The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser

ESGOB LLNELWYYN EGLWYS GAD- EIRIOL SANT PAUL, LLUNDAIN. Gydct phleser illawr Yt. ydyru yn cyhoeddi y bregeth ganlynol, yr hon a draddodwyd «ran Esgob Llanelwy yng nghlyw miloedd o'n cyd- wladwyr yn Eglwys fawr Sant Paul yr wythnos ddiweddaf. Gwyddom y darllenir hi gyda bias gan ein darllenwyr o Ephesiaid ii. 14.—" Canys efe yw ein tanguefedd ni yr hwn a wnaeth y ddau yn un, ac a ddattododd ganol-fur y gwahaniaeth rhyngom ni." AMGYLCHIAD digymmhar yn hanes ein cenedl yw'r gwasanaeth hwn. Beth yw'r iaith ddieithr hon sydd yn llenwi gylch eang prif-eghvys prif-ddinas y byd ? i i c llywodd muriau yr eglwys ardderchog ac aanesy tldol lion erioed iaith fwy grymus, fwv ystwyt i, f\yy toreithiog yn swnio t"wy ei holl Z3 eangder; m fu cerddoriaeth mor fel is ei thon, moi" swynol ei pheroriaeth yn adsain o gongl i ;m a gongl, yn awr gan ddistaw sisial yn nofio fel Z5 awel fwyn y gwanwyn, yn awr fel sain udgorn yn tarleisio ac yn esgyn i fyny hyd at y nendwr mawreddog sydd yn ein cysgodi fel entrych zn y serlog y flurfafen. Ond clustfeiniwch yn fwy astud. Nid iaith ddieithr yw hon, ond iaith trig- olion boreuol y deyrnas nid iaith ymffrostgar y buddugoliaethwr ond iaith a hoffa'r cywair lleddf. Cilio, cilio o flaen Hit anorchfygol y Saesoneg, dyna banes yr iaith Gymraeg, ac fel eu chwiotydd ieithoedd heddyw ni adewir iddi ond llain o dir ar Ian mor y Gorllewiri. Ac y mae y Saesoneg fel y Ilanw yn gorlifo dros y wlad, ond fej creigiau uwcbben y dyfroedd gwelir yma a thraw enwau Cymraeg, adfeilion yr hen iaith, ar eglwvsi a phentrefi, ar afonydd a mynyddoedd tir y Sais, yn profi yn ddiammheuol eiddo pwy oedd y wlad ar y dechreu. Ond nid byw yn a grophenol yr ydym heddyw, a chan hyny nid achlysur i adgofion hanesyddol, ond achlysur 11a wn dyddordeb yn y presennol, llawn gobaith am y dytodol, ydyw hwn. Ie, yn hytrach yn ysbryd y testyn dewiswn fyfyrio nid ar ymraniadau yr atnser a aeth heibio, ond ar yr elfenau undeb a chydgordiad a fodolant ym mysg y Cymry. 0 -!•—Yr elfen gyntaf er ein cyssylltu ynghyd yw'r ffaith mai cydwladwyr ydym. Gwladein genedigaeth yw y ddolen gydiol, Cas y gwr nis caro y wlad a'i macco," gwlad y bryniau prydferth a'r afonydd gloew, bro y beirdd, cartref cerddoriaeth nis gall Cymro lai na charu ei wlad. Darn bychan a distadl o'r deyrnas ydyw Cymru, ond ni fesurir grym teimlad gwladgarol wrth faintioli gwlad. Fel engraifft, cymerwn y teimlad teuluaidd. Y mddengys cariad teuluaidd o dan amgylch- iadau isel, tlawd a chyfyng yn gryfach, yn fwy tanbaid, yn fwy angerddol nag a wna yng nghanol danteithion ac esmwythdra cyfoeth. Mae perygi i'r serchiadau naturiol golli eu purdeb, eu nerth, a'u rhinwedd yng nghanol cyfoeth. Fel y gwyddoch rhed deddf ad-daliad neu fel y gelwir hi yn y Saesoneg, the law of compensation," trwy yr holl greadigaeth, a cholli nerth y serchiadau ydyw'r gosp a delir yn fynych gan lawnder. Cyfyngu'r cylch ydyw a ffordd sicraf i ddwyshau y teimlad. Felly hefyd, os bach a chyfyng ydyw Cymru, ac isel ei bamgylchiadau, eto anorchfygol ydyw cariad y Cymro lie bynag y bo at ei wlad. IT.-Ond nid gwladgarwch ydyw yr unig elfen a una'r Cymry mewn gwledydd dieithr a phellenig. Y niae'r Cymry yn anad neb o'r teulu Celtaidd wedi cadw eu hiaith. Y mae iaith Cernyw wedi distewi gan mlynedd ynol, aphrin y clyw neb iaithyGwyddelneuiaithyrAlban yn ein dyddiau ni, ond "mae hen iaith y Cymry mor fyw ag erioed." Clywir hi nid yn unig ar ael y bryn, ac ar hyd pob dyffryn yn yr hen wlad, ond ymnytha ar aelwyd y Cymro pa un ai yn nwndwr dinasoedd Lloegr, neu trwy hyd a lied cyfindir eang yr Amerig. Os cilio y mae yr iaith Gymraeg, cilio o'r fasnach ac o'r ffair y mae, ond y mae yn parhau a phery yn iaith yr aelwyd, iaith crefydd, iaith y galon, ac ni anadla r dyn a saif uwchben beddrod yr hen iaith. Pa iaith yn y byd all ddatgan teitnladau y galon yn fwy cywir i Gymro mewn barddoniaeth, cerddoriaeth neu grefydd ? Meddyliwch am y Cymro yn ymdeithio ym ni hell o'i gartref. 0, fel y llama ei galoil os syrth ar ei glust pe ond un frawddeg o'r hen iaith anwyl. Nid rhyfedd fod hon yn elfen mor nerthol i greu undeb rhyngom fel cydwiadwyr. Ill.-Hyd yn hyn sylwasom ar elfenau a gydgyssylltant y Cymry tuhwnt i Glawdd Offa, Awn rhagom yn awr i ystyried yr elfenau a dueddant at undeb. Aroswn yma am ychydig i egluro a rheswm paham yr wyfyn pwysleisio cymmaint ar elfenau undeb. Darllenais yn ddiweddar gyda dyddordeb mawr lyfr bychan Cyn.raeg, a gyfansoddwyd gan gyd-wladwr dysgedig a thalentog. Dywed awdwr Tro yn yr .Eidal pan yn desgrifio'r wlad fel hyn am dani, Melldith yr Eidal trwy'r blynydd- oedd ydyw diffyg undeb." Ai ni raid cyfaddef a dyweyd yr un peth am Gymru, ag a ddywed yr ysgrifenydd hwn am yr Eidal, Melldith c' Cynnu trwy y blynyddoedd ydyw diffyg undeb," ac o herwydd hyn ni ddadblygwyd ac ni ddatguddiwyd eto yn eu llawnder dalentau a galluoedd y Cymry. Prif ddyled- swydd pob Cymro, gan hyny, ydyw coleddu a meithrin yspryd undeb, a dim ond i ni eu ceisio yn gydwybodol a phenderfynol, a mae digon o elfenau undeb i'w cael yng Nghymru. Dechreuwn gydag un o'r elfenau annhebycaf i lyfnu llwybr undeh, sef dadleuon gwleid- yddol neu'r byd politiciadd. Beth ddylai tod prif amcan ymdrech y gwir wladgarwr ? Gwelliant ei wlad, nid llwyddiant plaid neu sect, llawer llai ei lwyddiant ei hun. Gall ymgais politicaidd gynnorthwyo, ond nis gall sicrhau, Ilwyddiant a llesiant y wlad. Ymddibyna pob ymdrech cenedlaethol yn y pen draw ar gymmeriad ac ymdrechion y bobl eu hunian. Ond cofiwn yma, mai moddion llwyddiant, nid eu sicrhad yw ymdrechion politicaidd. Ein pergyl yn awryw colli golwg ar yr amcan a meddwi yn y moddion. Peidiwn goddef i'n zel politicaidd orlifo ei gylch priodol, ac fel rhyw anghenfil rheibus a ffyrnig lyncu i fynu bob ymdrech, pob egni, pob dyddordeb ym mywyd cymdeithasol a chrefyddol ein gwlad. Yn hytracli ymegniwn I ZDI i reoli ein hymdrechion politicaidd, ac yn lie dadleuon digofus pleidwyr direswm a diegwyddor mynwn weled cydymdrech iach ac anrhydeddus, unig amcan a diben yr hwn yw gwir ffyniant a lies y wlad. Yn y byd politiciadd undeb mewn amrywiaeth ddylai fod yn nod ein hymdrechion. IV. Yn nesaf, elfen rymus i'n huno ynghyd ydyw dyrchatiad addysg yn ein gwlad. Y Llywodraeth wedi sicrhau addysg elfcnol i'r holl deyrnas, ond i Gymru un unig rboddwyd gan Senedd Piydain o Fawr y gynllun Addysg Ganolraddol. Y mae'r cynllun yn ein dwylaw yn awr, a dim ond i ni ei gario allan gyda doethineb, yn ystyriol, ac mewn yspryd rhyddft-ydol medwn y ffrwythau goreu, ac ym mhlith y rhai'n, nid y lleiaf fydd cynnydd undeb a chydgoriad yn ein plith. Na oddefer i yspryd sect a phlaid ddyfod i mewn a gwenwyno ffynnonell bur a byfryd addysg. V.-Ac yng uglyn ag addysg, meddyliwch am fywyd cymdeithasol ein cenedl. Y mae gwaith mawr a cblir yma. Ystyriwch amgylchiadau y bob], un dosparth yn neillduol. Amsei caled a gwasgedig a fu yn ddiweddar ar ffermwyr Cymru, ond cynddrwg ag y bu amgylciiiadau y ffermwr, beth am ygweithiwr 1 Ymwelais ag ami gartref gweithiwr mewn llawer rhan o'r wlad. Dcluriwyd fy nghalon wrth weled weithiau y bythynod tlawd, gwael, a digysur, lie y gorfodir hwynt i fyw a chodi I y teulu. Dychwel y gweithiwr gyda'r llwydnos n zn i gymmeryd y seibiant a lwyr enillodd, a hyny ZD mewn bwthyn mwy addas lawer tro i fod yn Hetty anifail nac aneddle dyn. Mor anhawdd mwynhau hapusrwydd a diwylliant o dan y fath amgylchiadau. Trecha y gweithiwr Cymreig yn fynych holl anhawsderau eu gyflwr—mawr glod yw hyn iddo; mae ami weithiwr yn wir wron, ond mawr warth i ni fel cenedl am osod y fath iau ar ei ysgwyddau. Bron gwaeth na hyn yw cyflwr y gweision .dibriod. Ai gwaelach cu cyflwr yng Nghymru na Lloegr his gwn, ond gwn yn rhy dda fod eu cyflwr yn llawer rhy isel yng Ngbymru. Nid rhyfedd y bodola anni- o "I weirdeb, gwarth a gwendid gweision a morwynion Cymru wledig. Fe fyn yr anian ddynol ddifyrwch os na chaiff hyn mewn modd priodol ac iach y mae yn sicr o'i geisio mewn modd ammhriodol a niweidiol. Dyma wrthddrych teilwng ac addas i uno ymdrechion gwladgarwyr. A gadewn y pwnc gydag un ;n t5 neu ddau o awgrymiadau ymarferol. Y ddwy nod yr annelwn attynt yw y rhai canlynol Yn gyntaf ymdrechwn sicrhau i bob gweithiwr dy cysurus yn lie y bwthyn gwael a welir yn rhy ami. Hoffwn weled ei dy, os bychan, eto yn lana diddos, y flenestri a'i, d rws yn ddifwlch, ac yma ac acw arwyddion bywyd gwareiddiedig, llyfrgell fechan ond coethedig, ac ambell i ddarlun tlws yn gwenu ar y mur. Gellir cael tlysni hyd yn nod mewn tlodi ond ei geisio. Er maint ein dychymyg a thyn- erwch ein teimlad fel cenedl ni chafodd eto y celfau cain gartref yng nghartrefi Cymru. Y mae swn a chlod 'Palas y Bobl' yn Llundain wedi gwefreiddio yr holl deyrnas. Os da hwn i weithiwr Llundain ddwvrp.ininl -J "Lv. pam lai i weithiwr Cymru. Mentraf ddweyd y dylai fod pe ond man ddarlun o hono ym mhob pentref, lie y gallai'r gweithiwr fwynhau pleserau bywyd coethedig. Os na all y gweithiwr unigol feddiannu cystal ty a'r gwr goludog, eto yn enw pob rheswm gallai a dylai y dosparth gweithiol feddu ym mhob pentref dy agored, cysurus, ac addurnedig, lIe y gallent ymgomio, yn lie ymyfed; dadleu heb gynhen ac ymhyfrydu mewn newyddiad- uron, llyfrau pur, a pher sain hen delyn ein uron, llyfrau pur, a pher sain hen delyn ein gwlad. Os na all gwladgarwyr Cymru ymuno i sicrhau manteision mor anhebgorol i feibion Ilafur diau gwegi yw eu gw ladgarwch. Pe bai rhyw elfen o gydundeb a chydymdrech yn bodoli yng Nghymru gellid sicrhau hyn yn rnwydd. Wrth deithio yn ddiweddar trwy ran wledig yng Ngogledd Cymru pasiais bentref yn cynnwys rhyw ddeuddeg cant o drigolion a ymnytbai yng nghesail y mynydd- oedd, canolbwynt masnach, bywyd, a chrefydd yr ardal o amgylch, gwelais yno chwech o addoldai eang, gwastraff, direswm, a diddiben. Beth yw'r canlyniad 1 Chwanegu tai-cyrddau diraid yw y ffordd sicraf i feithrin yspryd chwerw ymraniad a gwendid. Can mil gwell pe buasai dim ond hanner yr arian a wastrellir fel hyn er amlhau offerynau ymraniad, wedi eu cymmhwyso at ddarparu adeilad y gallai'r holl boblogaefch fwynhau ei fantais. Ni ddy- wedaf hyn o blaid yr eglwys, ond yn enw synwyr cyffredin a thros fy ngwlad. Nid oes neb all ddal fod eisiau chwech pan wnaethai tri y tro. Pe gellid cario'r cynllun uchod allan, ni ellid gor-brisio ei ddylanwad ar weithwyr a gweision ffermwyr. Maddeuwch i mi am gyfeirio at yr hen wlad fel hyn. Mae Llundain yma yn lie ardderchog yn ddiddadl, lie hyfryd am fasnach, lie hyfryd am wneyd I ffortiwn,' ond er hyny i Gymru y try calon y Cymro. Pan y mae ei lygaid yn syllu mewn syndod ar ryfeddodau LI undain a'i heglwysi byd-enwog, eto i gyd ehedeg wna calon y Cymro i'r hen wlad-i Sir Fon efallai, neu Sir Aberteifi. Gwn y llamai eich calonau yma yn Llundain pe clywech fod arweinwyr y bobl yn lie cnoi eu gilydd, yn cyduno ben a chalon i roi chwareu teg i blant y werin. VI.-Ond hyd yn hyn nid ydym wedi cyftwrdd ond ag ymyl gwisg nefol undeb. Ar gymmeriad y bobl yr ym i ymddiried yn hollol am undeb, a byth ni cheir undeb heb fod y Cariad Dwyfol yn lly wodraethu yng nghalon y bob!. ° Pa fodd y sicrheir lledaeniad y cariad yma 1 Ymddirieda llawer ar ddiwygiadau i'w ddwyn oddiamgylch. Y maent yn eistedd i lawr ac aros hyd ncs y daw cynnhwrf diwygiad i gyffroi y dyfroedd. Y ffaith yn ol esiampl a dysgeidiaeth ein Gwaredwr yw fod y bywyd ysprydol yn tyfu fel y pren yn raddol, yn ddystaw, ond eto yn gysson. Credid gynt fod ffurf arwynebol y ddaear yn effaith rhyw fath o lifeiriant neu "gataclysms," ond gwybyddir yn awr mai effaith achosion ydyw a welir heddyw yn gweithio drwy gyfres annhoredig o flynyddoedd 5 n n dirif. Y cbydig yma ac ychydig acw ydyw deddf cynnydd crefydd hefyd. Na ddiogwn ynte gan ddysgwyl diwygiad, ond ymddiriedwn yn nylanwad tawel a dibaid yspryd Crist yn ei Eglwys, yr hon yw ei gorph byw Ef, yn gweithio ar galon y dyn unigol o'r foment y derbynir ef yn faban bach wrth y bedyddfaen i gorlan y Pen Bugail hyd ei fedd. Eglwys 0 Z5 0 Crist yw yr unig offeryn all dori i lawr ganolfur y gwahaniaeth. Pa fwyaf ein gwy- bodaeth o'r anian ddynol, mwyaf y gwehyj) yr angen am yr Eglwys Gatholig- ac Apostolaidd, y gymdeithas a sylfaenwyd ac a gynnelir gan ein Harglwydd Iesu Grist. Croesawa bawb i'w brawdoliaeth ysprydol, dwyfol, ac ym mynwes yr Eglwys hon y ceir y gwirionedd, a chyda'r gwirionedd ftydd, a chyda ffydd gariad, a chyda chariad undeb, a chyda" undeb tangnefedd. s

ADOLYGIAD. Y GENINEN." Wedi cael cystal gwledd yng Ngheninen ;m ZD 0 Lonawr, dysgwyliem (er nad, efallai, yn rhesymol,) gael un gyflelyb iddi pan ddeuai zny un Mawrth ar ei thro; ond rhaid i ni gyfaddef nad yw'n dysgwyliad wedi ei lwyr gyflawni. A defnyddio gair o brosbectus ambell i ysgol rammadegol y dyddiau hyn, y mae, i'n tyb ni, ormod o'r modern side ynddi, gormod o fywgraffu cymmeriadau diweddar, neu gyfeiriadau attynt. Yn y cynnwysiad ceir enwau Cynddelw,' Syr Watcyn W. Wynn,' 'Vulcan,' 'Gweirydd up Rhvs' 'Jonathan Hughes,' I Gwilytii CalIestt." I (Yll-, 'Own Jones,' J. R. Kilsby Jores, 'D. Hugbes' Tredegar Glasynys,' 'fJ-ol- yddiin,' 'Y Thesbiad,' 'John Owen, T/n- llwyn,' 'John Pritchard, Amlwch,' 'Y Gohebydd,' 'Hiraethog,' PeNvi Emlyn, Nicander,' 'Gwrgant,' 'Iolo Trefaldwyn, 'Josephus,' Creuddynfab,' Jolm Phillips, Bangor,' 'Alaw Buallt,' a Mynyddog,'— am yr oil o ba rai y dywedir nen y cenir rhywbeth. Nid oes nemawr yn fwy hoff o'r elfen fywgraffiadol, ac o bortreadu cymmeriad mewn rhyddiaeth neu odl na ni, ond y tnae yil bossibl cael gormod weithiau o'l- livii a'n boddia fwyaf. Gyda hynyna o ragymadrodd, ni a awn ym mlaen gyda'r gorchwyl pleserus o adolvgu y rhifyn hwn o'r cyhoeddiad goreu a feddwn fel cenedl. Yn erthygl arweiniol y tro hwn yw eiddo y Proffeswr J. E. Lloyd at- Dewi Sant, a saif fel Saul, yn uwch o'i hysgwyddau, na dim arall a geir yma. Darllenasom hi drwyddi yn fanwl, a chyda'r boddhad a'r dyddordeb mwyaf, a thybiwn nad oes nemawr i ddim wedi ymddangos yng Nghymru oddiar amser cyhoeddiad Literature of the Kymry,' a ddengys fwy o graffder a chywirdeb z,Y beirniadol, o drefnusrwydd wrth gyfleu a chydarwain ffeithiau, o ddarganfod, megys yn reddfol, a gwneyd cyfiawnder a'r hyn sydd debygol mewn traddodiad mewn lien neu ar lafar, a medr i nithio yr us oddiwrth y grawn, na'r erthygl hon. Mae y Proffeswr Lloyd yn hanesydd, yn gallu cydymdeimlo a'i gyfnod, a gwerthfawrogi pobpeth a berthyna iddo. Z5 Yn ei ysgrif ceisia ddangos pa fodd y daeth Dewi Sant, ag yntau yn Ddyfedwr, yn gymmeriad cenedlaethol, yn Sant De a Gogledd, ac i gymmaint bri. I'r dirgelwch hwn cawn allwedd yn y frawddeg ganlynol 0 Z!1 Y prif gyfwng i ledaenu y son am rinweddau a gorchestion Dewi, mae'n debyg, oedd ei fuchedd neu fywgraffiad "—math arbenig o t) 2D lenyddiaeth eglwysig" a ddarllenid "yn yr eglwys y diwrnod cyn yr wylmabsant." Z5 A pan fyddai gorchestion v srwr oedd i fod yn arwr y dydd drannoeth" yn cael eu dwyn ar gof i'r bobl. Gwnaeth yr Eglwys yng Ngijymru, felly, rywbeth yn debyg i'r hyn a wnaeth yn Lloegr wrth gydasio yr heptarchi yn un deyrnas-uno De a Gogledd, gwneyd Cymru benbaladr yn un, o amgylch coffa- dwriaeth Dewi Sant. Yna dengys y Proffeswr pa seiliau oedd i boblogrwydd diammheuol Dewi Sant yn y canol oesau. Ceisia ddangos fod a fyno ei gyssylltiadau teuluol, ac (a gawn ni ddweyd) ei dueddiadau gwerinol—ei awydd gwareiddio ac efengyleiddio y 'bob],' y a'tt gwasanaethu, yn hytrach na'r penaeth- iaid,' yng nghyd a'r hyn a ddywed am dano yn y frawddeg olaf yn ei ysgrif, ei weithgarwcli n ZD C, a'i sel, a'i barodrwydd i aberthu cyrssur er -.L n mwyn y pelJDan uchat eu pwys" i'w genedl. Fel rhanau yn ei ymresymiad wrth chwilio i fewn i achosion poblogrwydd y Sant yn y canol oesau, ytudrinia a chwestiwn ei fodolaeth fel cymmeriad hanesyddol, a'r cyfnod y bucheddai. Mae pobpeth, medd y Proffeswr, yn ffifriol i'r gred iddo fodoli, ac y blodeuai rywbryd yn y chwechfed ganrif. Mae yr eglwysi, felly, a ddygant ei enw, wedi gweled 0 0 zn treigl ar fyd am o leiaf dair canrif ar ddeg a hanner. Cwestiwn arall yr ymdrinir ag ef yw Maes llafur Dewi a dyfynwn ychydig yma:- Fe'n cynnorthwyir i benderfynu pa le yr oedd maes ei lafur gan ddosparthiad yr eglwysi sydd yn arddel cyssylltiad a'i enw, Maent i'w cael i gyd yr ochr ddeheuol 11 y i'r Dyfi, a dangosodd y diweddar Broffeswr Rees (o Lanbedr) fod y rhai mwyaf hynafol o Z5 honynt yn wasgaredig bob yn ddau neu dri dros wyneb y wlad yn Sir Benfro mae Ty Ddewi, Whitchurch, a Brawdy. yn un cwr o'r wlad i gyd yn eglwysi perthynol iddo; Llanychaer a Llanuchlwydog yn y canol, Maenor Deifi a Bridell yn y ewr arall. Yn Sir Aberteifi mae Llanddewi-Aber-arth, Hen- fynyw a Llanarth yn ymyl eu gilydd; yr ochr arall i'r Sir ceir Llanddewi Brefi, Llanycrwvs, a Blaenpennal; ac yn is ar y Teifi, Bangor a Henllan. Yn Sir Gaerfyrddin ceir tyrau cytt'elvb o eglwysi dan nawdd Dewi Sant— Henllan Amgoed, a Llanddewi EfclllVe; Llanarthne ac Abergwili. Yn Sir Frycheinio"' eto, Gartiibrengi a Llanfaes Llywel a'r Tralhvug; Maesmynis, Llanddewi'r Cwm, a Llanynys. Yn Sir Ftesvfed-Glasewi-n, Colra, Rhulen, a Cregruna. Yn Sir Pynwy- Llanddewi Sgyrryd, Llanddewi Rhyddercl), a Llanddewi Nant Hodui Rhaglan a Thros- tre. Chwaneger at y rhai hyn, Llangyfelach yng Nwyr, a'r eglwysi perthynol i Dewi yn I., Sir Henffoidd, megys Much Dewchurch a n Dewshall, a cheir llonaid oes egniol o waitb, y rhaul fod ein harwr wedi myn'd trwyddo. Mae'n werth sylwi nad oes yr »ui eglwys (ag eithrio Llanddewifach), y tybir eu bod'o sylfaeniad diweddar, yn dwyn unrhyw gys- sylltiad a Dewi rhwng y Tawy a'r Wysg." Heblaw sylfaenu eglwysi ddegau i fod yn gynnifer a hyny o ser i oleuo n'urfafen ddu Cynnu baganaidd, ffurfiodd Dewi y rhai hyn yn esgobaeth, a gosododd ei gadair esgobyddol yn Nhyddewi. Ond yr ydym yn mynd yn rhy faith. rth derfynu, dywedwn fod )7sgrif y Proffeswr Lloyd yu help mawr i gael cipdrem ar amgylchiadau cyfnod tywyll iawn yn hanes Cymru, ac yn chwanegol at hyn, y zn nis gall y darllenydd lai na theimlo ein bod yn ddyledus iawn fel gwlad a chenedl i ymdrech- ion Dewi fab Non. Yn nesaf cawn ysgrif fer flasus, gan Owen M. Edwards ar Sion Dafydd Las-mae'n ddarlleuadwy iawn. Mae Yfeii, gwn, afon Gonwy Yfen o fir afon fwy," wefli cael adgyfodiad yn t,Y "0 na bai fy ngenau yn filltir u hyd, A dwfr y Teifi yn gwrw i gyd," o waith rhywun a deimlai rywbryd yn sych- edig ar ei glan. ZD Nid ydym yn tybied fod Hywel Cernvw yn gwneyd cyfiawnder a'i wrthddrych yn ei ysgrif ar Cynddelw. Nid yw yn dangos, neu m yn ceisio yn dangos, pa fodd y tyfodd y Cynddelw hwnw a anwyd yn Llanrhaiadr ym Mochnant, ac a fu farw ym Merwyn-y peth oedd, yn un o arbenigolion ei oes. Awdl bur dda yw eiddo Gwynedd ar Syr Wathin TV, Wynne, gyda'r eithriad o'r "ei, geiriau llanw a geir ynddi, er hyny, nid ydynt ond anaml. Mae Syr Watkiii yn llawn ynddi. Cawn ddesgrifiad maith (a chywir, gobeithio) o Vulcan gan Ishmael Jones, Bangor, ysgrifenwyr gwycli ar y cyfan, ond nid cywir bob amser, e.e. Dichon mai'r gal >1 dyel ymygol a (I(isgrfiadol oeddynt fw at difyiol ynddo." LLw Llwyfo sydd yn (lil n gyc a'" rluai gyntaf o'i ysgrif ar Gweirydd ap Rhys. Afedl,.I'r Llew bob mantais i ddeall Gueirydd a dengys ei ysgrif iddo ddal ar n hono. Ni a ddarllenwn y rhan gyntaf eto pan ymddengys yr ail. Nid ydym yn rhy hoff ,Y o'r I'w barhau," sydd weithiau mewn wythnosolion, a misolion, a chwarterolion o ran hyny. Yn herwydd fod pregeth yr Esgob Edwards pt 0 yn myned a chymmaint o'n gofod yr wythnos yma, rliaid i ni dori yr adolygiad y fan hon, gyda dweyd y dychwelwn ato yr wythnos n I nesaf. YR UNDEBWR CYMREIG." Mae rhifyn Chwefror wedi ein cyrhaedd, ac y mae yn llanw y dysgwYJiadal1 a gyn- nyrchwyd ynOlll gan y rhifyn oyntaf. Ni a gawn yn y dechren ysgrif gan y Parch. D. I I In n Lloyd Jones, M.A., Llandin;un, ar "Ragor freintiau y Tenantiaid Gwyddelig." Mae Mr. Jones wedi talu cryn sylw i'r Pwnc Gwyddelig, ac y mae yr ysgrif hon o'i eiddo yn werth ei darlllen. Erthygl ryrnus ydyw yr un arwein- iol, yn yr hon y rhydd y Golygydd, ni a dybiwn, rai ergydion cyfiyra a thrymion i'r Doctor John Thomas, o Lynlleifiad. Gwyr yn dda am fanau gweinion y doethawr, ac y mae yr olaf yn sicr o deimlo oddi withynt. Darnau dyddorol iawn yw y "Nodion" a geir yn y rhifyn. Dangosant chwaeth a barn o du y casjjlydd a'r detholydd. Mae yr Un- debwr yn sicr o wneyd ei ffordd yng Nghymru, ac nis gall yr effaith a ga ar feddwl 1-1 zn m y wlad lai na, bod yn fendithiol. Rhagfarn ydyw y rhwystr mwyaf sydd ar ei ffordd, I- ond drwy amynedd a synwyr cyffredin, y mae yn sicr o'i orchfygu. Rhwydd hyut iddo. Paham na ddaw allan fel cyhoeddiadau misol yn gyffredin ddechreu y mis yn lie ar ei ddiw- edd. Ond, beth yr ydys yn son—onid otZrwydd ydyw un o fanau ei ftn-dd ? Gal wed beibio eto pan y del allan, a chaiff bob croesaw yn Swyddfa y JOURNAL.

YR YMCHWILIAD HEDDGEIDWAD- OL YNG NGHEREDIGION. At Olygydd Y JOURNAL, Syii,-Caiiiateweli i mi eich Ilongyfarch ,3y ar don lenyddol uchel eich newyddiadur. Er nad wyf vn credn yn ei wleidyddiaeth, yr wyf yn ddarllenydd cysson a boddhaus o'i golofoau, z-, ac yn ddysgwyliwr awyddus am ei ymddan- gosiad wythnosol. Darllenais eich adroddiad o'r yinchwiliad a wnawd i ymddygiad rhyw bedwar o hedd- geidwaid y Sir, o dan gyhuddiad y Radical dewr JMr. Enoch Davies, ac ni ddarllenais ddim erioed yn fwy siomedig. Terfynodd yr oil mewn inwg. A oes rhywull yn ddigon hygoelus a rhagfarnllyd i lyncu y rhan fwyaf o'r dysfiolaeth a roddwyd o blaid y cyhuddiad? Ni chredaf hyny. Sarhad ac anfri ar Gynghor Sirol Ceredigion oedd y methiant truenus a nodweddai gorph y dystiolaeth. Bydd i bob Rhyddfrydwr ofidio am yr annibendod. Ni ddioddefodd y pedwar heddgeidwad ddim oddiwrth y methiant, yr hwn a fu yn fuddug- oliaeth iddynt hwy, ond gwnawd peth gwaeth na cheisio eu llychwinio hwy. Oherwydd i'r prif gwnstabl ommedd dwyn y "bobbi" i'r ymchwiliad cyntaf, cadwyd ei gyffog am chwarter, ac o oherwydd iddo godi ei gyffog, penderfynwyd ei ddiswyddo. Fel hyn y mae perygi i'r prif gwnstabl ennill cydymdeimlad C, ZD pob carwr chwareu teg, ac i gynnrychiolwyr y 1:1 tY Cynghor ar y cyd-bwyllgor golli eu dylanwad. Nis gallwn feio ein gwrthwynebwyr am ddyweyd fod y cwbl wedi tarddu o ffynnonell lygredig. Gwyddai Mr. Enoch Davies, pwy oedd ei dystion, ac, yn bendifaddef, dylai y gwr sydd yn Gadeirydd Cymdeithas Rydd- frydol y Sir, ofalu rhag dwyn ei blaid i warth zn a chywilydd. Bydd dysgwyliad pryderus yn m ein plith am weled adroddiad y pwyllgor, gin n 11) obeithio y bydd iddo wneyd y goreu o'r gwaethaf, drwy gyfaddef yn onest mai 5 n "mare's nest" oedd ei ddarganfyddiad. Yn 0 yr amgylchiad hwn gall y Cynghor a'r cyd- bwyllgor weddio Save us from our friends." —Yr eiddoch, RADICAL.

-+-- AWGRYMIADAU AM ANFARWOLDEB ODDIWRTH ADGOFION BOREU YR OES. Y jjlcntyn sydd i'r dyn yn (lad, A myn WB fod o'm dyddiau i gyd Mewn grcddfol grefydd yn 'nghyd. Bu amer unwaith pan y hyddai'r byd. A phob golygfa fcddai ef, I'w uwe]'d i mi Dan fantell o oleuni nef Gwych freuddwyd hoenus fyddent hwy i gyd, Nid ydyw'n awr fel cawn hi er's llawer dydd P'le bynag af yn awr, Boed nos, boed wawr, Y pethau welwn gynt yn llwyr o'm golwg sydd. Dychwela'r enfys ferth, A'r rlios addurna'r berth Y lloer yn lion ei bryd Rydd dro o gylch digwmwl ncn y Serlog nos mae dyfroedd byd Yn hardd a the dros ben Ardderchog beth yw'r heulwen fwyn Ond eto caf, p'le bynag af, 1'rardderchawgrwyddgynto'rddaiargael ei ddwyn. Yn awr, a clior y wig a'u can mor lion, Tra mvyfus lama'r wyn Fel wrth sain cerdd ar d wyn, Fy nghalon i yn unig deimlai'n brudd Cadd esiiiiv ytlit(I drwy brydlon ddagrau'r rudd Ad-ddychwel nerth fy mron. Mae'r ffrydiau'n chwythu yn eu hudgyrn fyth Ni chaiff fy nghalon suro'r ennyd hon Clyw yr adseiniau'n llanw'r fryniog fron, Ar gwyntoedd ataf dros gwsg faesydd chwytli, Byw yw pob peth, pob rhai, A phob pau Ymrodda'n llwyr i lawenhau, A chydag yspryd Mai Pob mil gydwledda'n cliwai Ti fab y gan, Rho Hoedd o'm cylch, gad glywed bloedd ti fugail-fachgen glan. Chwi greaduriaid dodwydd, daeth i'm clyw Eich ymgom gwelaf pa mor hardd Y nefoedd asuryn eich llawen grechwen chwardd; Mae'm calon yn eich gwledd yn byw, Deil fy mhen goronbleth syw, A'r oil o'ch gwynfyd Ilawn—proSiLdol imi yw. 0 ddrygddydd bhn pe mi'n gofidio, A'r ddaiar oil yn ymaddurno, A Mai yn gwrido, A'r plant yn diwyd chwilio, Ar bob rhyw law, Mewn myrdd o ddytirynoedd yma a thraw, Flodal1 newydd, tra'r haul yn lion, A'r llanc yn ymdatlu ar faniawl fron Fe ddaw, fe ddaw, yn llawen ïlll clyw Ond y mac pren, o amryw un, Ac unig faes a welais i fy hun, ftlynega'r ddau am rywbeth nas gwel dyn A'r briall wrth fy nhroed Ddwed felly yn ddioed I ble'r aeth yr hudlewyrn hwnw ar hynt ? Ble'r ardderchawgrwydd,a phle'rbreuddwydgynt? Ein geni sydd yn gwsg ac ebargofiad t Fe fu i'r enaid, seren wen ein bod, ? Gydgwyd a ni, fachludiad O'r blaen, o bell mae'n dod Ond nid mewn anghofrwydd hollol, inae ychwaith yn 11wyr ddiwaddol, Ond down mewn llwybr o gymyl, prydferth wawr 0 Dduw'n ffynnonell fawr Mae'r nef o'n deutu'n nhymmor boreu oes Cysgodau'r carchar sydd yn dechreu cau 0 gylch twf llanc o hyd, Ond gwel hyd fyth y goleu yn parhau,— Gwel ef a llawen fryd Y Ilanc o'r dwyrain a bellheir bob dydd Fyth yn offeiriad Natur sydd, A'r weledigaeth eirian Ag ef gyd-deithia allan Fel a'n ei flaen, ei gwel'd dry'n fwy anhawdd, Nes yng ngoieuui arferol ddydd ymdawdd. Cofleidia'r ddaiar ei phleserau'i hun Mae iddi ddyheadau'n ol ei rhyw, Dwed yn ei hagwedd mai mam dirion yw, Ac nid annheilwng nod O'r fammaeth fwyn yw gwneyd a all Er troi ei phlentyn maeth, ei gwestai'n ddall I'r swynion gynt, diddyfnu'r dyn O'r adgof am y freiniol fro mae'n dod. Gwel lane o fewn mwyniannau newydd eni, Rhyw goryn bach o hoglanc Hon chwe blwydd! Sydd, a'i orchestion bychain yn ei wydd, Dan flin ruthrgyrchoedd o gusanau'i "fami," A gwenau lad yn ei symbylu i lwydd (Jwel, wrth ei droed ryw ddarlunen neu lun- Rhyw ddarn o'i freuddwyd ef am ddynol oes, A ffurtiodd ef trwy'i newydd gelf ei hun Gwych briodas neu uchelwyl, Neu foreuddydd nen brudd arwyl Wrth hyn mae'n awr yn nglyn Ei galon, dyma'i destyn can Ac eilwaith traetha'n Ian Ymgomiau masnach, serch neu dywydd croes; Cyn hir y pethau man A deflir ganddo i ffwrdd, Caiff newydd bwnc ei gwrdd— Daw'r actiwr bach i maes fel arall ddyn ;— Ceir yn poblogi'i ddigrif chwareulawr" Bob oed ogyiiitueriadau o awr i awr Ganlynant Fywyd mewn gorymdaith fawr Fel pe ond efelychiad A fyddai'r oil o'i alwad. Ti, anfeidroldeb enaid maith yr hwn Gamgynnyrchiola 'th wedd, Athronydd myg, yr hwn hyd heddyw sydd Yn cadw'th waddol llj'gad deillion byd, Ymsuddi i lawr i'rdyfnder bythol gudd, Lle'r ymsymmuda Yspryd Duw o hyd,- Brophwyd grymus Ddoethawr mad Cynnalia'th ben mor Ilad Y gwirioneddau dretha'n hoes i gyd:; Dy ben i'th anfarwoldeb sydd yn sedd Fel mae y byd i'r dydd, yn was dan feistr, Yn wyddfod nas ceir taflu'i ffwrdd ei bwn Ti blentyn bach, ond addfed wrthddrych clod Yn ngrym nef-ryddid ar uchderau'th fod. Pam, gyda chymmaint poen y gelwi ar Y blwyddau i g'lymu 'u breichiau wrth dy war, Efelly'n dcall, a'th wynfyd dyna'n groes, Dy enaid gaiff ei lonaid yn ddioed, Ac ymarferiad arnat ddyd ei droed Mor drwm a'r rhew, a dyfned braidd ag oes. 0, hyfryd, fod ein lludw Yn dal rhywbeth sy'n byw, Fod Natur eto'n cadw Yr hyn oedd gynt mor wyw Adgofion dyddiau gynt red ynwy'n don 0 wynfyd bythol, nid y gwynfyd lion Yu fwyaf teilwng nod o'n bendith sydd- Mwynhad a rhyddid, syml-gred llanc yw hon, Ai'n fyw mewn chwareu neu yn llonydd bydd, Mor llawn o obaith ac o wae mor rhydd Nid hyn ennyna dan Fy niolch a fy nghan Ond yr ystyfnig ymholiadau sy'n Cwrdd a synwyrau dyn, Hwnt ugwyddion, ant heb lun Du ammheuon y creadur Yn crwydro oddeutu mown dych'mygol fyd, Uchel reddfau o flaen pa rai mae'n marwol natur Yn crynu fel jie'ii euog drwyddi i gyd!! 011(1 yr yiiisei-chiailtu eyiittf A'r cyn-adgofion gwanaf, Boent hwy'n beth bynnag font, Hwynthwy i ffrydli'n dydd ei tharddiad ront; Hwyntli wy yw'r prif-wawl sy'n yr oil o'n canfod; Cynnaliant—noddant ui-o dan eu liaw Try'n blwyddau trystiog fel eiliadau'n hanfod Y byth ddystawrwydd gwirioneddau ffraw Am dragwyddoldeb A wnant i'r galon galed wallgof ateb 'Docs lane na dyn Na gwr sydd fyth wrth faich gotidiau'n nglyu Eill lwyr-ddiwreiddio o honynt hwy yr un Can hyny mewn rhyw hafaidd dymmhor, Er yn y tir ym mhell, Yr enaid wcl'r anfarwol for o'i gell A'n tatlai i'r oror Eheda'n fuan at y dyfnfor,- Gwel ar ei lan y plant yn chwareu'n lion, A gwrendy ar dragwyddol swn ei dreiglfawr don. n Boed lion eich can, chwi gor y goedwig werdd Nwyflemwch ieuainc wyn Fel wrth sain cerdd ar dwyn, Una'n calon ninnau a'r gerdd, Chwi o'r ddawns a chwithau'r rhai Leisiwch, deimlwch yn ddidrai Lawen ddylanwadau'r Mai Beth os yw'r harddwch oedd o gymmaint bri Yn llwyr-golledig byth i'm llygaid i, Er nas gall neb ddwyn eto'n awr Pan eirian oedd y glaswellt a phrydferth blodau'r Ni nis gwnawn alaru'n ffol, [llawr Nerthwn yn yr hyn sy'n ul- Yng nghyn-gydymdeimlad llanc, Brawf o'i ddechre'i fod heb dranc Yn y swyn-feddyliau sy'n Tarddu o ddioddefaint dyn Yn y ffydd drwy angeu wel, A'r blwyddau ddwg athrouiaeth yn eu col.

GWLADGARWCH. Dyfynwn y llinellau prydferth a ganlyn o'r Columbia, i ddangos pa, fodd y cana yr awen Gymreig ym myd y Gorllewin wrth edrych yn ol, dros ei hysgwydd, megys, ar fryniau a broydd gwlad ei genedigaeth :— HIRAETH CYMRO. Hen Gymru, gwlad fy nbadau, Mae'tb froydd a'th fynyddau Yn anwyl gan fy nghalon, Yn felus yn fy nghofion Ffarwel, ffarwel, fy hoff, hoff wlad. Er crwydro'm mhell dros foroedd, Ac eang gyfandiroedd, ilae ui serch o hyd yn glynu, Wrth d'enw, anwyl Gymru, r tavwel, ffarwel, &c. Wrth gofio'r dyddia.i llawen, Yng ngw!a.d y gan a'r awen Mae'm di,ra 'n ffrydio'n helaeth, A'm bron yn brudd gan hiraeth, Ffn.rwel,Sm-wel,&c. Tra'n byw mewn gwlad bellenig, A'n estron ac yn unig, Yr oll wyf yn ddyniuno Cael dod i'th gol i huno, Ffarwel. ffarwel, fy hoff, hoff wlad.

"GALAN HEN.77 Yr ydym wedi derbyn llythyrau oddiwrth GcJerian" ac Ap Israel ar y pwnc uchod, ond yr ydym yn meddwl ei bod yn well i gau y ddadl yn awr, gan obeitbio y bydd i'r hyn a ysgrifenwyd fod yn foddion i ddwyn i mewn unrhyw ddiwygiadau a ddichon fod yn angenrheidiol tuag at wneyd y sefydliad mor berffaith ag sydd yn bossibl.—Y GOL.