nid oes oddd yr un gen- edl yn fwy anfoddlon i gael ein diffygion) a'n gwendidau wedi eu dangoe i ni a'u datguddio na'n cenedl ni. Ond gall y cyfeillion a lafur- iant gyda'r mudiad hwn ymgysuro yn y ffaith eu bod. wrth amcanu amddiffyn a dyogelu oy- meriad merclied y genedl, yn a.m.canu gwella r genedl uwchaf, a bydd oeniedlaet'hau y dyfodoj yn eu bendithio. Nid oes le i amheuaeth nad oes mawr angen am ryw 'Gymdeitihas o'r natur yma,—nid a<m fod iGiogledd Cymru yn ddyfnach yn y cam- wedd y cwynir o'i herwyddn a rhanau erei'll o'r wlad, ond am fod y drwg yn bodoli o gwbl. am fod tuedd mew-n rhai ardaloedd yn arb-enig ibt e dry oh yn ysgafnach ar y necbod hwn naig vr arfer id gwneyd flynyddau yn ol, ac htefyd obleigid anmharodrwydd arweinwyr cym dreith as- ot a chrefyddol y wlad i ymosod ar y ffurf yma. o. bechod a'i ddiwygio. Fel engraipht o hyn, gwyddom am ymdrechion a wnaed i gael ga<n weinidogion profiadol i bregethu yn erbyn y.j drwg yma, ac am ymdrechion ereill a wnaedl i sefydlu Cymdeithas er dyogelu ein merohed ieu- ainc, a'r oil yn troi yn feithiant, yn y naill achos oiblegid rhywbeth tebyg i ddiffyg gw, ac yn yr achos arall, am na ellid cael gan chiwior- ydd mwraf dylanwadol yi-ardal hebgor yr amser a'r draffertli--rofynol yn ngiyn a'r gwaith. Yn! ngwyneb ffeithiau fel yma a'u cyffeiyb, ym- falchiwn yn y mudiad newydd: arbenig hwn. 0 berthynas r graddaiu v bodola y ffurf yma ar anfoesoldeb yn ein plith, credaf y deil Cymru i'w chydmaru ag odid unrhyw wlad, ond fe ddylid gallu dyweyd mwy na hyny am Dvwysogaeth y Diwygiad. a,'r genedl hona fod y fwyaf crefyddol yn y byd. Er cael gwell- iant, priodol iawn fyddai sefydlu Cymdeithas- au arbenig i ferched yn mhiob tref a phemtref, magu yn ein pdbl ieuainc syniad mwv anrihy^ eddus am rasr-eyfeillach, llosgi vn ddyfnach i galon v crenedl werth ac urddas dyn a. phwysiig- rwydd bywyd, a phwyleisio yn amlach dra- gwvddoldieb can'lyniadau pechod. Duw yn rhwydd i bob mudiad sydd a'i duedd. nid "i godi'r hen wlad yn ei hoi," and i'w chod'i yn uwch nag erioed.

Y BEL DROED Wele ganlyniadau rai o ymrysonfeydd dydd Sadwrn y JOOMBTNATIO. Druids, 2: Btengor, 0. n-wrecsam. 1: Gwrecsam Victoria. 0 Tranmere Rovers. 0: Nantwich, 0. RhV;, 2: Waen, 0. WELSH AMATEUR CUP. Porthmadog. 2: 'Bala. 1. R hiwabon, 8; Waen, 0. Llanfvllin, 2; Croesoswallt, 0. Abervstwytb. 1: Abermaw. 0. Bwcle. 5: Chester Albion. 2.

YR EGLWYSI RHYDD10N Cynnaliwyd cvfarfodydd hanner-blynyddol Can eh en Gogledd Cymru o Gyn^hora.u yr E,g- Iwvsi Rhvddion yn Nghoedpoeth ger Gwrec- sam, ddydd 'Mawrth. Llywyddwyd cyfarfod v boreu gan y Parch W. O. Evans, :Rhyù. Y testyn dan sylw oedd "Gwaith a^osha-ct Cyng- horau vr Eglwysi Rhyddion." Siaradwyd arno gran v Parch J. Slcott Lidgett, M.A., Llundain, Ilvwvdd y C^n^hor Cenedlaethol. Siaradwyd vn mhellach gan Mrs J. Herherl Lewis. Pas- jwyd penrierfyniad yn condemnio erehvllwaith v Congo. Yn y prydnawn, llywyddwyd ,n MTS Lewis., a chynnaliwyd cyfa.rfod cyhoeddus. yn- i yr hwyr.

r LLADD OEFAID 'YN NYFFRYN CONWY Foreu Mercher canfu tenantiaid ffermydd Cae Croes a Penfron nifer o'u defaid wedi eu lladd gan gwn. Yr oedd yisgwyddau un ddafad wedi eu bwyta ymaith yn hollol, a rgwelwyd dau gi yn gorwodd wrth ochr un o'r defaid. Yr oedd defaid un fferm wedi eu tynu i gaeau y fferm arall gan y own.

EWYLLYS MR SAMUEL SMITH COFIO AM MR WILLIAM JONES,. A.S. Yr wythnos ddiweddaf, hysbyswyd fod y di- weddar' Mr Samuel Smith, cyn-aelod Seneddol dros sir Fflint, a fu fair\v yn India, wedi igadae^ 25,000p vn ei ewvllvs i -Mr William Jones, A.S., un o'i gyfeilliof1 penaf. Ymddengys, fodd bvnao-, nad yw hynyn wir, a deallwn mai lOOOp a adawyd. 'Hvsbysir, hefyd, y gadawyd lOOp i Mr John Morgan, cyn-ohebvdd, ac a fu yn gwasanaethu am flynyddau fel goruchwyliwr Rhyddfrydol yn sir Ffliot.

DADGYSYLLTIAD I GYMRU IX05 Wener, bu Ir Ellis Jones Griffith, A.S., llywydd Cynghrair Genedlaethol y Rhyddfryd- wyr Ieuainc Cymreig. yn aneroh cyfarfod cyii- taf y Gynghrair yn y Victoria Hall, y Dref- newvdd. Dywedodd Mr Griffith fod y Cvmry vn yr Etholiad Cyffredinot diweddaf wedi rhoddi eu dyfarniad o blaid Dadgysylltiad. Nid oedd gy- maint atr un o'r 34 aelodau Cymreig yn 'Nhy'r Cyffredin yn erbyn Dadgysylltiad i Gymru. j Gall fod y bobl mor unol yn eu dyfarniad, nid I oedd eisieu apelio at ereill. Felly, peth chwer- thinllvd iawn fuasai cyflwyno y mater i sylw dirprwyaeth yn cynnwvs naw o foneddwyr.

TLOTYN DIOG GWKJBOD MALU METLIN. Mewn llys arbenig, yn Llanelwy, dydd Sad- wrn, cyhuddwyd Thomas Fitzpa.trick o wrth- od .gwneyd gwaith a roddwyd iddo yn y tloty. Ymddengys y rhoddwyd arno i fa;lu metlin. Yr oedd arno eisieu gadael y gwaitlh he.b ei wneyd, a dywedodd y porthor wrtho nas gall- ai ymadael heb yn gyntaf wneyd y gwaith. Ceisiodd ruth.ro allan, ondi daliwyd ef, ac anfonwyd am yr heddlu. Dywedodd y car- charor y bygythiwyd ef gan y porthor. Dy- wedodd hefyd ei fod wedi tori y cerig angen- rheadiol. Dywedodd y portihor ddarfod i'r diffynydd dori y cerig tra y buwyd yn anfon am yr heddlu. Anfonwyd ef i ogarchar am bum diwrnod. Dywedodd y Meistr y iiioddir mwy o fetlin i'w malu yn y dyfodol.

CYNGHOR SIR FEIRIONYDD DWFR I BIRKENHEAD. GWRTHWYNEIBU Y CYNLLUN. Dydd Mawrth, cynnaliwyd cyfarfed arbenig o Gynghor Sirol Meirionydd, o dan iywyddiaeth Dr John Jones. Y prif waith ydoedd ystyried par gwrs a ddy- lid ei gymeryd yn ngwyneb Mesur Dwfr cyn- nygiedig Corphoraeth iBirkenhead, cynllun, fe ddywedid, wnai vmiyryd1 mewn modd difrifol a'r cyflenwad: o ddwfr i Wallgofdy Dinbych. Dywedodd y Cadeirydd fod yn ddyledswydd ar bob Cynghor ddyogelu y cyflenwad dwfr i'r gwallgofdy ar ol y treuliau fu arno. Darllenodd Mr Breese, y clerc, lythyrau oddi- wrth Gynghorau Sirol Caernarfon, Fflint, a Dinbych, yn gofyn am gyd weithrediad Cynghor Sirol Meirionydd i wrthwynebu y moour. Dywedodd Mr C. H. Wynne, fel un o IBwyll- gor Ymweliadol y Gwallgofdv. eu bod:, rhyw ddeng mlynedd yn ol. wedi myned i gryn gost, tua 13,700p, i ddarpar cyflenwad o ddwfr i'r gwallgofdy. Yn flaenorol i hyny, yr oeddynt yn cael eu cyflenwad o afon, yr un cyflenwad ag yr oedd trigolion Dinbych yn ei gael. Dadl y Pwyllgor Ymweliadol oedd, os oedd y cyf- lenwad o ddwfr a ddefnyddid yr adeg hono yn ddigon da i drigolion 'Dinbych ei fod yn ddigon da i'r bobl oedd yn v gwallgofdy. Ond, daeth yr Ysgrifenydd Cartrefol i mewn, a dangosodd fod trigolion Dinbych yn oruchwylwyr rhydd (ond nad oedd y gwallgoflaidi vn v gwallgofdy felly), ac v galleiit yfea y d'wir wedi ei lygrii, os dewisent; ond fod yn rhaid i'r gwallgofiaid yfed v dwfr a gyflenwid gan y Pwyllgor Ym- weliadol. Y canlyniad o hyny ydoedd, fod yn rhaid iddynt edrych am gyflenwad newydd. o ddwfr, a daethant o hyd i un rhyw ddeng mill- dir oddiyno. Yr oedd wedi costio agos i 14,000p. Dywedodd Dr Roberts, Ffestiniog, fod y pum sir wedi talu 500p i'r Llywodraeth fel tret^h, fel ag i gael rheolaeth igyflawn ar y cyf- lenwad. Barnai Mr ii Jones, Bala, y dylai unrhyw wrthwynebiad i'r cynllun gael ei wneyd gan y pum' sir mewn undeb a'u gilydd, fel ag i leiha.u y costau. Dangosai hyny fwy o nerth. Ar ol dadl_ hirfaith, penderfynwyd awdurdodi y pwyllgor i gariogwrtbwynebiad i'r mesur 11 mewn undeb, ar ran yr amrywiol ^Gynghorau Sirol. Penod'wyd y boneddigion canlynol ar y pwyll- gpr — Mr C. H. 'Wynn, Mr Haydn Jones, Towvn Dr Roberts, Ffestiniog; Mr Evan Jones, Bala a Dr Hughes, 'Bala.

I ACHOS 0 DALYSARN P-WVSRJ I CHWABEUWYR. Dydd lau, yn Liys vr Apel, gerbron Meistr y Rholiau a'r Arglwyddi Farnwyr Cozens-Hardy a Fletcher Moulton, gwrandawyd ar achos D'. D. Williams acr Ellen Williams, ei wraig, yn erbyn Cwmni Chware-1 Lechau Talysarn, Cyf. Gofynai y diffynvddion am ddyfarniad neu bra.wf newydd. Fe gofia ein darllenwyr y bu yr achos gerbron y Barnwr Sutton vn iNghaer- narfon. Dros yr apelwyr, ymddangosodd 'Mr C. A. Russell, K.C., yn cael ei gyf arwyddo ,gari y Mri Carter, Vincent, a'u Cyf. a thros yr atebwyr yr oedd Mr Ruecro-. K.C.. yn cael ei gyfarwyddio gan v :.Iri Efis'Davies ac Evan Jones, Caer- J narfon. Dywedodd Mr C. A Russell. K.C., fod y cynghaws wedi cael ei ddwyn yn mlaen gan rieni dyn a fu farw, yv gofyn am iawn o dan Ddeddf Arglwydd Campbell, oherwydd iddynt golli eu mab, yr hwn, fel vr honid. a gvfarfu a'i farwalaeth drwy esgeulusdra ar ran y diffyn- vddion. Yr oedd yr esgeulusdra honedig yn cael ei ddesgrifio fel hyn :—Escreulusdra gwei- ion y diffynyddion drwy. symud rhad 'sleepers' a ffurfient ffordd ar bont. a'r bont yma. a ddef- nyddid g:in bersonau oedd a busnes ganddynt yn ac oddeutu y chwarel." Nid oont gvhoeddus moho-ii, te nid oedd liawt i fyned drosti ond defnyddid hi weithiau i fyned at y chwarel. Yr hyn a ddigwyddodd oedd fel v canlyn — Yr oedd tad y trancecrig yn gweithio o dan y di- ffynyddion, a chvmerwyd ei fab ganddo i weith- io yn achlysurol gydag ef am ychydig ddyddiau. Ar y dydd o dan sylw, aeth y tad a'i fab i'r chwarel gyda'r amcan o gael gwaith pa,rha,us iddo. Am ryw reswm, yr oedd v diffynyddion wedi symud dau o'r coed oddiar v bont, ac ar yr un pryd wedi hoelio bdr ar draws ddau ben i'r bont. a thrwy hyny (yn ol y bargyfreith- iwr) wedi dangos yn eglur i bersonau a'i def- nyddi inf fod v ca,niatad i hyny yn cael ei alw yn ol. Aeth Williams a'i fa.b. vn hytrach na tliroi vn 0], o dan y bar: a chan fod yr agen yn bont yn cael ei iruddio ojan ager o beir- iant. syrthiodd v mab d'rwodd, a Kaddwyd ef. T'llirnai v rheitluvvr, mae'n vmdda.ngos, nad oedd v bont wedi cael ei dyogelu yn ddigonol: a. rhoddwyd rhoithfarn o blaid yr achwyruvdd- ion. Sylwodd Meistr y Rholiau ei fod ef yn an- alluog i weled fod unrhyw qchos o esgeulusdra yn erbyn y diffvnyddion. Yr oedd yn rhaid i un ddechreu gyda gwahoddiad yn cael ei ddat- gan neu yn i ei awgrymu i fvned ar draws y hont, ac ni wnaed hyny. Dadleuai Mr R.ussell v dylasai v (Barnwr dysged.ig alw yr achos oddiwrth y rheithwvr. Ar ran yr atebyddion, dadleuai Mr R-uegg. K.C.. fod yr achos wedi caeilei adael yn briodol i'r rheithwvr. Dvwedodd nad oedd v diffyn- yddion wedi rhoddi rhybuddi priodol a rhes- ymol iddynt dviiti yn ol y da.niata.d i groesi y bont. Arglwvdd Farnwr Moulton Ai nid rhybudd rhesvmol vdvw gosod bar yn y lie? Meistr v Rholiau Af fi yn mheliacK Nid wvf yn »\veled unrhyw dvstiolaeth o wahodd- iad. Nid gweithiwr arferol oedd v dyn a ladd- wyd. Wrth roddi dyfarniad v llys, dywedodd Meirstr y Bboliau nad oedd unrhyw dystiolaeth o ddyledswydd ar ran v diffynyddion tua gat. v dvn a laddwvd air yr oeddynt wedi methu ei chyflawni. Rhaid gosod v ddedfryd o'r neill- du. a rhoddid boarn v llys o blaid y diffynydd- ion. i'jsvda chosf.au. Yr oedd y dda.u Arglwydd F.arnwT arall yn cyd,weled, ac felly eaniatawyd vr apel. Gofynodd Mr Ruegg am i'w Harglwyddi anfon vr achos i'r Barnvrr Sutton i nodi y swm o arian o dan Ddeddf Iawndaliad i Weiihwyr. Atebodd Meistr y Rholiau nad oedd gan y Hvs awdurdod i wnevd bynv. Ar yr un pryd, nid oedd y *'vs ami amddifadu vr achwynydd- ion o unrhyw feddyginiaeth a allent ei chael o dan y ddeddf yma.

CWYN RHEITHOR DINBYCH (Telegram A rbenig i'r Herald.") Yu nghyfaxfod chwartercJ Pwyllgor Gwall- gofdy Dinbych, ddoe, galwodd Mr J. R. Hughes, Caernarfon, sylw at sylwadau a wnaeth Rheithor Dinbych mewn cyfarfod eg- lwysig am y Pwyllgor. Ymddengys i is-bwyllgor .gynieradwyo gwerthu ajdeilad haiarm yn perthyn i'r Gwall- gofdy am 40p i'r -Withor, ond ddarfod i'r Pwyllgor wrthod cydsynio a hyn. Mewn can- lyniad, dywedodd y Rheithor mai culni yr ael- odau Ymneillduol fU'll aidhos o hyn. Darllemwyd llythyrau rhwng y Rheithor a Clerc y Pyvyllgor yn daingos i'r Reitlior gael ei hysbysu mai am nad oedd y Pwyllgor yn gweled yn ddoeth werthu yr adeilad, a'u bod am ei ddefnyddio fel ty gwair, etc., y penderfynwyd peidio ei werthu. Yr oedd hyn rai wythnosau cyn y gAjioLeth y Rheithor y sylwadau, a dad- leuai Mr J. R- Hughes y dylai wybod fod yr hyn a ddywedodd yn anwir. Cynnygiodd fod i'r Rheithor dynu ei eiriau yn ol neu eu profi. Bu tratfodaeth faith, a dywedai y Pwyllgor mai mater o fiisnes yn unig oedd gwrthod gwerthu yr adeilad, a.c iddynt wneyd hyny ar gymhelliad Pwyllgor y Ffermydd. Eiliodd Mr iMaurice Jones y cynnygiad, a phasiwyd ef. Hefyd awgrymwyd y dylid gofyn i'r Riheithjoir ymddiswyddo o fod yn gajplan i'r Gwallgofdy, ond ni pllwyswyd ar hyn.

GWAEDD I'R FRWYDR. Neithiwr, nos Lun, gwrthododd Rhyddfryd- wyr Ulandudno gais y Toriaid i ddod i cytundeb parthed cynnrychiolaeth y dref ar y Cynghor Siirol newydd Ymled'dir pob sedd. Yr ymr geisiwyr Rlhyddtfrydol fydd Mr T. W. ,Griffith, C.S., Mr Robert Roberts, C.S., Mr Ralph Fisher, a Mr Robert Luther Roberts (adeil- adydd, etc.).

CWMNI PAFILIWN LLANDUDNO. Mewn cyfarfod o gyfarwyddwyr y cwmni uchod, tan lywyddiaeth Dr Nicol, penderfyn- wyd talu 12-. 1 y cant o log, a 5s ar boIb cyira-n- ddal, yn glir oddiwrth dreth yr incwm, am y llynedd. Ciariwyd yn agor, i ddwy fil o bunnau i'r gronfa sicrhaol. Mewn geiriau ereill, yr oedd y llog yn 16p y cant. -0

YMOSOD AR DAFARNWR. AlNlFON HEN DROS EDD WR I GARCHAR. Yn Ynadlys Llandudno ddoe (dydd Llun), dirwywyd Ellis Atherton, 'Alexandra-road, Llandudno, J Is a'r costau am fod yn feddw a gwrtliod ymadaiel o'r Neville Hotel, Llandud- no, ar ddydd Sadwrn, yr 8fed o Hydref. Hefyd, anfonwyd ef i g)archar gyda llafur caled am ddau fis am ymosod ar John Rout- ledige, y trwyddedwr. Hwn oedd yr ugeinfed tro i Atherton fod gerbron yr ynadon.

YR ENETH GA'DD El CHARCHARU. GIWRTHOID TALU DIRWY. Yn Ynadlys Llandudno ddoe (dydd Llun), gerbron Henry Kneeshaw, Ysw., ac ynadon ereill, gofynodd y Cadeii-ydd a oedd gan yr Arolygyddi Rees neu y clerc (Mr James Por- ter) rhyw eglurhad ar y cyHiiuddiad a wnaed fod rhyw eneth o'r enw Smith, a ddirwywyd i Is a'r costau am yru beisicl heb olelll wedi ei hanfon i garchar am nas galla.i dalu y ddir- wy. Dywedodd Mr James Porter iddo wneyd ym- chwiliad i'r mater ar ol gweled cyhuddiad yn y newy4diadur. Ar y 5ed o Mehefin, 1905, dirwywyd yr eneth i Is a'r costau am olwyno ei deurodur rhwng Llandudno a Llandudno Junction, rhwng un ar ddeg a deuddeg o'r glocih heb dleu. 'Ni ofynodd am amser i dalu, a cherddodd allan o'r llys. Galwodd yr hedd- geidwaid arni yn mlion y mis i ofyn iddi dalu. Ni wnaetti hyny. Gal'wyd arni eilwaith, gyda'r un canlyniad. Ar ddiwedd y ohwarter yr oeddis yn gprfod talu y dirwyon a'r fete i'r sir. Uy, yr oedd yn rhaid iddo gael yr arian. Hysbyswyd yr eneth gan yr he,figeid- waid os na thalai y gorfodid hwy i gymeryd allan awdurdod i'w ctiymeryd i garchar. Cy- merwyd aillan y warant, foysbyswyd yr eneth o hyny, a daliwyd hi yn ol hyd y foment olaf, fel y gallai yr hedd'ge.idwaiid ddychwelyd o Gaernarfon y noswait.h hono. O'r diwedd cy- merwyd iStmdth i Gaernarfon, a chadwyd hi yno y noswaithi hono. Y diwrnod canlynol tahvyd yr arian, a rhyddhawyd hi. Sylwodfd yr Arolygydd Rees nad oedd gan- ddo ddim i'w ychwanegu. Rhoddwyd pob cy- fleusdra i'r eneth i, dalu. Ni ofynodd neb ddim Parthed cymeriad y ddynes. Dywedodd y Cadeirydd yr ymddangosai iddo ef fod y sylw a wnaed yn Nghyd-Bwvll- gor Heddgeidwadol y Sir ar y mater yn ddi- ailw-am-dano. Pan ofviuxld ein gohebydd i'r Arolyuydd Rees i egluro y costau uchod, dywedodd Mr 'Rees mai y rheswm oedd y cost:<u ychwanegol yn nglyn a'r warant a'r treuliau yn nglyn a fHaith Smith a'r Iheddwas i Gaernarfon.

AMDDIFFYN YNADON DOSPARTH CONWY ATEBIAD MR CHAMBERLAI/N I MR J. R. HUIGHES. Yn Ynadlys Llandudno (lidoe (dydd Llun), gerbron Henry Kneeshaw, Ysw., ac ynadon ereill, cymerodd Mr R. S. Chamberlain (Mri Chamberlain a Johnson) gyfleusdra i alw sylw at ymosodiad Mr J. R. Hvughes yn nghyfarfod diweddaf Cyd-Bwyllgor y Sir ar ymddygiad ynadon dosparth Conwy a Llandudno yn nalyn ag achosion yn erbyn tafarnwyr. D-ywedodd Mr Chamberlain i'r ymosodiad disail gael ei wneyd gan foneddwr a ddyIai wybod yn well. Am nad o-edd ond pedair allan o'r un wys ar bymthegi yn erbyn tafarnwyr am droseddau yn erbyn y Deddfau Trwvddedol wedi eu pfi haerid fod yr ynadon wedi gweitlhredu yn an- nheg at yr heddgeidwaid. Re buasai y gwr a wnaeth y cyhuddiad wedi gwneyd ymchwiliad canfyddai fod cyfiawnder wedi ei weinyddu. Pe gadewid i'r heddgeidwaid gario y gwaith yn mlaen yn eu dull eu hunain, yn lie cael eu hargymhell a'u cynnwys gan ereill i wylio tai neillduol, oeid mwy o euogfarniadau. Yr oedd ganddo brofiad hirfaitlli o'r ddiau lys, a bu luaws o weithiau ar yr odhr a gollodd. Buasai yn well ganddo, wrth gwrs, fod ar yr ochr arall. Er hyny,, teimlai ibdb aimser, yn ei ga'on, iddo gael cyfiawnder oddiar c'dwy aw yr ynadon. Gallai ddyweyd ar ran tafarnwyr y cylch nad oeddynt yn goTyn am ddim ond cyfiawnder. Ond pan v codid amddiffyniad, erfynient am degwrih, ac os byddai amheuaeth yn yr achosion, gofynent, fel pob troseddwr arall, am fa.ntais o'r alIDheuaerth hwnw. Dywedodd Mr Kneeshaw fod y sylwadau i'r Faino yn hoUol annisgwyliadwy, a tiheimlent yn bur ddiolchlgar i Mr Chamberlain am yr hyn a ddywedwyd. Yr oedd yn hollol gyl- wybodol parthed y moddl yr oeddynt wedi gweithredu fel ynadon. Ar un agwedd cymer- a,i fod yr haeriad fel yn adlewyrchu ar yr ynadon-naidl oeddynt wedi gwneyd eu dyled- swydd. Modd bynag, ni welsant hwy erioed yn eisieu yn nghyflawniad eu dyledswyddau. Yr oedd yn annheu i'r boneddwr godi i fynv ar gwneyd yr haeriad1 a wnaeth Iheb fod wedii gwneyd ymichwiliad priodol' yn 'gyntaf.

HELYNT GWESPYR DYFARNIAD Y~B'WRDD ADDYSG. Dydd Sadwrn derbyniodd Mr F. Llewelyn Jones, cferc Pwyllgor Addysg isir Pflint, genad o'r Bwrdd Addysg yn hysbysu eu bod wedi pasio i godi ysgol ddarparedig newydd yn Gwespyr ar gyfer 150 o blant.

I ^rv v '-i ■} i jLr A. '« l, "if' -1' « ,• • • •, jt-j- v; j ir—r j I iy. h-M •I ? ut 1 r'-i QuiNmE irnsrj^; J Y £ Q £ TASL|_TOWfO, 2 b, LW W. 9 4 4 MA tut&iatS» 4r-%I&Una. ,*1 m t .v ffeCBS giSai mm &? MM rpw-i m UMf I (to pMMM WMwa tiifjiAMSiSfla. f H«SCM9^ > rz*—wranraerw- & "Brokas yw 7 byd feet ttwty& It •> ,1 yn wat i "I Meddyginiaeth Oreu'r Oes. BITTERS GWILYM EVANS litni Iickyi ejltvi. MEDDISINIASTa LYSIEUOL A PflUB MeiM >iduwdiiiw|h BITTERS J GWILYM EVANS Mi UjM mi Tftl. 1M WHt MEDMQffllAETfl LWYDDIAUNUS tiodd lfwyllwv. BITTERS GWILYM EVANS Mymwck eI cui. Ofj&mdvtur cm F1D»TQ0N, DADANSODDWTE, fl IFSRYLLWTB. & chumolir fas Uwb sydd wtdJ rkwUI t,g Mai. TYITIOTRc Poibmwok Ti'iajiiltli. laiwyi ftT,-M" amryw mdod&,a I'm |«||| ya irasftidd on kiechyd, yn onwo&g moraked syda wedi iyfu i fyny, M we&¡ Ifiii I fyny yn dal iawn. Mm yn diodd*f y» fan oddiwrtk ddifyf aoadl ar ol yr ymdnfrc^ wrtk ddilya *i gorchwylion. Byddaf 18 "ft QUININE BITTBRS GWILYK XVUTS Mt •ixLMr yn y ty, fas fy mod yi «m1 *1 M gj. gwnejd mwy • 1m i'm plank aa dim a Wt (pMctt) D. W. JGHXI. Quinine Bitters Gwilym Evans QUININS BITTERS GWILYM XVAJFG. QUININE BITTERS GWILYM IT AH*. QUININE BITTERS GWILYM ITAJfi. IT m m miloedd vadi aaad lulll irwy ddefnyddio y )not anghydmarol hwn, paa mU an MEDDYGINIAETH AMAMt WEDI MSTKU. N: ddylai un teuia fed kaVAIh Mynwch ei gael. Adfera Iechyd cyiawa, Ysilidia a £ e>chyd ymaitik, Nid yw byth yn lioiai. Rhoddwch bratrf agao, QUININE BITTERS GWILYM ETAEfl. QUININE BITTERS GWILYM XvAjliL Meddyginiaeth Lysieuol. Y mh QUININB BITTERS GWILYM ETASfc, QUININE BirruRS GWILYM fiVAjrt,. T. cynnwya thinweddam ijv-haoi Quinine, Sanaparilla, SaJSrwm, Lafant, Dantylleir, CSrwya- ilys (Gentianj, a'r Gyngliaw (Bvrdock), ke.; mewn PIT sum braidd pob Hysieuyn a gwraiddja meddyginiaetkol yn y meddyfly* rky- fedd hwn; .to y maent wedi oael p"a.W &"a cyfartal* i wneyd cymyagedd osifydaydm gar o'r fatb mwy ai ha.puI a Ilwyddiaaiu I As& kai eydweitJuediad yr elfenan meddyf i*i a fynnwyair yn y llysiaxi iyn, &8 i 17! yr amcan oedd mewn jjolwg wrtk jj feddyginiaeth hon. Derbyoir eMMoM c dystioloot"u yn lynyddol yw iy&Mo Bad. oes un aaeddyirlyn a all gyaW)* &c bf mewn efeitkiolrwydd i eyand ymaitk holl aiihwylderaa y oylia, yr SIX, a'r giaa. Mae rhai a feddygoa gorev f fajnn tr defnyddio Qaxaiu Bitten Ghrilym XtmKI. E h i b u m m, Gboh«lw;jft d wyUrryr. Edrychwch Gwiljm Itmv ar bob Label, Stamp, a fkihl, ,tw-arthir ef aaewa poteli, la •« a 48 Go ft an; blyokaa ya oynmryi tair poW 41 14 118 4e. I'w giol aakoi man 8ft Aaafeitfc of vs rhad bat y ivria; all, lalliod ra &YOFSJ 47WI I pon, 111 VKkaarfrdta] oddlwrik y J"ftá. SOTMINE BITTERS MANUFACTURING compute, LIMITED, LLASfELLY, SOUTH WJUm .4i*rrapfewyd a ehrlioed<ihry<i drot j mtfktmwg gan DANIEL «.»»!. Oa«rnarfe». DYDD MAWRTH. IONAfWR 22. 1907.