Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
8 articles on this Page
I I
I I DEFAID—EU RHYWOGAETHAU A'U DETHOLIAD. At- gyfrif y galwad mawr sydd am gig defaid ac wyn a'r codiad disymmwth mewn catilyniad sydd wedi cymmeryd lie ym mhrisiau pob cig, y mae magu defaid erbyn hyn wedi dyfod yn gangen bwysig o amaethyddiaeth ein gwlad. Mae eangiad digyffelyb ein mas- nach, y galwad an wlan, yng nghyd a'r gwell- iantau mawrion yu y peiriannau a ddefnyddir i'w weithio, wedi bod yn foddion i droi sylw amaethwyr at y gwaith o fagu defaid, ac wedi eu bargyhoeddi i raddau fod rhoddi tir i w bori gan ddeftii-1, lie y byddo cloddiau neu wrycboedd da, yn talu yn well iddynt na'i aredig. Arweiniodd hyn yn naturiol at y gwaith o ymdrechu gwella rhywogaethau defaid, ac hyd yn oed i godi rhai newyddion. Y ddau beth a gedwid mewn golwg wrth wneyd hyn ydoedd, chwanegu swm y gwlan a'r cig, a gwellbau eu hansawdd. Ond cyn myned ym mlaen i gofnodi yr hyn a wnaed eisioes yn y ffordd bon, rhoddwn ychydig o neillduolion y gwahanol rywogaethau yn y wlad hon, yr hyn fydd yn gynnorthwy i ni ffurfio barn o • forth i'r un fwyaf priodol i Gymru. Y dosbarthiad mwyaf naturiol o ddefaid yw yr un a wneir gyda golwg ar hyd eu gwlan, ssf y rhai hir-wlanog, y byr-wlanog, a'r rhai y mae eu gwlan yn ganolig o ran hyd. 1 r dos- barth cyntaf y perthyn defaid Lincoln, Leicester, a'r Cotswolds. Yn yr ail ddosbarth ceir y Downs, y Merinos, a defaid Gymru a Shetland. A'r trydydd dosbarth a gynnwys y Cheviots, y Dorsets, &c. Dechreuwn gyda y dosbarth cyntaf, set yr hir-wlanog. Defaid Lincoln.-Defaid mawr yw y rhai hyn, eu penau a'u coesau yn wynion, asen hir a gwastad, a chorff mawr a theneu. Pwysa yr wyn yn gyffredin o 14 i 20 pwys y chwarter, a'r cnu, sef eiddo defaid yn eu cyflawn faintioli, o 8 i 10 pwys. Maent felly yn rhagori ar bob rhywogaeth Brydeinig gyda golwg ar eu maint a swm eu gwlan. Maent wedi eu diwygio yn faVrr trwy eu croesu a'r South Downs a'r Leicesters, ac oblegyd eu croesi a'r rhywogaeth olaf, gelwir hwy weithian yr hen Leicesters. Defaid Leicester.-Defaid mawr esgyrnog, hir-wlanog, oedd y rhai hyn ar y cyntaf, ac mor annyben yn pesgi feLea byddent yn barod cyn cyrhaedd tair blwyddoed, ac yr oedd eu cig yn bobpeth ond Slasus. Yr oedd, modd bynag, y swm mawr o wlan a roddent yn gryn annogaeth i'w meithrin, oblegyd y pryd hwnw y GWLAN ac nid y CIG yr edrychid mwyaf arno. Ond mae y rhywogaeth bresennol o'r Leicesters mor wahanol i'r hyn ydoedd unwaith ag y gellir dychymygu. Yn lie bod yn fflat eu hochrau, yn esgyrnog, araf i besgi, a diflas eu cig, maent erbyn hyn yn gryno a thrymion eu cyrft, bychain eu hesgyrn, a blasus eu cig, a c E) bawdd eu pesgi. Y gwr a fu yn offerynol i dwyn y gwelliant rhyteddol hwn oddi am- gylch yn y rhywogaeth hon yw Mr Bakewell o Disbley, yn swydd Leioester-gwr ag y mae y deyrnas o dan rwymau neillduol iddo am eu ymdrechion clodwiw i ychwauegu at ein cysuron cymdeitfoasol. Mae y nHjsurau a gymmerodd Mr B^ewell i ddwyn hjfcoddi amgylch yn dra djfl^rol ac addysgia^y ond ni oddef ein terfyjjflk ni ond prin eiMlodi. Yr oedd y moddi<pF h$lk>d syml, a'r effaith bron yn wyrthiol. Yr eyddor ydoedd fod "tebyg yn cynnyrchu ei debyg," ac felly pigodd allan o fysg ei ddiadell ychydig ddefaid a thuedd ynddynt at besgi, gydag ychydig asgwrn, a thymmer rywiog a llonydd, ac o'r rhai hyn yn unig y magai. Ei brif-amcan yn fc-astad ydoedd cynnyddu pob pwynt da yn- ddynt, a graddol ddileu yr un drwg ac er dwyn hyn oddi amgylch, dosbarthai ei famog- iaid a'i fyheryn yn lotiau man; fel y gallai roddi y myheryn oeddynt a'u gwallau yn fwyaf annhebyg i wallau y mamogiaid i'w cyfebru. Wedi dal ati am rai blynyddau gyda'r drefn lion, penderfynodd yn y flwyddyn 17^ ienthyca ei fyheryn dros y tymmhor cyfebru. Y swm a dderbyniai am y myharen cyntaf ydoedd 17s. 6c., ond erbyn y flwyddyn 1789, cym- maiut oedd yr awydd am ei fyheryn fel y der- byniodd ddim Ilai na 1,000 o ginis am wasan- aeth un myharen am dymmhor; a chymmaint oedd yr awydd a'r galwad am danyut, fel y cyfrif Mr Lawrence fod dim llai na £100,000 yn cael eu talu yn flynyddol gan amaethwyr y siroedd amgylchynol am wasanaeth y myheryn hyn. Yr oedd y prisiau a dderbyniai Mr Bakewell wrth werthu ei ddefaid yn gyfatebol qchel oblegyd dywedir iddo dderbyncymmaint ag 800 am un myharen, a gwerthodd un Mr Pa wet 320 o famogiaid am y swm o Y,3,200 neu £10 y pen. Nid oes ond ychydig rywog- aethau hir-wlanog o ddefaid yn y deyrnas nad ydynt wedi derbyn llawer o'u rhagoriaethau oddiwrth y Leicesters fel y gwellhawyd hwy gan Mr Bakewell. Adnabyddir y defaid pur cVr rhywogaeth hon yn awr wrth y nodau hyn: penau a choesau gwynion, llygaid dysglaer, gwddf cryf, corff trwm, cefn syth, y chwarteri 61 yn meinhau yn raddol at y gynffon, ac y maent yn hynod am y swm o irasder ailsnoi, end nid ydynt gystal oddi mewn. Mae y defaid hyn yn gofyn tir Iled dda i bori arno, ac ar y cyfryw nid oes eu gwell na'u cynt am besgi. Ildia y New Leicesters ar gadwraeth dda, fwy o swm o gig am yr un swm o luorthiant, nag unrhyw rywogaeth arall ac o ganlyniad y maent yn dra ennillfawr i'w cadw. Pwysa y myllt yn ddwy flwydd oed tua 150 o bwysau, a'r cnu yn gyffredin tua 7 pwys. Votswolds,-Porai y defaid hyn ar y cyntaf yn sir Gaerloyw, ar fryniau Cotswold, oddi- wrth y rhai y derbyniant eu henw. Maent wedi bod bob amser yn enwog am hyd eu gwlan a maint eu cyrff. Yr oeddynt yn uwch na'r rhywogaeth bresennol, yn fflat eu hochrau, yn ddiffygiol vn y chwarter blaen, ond yn llawn yn y chwarter ol, ac ni phesgent yn ieuanc. Mae liyn yn eu gwneyd yn dra, tD chymmwys i'w croesi a'r Leicesters, fel mewn gwirionedd trwy hyn rhagorant ar lioff rywog- aeth Bakewell. Y gwr a fu yn foddion i ddwyn y rhywogaeth hon i fod yr hyn ydyw yn bresennol, ydoedd Mr John Elman o Glynde, gerllaw Lewes, yn Lloegr. Trwy ofal priodol galluogwyd ef i gadw i fyny yr holl nodweddau da a feddai y rhywogaeth ar y cyntaf, ac i ychwanegu attynt yr hyn sydd o gvmmaint pwys i'r amaethwr, y possiblrwydd o fadi a phesgi nifer mwy o ddefaid ar yr un tir, a'u dwyn yn gynt i'r farchnad. Fel y Leicesters nid oes ganddynt gyrn, pen a cboesau gwynion, a thusw cryf o wlan yn tyfu ar y talcen, yn gryfach yn y gwryw nag yn y fenyw. Maent yn galed, ac yn gallu byw ar ymborth gwaelach na defaid mawr eraill, ac y mae hyn yn eu gwneyd yn llawer mwy cym- mhwys i Gymru na nemawr rywogaeth arall. Pwysant yn flwyddiaid tua 120 pwys, ac mae eu cig yn dra blasus, ond pan gyrhaeddant dros ddwy flwydd oed, maent bron yn rhy fras. Mae eu gwlan yn hytrach yn fwy garw na gwlan y rhywiau eraill, ond ar yr un pryd mae cryn ofyn am dano yn y marchnadoedd. Pwysa y cnu yu gyffredin o 7 i 8 pwys. Defaid Penau Duon Ysgotland.- TybiI mai rhywogaeth o darddiad diweddar yw y rhai hyn, wedi eu cynnyrchu trwy groesi gwahanol rywogaethau yn olynol. Mae gan y defaid hyn oil gyrn, ac adnabyddir hwy wrth eu gwyneb du, a'u llygaid bywiog a gwyllt; y corff yn fyr, a'r coesau yn fyrach na defaid cyffredin y mynydd. Maent yn dra chaled. a byddant fyw ar y grug am wythnosau pan fydd y ddaear yn orcliuddiedig ag eira, ac feHy maent yn dt'a chyfaddas at uchel-diroedd a mynydd- oedd Cymru. Mantais arall yng nglyn a hwy yw eu bod yn hawdd eu cadw mewn caeau ac yn pesgi yn fuan nes pwyso pan yn dair oed o 60 i 65 o bwysau. Mae eu gwlan yn lied fras a blewog, a phwysa y etiti 3 phwys. Maent hefyd yn lied dda am eppilio a magu. Ceir amryw rywogaetbau o ddefaid hir- wlanog eraill yng ngwahanol i-anqu y deyrnas, raegys y Romney Marsh, y South Hams yn Devonshire, y Bamptons, yr Exmoors, yr Herdwicks, &c., y rhai ydynt yn ffynu yn dda yn y manau lie maent, ond gan nad atebent i'r ffermwr Cymreig, ni byddai o un dyben rhoddi desgrifiad o honynt. Awn ym mlaen, ynte, i nodi y rhywogaethau byr-wlanog. So,i,tli,downs.-Gelwir y rhywogaeth hon o ddefaid oddiwrth v tir a borir ganddynt, sef y Downs-rhes o fryniau sialc sydd yn rhedeg trwy Kent, Sussex, a Hampshire. Nid oes gan y rhywogaeth hon gyrn eu gwynebau a'u coesau o liw brych tywyll, esgyrn bychain, a gwddw main a llyfn. Cyn eu croesi yn ddoeth a pbriodol a rhywogaethau eraill, yr oeddynt yn dra gwahanol i'r hyn ydynt yn bresennol: ysgwyddau cul ac uchel, a chwarteri ol isel a gwael, ac yn hir yn pesgi. I Elman o Glynde, yn fwyaf neillduol, yr ydym yn ddyledus am y rhagoriaethau a berthyn iddynt yn bresennol. Gofyn y defaid Hyn dir lied dda i bori arno, ac heb fod yri rhy oer. Eu pwysau pan yn ddwy flwydd oed, yn gyffredin, yw 120 pwys, a phwysa eu cnn o 5 i 7 pwys. Mae eu gwlan yn fain ac o ansawdd dda, a gwerthir eu cig am y pris uchat. Rhagoroldeb arall a berthyn iddynt, yw, eu bod yn eppilio a magu yn dda, a chyfrifir 130 o wyn i 100 o famogiaid yn eppilio ffrwythlawn. Mae croes o'r South Downs a bron bob rhywogaeth o ddefaid canol-wlancg wedi ateb yn dda. O'r rhywogaeth hon y deilliodd y Shropshire Downs, ac ar amryw ystyriaethau rhagorant ar yr hen rywogaeth yn gymmaint a'u bod yn llawer mwy a thrymach,yn cynnyrchu mwy o wlan,ac yn well am ateb mewn binsawdd oer. Maeyn debyg i'r rhywogaethhonigael ei chynnyrchu trwy groesi yr hen South Downs a'r Cluns, sef defaid Clun Forest, ar derfynau Maesyfed, Amwythig, a Henffordd. Maent yn benau lhvyd-ddu fel y South Down, a chudyn o wlan ar y talcen, ond yn llawer hwy eu gwlan, ac yn lletach a byrach eu coesau. Y Merinos a ddygwyd i'r wlad hon o Spaen yn amser Sior III., ac oddi- wrthynt hwy y deilliodd y diadellau mawrion sydd yn Awstralia a Phenrhyn Gobaith Da, Van Diemen's Land a'r Unol Daleithiau. Gwerth mwyaf y rhywogaeth hon yw rhagor- oldeb eu gwlan, oblegyd ychydig o gig geir arnynt, ond yn gymmaint a bod yr olaf erbyn hyn yn fwy pwysig na'r blaenaf i'r amaethwr, ychydig o lwyddiant fu ar y defaid hyn yn Lloegr. Maent, modd bynag, wedi ateb yn lied dda trwy eu croesi yn briodol a'r South Down, Ryeland, &c. Gelwir y cyfryw y Merino Seisnig." Y. dosbarth olaf o ddefaid y sylwn arno yw yr un Canol-Wlanog. Y Dorsets.Gwynion yw y \hywogaeth hon y gwyneb yft hir a llydan, gyda chudyn o wlan ar y talcen yr ysgwyddau yn isel, ond llydain; y fron yn ddwfn, y lwynau yn llydain, yr asgwrn yn fychan, a'r corff yn gryf a chaled. Mae cyrn gan y gwryw a'r fenyw. Mae eu cig yn hynod flasus, a phwysant pan yn ddwy-flwydd oed, tua 100 pwys. Rhagor- iaeth fawr yn y defaid hyn yw, eu bod yn dwyn wyn ddwy waith yn y flwyddyn a byny mor gynar yn y flwyddyn a mis Medi neu Hydref. Gyda magwraeth a thriniaeth briodol, bydd yr wyn hyn yn barod i'r farchnad erbyn y Nadolig neu yn gynt os dewisir, ac felly anfonir symiau mawr o'u cig i'r brif-ddinas yn ystod misoedd y gauaf, am yr hwn y derbynir pris uchel. Pwysa cnu y defaid hyn tua 6 phwys. Y Cheviots.—Lie cynte6g y rhywogaeth hon o ddefaid oedd bryniau Cheviot, rhwng Lloegr ac Ysgotland, ond erbyn hyn y maent i'w cael i raddau mwy neu lai yn yr oil o ogledd-dir Lloegr, ac ym mlaen yn uchel i Ysgotland. Rhai moel yw y defaid hyn, eu penau yn llwm a glan, eu gen yn hir, a'u gwynebau a'u coesau yn wynion. Lied gulion ydynt o ran cyrff, I ond wrth en croesi a'r New Leicesters, gwell- heir y diffyg hwn, ac mae hyn wedi ei wneyd yn y rhan fwyaf o diroedd gogleddol yr ynys, a'r canlyniad yw mai y rhai hyn yw y rbyw- ogaeth fynyddig fwyaf ym Mhrydain, ac nis gellir lai na'i hystyried yr oreu hefyd ar lawer ystyr. Rhydd Syr John Sinclair y desgrifiad canlynol o honynt, a chan fod rhanau helaeth o Gymru mor debyg o ran ansawdd y tir i'r rhanau hyny a borir gan y defaid hyn, nis gellir ammheu nad atebent i'w cadw ar fynydd- oedd uchaf Cymru. Wrth son am fryniau Cheviot, dywed-" Nid yw llawer o'r tiroedd hyn ond corsydd a siglenydd dyfnion, a gorch- uddir y ddaear yn ystod dau, tri, ac hyd yn oed bedwar mis, ag eira, ac nid yw y tywydd dros y rhan fwyaf o'r flwyddyn ond tra an- ffafriol, ond er hyn i gyd, ffýba y defaid hyn yng nghanol y rhanau mwyaf gwyllt a noeth- lwm. Mae eu ffurf yn gampus, ac mae eu chwarteri blaen yn neillduol, a nodweddir hwy gau y fath gyfartalwch manwl, fel ag i fod yn I gymmwys yr un uchder a'r rhai ol, yr hyn a'u galluoga i fyned trwy gorsydd ag eira, yr hyn nas gallai creaduriaid byr-goes ei gyflawni. Mae eu cnu yn dynach nag eiddo y Tweeddale a'r Leicester, yr hyn a'u ceidw yn gynhesach y tywydd oer, ac a'u ceidw rhag teimlo un anghyfleustra oddiwrth y gwlaw a'r eira. Maent yn arferol o gael eu hymborth trwy «rafu yr eira oddiar y ddaear a'u traed. Pwysant o 12 i 18 pwys y chwarter, ac y mae eu cig yn llawn cystal a dim a all yr uchel- diroedd ei gynnyrchu." Pwysa y cnu tua 3 phwys, ond nid yw eu gwlan lawn gystal ag eiddo y South Downs. Defaid Gymru.—Ymddengys fod y rhywog- aeth fynyddig o ddefaid Cymreig wedi para bron yr un am ganrifoedd, ond gwnaed ychydig groesiadau rhyngddynt yn ddiweddar a'r South Downs. Ym Mon ceir rhywogaeth o ddefaid mawr—penau gwynion, lied hir, corff Mr a dwfn, a'r coesau ar yr hwyaf, ac y maent ynp mhob peth yn dra thebyg i'r defaid mynyddii ond eu bod yn fwy o gryn lawer. Croesir hwy a'r Leicesters a'r Shropshire Downs fel mai nid hawdd iawn erbyn hyn yw cyfarfod a'r rbywogaeth hon yn bur. Oddiwrth yr hyn a ddywedwyd yn ljarod o barth i ragoriOn y gwahanol rywogaet|)«ilj ymddengys mai y Shropshire Dowtis yftr rhywogaeth oreu ar lawer ystyriaeth ar oV. et isel-diroedd Cymru, ac fel y sylwyd, nid y lleiaf o ragoriaethau y defaid hyn, yw, eu bod yn dra chelyd ac felly yn atteb i hinsawdd*oer a chyfnewidiot ein gwlad. Ysgrifena amaetjiwt o fawr brofiad attom mewn perthynas iddynt, a dywed "eu bod yn llawer gwell am fagu wyn na'r Leicesters, ac nid yw ond pethcyffrédiri genym i gael yr hyn a alwyd yn oen a hfroei? oddiwrthynt gyda gofal a thymmhor ffafrioll Heblaw hyny mae eu cig yn llawer g\veJ1, ai ffynant yn dda ar le llawer gwaelach, Yr ydym wedi gwneyd prawf teg arnynt." » Mewn perthynas i ddefaid mynyddig, inaae tri pheth i'w cymmeryd dan ystyriaeth wrth wneyd detboliad o honynt, sef pwysat1 aj gwerth y gwlan, y corff, a'u caledwch. Gyda golwg ar swm y gwlan, mae y fantol yn troi yn ffafr defaid penau duon Ysgotland,-ond gyda golwg ar werth y gwlan, mae'r fantaisyll. sicr yn ffafr y Oheviots. Am yr ail beth, sef y corff, daw y Cheviots yn barod i'r farchnad, flwyddyn o'r hyn leiaf o flaen y lleill. Gyda golwg ar y trydydd peth, sef caledwch. mae yn anhawdd dywedyd pa un o'r ddwy rywog- y 0 aeth sydd oreu, oblegyd mae y naill a'r llall yn L, Y alluog i ddal yr hinsawdd mwyaf llym. Ar y cyfan, modd bynag, mae y rheithfarn gyffredin yn troi yn ffafr y Cheviots, ac fel prawf o hyn, maent yn cyflym ymledu trwy holl diHog- aethau priodol y Penau Duon. Ceir y rhyw- ogaeth fwyaf o'r defaid Cymreig yng nghym- mydogaeth Cadair Idris, a byddai. croesi yj rhai hyny a'r Cheviots yn debyg o atteb yni dda. Y fantais fwyaf ddeilliedig oddiwrth hyny fyddai mwybau y rhywogaeth. Cyr- haeddid yr un amcan hefyd i raddau bychain,: 10: pe byddai i ffermwyr Arfon a Dinbych geisio! myheryn i'w defaid o blith diadelloedd Tie- faldwyn a Meirionydd. Gyda golwg ar gael wyn i'w pesgi, diammeu yr attebai rhoddi myharen Cheviot at ddefaid mynyddig, yn dda, a gellid gwneyd yr un peth hefyd er mwyn cael rhywogaeth o ddefaid tir i fod arfio yn barhaus. Ac yma nis gallwn wneyd yn well na dyfynu yr hyn a ganlyn allan, o draethawd rhagorol y Parch.. John Qwen, Tynllwyn, ar "Feithriniad a petholistd Da, Byw Gyda golwg ar ddyfod i ddeftaid- pryner 30 neu 40 o famogiaid goreu mynydd- dir Trefaldwyn neu Dalyllyn, ym Meirionydd, yn mis Medi (eu hamser cyfft edin yno i werjJMii eu mamogiaid), a rhodder attynt fyhairaarar Cluns. Cadwer yr wyn benyw, a rhodder attynt fyharen Shropshire Down ac arbyn y drydedd genhedlaeth byddant yn gyffelyb o; faint i'r hyn fuasai Shropshire Downs pur ar y tir hwnw. A bydd eu gwlan a'u cig yn well. Flwyddyn neu ddwy yn ol yr oedd boneddwr o Ogledd Cymru, yr hwn sydd yn meddu cryn ddyddordeb mewn trin defaid, yn myned am ychydig ddyddiau i'r brif-ddinas. Wrth roddi tro un diwrnod trwy feusydd ychydig yn y wlad, canfu ddefaid Cymreig' ac wyn penau llwyd-ddu yn eu canlyn. Digwyddodd iddo gyfarfod a'r perchen, ac wedi rhyw gymmaint o ymddiddan am y gwahanol rywogadthau o ddefaid, dywedai y Sais mai wyn allan o ddefaid Cymreig wedi cael myharen Shropshire Down, oedd y rhai a werthent ucbaf yn Llundain o unrhyw fath yn y deyrnasJ1 Mae hynyna yn ddigon am ragoriaeth cig y cyfryw I y ddefaid." !j i!
ABWYDOD A MORGRUG.: ;
ABWYDOD A MORGRUG.: Ymddengys taw yr abwydyn a'r moqgrugyn; yw'r ddau amaethwr goreu yn y wlad. Mae fferm y naill yn gorwedd ym mharthau tywwherusi y byd, ac eiddo y llall yn y trofanau. !f Mae y; ddau yn gwneyd llawer gwell gwaith nag a I wneir gan y ba! neu yr aradr, ac y mt yn I ychwanegu pridd llysieuol y tir. Gall, abwydod dreiddio i lawr ryw dair trofedfedd; mewn ymchwil am briddfwyd llysieiwl a adewir ar ol gftn blanhigion a yrtmt1 en' gwreiddiau yn ddwfn i'r ddaear. Oygtfc y rhanau annhreuliedig o'u bwyd i'r wy;"ft wedi myned o hono drwy cu cyrpji. Rlyf Win y gallai y porfejdir gael ei ffurfio hebgynpocthwy; abwydod yn gymmaint a'u bod ar unwuith yn awyru ac yn cyfoethegi y tir. Yn y tmfanau, lie nad oes dim abwydod mae mofcjfcttg yn gwneyd y gwaith yn eu lie. ¡¡ j
";,;¡i,!),:; BLODAU'R EIRA;…
;¡i !),: BLODAU'R EIRA; Rhydd newyddiadur Ffrancaeg o'f;enw Les Mondes hanes am ddarganfyddiad. bkriyn rhyfedd, am yr hwn yr oedd blodyddion*w*a<li clywed rhywbeth o'r blaen. Gelwir ef y blodyn eira, a dywedir iddo gael ei ddiVg^hfod gan Cownt Ant,hoskoffyn y rhan f^yaf gog- leddol o Siberia He mae y ddaear Otoan rew oesol. Ymsaetha y gwrtbddrych rhyfeddhwn allan o'r tir rhewedig ar ddydd Calan bob blwyddyn. Parha yn ei ddysglaerdeb ato jan diwrnod yn unig, ac yna 0 ymdiwdd i'w elfenau decbreuol. A ydyw felly, yri Wir? Pa fodd y gwyr y blodyn pa ddiwrnqd y mae calan Ionawr ? A pha mor hirion eji clustiau yw y blodyddion 1 i
iIS')II:n:fP';'J "PLAS GOGERDDAN.'!I:…
i IS')II: n: P' "PLAS GOGERDDAN.I: Nid oedd y d6n uchod, yr hon sydd erbyn; hyn wedi dyfod yn dra phoblogaidd, wedi' ennill nemawr o sylw hyd yn ddiweddar, a chyfrifir yn fynych nad ydyw yn heft o gwbl; ond clywais hanesyn yn cael ei a&odd am dani flynyddau maith yn ol. Yr oedd Mr John Pugh Pryse, Gogerddan, yn teithio yn Zealand Newydd, neu ar arfordir Morgilfach Botany pan un diwrnod, tra yn cymmeryd ei rawd foreuol, y darfu iddo glywed llais menyw yn canu. Safodd i wrandaw, wedi ei swyno gan y llais. Haws dychymygu na dysgrifio ei lawenydd i glywed yn y wlad bell hono enw ei gartref hoff yng Nghymru yn cael ei grybwyll mewn can. Gan gymmaint o swyn a dyddor- deb a deimlodd gwnaeth ymholiad yng nghylch y gantores, gwrandawodd ar ei hanes, a pha fodd y cawsai ei halltudio i Botany Bay. Gwnaeth fwy eto. Parodd i ymchwiliad gael ei wneuthur i'w hachos, ac i'w dedfryd gael ei diddymu, ac i bardwn gael ei estyn iddi.— ALPHA.
YMDDIDDAN RHWNG OFFEIRIAD…
YMDDIDDAN RHWNG OFFEIRIAD AC UN 0'1 BLWYFOOION. (Parhad). PLWYFOG.—Pa fodd y cafodd yr Eglwys ei gwaddoli ? OFFEIRIAD.- Trwy haelioni ytirfeddiannwyr yn yr lien amseroedd. PL.-Ai dyna fel y ffiu-fiwyd plwyfydd? OFF.-le; pan y dymunai tir-feddiannwr ddarparu ar gyfer lies eneidiau ei ddeiliaid, adeiladai eglwys gan ei gwaddoli. PL.—Yr wyf yn tybied felly taw dyma y ■' fbd" .bywiolaetbaat' ejrfwysixi. vjf. ^etfidaV^^IY OFF.—^Ie; yn union am fod rhai tir-fedd- iannwyr yn fwy cyfoethog na'u gilydd, ac felly yn allnog i roddi mwy at eglwysi. Eraill nad oeddent mor gyfoethog a roddent lai. PL.—A oes rhyw reswm arall1 OFF.—Oes, llawer, yn ddiau. Mae llawer l fywiolaeth wedi ei gwella yn fawr drwy amaethu ytir a'i sychu a'i wella, drwy ddar- ganfod glo a baiarn ynddo, drwy werthu darnau o'r tir at adeiladu arnynt, drwy fod dynion haelionus wedi rhoddi symiau o arian i ychwanega eu gwerth, a rhesymau o'r fath "hyn. PL.—Pni roddes y Senedd symiau o arian i'r otreirjai,4.mewn .lleoedd tlodion ? OFF.—Do, ychydig dros filiwn o bunnau rhwng y faiynyddau 1809 ac 1820; hefyd filiwn a chwarter at adeilfedu egiwysydd rhwng 1818 ac 1824, ac adferwyd trethi ar ddef- nyddiAu at adeiladu i'r swm o £ 163,000. Cyrhaedd a y cyfan y swm o £ 2,763,000. Oni chollodd yr Eglwys o'r ochr arall drwy i'r Senedd ddwyn meddiannau oddiarni ] OFF.—Do, lawer iawn. Dygodd Harri yr Wythfed y blaenffrwythau a'r degwm o gyflogau yr offeiriaid i'r swm o amryw filiynau, ac aeth pethau yn eu blaen felly hyd deyrn- asiad y Ftenines Anne, yr hon a'u hadferodd i'r Eglwys er ychwanegu gwerth bywiolaethan tlodion, a dyma yr hyn a gelwir Queen Anne's Bounty arno, neu Roddion y Frenines Anne. PL.—Pa faint a dala otfeiriaid plwyfol bob blwyddyn mewn ffordd o Dreth y Ffordd Fawr a Threth y Tlodion ? OFF. -Oddeutu £ 700,000, ac felly maent yn arbed y wlad i gymmaint a hyny o aiian bob blwyddyn. PL.—Beth barodd i'r Senedd roddi cym- maint a hyny o arian at adeiladu eglwysydd 1 OFF.- -Fel offrwm diolchgarwch am adferiad heddweh, ac felly chwi a welwch y rhan fwyaf o honynt ya agos i drefydd ym mha. rai y lleolir ein milwyr ynddynt. PL.—Beth yw ystyr y gair Person 1 OFF.-Nid yw yn amgen na ffurf ar y Llidin persoita-liyny yw y prif berson yn y plwyf yn rhinwedd ei swydd, mewn gair genau y plwyf drwy ba un y llefara y plwyf fel plwyf. PL.Oni chafodd yr Ymneillduwyr symiau mawrion o arian oddiwrth y Llywodraeth am flynyddau hirl OCT.—Do, symiau mawrion. Yn wir o! [WMset- Charles yr Ail:i'f* flwyddyn 1869—am na dau can tnlynedd-Mor fawr fel y: uyfnewidiwyd hwy y pryd hwnw (1869) am y swm o £ 700,000 a dalwyd i bregeth^vyr Ymneillduol, ac hefyd rhoddion i bregethwyr Y mneillduol fel v canlvn, o 01' 1722 i 1775 £ 88,400 1775 i 1804 49,000 1804 i 1834 49,229 1834 i 1845 20,418 ac am bum mlynedd ar ol hyny, ac i gyd oddeutu £ 216,600. Heblaw hyn oil yspeiliwyd yr Eglwys o'u meddiannau gan Harri yr Wythfad i'r swm o yn agos i dri chwarter miliwn, yr hwn eiddo a roddwyd ganddo i deuluoedd Due Bedford, Arglwydd Wrottesley, Due Castellnewydd ar Dain, Due Rutland, Iarll Fitzwilliam, Due Northumberland, Due Devonshire, Ardalydd Mon, Iarll Dudley, Arglwydd Leigh, Arglwydd D'Arcy, Iarll Hertfford, Due Sutherland, Arglwydd Paulet, Arglwydd Delawarr, Arglwydd Ferrars, a a llawer eraill. PL.—A yw bywiolaethau plwyfol Eglwysig wedi cynnyddu mewn rhifadi mewn blynyddau diweddar ? OFF.—Ydynt lawer iawn, ac ychwanegir at eu rhifedi bob blwyddyn. Mewn oddeutu can mlynedd neu lai, o oddeutu y flwyddyn 1795 i'r flwyddyn 1885, lluosogasant o 10,500 i 14,500. PL.—Beth eto am darddiad y Degwm ? OFF.—Rhoddwyd ef o'r neilldu yn y dechreu gan y tir feddiannwyr at gynnaliaeth yr Offeiriaid Plwyfol, ar awdurdod yr ysgrythyr. ipL.—Er pa amser y mae hawl gyfreithlawn gan yr Eglwys i'r Degwm I OFF.-Mae yn ymestyn yn ol o leiaf am dri neu bedwar cant ar ddeg o flybyddau. Ymftihob achos cyffredin o hawl y mae dal eiddo atn 30 mlynedd yn creu hawl ynddo; ond y mae teitt yr Eglwys dros ddeugain o weithau yn hynach hyny. Yspeiliodd Harri yr Wythfed yr l^gUigys o'i Degwm i'r swm o 4962,289 y flwyddyn, yr hon swm a ddygesid gan y mynachlogydd oddiar filoedd o blwyfydd yn y deyrnas. Os ychwanegir at y swm hwn ddim Ila-i na,f,760,,233 y flwyddyn, yr hyn a dderbyriir yn aWr gan leygwyr, am y 326 n.lynedd sydd oddiar hyny, gwnai hyny yn awr y swm dyledus oddiwrth y Llywodraeth i'r Eglwys, bel) gyfrif dim Hog, rywbeth fel £ 313,706,214. Attafaelodd hefyd ar y meddiannau a ddaliasent, ystadau, a Thai Crefyddol bychain a mawrion, gwerth cyfartal i'r swm blynyddol o £ 172,914. Cyfrifir y .byddai gwerth blynyddol y rhai hyny yn yr amser preseunol rywbeth fel tair miliwn a banner; ond bWriwch ei fod yn unig yn ddwy filiwn, a chyrbaedda yn ystod y 326 mlynedd hyny gyfanswm o ddyled ar y Wladwriaeth i'r Eglwys, heb gyfrif gwerth annbraet hol yr adeiladau ardderchog ar y tiroedd hyny, o chwe chant a deuddeg a deugain o filiynau o bunnau. O barthed i'r Ymneillduwyr y maent wedi derbyn yn uuiongyrchol o'r Llywodraeth fel Regum Donum nen Roddion Breiniol a Rhoddion Seneddol-ac felly cael eu talu gan y Wiadwriaeth-i-liwna y blynyddau 1722 ac 1842, oddeutu LI,171,922, at yr hwn swm y dylid ychwanegu y swm a gyfnewidiwyd (commuted) yn 1870 o L768,929, ac at y swm hwnw eilwaith y Rhoddion blynyddol o'r Llywodraeth a wnaed i Ymneilldnwyr yn Lloegr a Chymru rhwng y blynyddau 1840 ac 1852, ac i'r Presbyteriaid yn y Werddon o 1840 i 1870.
[No title]
Y MAE cryn helynt wedi codi yn Llundain drwy i'r bechgyn yn yr ysgolion dyddiol sefyll allan i hawlio llai o oriau, llai o wersi, a llai o'r gansen.
DIOLCHGARWCH AM Y CYNAUAIt|
DIOLCHGARWCH AM Y CYNAUAIt LLANWINIO. Cynnaliwyd cyfarfodydd diolchgarwch am y cynauaf yn eglwys y plwyf ucbod dydcl Gwener diweddaf. Traddodwyd pregetha pwrpasol, grymus, ac effeithiol iawn, yn Gym? raeg a Saesoneg, yn y prydnawn a'r hwyr, gar| y Parch. D. S. Davies, Ficer Llanybri. Yt ydoedd y cynnulleidfaoedd yn lluosog iawn, a4 yr oedd y gwrandawiad astud a roddid il' pregethau yn brawf amlwg fod y gwrandawyi yn gwir fw ynhatt eu hunain dan weinidogaeth Mr Davies, a bod en calonau yn llawn < ddiolchgarwch am "goroni y flwyddyn L4 daioni," ac am ei fod, trwy hyny, wedi sicrhaij "gobaith dyn ac anifail eleni etto. Yr oedq Mr Britten, Ficer Meidrym, yn analluog i fod yn bresennol, am ei fed yn y Gynadledd Eglwysig, yr hon a gynnelid yng Nghaerdydd a ZD 6 yr un adeg. Gwnaed casgliadau yn y gwai hanol oedfaon tuag at dreuliau yr eglwys. i GELLI AUR. Dydd Iau, Hydref lOfed, cynnaliwyd-gwylj y cynauaf yn y lie uchod fel cydnabyddiaetli o'n rhwymau fel ardal a gwlad i geisio taluJ diolch i Ddnw am ei ddaioni i ni y fl wyddyn: hon. Am 2.30 yn y prydnawn dechrenwyd 1. gwasanaeth yn Saesneg gan y Parch. Ebenezer! Jones, Ficer y lie, a'r llithiau gan y Parchedig-j ion Mr Davies, Llandybie, a Mr A. Britten, Ficer Meidrym. Canwyd yr anthem Praise; the Lord, Oh Jerusalem," gan y cor, Mrs C. Joseph yn cyfeilio, a pbregethwyd gan y Parch. Mr Welby, Llechryd, Brycheiniog, yn Saesneg, a'r Parch. A. Britten yn Gymraeg, gydag eneinniad mawr fel yr oedd y dorf yn barod i ddyweyd fel y disgybl gynt ar y mynydd, Da OY yw i ni fod yma." Am banner awr wedi chwech yn yr hwyr dechreuwyd y gwasanaeth gan y Parch. O. Morgans, Cwrt Henri, a phregethwyd gan y Parchedigion Mr Jones, Penbryn, a Mr Roberts, Ficer Felinfoel. Casglwyd yn y gwasanaethau at gynnorthwyo Clafdy Caerfyrddin. Cafwyd cyfarfodydd rhagorol, fel yr oedd yma wrandawiad astud, cann soniarus, a phregethau gyda'r mwyaf dylanwadol a gafwyd yng nghof neb yn y cylehoedd yma, a bendith a'u dilyno ddywedaf fl. CWRTNEWYDD. Cynnaliwyd cwrdd diolchgorwch am y cyn- auaf yng Nghapel y Bryn, Cwrtnewydd, nos Fawrth diweddaf. Daeth torf luosog o bobl yng nghyd i ddiolch am y cynauaf toreithiog yr ydys wedi gael eleni. Annerchwyd y cyfar- fod gan y Parch. David Jones, Drefach (Annibynwr), y Parch. Evan Phillips, Cwrt- newydd (Bedyddiwr), a'r Parch. John Davies, gweinidog y lie (Undodwr). Dyma'r waith gyntaf yr ydym yn cofio i dri gweinidog o wahanol enwadau mor bell oddiwrth eu gilydd a'r uchod, i siarad mewn unrhyw gapel oddi- gerth ar acblysur politicaidd. Gobeithio fod sel sectyddol Cymru yn diflanu ac yna daw achos Iesu Grist yn fwy llewvrchus yn ein gwlad. LLANDYSSUL. Cynnaliwyd gwyl o ddiolchgarwch am y cynauaf yn Eglwys bardd St. Tyssil, yng nghyd a Chapeldewi, St. loan, a Thregroes, ar ddyddiau Mawrth a Mercher yr 8fed a'r 9fed cyfisol. Golygfa na anghofir yn fuan oedd canfod henafgwyr a Ilanciau yn ymlwybro wrth y cannoedd, mewn sel a brwdfrydedd i Hen Eglwys anwyl eu Tadau i gyflwyno eu diolchgarwch diffuant i Dad y trugareddau am dymmhorol ffrwythau'r maes. Wele, mor ddaionus ac mor hyfryd yw trigo o frodyr yng nghyd" wrth gyd-offrymu aberth moliant a diolch ym mhyrth merch Seion. Hawdd ddeall wrth y cynnulleidfaoedd lluosog, y canu peraiddanerthol,yeasgiiadauda,yraddurniadau gorwych ar yr achlysur, gan y boneddigesau siriol—fod yr Eglwys yii cael ei hadeiladu mewn modd trwyadl yn y plwyf eang hwn, yr hyn sydd yn adlewyrchu clod ar y Ficer, y Parch. W. G. Jenkins, yng nghyd a'r curad, y Parch. E. P. Jones. Dydd Mawrth yn St. loan darllenwyd y gwasanaeth gan y Ficer, a thraddodwyd y bregeth gan y Parch. D. Sawelian Davies, Ficer Llanybri. Am ddau yn Nhregroes, darllenwyd y gwasanaeth gan y Curad a phregethwyd gan y Parch. E. Thomas, Llanarth. Am 6.30 ynoj Nghapeldewi, darllen- wyd y gwasanaeth gan Ficer y plwyf, a phregeth- wyd gan y Parch. C. Owen, curad Aberteifi, yng nghyd a Ficer Llanybri. Dydd Mercher yn Eglwys St. Tyssul, am 10.30 darllenwyd y gwasanaeth gan gurad Llanarth, a thraddod- wyd pregeth Saesneg a Chymraeg gan y Parch. Mr Owen. Yn yr hwyr, darllenwyd y gwas- anaeth gan Ficer Llanybri, a phregethwyd ganddo ef a'r Parch. Mr Thomas. Chwareuwyd ar yr harmonium yn ddeheuig gan Miss A. Jenkins, Ficerdy, a Miss Thomas, Richmond House, pa rai hefyd fuont yn addurno yr Eglwys mor destlus, gyda chynnorthwy Miss Brown, &c. Cyn ymadael a Llandyssul y tro hwn, yr oeddem braidd yr un deimlad a Sani Pedr ar fynydd y Gweddnewidiad pan y dywedodd— Gwnawn yma dair Pabell, &e. Pob llwydd- iant i'r gwaith da. y 1 LLAN NEWYDD. ru:;) Ysgrifena y Parch. W. Hugbes, Ficer y lie uchod i ddweyd mai Mr Rudd, yr yegolfeistr, ?3 a roddes help i gyfeilio frwy ystod y Gwasan- aeth yn y He, ac mae Mr Timothy Griffiths, Plough & Harrow, oedd un o'r arweinyddion. Ar gyfer addumo yr eglwys gwnaed ysgub brydferth yn arddangos y Drindod gan Mr Moms, Cwmcynen. CAERFYRDDIN. Nos Fawrth a dydd Mercher, Hydrcf 8fed a'r 9fed, cynnaliwyd cyfres o gyfarfodydd diolchgarwch am y cynauaf yn Eglwys Dewi Sant, Caerfyrddin. Yr oedd yr Eglwys wedi ei haddurno yn y modd mwyaf dengar, ac yn dangos chwaetb, yr hyn sydd yn glod nid bycban i'r rhai a fuont wrth y gwaith o'u haddurno. Yng ngwyneb gerwindeb yr hin, daeth cynnulliad lluosog yng nghyd nos Fawrth. Intonwyd y gwasanaeth gan y Parch. T. R. Walters, Ficer, yn hynod o effeithiol; a chymmerwyd rhan ynddo gan y Parch. William Davies, Caerfyrddin (gynt o Bontyeates), a'r Parch. Mr Rees, curad. Pregethwyd gan y Parch. John Roberts, Ficer Felinfoel, oddiar Sant Luc xii., 16--21, a chafodd wrandawiad astud. Yr oedd y canu yn hynod o dda. Boreu dydd Mercher yr oedd gwasanaeth a gweinyd liad o'r Cymmun Bendigaid, y Parch. Mr Rees yn gweinyddu. Nos Fercher pregethwyd gan y Parch. T. Harris Williams, Ystrad Rhondda. Cymmer- wyd rhan yn y gwasiinaeth gan y Ficer, y curad, y Parch. W. Davies, a'r Parch. J. Marsden, Llanllwch. Yr oedd y cynnuiliad yn. lluosog iawn, a'r casgliadau yn well nag arferol.—Nos Sul, fel arferol ar ol cyfarfodydd y cynauaf, gwnaeth y Ficer mewn pregeth rymus sylwadau pwrpasol ar yr achlysur. Yr oedd y bregeth yn feistrolgar dros ben, a chafodd wrandawiad astud gan lonaid yr Eglwys.o addolwyr. Nos Fercher, Hydref 9fed, cynnaliwyd gwasanaeth diolchgarwch am y cynauaf yn yr Eglwys Gymreig perthynol i Eglwys Sant Pedr, Caerfyrddirt, pan y cyninlerWyd rhati yn y gwasanaeth gan y Parchedigion J. Lloyd, ficer, a T. B. Williams, curad. Pregethwyd yn hynod o darawiadol gan y Parch. William Jones, Ficer Llannon. Yr oedd yr ysgoldy wedi ei liaddnrno yn brydferth iawn, a'r canu, o dan arweiniad Miss Effie Spurrell a Mr Jones, yn nertbol a grymus. Pe bai y canu yn ein holl Eglwysi Cymreig yn debyg i'r hyn yw yn Eglwys Gymreig Heol y Prior, byddai o les dirfawr i'r Eglwys yng Nghymru ar hyh o bt'yd.
; LLANGADOG.
LLANGADOG. Llangadog sydd dref a phwyf o'r un enw, yn rhanbarth de-ddwyrain bir Gaerfyrddin. Mae y dref ar y brif ffordd sydd yn arwain o Gaerfyrddin i Aberhonddu, drwy Lianymddyfri; mae 20 milltir i'r gogledd-ddwyrain o Gaer- fyrddin, a chwech i'r de o Llanymdyfri. Saif y dref rhwng yr afonydd Bran a Sawdde ger- llaw eu huuiad a'r Tywi, mewn dy-ffryn pryd- ferth, bras a thoreithiog, gyda gwlad amaeth- yddol ragorol yn ei chylchynu yin mhob cyfeiriad. Dywed hen hanesiaeth nad ydyw y dref bresenol ond rhan fechan o'r hen dref fawreddog oedd yma oesau yn ol. Gelwid hi y pryd hwnw yn Llangadog Fawr yn Neheu- barth. Hefyd, dywed hen draddodiad i ran fawr o'r hen dref gyntefig gael ei dinystrio gan ddasargryn fel y suddodd o'r golwg. Tebyg iddi gael yr enw Llangadog er ant-bydedd a choffadwrineth i'r hen Sant Cymreig Cadog fab Brychan, yr hwn a flodetiodd yn y bummed gant-if. Dywedir mai efe a sefydlodd yr eglwys yma gyntaf, yr hon a alwyd ar ei enw yn Llangadog. Bernir befyd mai efe oedd sylfaenydd yr eglwys yn Llanysbyddyd, yn swydd Frycheiniog, yng nghyd a chapel o'r enw Llangadog oedd gyntym mhlwyf Cydweli. Mae Llangadog yn dref henafol iawn, ac yr oedd ynddi gynt hen Fynachlog tra enwog,gyda chastell o gryn gadernid ac enwogrwydd. Yr oedd o gryn bwysigrwydd fel lie o gadernid a dyogelwcb yn yr hen amser, a cheir mynych gyfeiriadau at y castell mewn ben groniclau Cymreig. Nid yw yn hysbys pa bryd, na chan bwy yr adeiladwyd y castell hwn ar y cyntaf. Ond yn yr amryfal ryfeloedd a rhuthr-gyrch- oedd rhwng gwahanol dywysogion y deheu- baith, a'r cynhenau parhaus a achoswyd gan eu hawydd i eangu eu meddiannau a'u tywysog- aeth, yr oedd y pwysigrwydd mwyaf yn cael ei roddi ar gastell Llangadog, a mawr fyddai yr ymdrech a'r brwydro i'w feddiannu ac i gadw meddiant o hono. Yn 1204 cadarn- hawyd ef gan Rhys ab Gruffydd, ond ni lwyddodd hyny i'w gadw yn ei feddiant, canys ennillwyd ef oddiarno cyn nemawr o amser, gan ei ewythr Maelgwyn, gyda chynnorthwy Gwenwynwyn, Tywysog Powys; eithr ni ddaliasant hwythau ef yn hir, canys adennill- wyd ef trwy orthrech gan Rhys, yr hwn a barhaodd i'w ddal am dalui o amser. Oddeutu y flwyddyn 1208 cawn i Rhys Fychan, neu Rhys Grug, fel y gelwid ef yn ami, oherwydd syrthio allan a'i neiaint, Rhys ac Owain, godi arfau yn eu herbyn a'a difeddiannu o hen gastell Llangadog, yn yr hwn y dododd efe warchodlu cryf; ond pan wybu Rhys ac Owain am yr helynt hwlÍ, i-huthrasatit ar y castell a'u holl luoedd, ac ar ol dial ar y gwarchodlu a'r cleddyf, a'i gwnaethant yn gyd-wastad a'r llawr. Nid y brodorion yn unig oedd yr ymosod- wyr ar y dref a'r castell, eithr dyoddefodd anrheitbiadau creulawu y Saeson hefyd. Wedi i Lewelyn y Llyw Olaf dalu gwarogaeth i lorwerth I., ymgysurai y trigolion na flinid hwy drachefn gan anrheithiwdau y Saeson oeddynt wedi sefydla yn y parthau hyny o'r Dywysogaeth. Ond yn fuan ar ol esgyniad y teyrn hwnw i'r orsedd, aeth traha a gorthrwm ei swyddogiou yn Aberystwyth, a manau eraill, ipor aqnyoddefol fel y gwnawd y trigol- ion yn anobeithiol unwaith yn rhagor i wrth- sefyll a gwrthryfela yn erbyn y brenin hwnw, a gorfu i Lewelyn ddewr drachefn ddadweinio y cledd dros ryddid ei wlad. Ceisiodd Arch- esgob Caergaint, y swyddog mwyaf ei ddylan- wad yn y wlad y pryd hwnw, wastatau yr ymryson rhyngddynt, sef rhwBg y Cymjfy a'e Saeson. Ac wrth y prelad urddasol hwnw gwnaeth Rhys Fychan gwyn fod y Saeson ym mysg llawer o anfad weithredoedd eraill o'u heiddo, wedi ymosod ar ac ysbeilio hen eglwys urddasol Llangadog, gan anafu yr offeiriad, yr hwn, yri ol yr hanes, a adawsant yn trengu ger bron yr allor ynddi, ac ar ol troi a halogiyr eglwys fel ystabl i'w ceffylan, iddynt orphen eu herchylldra a'u hanfadwaith trwy POOOIY rhan fwyaf or dref ar dan a'i llosgi yu Uwyt" i'r llawr. torwerth ddarostwnir Cvmru a gwasgaru a gorchfygu teulu Dinefwr, i'r hwn y perthynai castell Llangadog ar y pryd,. y tebygolrwydd yw i'r hen gastell a'r hen gaerfa gadarn, enwog hon gael ei llwyr esgeuj- uso, a buan y syrthiodd yn adfeilion, fel oes yn ai-os yn bresenol ond prin olion o'r hen gastell hwn i'w gweled yn awr. Mae murddn yr hen gastell i'w weled eto ar ben bryn Z5 y bychan, yn cael ei orchuddio gan goed derw, mewn cae ar dir Glan Sawdde, tua milldir i'r de-ddwyrain o dref Llaugadog, ac i'w weled yn amI wg oddiar y blif ffordd sydd yn arwain o'r dref trwy Gwm Sawdde i'r Mynydd Du. Er fod yr hen gastell enwog hwn yn adfeilion yn awr, a llawer o frwydrau poetbion wedi cael eu hymladd rhwng y Cymry a'r Saeson yn y cymmydogaethau hyn, a hyny dros ryddid eu gwlad, eto i gyd, nid ydyw yr ben dref fawreddog gynt wedi llwyr ymadaw a'i rhyddid a'i hen ddefion cyntefig, nac wedi cwbl fwrw ymaith ei rhagorfreintiau henafol. Bernir fod gan y Rhufeiniaid dwr gwyliad. wriaethol ar ben y bryn yn agos i'r lie y safai yr hen gastell gynt, o'r hwn y gellid gweled symmudiadau y gwarchodlu yn hen wersyllfa filwrol enwog y Garn Gocb, fel y gallesid rhoddi arwyddion gweladwy o beryglon, neu unrhyw rybudd arall, oddiar y twr hwn i'r gwylwyr a'r arsyllwyr oedd ar y tyrau arsyllol ar ben y Trichrug tu hwnti'r Garn Goch. Yr oedd yr hen ffordd Rufeinig enwog y Via Julia Montana, yn rhedeg drwy y plwyf hwn, nid pell o dref Llangadog, a hernir fod yma orsaf Rufeinig o gryn enwogrwyd,L NICHOLAS DDU (yn y Columbia).