Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
10 articles on this Page
MARY JONES A'R GOLEUNI NEWYDD.
MARY JONES A'R GOLEUNI NEWYDD. Gan Brodor o Brynmawr. Gwaeledd iechyd a phrysurdeb a'm lluddiodd i sylwi ar surni Mary Jones, a'i gwawdiaeth o bethau cysegredig Duw a dynion, yn y "Drych" rai wyth- nosau yn ol. Addawodd Mary brofi ei rhagoriaeth ar y Pabydd. Amcana wneyd hyny yn yr ysgrif grybwylledig4 Yn y llith hon daeth allan yn ddi- gywilydd wedi lapio am dani y dilladau a wisgid gan y Babaeth yn y canol oes- oedd pan yn cxflawni ei hylldra duaf a gwaethaf. Mae pob rheswm ac esgus a roddai y Babaeth am ladd a llosgi y rhai na allent gredu a gweithredu fel hi gyda Mary yn awr. Mae ysbryd ei geiriau yn profl mai fel y gwnaeth y Babaeth y gwnai hi pe mantais gandtji- Diolch ddylem ni i blant y goleu, i'r bobl sydd yn derbyn y goleuni newydd fel y rhoddir ef iddynt gan Dduw, nad oes gan Mary fantais i losgi ei heretic- iaid wrth y stanc. Mae athrawiaeth Voltaire neu Tom Paine yn "bregeth ar y mynydd" mewn cydmariaeth a'r hyn sydd gan Mary. Mae Mary mor anffaeledig mewn barn, mor sicr mai hi sydd yn iawn, mai Archoffeiriad y glymblaid fechan a fynai rwymo medd- yliau ac eneidiau wrth y bedwaredd ganrif yw Daniel Williams, mai i goll- edigaeth foesol a chymdeithasol y dy- lai pawb fyned sydd yn tybio yn groes iddynt hwy ac hefyd mai i golledigaetii dragywyddol y maent yn myned, ac y dylent fyned, ac ydyw y Pab mai ef yw pen yr eglwys yn y byd hwn. 0 ran ysbryd a meddwl mai Mary a Pab y bedwaredd ganrif yn un. Y golled i Mary a'r enill i ni sydd yn y ffaith fod goleuni newydd yr heretics wedi codi mor uchel fel nas gall ein rhwymo na'n llosgi. Mae safle Mary a D. Williams yn y byd meddyliol-crefyddol yn yr un gongl a chanlynwyr Dowie a Mrs. Eddie, ar benau eu hunain. Ni chredant fod posibilrwydd iddynt hwy fethu mewn unrhyw beth, iawn ydynt ar bob pwnc, nid oes ymresymu a hwynt am eu bod wedi penderfynu pob pwnc yn flaenorol o'u tu hwy. Maent hwy yn nes at y Goruchaf, yn ei ddeall yn well, wedi eu hanfon i'r byd fel ei etholedigion ef ac am hyny nid oes methiant i fod idd- ynt yn y byd hwn na'r byd a ddaw; pan y maent hwy yn siarad, maent yn siarad yn enw a thros Dduw ac nid dadleu neu ymresymu yw eu rhwymau, eithr cyhoeddi barn gyfiawn, fod y rhai a dyngedant hwy i golledigaeth dra- gywyddol i gael eu llosgi, nid yn fwy am eu bod yn ddrwg nag am eu bod yn gwrthod plygu i'w barn anffaeledig ac ysbrydol hwy; maent wedi congli yr Anfeidrol mewn man bychan cyfleus iddynt hwy i alw arno i gario allan eu hamcanion a'u hewyllysiau hwy ar y digred o bob lliw a llun. Gyda y fath rai nid oes dadl. Dyn rhagorol yn ei oes ei hun oedd Augustin. Pe yn byw yn yr oes hon ac yn byw mor ffyddlawn i'w goleuni ac y bu byw i oleuni ei oes ei hun I rhestrid ef gyda Henry Ward Beecher, Phillips Brooks, Thomas Charles Ed- ,I wards, R. J. Campbell a Proffeswr Briggs-y 'goleuadau mwyaf ymddan- gosodd yn ffurfafen cred er Paul yr apostol, yn ngoleuni pa rai mae dynion gonest yn gweled pethau gwell, yn an- nghofio y pethau sydd y tu ol ac yn ym- estyn at y pethau sydd y tu blaen yn enw ac yn rhinwedd Iesu Grist., Dyna lie buasai Augustin pe yn byw yn yr oes hon, ond mae dal Augustin y bed- waredd ganrif fel yr oedd yn y ganrif hono yn y cilfachau pabyddol y trigai ynddynt fel esiampl i bobl yr oes hon yn gabledd mor fawr fel mae cabledd yr anffyddwyr yn foneddigaidd ac yn ddysgedig yn ei ochr. Y grefydd sydd yn nacau cynydd mewn gwybodaeth a gras sydd rywbeth tu allan i grefydd Mab Duw; mae gan bobl hawl i'w gwrthod, marw ydyw ac fel pob peth marw dylai gael ei chladdu o'r golwg. Er dangos rhagoroldeb ar y Pabydd ac er dangos parch i weinidogion y Gair yn mhlith y Cymry dadleua Mary fod y gweinidogion Cymreig yn cael llawn tal am eu llafur. Mae Brodor yn dywedyd na chant. Dywed Brodor fod y gweinidogion Cymreig yn America sydd yn cael digon o gyflog i gadw y blaidd oddiwrth y drws yn llai na dwsin a haner tra mae lluaws o aelodau yn gwario mwy o arian am gwrw mewn noson nag a roddant at grefydd mewn blwyddyn. Mewn ysgrif olygyddol yn y "Cyfaill" yn ddiweddar mae yr awdwr galluog yn dadleu fod cyflogau gweision Duw yn rhy fach. Mewn cyfarfodydd misol a chymanfaoedd yn Nghymru mae dynion a llygaid ganddynt yn dadleu fod y gyflog yn rhy fach. Nac ydyw ebai Mary; mae yn llawn digon. Yn America ar gyfartaledd rhyw bum can ddoler yn y flwyddyn ydyw, llai na chyflog torwr glo. Yn Nghymru o bed- war i bum doler yn yr wythnos ydyw; ond y mae yn ddigon ebai Mary, a dywed nad oes gan Brodor barch i weinidogion Cymreig am ei fod yn honi nad ydynt yn cael llawn digon o dal. Dywed Mary fod y mwy na'r haner ne- wynog gweinidogion Cymreig yn brawf fod crefydd y Cymry yn rhagori ar grefydd y Pabydd sydd yn rhoddi yd i'r ych sydd yn dyrnu. Yn wyneb haer- iadau gwylltion disail fel hyn o eiddo Mary pa faint o ymddiried ellir roddi i'r hyn a ddywed ar unrhyw bwnc?
I NODJADAU CERDDOROL.I
I NODJADAU CERDDOROL. I Gan Peter Edwards, Mus. Bac. (Pedr Alaw). W. M. Roberts.—Cefais lythyr oddi- wrth y cerddor hwn y dydd o'r blaen. Son parhaus am ryfel sydd yn Ngwrec- sam, medd ef. Y mae miloedd o filwyr yn y dref, ac anfonir rhai i'r frwydr yn fynych. Y mae un o chwiorydd W. M. yn nyrs ac yn gwasanaethu ar hyn o bryd yn y Fazakerley Hospital, Lerpwl, lie y mae canoedd o filwyr elwyfedig. Daeth dros gant o Belgiaid clwyfedig i Gwrecsam mewn diwrnod. Y mae unig fab W. M. yn y fyddin-yn Bataliwn y drydedd-ar-ddeg o'r Welsh Fusiliers^ a'i gefnder sydd yn y "Bristol Pals;" cefn- der arall yn y Royal Navy. Yn wir, y mae amryw o'i berthynasau agos yn y fyddin. Dywed W. M. y rhaid lladd ys- bryd milwrol y Germaniaid, a dywed hefyd y dylai Wili-ffefryn pena'r Brenin Mawr fel y cred ef-gael ei grogi. Ow, ow, wedi'r rhyfel, pan gy- hoeddir enwau y lladdedigion, bydd Cymru, Lloegr a'r Cyfandir fel Ramah gynt, yn lie yr wylofain. Cynganedd ydyw testyn yr ymdrinir ag ef yn y "Cerddor." Ceir y benod gyntaf yn rhifyn Chwefror, a dylai efrydwyr ieuainc fanteisio ar y cyfle presenol i ddylyn sylwadau syml ac eg- lur yr ysgrifenydd, Mr. J. H. Roberts, Mus. Bac., gwr sydd wedi gwneyd llaw- er dros gerddoriaeth a llenyddiaeth gerddorol Gymreig. Yn y rhixyn dan sylw ceir darlun o arweinydd corawl a dechreuwr canu mewn ardal gerddorol yn Nghymru, sef Llanberis. Y gwr ydyw Mr. J. H. Lewis, brawd Padarn Lewis. Cerddor hunan-ddysgybledig ydyw. Dywed Mr. Jenkins na fu awydd cyfansoddi ar Mr. Lewis—"Cafodd lon- ydd gan y chwilen hono sydd yn poeni cymaint ar y saint cerddorol, medd ef. Ond ai nid cam enw ydyw "y saint cerddorol?" onid "pechaduriaid cerdd- orol" ydynt y rhai sydd yn cyfansoddi o herwydd eu poenir gan y chwilen? "Wrth tu ffrwythau yr adnabyddwch hwynt! Nis ymddengys fod Mr. Lewis wedi gwneyd gwrhydri mawr yn ardal Llanberis gyda'r gan. ond y mae cor. neu gorau, o dan ei arweiniad, wedi rhoddi datganiad o amryw o weithiau cyfiawn Cymreig a rhai o'r clasuron tramoraidd, ac felly, bu yn foddion i symbylu chwaeth gerddorol ei ardal. Dylem fod yn falch fod y fath ddynion ar gael-rhai ydynt yn llafurio yn unig o gariad at y gan. Dr. David Evans.—Y mae cyfeillion ac edmygwyr y cerddor hwn yn Nghaer- dydd wedi cyflwyno iddo yr Hood and Gown arferol. Alawydd.-Dyddorol ydyw hanes y cerddor hwn—er i mi ddarllen ei hanes gryn amser yn ol yn "Hanes Cerddorion Cymreig," gan y diweddar M. O. Jones, Treherbert. Ganwyd Alawydd, sef David Roberts, yn Nhalybont, G. C., Mehefin 1820. Yr oedd teulu mawr gan ei dad, Moses Roberts, a'i enillion yn chwarel y Penrhyn mor fach, fel y gor- fu i Alawydd ddechreu gweithio yn y chwarel pan yn lleg oed! Bachgen yr "Ysgol Nos" ydoedd, yn benaf. Pan yn 13eg oed yr oedd yn aelod o gor Beth- esda. Trwy fod llyfrau cerddorol mor ddrud yn y cyfnod hwnw, ysgrifenodd Alawydd y rhanau lleisiol allan o weith- iau y prif feistri—yr hyn fu yn beth llesol iawn iddo. Wedi iddo ymgymer- yd ag arweiniad cor eglwys Bethesda, refnodd ymarferiadau a gwersi cerdd- orol at wasanaeth y dosbarth a gynelid ganddo, y rhai drpisant allan yn llwy- ddianus iawn. Ar gais y Parch. E. Stephen ag Ambrose Lloyd, ar eu hym- weliad a'r lie, anogwyd Alawydd i'w cyhoedtii. Gwnaed hyny yn 1848, a dyna "Ramadeg Cerddorol" Alawydd, llyfryn gwir werthfawr, a'r goreu ymddangos- odd yn yr Hen Wlad cyn cyhoeddiad Gramadeg Emlyn Evans. Gwnaeth Alawydd beth newydd a rhagorol iawn yn ardal Bethesda: ffur- fiodd glwb llyfrau, fel pan y dymunid dysgu rhai o'r prif weithiau a ddygid allan gan Novello, Llundain, y gallai gweithwyr y gymydogaeth ac aelodau y cor bwrcasu yr Oratoriau neu unrhyw lyfrau da eraill. Fel hyn bu yn foddion i gael datganiad o'r gweithiau canlynol: "Messiah," "Storm Tiberias", "Israel in Egypt", "Samson." Dysgwyd hefyd "Y Creation." Yn 1851 enillodd y wobr am anthem, yn Eisteddfod Bethesda. Yn y flwyddyn 1867 cyhoeddodd Lyfr y Salmau, yn nghyda Psalm-donau hen a diweddar, yn mha rai y ceir tuag ugain o donau o'i waith ef ei hun. Ei don fwyaf adnabyddus ydyw "Catherine", ar y geiriau "Dysgwyl 'rwyf ar hyd yr hir- nos." Bu farw yn y flwyddyn 1872, yn 52 mlwydd oed, a chladdwyd ef yn myn- went Glanogwen, Bethesda. Benjamin Williams, ydyw gerddor "arall y sonir am dano gan Mr. R. D. Griffith. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1832 yn ardal Bethesda. Dechreuodd yntau weithio yn y chwarel pan yn naw oed! Pan yn 12eg oed, cafodd flwyddyn a haner o ysgol, ac aeth yn ol i'r chwarel. Yn 1853 aeth i swyddfa Robert Jones, argraphydd, Bethesda. Wedi hyny bu yn Nghaernarfon, a chyda Isaac Clarke, Rhuthyn, lie y cysododd, yn mhlith peth- au eraill "Gems of Welsh Melody," Owain Alaw. Bu wedi hyny, yn swydd- fa Gee, Dinbych a swyddfa John Cur- wen, Llundain. Efe ddetholodd y tonau i'r "Cysegr a'r Teulu" (Gee) a cheir rhai o'i donau yn y llyfr. Tra yn Din- byth a Rhuthyn sefydlodd gorau llewyr- chus a bu yn arwain Cymanfaoedd Canu. Treuliais amryw oriau yn nghwmni Mr. Williams pan yr oedd yn swyddfa Gee. Yr oedd yn wr dymunol iawn i ymddyddan ag ef, ac mi gredaf y cyd- nebydd y byd cerddorol Cymreig ei fod yn wr a chwaeth gerddorol, canys y mae "Caniadau y Cysegr a'r Teulu" yn llyfr gwerthfawr, er y ceir ynGGo nlfer o'r hen donau Cymreig-y tonau gwrth- Ellmynaidd; ond, dyweder a fyner, yr oedd swn addoli yn yr hen donau, swn nas ceir yn fynych yn rhai o'r tonau "diweddar."
NODION 0 OSHKOSH, WIS.
NODION 0 OSHKOSH, WIS. Gan Edno. Mae gwelliantau rhagorol wedi eu gwneyd yn y capel Cymreig yn -ddi- weddar, trwy eangu y llwyfan o flaen yr areithfa, a'i gau i fewn, a throi cadeiriau y cantoriofo i wynebu y gyn- ulleidfa, a gosod yr organ rhwng y can- torion a'r pwlpud. Mae bron bawb yn I synu fod golwg y capel wedi gwellhau cymaint ar draul mor fychan. Cwyna y Parch. Edward Roberts dan anwyd tost, ond y mae yn well o lawer, a phre- gethodd ddwy waith y Sul. Teimlodd amryw yma oddiwrth effeithiau yr an- wyd mewn pneumonia yn ystod y gauaf, yn arbenig felly yn nheulu Mr. Vincent. y Normal Cottage. Bu y ddwy ferch a'r tad a'r fam yn wael, ond y mae yn bleser genym gael dweyd eu bod oil erbyn hyn bron wedi eu hadfer i'w cvnefin iechyd; Mrs. Vincent heb fod allan o'r ty hyd yn hyn ond yn cryfhau yn araf. Galwvd am Mrs. J. H. Williams i Columbus at wely ei mam fu yn wael iawn, ond cafodd hithau ddod yn ol yn lied fuan gan fod ei mam yn cynym fendio. Mae Mr. J. Deiniol Jones hefyd yn wael er's amryw fisoedd gan ryw wendid ar ei galon. Mae yntau yn dys- gwyl y daw yn well ar ol i'r hin gynesu, fel y gall fyned allan i gael gwenau haul ac awyr bur. Daeth e-weddillion Mrs. Watts yma o Racine i'w claddu yn ymvl gweddillion ei phriod, y diweddar Ebenezer Watts. Daeth y ddwy ferch a'r Parch. John Davies, eu gweinidog, gyda hwy i wein- yddu yn yr angladd gynaliwyd yn nhy ei nith, Mrs. T. R. Morgan. Yr oedd hi a'i gwr wedi bod am flyryddoedd lawer vn mvsg y rhai ffyddlonaf gydag eglwys y T. C. yma. Brvdnawn Sul, 21, bu farw yr hvnaf- gwr. William J. Jones (y Glyn), wedi c-studd lied faith. Claddwyd ef ddvdd Meroher yn mynwent Bethesda yn y sefydliad. Gweinyddai y Parch. Ed- ward "Roberts cyn cychwyn, a'r Parch. T. J. Evans, Berlin, a'r Parch. E. E. Goodwin, yn Bethesda., lie yr oedd tvrfa fawr o'i gvn-gvmydogion wedi dvfod i daln iddo y gvmwynas olaf. Mae ei briod nefvd yn wael iawn, ac ofnir nnd vdyw ei diwprld hithau yn mhell. Dydd Sadwrn, daeth Mrs. ITugh Jones i lawr o'r sefydliad i dy ei chwaer. Mrs. John Ovren. wedi tori ei braich. Mae David C. Williams wedi ail dde- ch-ren gweithio ar ol hod er cyn y Na- dolig yn dTroddef noenau di-fawr oddi- wrth nifpr mawr o gornwvdvdd o'r tu ol i'w wddf. Gorfu iddn fvned i'r hos- pital cyn cael llwvr wellhad. Yn ei welv y mae Tom Jones (y Post) hefvd, ;da'i glun doredig o hyd. Mae v gwan- wvn wndi ein cyrn.rid-vr eira bron vn gwbl o'r golwg: wpdi bod ymayngvson "m dvmor llfd faith. Cawsom auaf red dda ar v eyfin. yn arbenig y mis l1rp.. spnol: Mawrth heb ei flin dvmestloedd nrferol: ond ei awelon yn dal yn oer- finiog. a phawb yn hiraethu am hin gynes.
IY DIWEDDAR EDWARD E. JONES,…
I Y DIWEDDAR EDWARD E. JONES, VENEDOCIA, O. Ganwyd Edward Jones yn Gelli- I dywyll, Llanbrynmair, Maldwyn, G. C., Ion. 9,1829. Enwau ei rieni oeddynt, David a Jane Jones, a ganwyd iddynt saith o blant; pedwar mab a thair merch, ac erbyn hyn, wele yr ieuengaf a'r olaf o'r teulu wedi gadael y fuchedd hon. Cyraeddasant i gyd ond un, dros yr oedran addfed o bedwar ugain oed. Yn ngwanwyn 1857, ymfudodd Edward Jones i'r wlad hon gan aros i ddechreu am ychydig yn Butler Co., Ohio, ac o'r lie hwn symudodd i gymydogaeth Ra- cine, Wis., ac wedi aros yno amser byr, symudodd i sefydliad Cymreig Vene- docia, Van Wert Co., Ohio, lie yr aros- odd am yn agos i bedair blynedd gan gartrefu gyda'i chwaer, Mrs. W. S. Jones. Yn Ionawr, 1861, dychwelodd i wlad ei enedigaeth wedi aros yno tua pedair blynedd a haner. Ymunodd mewn glan briodas a Miss Martha Richards, Caeauduon, plwyf Carno, sir Drefaldwyn, G. C. O'r uniad hwn gan- wyd iddynt ddwy ferch, Anne E. a Jane M. Rhagflaenodd Anne ei thad i'r byd ysbrydol er's tua tair blynedd yn ol. Yn y flwyddyn 1866, ymfudodd yr ail waith i'r wlad hon gan ymsefydlu ar fferm yn ardal Seion, Van Wert Co., Ohio, lie y bu ef a'i deulu yn ddiwyd a llwyddianus am lawer o flynyddoedd. Daeth yn aelod o'r eglwys uchod dan weinidogaeth y diweddar Barchedig J. P. Morgan, am yr hwn y syniai ac y siaradai yn barchus bob amser. Gan fod ei glyw wedi ei anmharu y blynydd- oedd diweddaf, nid oedd yn gallu mwynhau y gwasanaeth cyhoeddus fel y bu; ond yr oedd ein gweinidog, y Parch. R. J. Williams, yn ymweled ag ef yn lied fynych, ac yn darllen a gweddio gydag ef wrth erchwyn ei wely, ac 0, y mwynhad a deimlai a'r nerth a dderbyniai o'r ymborth ysbryd- ol hwnw. Yn mis Gorphenaf diweddaf, cafodd godwm yn yr iard, ac ysigodd ei g]un yn ddrwg iawn, fel na allai symud fawr o'i wely ar hyd y misoedd diwedd- af, ond cafodd briod a merch i weini yn dyner arno yn ei lesgedd a'i henaint. Yr oedd yr haf diweddaf wedi bod yn fisoedd o oferedd iddo; y babell wan yn parhau i lesghau, a'r cortynau o un i un yn cael eu datod. Yr oedd yn dderbyn- iwr cvson o'r "Drych," ac arferai ddweyd mai dyma y modd yr oedd ef yn gallu cvmdeithasu a dynion: ond fel Ilawer o'r hen sefvdlwvr parchus o'i flaen, bu yntau farw a'i le nid edwyn ddim o hono ef mwy. Bu farw dydd Sadwrn, Chwef. 6, 1915, yn 86 mlwydd a saith niwrnod ar hugain oed. Ddydd Mawrth canlynol, daeth tyrfa luosog yn nghyd i dalu y gynwynas olaf iddo pryd y gweinydd- wyd wrth y ty ac yn nghapel Seion gan y Parchn. R. J. Williams a W. Trevor Williams, ac y rhoddwyd yr hyn oedd farwol o hono i orphwys yn mynwent Venedocia. Heddwch i'w Iwch. Mae cydymdeimlad eglwys Seion a'r cylch- oedd yn fawr gyda'r teulu parchus hwn. Y blynyddoedd diweddaf gwelsant ami a blin gystuddiau. Yn ngwanwyn 1912, collasant eu merch Anne Jones, ac yn yr haf dylynol, collodd Mrs. Jane Breese ei hanwyl briod, John R. Breese, ac yn Tachwedd 24, 1914, collasant ei hanwyl Edna yn yr oedran tyner o bum mlwydd ac un mis a phedwar diwrnod ar hugain oed. Bu yn gwaelu am tua dwy wythnos; cafodd ymosodiad o enyniad yr ymenydd, yr hwn a drodd yn angeuol iddi. Gadawyd i alaru ar ei hoi y nain, Mrs. Jones, a'r fam a'r ddau frawd bychan, Gomer ac Abner Breese. Ar fur ganllawiau'r nef Mae Edna'n gweld eich dagraw, A dwed a thyner lef "Na wylwch hoff berthnasau; Mae cwmni'r Iesu cu, Y saint a'r engyl hoew, Yn well na'ch cwmni chwi, Er cystal ydoedd hwnw."—J. B.
IMRS. MARGARET REES, OAK HILL,…
I MRS. MARGARET REES, OAK HILL, O. Merch ydoedd Margaret Rees i John a Nance Thomas a ymfudasant i Oak Hill o Nantyrhedin, Trelech, Sir Gaer- fvrddin, yn 1841. Mae y Patriarch Dan- iel Ddu yn cofio y dydd yn dda. Yr oedd gyda hi a'i rhieni ei chwiorydd Betsy (Mrs. W. W. Morgan), Nancy (Mrs. John J. Jones) gyda ei brodyr, Dafydd a John. Ganwyd hi Mehefin 19, 1837. Prynasant fferm ger Oak Hill. Yno y ganwyd Howell a Mary (Mrs. John E. Evans); John, Nancy a Mary sydd yn awr yn fyw. Teulu crefyddol neillduol oedd y teulu hwn; yr oil yn aelodau cyson a gwerthfawr yn eglwys Gvnulleidfaol Oak Hill. Am dros dri chwarter canrif, mae y teulu hwn wedi bod yn flaenllaw gyda phob mudiad er da yn y gymydogaeth; Nancy a John wedi dyfod yn sylfaeni corfforiaethau gweithfaol helaeth a phwysig a'r oil o'r teulu ynddynt eu hunain neu trwy briodas yn gysylltiedig a phrif drafnid- iaethau y gymydogaeth yn awr. Saif y Thomas Block yn nghanol y dref; y block harddaf, y mwyaf, y talaf (three story), eiddo John J. Thomas, yn golofn goffa brydferth fel tystiolaeth i'w medr a'u dawn. Ymbriododd Margaret yn 1860 a Thomas Rees a ddaeth yma o Llan- dysul yn 1852. Prynasant fferm ar yr hon y buont byw hyd ei farwolaeth ef yn 1909. Gwerthodd hi y fferm a phryn- odd le llai yn y gymydogaeth. Yno y bu hi byw hyd o fewn ychydig wyth- nosau i'w marwolaeth. Ni chafodd blant, ond ni wnaeth hyny ei rhwystro i gael cerddoriaeth swn diniwed y rhai bach. Cymerodd hi i'w chartref ac i'w chalon y baban Annie, a gofalodd am dani gyda medr a thynerwch mam hyd yr ymbriododd a Mr. William D. Rees. Traetha Mrs. Rees gyda. hyawdledd tyn- er am ei gofal a'i chariad. Wedi i Annie ymbriodi, cymerodd Mrs. Rees Minnie a chafodd hi eto bob gofal a thynerwch. Mae hithau yn dwyn y dystiolaeth uchaf i Mrs. Rees fel dynes gall a da. Arosodd Minnie gyda hi hyd y diwedd. Yn ei chystudd maith a blin, amlvgodd Mrs. Rees awydd myned i gartref W. D. Rees er diweddu ei hoes. Oddi yno yr hedodd ei henaid i wlad y gwawl, foreu Mercher, Mawrth 24, 1915. Cafodd bob gofal a thynerwch allasai cariad, celf a chyfoeth estyn iddi. Yr oedd yn ddynes rinweddol a rhag- orol ar lawer ystyr. Bu yn aelod ffydd- lawn a gweithgar yn yr eglwys Gynull- eidfaol er yn ieuanc (dros haner can- rif). Yr unig ofid gafodd yr eglwys oddiwrthi oedd ei chladdu. Yr oedd yn ddiwyd, yn ddystaw, yn ddarbodus, yn frenines cadw ty, yn mwynhau gweith- redu elusengarwch, ond yn ddystaw bach. Yr oedd yn cadw ei hun bob am- ser o'r golwg. Cafodd angladd parchus a lluosog, ddydd Gwener, Dr. G. James Jones (Llew o'r Llain) yn gwasanaethu yn y ty, yn y capel ac ar lan y bedd, yn cael ei gynorthwvo yn y capel gan y Parchn. R. O. Williams, D. Thomas, R. Jones a Mr. Parkins. Claddwyd hi yn mynwent y Cynulleidfaolwyr, He mae yr oil o'r teulu cvntefig sydd 'wedi ein gadael yn gorwedd hyd nes y bydd "Holl ddorau beddau y byd Ar un gair yn agorvd." Duw fyddo yn noddfa a nerth i'r rhai sydd yn galaru.—Cyfaill.
I Y DIWEDDAR ROBERT WILLIAMS,…
I Y DIWEDDAR ROBERT WILLIAMS, ROME, N. Y. Nos Wener, Mawrth 12fed, yn ys- byty Rome, N. Y., bu farw Robert Wil- liams, o'r lie hwn yn 58 mlwydd a 10 niwrnod oed. Ei afiechyd oedd y Bright's disease. Ganwyd Mr. Williams yn mis Mai, 1856, mewn ffermdy o'r enw Tyddyn Uchaf, plwyf Llanor, ger Pwllheli, Arfon, G. C. Ei rieni oeddynt John ac Ann Williams, ei fam yn wraig neillduol o grefyddol. Pan oedd Robert ond 13eg oed, bu farw ei dad, a chan mai ef oedd yr unig fab,daeth gofal y tyddyn i'w ran ef. Pan oedd yn 17 oed derbyniwyd ef yn bregethwr yn eglwys Rhosfawr, ac yn ddylynol yn aelod o'r Cyfarfod Misol. Ordeiniwyd ef yn 1882, yn Nghymdeithasfa Llangefni, Mon, a chafodd alwad i fugeilio eglwys Seisnig Nant Gwtheyrn, a bu vno dair blynedd. Bu yn ddylynol vn bugeilio eglwys Texi- ycaerau, yn Lleyn, ac yn 1888, daeth ar ymweliad a'r wlad hon, a chafodd dderbyniad caredig. Wedi blwvddvn arall yn Nghymru, ymfudodd drosodd i'r talaethau a bu yn gwasanaethu èg- lwys Rome am saith mlynedd, ac eg- lwys Coaldale, Pa., am dair blvnedd. Bu'n briod ddwywaith. Yn 1890. vm- briododd a Miss Mary Williams. Rhyd- lios, Lleyn, yr hon fu farw Mawrth 1892, gan ei adael ef a'i ferch fnch i alaru eu colled. Yn 1899, yr ail waith ymunodd mewn priodas a Miss E. Jones, Rome, yr hon gydag un mab sydd wedi eu gadael yn alarus. Cv- merodd yr angladd le o'i gartref 309 W. Court St., prydnawn Mawrth, gW;1,- sanaethwyd gan v Parchn. J. Is^nc Hughes. TTtiea; Thomas E. Jones, Nel- son a Dr. Roberts. Rome, a canodd y pedwarawd amryw ddarnau yn Gvm- raeg. Yr oedd y blodau yn lluosog. Yr arcligludwvr oeddvnt: William R. Wil- liams, o Utica; Robert 0. Williams, Llanrwst; John S. Williams, Hugh Wil- liams a William J. Williams, o Romp. Gedy mewn galar Mrs. WmhTYJ8 a'i mab. Oswald, a Miss Marv Williams, o Buffalo, N. Y., sef ei ferch o'r briorlas p-vntaf. Mae iddo ehwaer yn Lerpwl, Lloegr. Dymunir ar i bapyrau Cymru godi yr uchod.
Y DIWYGIAD A'l ALWADAU. I
Y DIWYGIAD A'l ALWADAU. I Gan Mr. Wm. Edwards, Chicago. I Bydd blynyddoedd 1904-05, yn aros yn fyw yn nghof a phrofiad llawer o fei- bion a merched Cymru, fel myneg-byst roddes gyiriad newydd i'w bywyd. Llawer ac amrywiol ydoedd y galwad- au. Clywoud rhai y "lief ddistaw fain" yn eu galw o eithaf pyllau llygredig- aeth, aflendid a thrueni, i adael eu ffyrdd drygionus ac ymchwelyd at yr Arglwydd; a diolch Iddo, ufuddhasant. Clywodd eraill hefyd, ydoedd o fewn y gorlan lef nefol yr lesu yn gorchymyn iddynt "roddi heibio bob twyll a rhag- rith," a chysegru eu hunain o'r newydd yn ngwasanaeth "Bugail ac Esgob eu heneidiau." Clywsom rai yn addef nad oeddynt wedi ei adnabod erioed cyn hyn, ac yn y datguddiad newydd o hono, yn tori allan mewn gorfoledd ac yn ail gyfamodi ag Ef. ¡ Parch. W. M. Phillips. Clywodd eraill lais y Bugail mwyn yn y comisiwn roddes i'w ddysgyblion "Ewch i'r holl fyd a phregethweh yr efengyl i bob creadur" ac mewn gwy- leidd-dra, ymostyngodd amryw ac ufuddhasant i gymellion yr Ysbryd sanctaidd. Er cymaint y beio fu, ac y sydd, ar y diwvgiad, credaf fod llawer o achos diolch am dano, pe bai ond am y talentau dysglaer ddeffrowyd ac a loywyd drwyddo, heb son am yr ugeiniau o'm eyd-fforddolion fu gynt yn gaeth gan lyffetheiriau pechod, ond yn awr "a'u traed yn gwbl rydd," ac yn addurn i grefydd ein Harglwydd a'n Hachubwr Iesu Crist." Amcan hyn o ysgrif, yn benaf, yw rhoddi cipdrem frysiog o hanes un o'r rhai y eyfeiriwyd atynt glywodd yr al- wad i fod o hyn allan yn "bysgotwr dynion," sef y Parch. William M. Phillips, B. A. gynt o Jo^i^town, Pa., yn awr yn bu- geilio y praidd yn eglwysi Jerusalem, Wales a Bethesda, Wisconsin. Gwn fod iddo lu o gyfeillion yma a thraw yn y Talaethau yma sydd yn teimlo dyddordeb dwfn ynddo, garai ddarllen ychydig o hanes ei yrfa Iwvddianus fel efrydydd a phregethwr, a chyda'ch caniatad a'ch hynawsedd Mr. Gol., ty- biais fod yr amgylchiad presenol yn ei hanes, sef, ei sefydliad yn Wales, Wis., yn fantais ragorol i wneyd hyn. Brodor o Rhosllanerchrugog, G. C., eglwys Capel Mawr, lie hefyd er yn foreu, y cafodd bob mantais i ddadblygu y dalent a'r galluoedd oedd ynddo. Man- teisiodd ef, fel llawer seren ddysglaer arall, yn enwedig ar ol gwres y diwvg- iad, ar gymdeithas enwog y "Ford Gron" ac yma cafodd flas ar ddarllen, a symbyliad i arfer siarad a dadleu yn gyhoeddus, a phob cefnogaeth i fyned yn ei flaen fel pregethwr. Goddef, mi wn, i mi ddyweyd, er fod awyddfryd am fod yn bregethwr yn Ilechu yn ei fvn- wes er yn blentyn, na wnaeth ddim ymdrech neillduol i gymwyso ei hun i gyraedd y nod yma, hyd yr adeg y de- ffrowyd ef gan y diwygiad. Clywais ef yn dweyd lawer tro, mai mewn ffordd o alw ieuenctyd i waith y daeth yr alwad ato, ac fe'i meddianwyd a syched an- gerddol am ysbryd gwaith, am wybod- aeth, ac am ysbryd i gysegru ei fywyd i gyhoeddi ei Waredwr yn Geidwad pechaduriaid. Amser caled yn ei hanes ydoedd hwn; clywai'r alwad o hyd, ac eto gwyddai mor anmherffaith ydoedd ac mor annghymwys i'r gwaith; ond ca- fodd oleuni a gwrolder ddigon i fynd yn ei flaen. Ond cadw hyn mewn golwg ac hefyd, nad oedd ond wedi der- byn addysg' elfenol yr Ysgol ddyddiol-- ysgol y cyffredin-a mynai fyned er yn icuanc i weithio i'r pwll glo, gwelwn mor gaddugol ydoedd ei ddechreu i barotoi i'r pwlpud Cymreig a gwelwn oddiwrth ei safle yn Ysgol y Bala, a'r Brif Ysgol yn Mangor, mor benderfynol yriymroddodd i gael addysg, i ddiwvllio ei feddwl, ac i gymwyso ei hun i waith mawr ei fywyd. Ymgyngorodd a'i weinidog, y Parch. Robert Jones (Aberdyfi yn awr) yr hwn a'i b,rogo(ld i fynd yn ei flaen. Haf 1906, gadawodd ei oruchwvliaeth yn y pwll glo, a bu am gyfnod dan ofal Mr. E. C. Price, County School, Ruabon. Yn mis Medi 1906, eisteddodd arholiad Ysgol Ragbarotoawl y Bala a daeth allan yn ail ar y rhestr, a dechreuodd ar ei efrydiau fel "Student yn y Bala," dan ofal yr athrawon Proff. J. Owen jor-e- B.A. (fu ar yimveliad a'r wlad hon yn ddiweddar) a'r Proff. Tom Evan, M. A., B. D. Tra y bu yma, ym- pflodd o ddifrif yn ei wersi. Edrvchir arno fel un o'r efrydwyr m'oyvaf diwyd fu erioed yn y Bala. Gweithiodd yn galed ac yn ddvgn ncs a d.vdd. Prawf o hyn yw y ffaith ddarfod iddo gadw ei bun ar ben y rhestr yn ei ddosbarth am dair blynedd-cipiodd y brif wobr bob blwyddyn, enillodd ei ys!!ol yn rhad, a thrwv hyny arbed treuliau ar- ianol, nid bach, i'w deulu adref. Er ei" glod y. dvlid dyweyd, iddo gadw mewn cof amgylehiadau cyfyng ei deulu, a'u haberth: a bu hyny 'yn foddion i'w gadw yn gynil, yn ofalus, ac yn egniol, er dangos ei werthfawrogiad o'u ha- berth mawr. Yn yr haf 1909, nasiodd arholiad y "Welsh Matriculation," ac yn Medi yr un flwyddyn, enillodd y "Bala Scholarship," ac ar bwys hon, aethai i'r Brif Ysgol yn Mangor, ac yno o dan hyfforddiant Dr. Arnold, Dr. Witton Davies, Dr. Hudson Williams a'r Ath- raw J. Morris Jones, MA., ymdaflodd i faesydd newydd a thoreithiog gwybod- aeth. Groeg ydoedd ei hoff efrydiaeth, a gwnaeth "specialty" o'r gangen hon o wybodaeth, ac ar ol gyrfa ddysglaer a llwyddianus yn y Brif Ysgol, ar ben tair blynedd, graddiodd yn anrhydedd- us, yn B.A., mewn Groeg ac Hebraeg. Wedi gorphen ei gwrs yma, yr oedd yn ei fryd gynyg am y "Pierce Scholar- ship," Bala, a chynyg am y radd o B. D. ond daeth galwad iddo o eglwys Johnstown, Pa., yn yr haf 1912; derbyn- iodd non, a- dechreuodd ar ei waith yno fis Medi yr un flwyddyn. Llafuriodd yno yn ddygn am ysbaid o ddwy flyn- edd gyda graddau helaeth o lwydd- iant, a chynyddodd yr eglwys yn agos i gant yn ei haelodaeth. Fe'i hordein- iwyd, wedi boddloni arholwyr Cyman- fa Gorllewin Pa. a Ohio, yn mis Tach- wedd 1913, yn Cincinnati, Ohio. Fis Medi diweddaf, ymddiswyddodd fel bugail Johnstown, Pa., gyda'r bwr- iad o fyned i Brif Ysgol Princeton, N. Y., i gymeryd "post graduate course," ond er ei siomiant, deallodd wedi ym- gynghori a'i feddyg, nad oedd ystad ei iechyd yn gryf, penderfynodd gymeryd rhai misoedd o seibiant yn hinsawdd gynes ac adfywiol California. Tra yn gofalu am y ddiadell yn Johnstown, Pa., suddodd yn ddwfn i serch yr aelodau, yn enwedig y plant a'r bobl ieuainc. Bum yn aelod o'i eglwys am 4 mis a chefais fantais i weled a sylwi drosof fy hun, eu bod yn coleddu syniadau uchel am dano fel pregethwr ac ar- weinydd, a bod ei wasanaeth yn werth- fawr a chymeradwy ganddynt. Pan y cyflwynodd ei ymddiswyddiad parodd ofid cyffredinol drwy yr eglwys, ac nid gormod dyweyd, fod yr eglwys yn glwy- fus byth. Buont yn anmharod i gyd- synio ag ef ac i ollwng gafael arno, ac er iddo ar gais yr eglwys ail ystyried ei ymddiswyddiad, glynu wnaeth yn ei fwriad, a throi am y Gorllewin. Ar ei ffordd gwasanaethodd eglwysi Jeru- salem a Bethesda, Wales, Wis., am ys- baid o fis, a gadawodd arogl esmwyth ar ei ol, yn wir, y fath ydoedd yr ar- graff a'r dylanwad drwy ei bregethu grymus, fel yr ymserchodd yr eglwysi ynddo, ac yntau yn yr eglwysi, a'r can- lyniad fu iddynt gael eu dyweddio i'w gilydd lonawr y flwyddyn hon. Bu eglwys San Francisco yn daer, ac yn erfyn iddo dderbyn galwad oddi yno, ac er mor ddymunol fuasai byw a gweithio yn hinsawdd deg y Gorllewin, gwell ganddo gorlan fach yn nes i'r dwyrain. Fel un fagwyd ar fronau yr un eg- lwys ag ef yn Nghymru, ac o fod yn aelod o'r eglwys yn Johnstown, Pa., cefais bob mantais i'w adnabod, ac i chwilio am ddirgelwch ei Iwyddiant. Cymerais dyddordeb ynddo ar hyd ei yrfa athrofaol a phregethwrol, a rwy'n llawenhau gyda llu eraill yn y llewyrch a'i dylynai yr holl ffordd; ac yn hyfryd genyf ddwyn tystiolaeth iddo fel gwr ieuanc o gymeriad dilychwin, sydd o ddifrif gyda phob peth. Fel gyda'i wersi, felly yn y pwlpud, yn y seiat, gyda'r plant a'r bobl ieuainc, gwr ieu- anc o ddifrif ydyw, ac yn ymdaflu a'i holl egni, a'i holl ysbryd tanllyd a brwdfrydig; ac a'i holl nerth i waith ei fywyd. Yn argraff adawai ar bawb o'i gydnabod yw ei fod yn cario allan yn llythvrenol gyngor y pregethwr "Pa beth bynag yr yma,flo dy law ynddo; gwna a'th holl egni." Terfynaf gyda dymuno yn ngeiriau awdwr yr Epistol at yr Hebreaid, "A Duw yr heddwch yr hwn a ddwg dra- chefn oddiwrth y meirw ein Harglwydd Iesu, Bugail Mawr y defaid, trwy wned y cyfamod tragwyddol. a'ch perffeithio yn mhob gweithred dda; i wneuthur ei ewvllys ef, gan weithio ynoch (yn fu- gail ac eglwys) yr hyn sydd gymeradwy yn ei olwg ef, trwy Iesu Grist."
PARCH. CHARLES W. RECORD,…
PARCH. CHARLES W. RECORD, I CANTON, O. Llawen genym allu rhoi yma ddar- lun o'r Parch. Charles W. Record, yr hwn sydd wedi ei alw i fod yn weinidog yr eglwys newydd o eiddo y Cynull- eidfaolwyr yn y ddinas hon. Torodd y Parch. Record ei gysylltiad ag eglwys yr United Brethren, Canton, 0., yn Gorphenaf diweddaf. Gwasan- aethodd yr eglwys hono yn ffyddlawn am ysbaid deng mlynedd, a bu yn hyn- od o weithgar a llwyddianus yn ystod yr amser hwnw. Pan dderbyniodd yr alwad i'r United Brethren Church yr oedd ynddi 500 o aelodau, ac ar ei ym- adawiad rhifai 2,500 o aelodau, gydag Ysgol Sabbothol o 4,000. Apeliwyd at yr Esgob a'r Gynadledd am adeiladu eglwys newydd yr United Brethren yn y ddinas, a gwrthododd yr Esgob.Daeth chwech chant o'r aelodau allan gyda'r Parch. Mr. Record, a phenderfynwyd ymuno a'r Cynulleidfaolwyr, ac mae er- byn hyn dabernacl wedi ei adeiladu ac eisteddle i 1,100 o bobl. Parch. C. W. Record. Mae dros 900 o chartered members yn yr eglwys yn barod. Adeiledir yr eglwys Gynulleidfaol Seisnig newydd mor fuan ag y mae yn bosibl ar fan prydferth o dir yn werth $15,000. Pan adeiladwyd y tabernacl rhoddodd y gwyr a'r gwragedd eu gwasanaeth yn rhad; ysbryd ardderchog yn ymddang- os yn mhlith y bobl. Mae y Pardh. Mr. Record yn caru ein cenedl ni, ac mae bob amser gyda'r bobl gyffredin. Mae yn sefyll yn y rheng flaenaf yn mhlith gweinidogion y ddinas. Tom Richards o New Castle, Pa., yw arweinydd cor yr eglwys a chor ar- dderchog ydyw; un o'r corau goreu yn y cylch hwn. Mae Tom yn barchus iawn gan bawb, yn enwedig aelodau y cor. Rhoddodd Van Kirk, contractor mawr yn y ddinas, ei wasanaeth yn rhad ar y tabernacle, ac mae yn sefyll yn gefn i'r gweinidog. Cynaliwyd y gwasanaeth am ychydig fisoedd yn y Shantz Garage. Ymddiswyddodd Mr. Shantz fel trysorydd o'r U: B. Church. Dyma'r dyn a auangosodd bob parch i'r efengyles Maggie Bevan. Mae y tabernacl gogyfer a chapel newydd y Bedvddwvr, rhwng 5th a 6th Streets, neu congl Shorb St.
CAMBRIA, WIS.
CAMBRIA, WIS. Mawrth 29, 1915.-Yn ystod y mis presenol, bu farw John Parry Jones a'i briod. Ymddengys i Mrs. Jones fyned i'w gwely yn hollol iach ac yn foreu, cafwyd hi yn farw heb i'r un o'r teulu wybod dim; ac yn mhen pythefnos bu farw ei phriod, J. W. Jones. Yr oedd ef wedi cael ei barlysu er ys rhai mis- oedd ac o'r diwedd yn methu llyncu dim Iluniaeth, ac felly y bu farw yn 59 mlwydd oed. Yr oedd yn fab i'r di- weddar John Parry Jones, Portage, Prairie; amaethwr adnabyddus iawn ddeugain mlynedd yn ol, yn y cylchoedd hyn. Tybiwyf fod Mrs. Jones wedi cael ei magu tua Powell, S, Dakota; o'r hyn lleiaf yn y dalaeth hono y bu iddynt briodi. Gadawsant bump o blant bach amddifaid; pedair merch ac un mab, yr ieuengaf o'r merched yn ddeuddeg oed, a'r unig fab yn ddeunaw oed. Dangos- odd y wlad a'r pentref y cydymdeimlad llwyraf a'r teulu yn yr amgylchiad trwy droi allan i'r angJaddau. Yr oedd y capel wedi lenwi. Daeth Mr. a Mrs. Davies, o Ipswich, i'r angladdau. Da genym wybod fod digon o eiddo wedi ei adael ar ol i'r plant bach i gael gorphen eu magu. Parch. D. Evans Jones oedd yn gweinyddu, a daearwyd hwy yn mynwent Cambria. Mae yn ymddangos fod ymdrech ad- new7v-dclol eto eleni i ail godi saloon yn Cambria, ac felly mae y dirwestwyr yn torcni eu llewvs i'r frwydr. Bu y Parch. Mr. Jones yn rhoddi araeth ar- dderchog yn ei .aapel ei hun (Presbyter- ian) am chwarter wedi tri ar y wyth- fed-ar-hugain cynfisol i'r dynion vn unig, a'r hwyr yn nghapel y Cymry gan v Parch. Mr. Parry yn Saesneg i lond y capel o gynulleidfa o bob llwyth, iaith a chenedl. Ni chlywyd gwell areithiau yn erbyn saloons oddi ar pan mae y symudiad wedi cychwyn. Gobeithiwn y bydd yn sych.-Achlysurol.
r O'R TWR. '
lywydd Prydeinig droi y gynan ar y Scharnhorst, flagship y gelyn. Yn mhen y pum awr yr oedd hono wedi ei thyllu ac yn suddo yn araf, ond gwrthodai y dynion roi i fyny, a safasant yn rhesi ar y dec—dros 700 o honynt, dan ganu nes i'r llong fyned i lawr dan eu traed, a'r tonau eu claddu!! Beth fuasai yn pery i fodau dynol ymddwyn fel hyn ond an- ffyddiaeth? Rhoddodd William, dro yn ol, orchymyn i'r milwyr gyraedd -glan y mor, ar gulfor Dover "costied a gostio," heb un gofal faint o fywydau gollid. Darfu i'r Hong Germanaidd Emden suddo o 20 i 25 o longau y gelyn. Nis gellir ei beio am hyny. Dyna oedd ei gwaith. Ond a oedd yn iawn iddi arfer twyll; rhedeg i fyny faner Japan a myned i harbor Penyang yn niwedd Hydref a suddo dwy long felly? Tua dechreu Rhagfyr yr oedd yn ngenau yr afon Hoogli, anfonodd y cadben air i Calcutta: "This is the British cruiser, Hampshire. Send us coal and provi- sions." Cychwynodd bad i lawr yn un- ion gyda supplies., ond cyfarfu hwn a chwch Italaidd yn dweyd mai y rhyfel- long Emden oedd hon! Wrth son am Athrawiaeth Monroe, gofynodd rhyw bapyr yn y wlad hon a fyddai gan y Germaniaid hawl i lanio milwyr yn Canada. "Yes," meddai papyr arall, "the Germans have a right to land troops in Canada or in the Moon." Hyny yw, nid oes right na wrong yn perthyn i Germani. Dywed meddyg yma, sydd wedi bod vn Ge-mani yn efrydu, fod y-io lawer o infresoldeb-lawer iawn o blant an- nghyfreithlawn. Nid yw y Ilywodraeth yn cefnogi hyny, ond mae gan y llyw- odraeth ysbytai i'r mamau, He y dygir y plant i fyny, yn enwedig y bechgyn bach yn y modd goreu er mwyn iddynt fod yn filwyr i'r llywodraeth! Mewn gwesty yn ddiweddar tarewais ar offeiriad Pabaidd dyddorol iawn, genedigol o dref New York, wedi bod yn yr ysgol yn Milwaukee, ac yn Frei- berg, Germani. Holais ef am yr ymladd dau fywyd yn mhlith yr efrydwyr. "0 yes," meddai, "there is a law in Ger- many against dueling, but if a German military officer is challenged to a duel and refuses he is looked upon as a coward and loses his position in the army. I knew many students who went to the Doctors and had cuts made across their faces that would leave ?oa'-s, so that people would think they had fought duels." Beth ellir ddysgwyl o wlad lie vr addolir rr ilwroliaeth fel hyn? Both am grefydd yn Germani? Isel yw crefydd yn Germani, o herwydd isel iawn yw duwinyddiaeth yno. Hoffwn i rywun yn rhywle enwi duwinydd ym- ddiriedol yn Germani yn y -ganrif neu y ganrif a haner ddiweddaf. Y pump mwyaf adnabyddus, hwyrach yw Schleiermacher, Tholuck, Dorner, Rit- schl, a Harnack. Cododd y cyntaf y wlad yn uwch mewn rhyw ystyr nag oedd o dan y Rhesymolwyr. Ond gwrthodai y Beibl fel safon. Cymysgfa oedd ei gyfundraeth o dduwinyddiaeth wael ac o athroniaeth bwdr. Tholuck oedd y goreu o honynt, hwyrach. Uni- versalist, yn dal Second Probation oedd Dorner. Wedi y Mediating School ar 01 Schleiermacher daeth ysgol Ritschl tua 1870, "reducing religion to a vain and fatuous sentiment and rejecting all objective truth as such." Dyma Har- nack yn gwadu fod llyfr y Dadguddiad yn ganonaidd, a llu o heresiau eraill. Os oedd duwinyddion y wlad fel hyn, beth am eraill. "Os yw y goleuni sydd ynoch yn dywyllwch, pa faint fydd y tywyllwch ?"