The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser

GWEITHIAU GLO DEHEUDIR CYMRU. NEWYN YN HYLLDREMU Yn ol yr arwyddion presenol, y mae col- liers deheudir Cymru, pa rai sydd yn rhifo tua 100,000, yn sefyll ar geulan dinystr au- ocheladwy, o herwydd eu tfolineb a'u hystyf- mgrwydd eu hunain yn gyfangwbl. Mewn cynhadledd a gynhaliwyd ganddynt yn Aber- dar diwedd y mis diweddaf, penderfynodd colliers pwllau glo y Deheudir (gydag ychydig 0 ,I eithnadau) i roddi rhybudd i'w meistriaid y buasent yn terfynu eu gwaith ar ddiwedd v mis hwn, os na chawsent 12i y cant o godiad. U amryw o'r cynrycbiolwyr, ac yn eu mysg .labon, M-P., yn eiriol arnynt yn mhob modd 1 beidio rhoddi y rhybudd crybwylledig, gan fod ymeistri wedi bod mor garedig yn barod ag addaw o yanto godiad; ond o herwydd myawyd cario'r dydd a r canlymad yw fod y hvn aerfynol i wrthsefyll y fatli hoeitlHjgrwydd, trwy fygwth troi pob collier «lhi» ;o'i dy ranoeth i'r dydd penodedig i orphen gweithio. Alae sefyllfa petbau yn ddifrifol jáwn, pan yr ys yriwn fod tuiloedd lawer o deuluoedd hub dros ben yu barod; a phan stop y vror-1 StoP y arian j ^auir ystorfeydd iielwevd^^jAyna bydd cypyrddau gweigion, diniWed Ji eyllau gweigion, a phlant cyfan n l, ClJ° yn dorcalonus am fara a'r hyn ond 61W ffolineb eu rhieni. Beth yw Toaj Eu Kid oes gan v i.s1>ito eu gwyneb. i fyw am wythn; ? honynt ddim modd darllenwyr, y m!par striJie- Fel y gwyr ein felldith i'n gwlad; Wedistnlce8 wedi 1)0(1 yn y cannoedd tua GermaNpRj ConiraTc^ Wlth ct<p ond yn awr yr oedd m gm™' Holland» a<lfynio: y cvutrctcte yu < wlad; gwaith i weithwyr a phrisoedd cym- edrol iawn am waith, yr hyn oedd wedi effeitliio yn ddaionus ar brisiau auifeiliaid a nwyddau ereill aniaethyddol. Yn lie teimlo yn ddiolchgar yn y mwynhad o'r breintiau el gvvladwriaethol, wele ein gwlad eto yn cael ei Z5 6 melldithio o'r newydd gan "garwyr y strikes," oddi wrth yr hyn y dyoddefa milcedd, os na ddeuir i gytundeb bllan. Ymddengys fod rhyw arwyddion o derfyniad heddychol.

DADL FFERMWYR MYRDDIN A PENFRO. ifo)-Eiiill,tsotti ni y fuddugoliaeth yn etholiadau y cynghorau, y rhai sydd yn awr mewn llawn waitli. Cadwgan—Do, cafodd y Radicaliaid y nnvyafrif, trwy daflu llwch i lygaid yr an- wybodus, a'u darbwyllo i gredu y byddaigallu gan y cynghorau i ymuno i lywodraethu Cymru gwneyd cyfreithiau a'u diddymu wrth eu hewyllys dadgysylltu yr Eglwys; traws- feddianu tiroedd, a phob ffermwr i gael ei fternv yn ddi-rent. Llyncodd yr etliolwyr yr abwyd ar y bacban, ac ethohvyd dynion i'r cynghorau na wyddant ddim am fusnes plwyf, heb son am sir. Gwilym-—Costiodd yr etlioliadtu yti (Idt-ud i'r trethdalwyr. Achoswyd yr holl wastraff ynin ar arian y tretlulalwyr gan uchel-geiswyr, t, el y rhai oedd Yll ca.e1 eu hannog gan bregethwyr; ac yn awr mae Cynghor Sirol Cerodigion mewn gwewyr a«p i'r arian fyned rhwng y cyfreithwyr. Gwaith ofer yw cau drws yr ystabl wedi i'r march gael ei ysbeilio. Pa haui na fuasai iddynt weled eu ffolineb yn gvnt ? Pa ham na fuasent yn dewis y dynion goreu hcb un ymgystadleuaeth Pe buasai i'r etholwyr etbol yr ynadon protiadol, ni fuasai achos i sir Aberteiti wastraffu yr holl arian. DewYr oedd yr ynadon yn ein gormesu, ac yr oedd yn rhaid i ni gael ein dynion ein hunain; bydded y draul beth a fyddai, ac eled y sir i grogi, ond i ni gael ein dynion. Hywel—Un o gelwyddau y cvnhyrfwyr oedd, fod vnadon Cyuiru yn orineswyr; a'r gwirionedd yw, nad oeddych yn hidio dim am gwirionedd yw, nad oeddych yn hidio dim am daflu costau ar y sirotdd. Xi ddavfu i ti draethu -well gwirionedd crioed; "gan y gwirion ceir v gwir." Gruffydd—Nid oes neb mor ddall a'r sawl ni fyti weled. Yn awi- niae tferiuwyr Eglwys- wen, Moylgrove, ac Eglwyswrw yn gvvrthod talu eu degymau yn ol y gyfraitli, a bydd yn rhaid eu gorfodi i daln. Jiydd i'r terfysg- wyr hyn, yn ol tystiolaeth Mr William Davies, A.S., yn y Cryimnych, pan gyfarfyddodd a dirprwyaeth oddi wrth y terfysgwyr, gosti L300 yr wythnos am dair wythnos i'r sir .illurus--Mae yn iawn i'r ffermwyr wrtliod talu tal anghyfreithlon, os bydd y gost yn gymaint arall. Hywel-Nid oes neb yn gwybod yn well na Mr William Davies fod y degwm yn rhwyni o ga.el ei dalu ac mae ef yn gwybod hefyd ei 0 t5 fod yn dal cyfreithlon ar y tir a gwyr hefyd I y i r dirprwywyr addaw tak eu degymau pan gymerasatit eu ftenrivdd. Trueni na fuasai iddo yn y Crymmych eu dysgn i dalu eu dyledion yn onest a gadael eu tcrfysgoedd. Dafydd—Y mae digon o waith gan y fferm- wyr i dalu eu hardrethoedd, heb son am y degwm. Gwelais mewn un o bapyrau Llun- dain fod sefyllfa amaethyddiaeth yn Nghyniru yn iselach nag mewn un rhan o'r deyrnas. Cadwyan—Y rheswm a rhoddir dros hyn yw, y mae y ffennwyr Oymreig yn esgeuluso eu dyledswyddau, ac yn treulio eu hamser i redeg ar ol Jack lanterns" gwleidyddol, y rhai sydd yn eu tywys i ddinystr. Dyna John Jones, Tynycoed, a Dafydd William, Nantbyr, yn treulio eu hauiser efo rhyfcl y degwm, etholiadau y Cynghorau Sirol, a dad- gysylltiad, yn lie gofalu am fusnes eu hunain, a gadawant i'r tir fyned yn ddinaethweh anghwrteithiedig. Gteilytn—Nid oes dim un dadl nad yw hyn yn wirionedd. Edrychwn ar y gwahaniaeth sydd rhwng ff«rmydd deheubarth sir Benfro a'r rhan ogleddol. Nid oes dim son yn y rhanbarth jryntaf am gynhyrfiadau gwrth- dde^rmol. Nid yw yr aniiietliAyyr goreu a mdeajlug yn poeni eu penau j^da y lol, yr hon sydd 'yn felltith i Gymru, If or—-Dylem gotio. nas gellir cael, cystal cnydau ar diroedd uchel aga geir ar yr isel- diroedd. Cadieg(tit-Mae yr Alban yn cael ei galw yn wiad mynyddoedd a llifeiriant; eto, yn 01 yr ystadegau a gyhoeddwyd yn ddiweddar, nid oes dim un cynihariaeth rhwng amaeth- yddiaeth y ddwy wlad. Y mae un yn blodeuo, a'r llall yn gwywo dan etfaith liadau y pren upas. Detvi--Mae y tirfeddianwyr Ceidwadol yn Nghymrif yn codi gormod am eu tiroedd mae hyn yn rhwystr i amaethyddiaeth lwyddo. Cadwgan—Nid y tirfeddianwyr Ceidwadol yw y meistri gwaethaf. Yr oedd gwraig weddw n CD o'r enw Whitehead yn ardi-etliu tir ar ystad Hawarden, eiddo Mr Gladstone, am -ddwy bunt a chweigain yr erw, a phan fethodd dalu, cafodd ei throi allan o'u fferm i'r oerfel. Morus—Mae yn anhawdd credu y fath beth. Givity))t--Methodd Mr Gladstone ddywedyd gair mewn atebiad i'r cyhuddiad a ddygwyd o I flaen ei wyneb yn y senedd. Mae ef yn ddigon parod i ymosod ar dirfeddianwyr yr Iwerddon; ond nid oedd ganddo ddim i'w ddywedyd am evictions Penarlag. Charity ddywedyd am evictions Penarlag. "Charity 0 begins at home," meddai y Sais. Mae sir I Fflint yn. nes atom na Tipperary. Dechreued y gartref i roddi esamplau o haelfrydedd yn ei deulu ef ei hun, cyn condemnio y tirfeddianwyr Gwyddelig sydd yn ardrethu tir am saith swllt yr erw.

LLANSAWEL. Prydnawn dydd Gwener diweddaf (8fed cytisol), yn yr Eglwys blwyfol yn y lie ucliod, cynbaliwyd Gwasanaeth y Conflinnasiwn gan y Gwir Barchedig Esgob Ty Ddewi, pryd y conffirmiwyd nifer mawr o'r Eglwysi cylch- ylOl, ac o'r Eglwys hon, ganddo. Er fod yr bin yn hynod anffafriol, yr oedd yr Eglwys yn orlawn o bersonau awyddus i gymmcryd rhan yn y Gwasanaeth difrifol a dyddorol. Yn wir, yr oedd yn werth gwrando ar anerchiad fer ond cynnwysfawr yr Esgob ar yr achlysur, i'r rhai ieuainc oedd o'i flaen. Hyderwil y bydd i'w eiriau lynu yn ddiysgog yn eu calonau. Y mae Eglwys Llansawel yn bre- senol mewn sefyllfa lewyrchus iawn, ac y mae wedi gwneyd cyr.nydd graddol ond sicr yn ystod y ddwy flynedd ddiweddaf, ac yn parhau felly. Y mae yr Ysgol Sul perthynol iddi yn flodeuog iawn hefyd, ac y mae hyn yn arwydd dda o fywyd crefyddol yma ar yr adeg bre- scnol, ac ohvyddiant yu y dyfodol,—OoilKBYPD

BYD AC EGLWYS. (Gan Hugan Hik). CYNGHOR SIROL CEREDIGION. Ymgyfarfu y Cynghor hwn yr ail dro ddydd Gweuer diweddaf yn Llanbedr, lie yr amceuir cynnal ei eisteddiadau. Daeth yr holl aeloditu yn nghyd oddi geitli dau. Ymgyminerodd Mr Peter Jones, Aberystwyth, a'r swydd o gadeir- ydd parhaol. Pennodwyd a threfuwyd amryw bwylljforau, yn ol gofyuion y Ddeddf, megys Pwyllgor yr Heddgeidwaid, y Pwyllcror ZD 0 0 Arianol, Pwyllgor y Gwallgofdy, ac un i 0 drafod busnes sefydlog y Cynghor. Cafwyd tD y siarad brwd yn nghylch treuliau yr etholiadau diweddar. Cyfatiswinytreullauoeddll,119- 4s 4d. O'r swm hwn yr oedd treuliau y plwyfydd gwledig yn £947 18s 7d; Aberyst- wyth, .£82 13s 6d; Aberteifi, X43 19s 3d; a Llanbedr, Y,44 13s. Dywedodd Mr W. 0. Brigstocke y rhoddai y Ddeddf awdurdod i "drethu y cyfryw tiliau yn Llysoedd y Mau- ddyledion, a chynnygiodd i'r peth gael ei wneyd. Eiliodd y Parch. T. Thomas, gan ychwanegu y dylid trethu y bil i'r eithaf. Credai Dr. Enoch Davies yi- ai hyny a chwaneg o arian. Cymhellai Mr Morgan Evans ar i archwiliad trwyadl gael ei wneyd i'r mater; r, y ac y gallesid cael swyddogion llywyddol ddiwrnod y pol heb gyflogi cyfreithwyr am dri gini y dydd. Dywedodd y cadeirydd y byddai yn fanteisiol i'r Cynghor gymharu treuliau etholiadau lie y caed, ag etholiadau lie ni cliaed gwrthwynebiad. Yn Aberartli, lie y buasai gwrthwynebiad, L27 7s Gd oedd swm y treul- iau, y swyddog llywyddol (presiding officer) yn cymmeryd X4 4s ei hun, a £10 10s am waith cyfreithiol yng nglyn a'r etholiad. Yn ei ranbartit ef (y cadeirydd), He ni chaed gwrth- wynebiad, y cyfanswm cedd £ 7 7s, o'r hyn y codid f2 2s am gynnorthwy cyfreithiol. Dan- e,Y fonasai pedwar rhanbarth eu papyrau enwi (nomination papers) i Dalybont, ac eisteddasai yi un swyddog llywyddol i'w derbyn oil. Am y ddau ddiwrnod y bu'n eistedd, ond am ychydig oriau yn unig, i dderbyn y papyrau euwi a'r gwrthwynebiadau, codasai wyth gini y dydd, tra am ddiwrnod y pol, pan yr cisteddodd o 8 hyd 8, ni chododd ond pedwar gini. Dywed- odd Mr Davies, Talybont, i brawf-etholiad yn ei ranbarth ef gosti os a (ic yr un i'r ynigeis- wyr. Dywedodd yr Henadur W. Picton Evans, yr hwn oedd wedi gweithredu fel is- swyddog i ddychwelyd y cyfrifon, ei bod yn ofynol i fyned o flaen pedwar o farnwyr Llysoedd y Man Ddyledion tuag at 11 di-etliu bil y treuliau. Dywedodd Mr C. M. Williams, Aberystwyth, mai traul etboliad y sir y tro diweddaf oed-I L-549. Yr oedd holl beirian- waith yr etholiad liwnw ym linon yr un fath ag eiddo y Cynghor Sirol. Yn etholiad y sir, nifer y lleoedd polio oedd 35, tra mai 33 oeddynt yn etholiadau y Cynghor Sirol. Yr oedd gwahaniaeth mawr rbwng .£549 ac XI,200, a dylid edrych i mewn i'r mater. Cytunwyd trefnu ar gyfer "tretliu" y bil. Hyn o ddeclireuad gwyrthian a wnaeth y Cynglior Sirol yn Llanbedr-Pont-Stephan. Yr oeddwn yn adnabod hen gymmeriad gwledig flynyddau yn ol, yr hwn, mewn ambcn ffair a marchnad ac angladd a neithior, pin gyfarfyddai a chwmni llawen a cliydnaws gyda'r peint a'r bibell, oedd braidd yn dueddcl i anghofio'r byd a phob peth, ac wedi gweled a 0 pawb yn codi i fyned gartref, fe godai yntau. I Ar ei ffordd adref yr unig heth a'i gofidiai (yr .0 Z5 oedd ei gydwybod yn hen gwsg) fyddai y y 0. driniaeth leni a gai gan dafod Mari y wraig. Un tro, a hi yn lied hwyr, daeth i'w ben, wrth neshau at y ty, ddrychfeddwT campus—y drychfeddwl o fyned i mewn i'r ty mewn natur ddrwg, a gweled bai ar bob peth, a dwrdio Mari nes y byddai'n wreichion, ac felly aehub y blaen ami, a gosod y cyfan o'i ddeutu o dan deyrnged a threth iddo. Pan oedd Mari o honi hithau yn hogi ei chleddyf, dyma Sion i mewn fel taran, a'r drws glamp ar ei ol. Dechreuodd danio ar Mari, a llwyddodd gystal vn* ei bolisi, fel y cafodd lonydd gan ei thafod y noson hono. A dyna fu polisi Sion Ben Hen pan yn euog byth wedi Iiyny-iiiyued gartref mnatur ddrwg. Ac yr oedd- ei-ya lawer o athrawiaeth a natur ddynol ynddi hefyd. Yr uil yw polisi. Cynghor Sirol Cei-edigion ag eiddo Sion Ben Hen. Pwy ond y nhw a fu'n cadw'r wlad yn ferw drwyddi yn yr etholiadau diweddar, a gwthio'r sir yn erbyn ei hewyllys mewn llawer man i wario avian heb eisieu ? Pwy ond y nhw hefyd a gawn yn myned i'r cyfarfod ddydd Gwener diweddaf a'u gwynebau'n gochion gan ddigllonedd cyfiawn at y gwastraff anfaddeuol a arferodd yr hen sir—yr hen wlanen fel ag oedd Wedi'r fflani hon o dymher ddrwg, credant bellach fod tafod y sir o dan "dreth," ac y teyrnasa heddwch a dystawrwydd o fewn y gororau. Y casgliad "ll gwarentir ni i'w dynu oddi wrth ymdrafodaeth y Cynghor Sirol yn nglyn a mater treuliau yr etholiadau yw hwn-fod Radicaliaeth yn ddall i'w threuliau ei hun, a'i bod am i'r bobl ddeall nad ydyw yn costio dim iddynt. Ond y mae y bobl yn gweled ym rahellach nag y tybir gan lawer eu bod. Mae ein hysgolion elfenol wedi cynnyrchu ceuedl o rifyddwyr yng Nghymru, ac y mae yn ein plith, o'r naw a'r deg i fyny, rai yn niedru cyfrif yn lied gywir pa sawl cant a dreulir yn hollol ddialw am danynt yn fynych i gychwyn a chynnal bwrdd ysgol math o Yinneiilduaetli oddi wrth yr Ysgol Genedlaethol; a pha sawl cant a droir yn gywmrwd a cbenig a choed ar hyd a lied y wlad i adeiladu capeli split. Mae genyin rifyddwyr yn gallu bwrw pa faint o.chwe- cheiniogau a sylltau a ant i wneyd cyfiog y a ZD gweinidog am ddysgu gwleidyddiaeth ar y Sul a'i arfer y chwech at-all. Ym nihlith ein i-Ijifyddwyr o oedrau addfettacli, y mae thai o duedd ymarferol a ofyilant ar ol pob item i ba beth y bu'r golled hon ? ac edrychant a oes botymau i'w llogellau. Dall mewn gwirionedd ydyw llawer o ar- weinwyr y "bobl" yn awr. Aui i-t- ugatti mlynedd diweddaf mae'r gweinidogion Ym ncillduol, llawer o Itoiiyiit, wedi bod yn gwreiddio eu pobl a'u badeiladu yn eu flydd 0 wleidyddol, a dangos y cysylltiad sy rhwng n crefydd a gwleidyddiaeth, a rbai o honynt wedi myned gam yn mhellach a dweyd mai gwleidyddiaeth yw'r cyfan. Maent wedi ennill lluaws mawr heb law gwragedd a phlant i gredu eu hathrawiaeth, a cheir hwy yn awr yn gwaeddi am ddadsefydlu a dadwaddoli yr 0 Eglwys Genedlaethol. Ond cyn wired a'u bod yn gwneyd, fe edifarha y gweinidogion am y gwaith. Fel Samson gynt yn niwedd ei oes, o tynu y ty ar eu penau eu hunain a wnant yr uu pryd a.g ar benau ereill. Yn cu dallincb gafaelant yn y ddwy golofn fawr sydd yn cynnul crefydd y genedl i'r lan, ond yr un fydd eu rhan a thynged yr hen gawr dall a p dwl'gynt—eu lladd a'u claddu ym nihlith yr adfeilion Gan nad betli fydd diwedd gweini- dogion yr Eglwys GeneJlaethol, y mae dvfodol gweinidogion yr Ymneillduwyr yn llawer tywyUach ar hyn o bryd. Yr unig ddosparth o swyddwyr lieb eu cydnabod gan y llywod- raeth a fyddant. Dyma a ddywed y bobl wrthynt yn "y dydd liwnw"—-dydd dial Yriineilkhtaeth, pan yn estyn eu rhybuddion iddviit i yinadael, Nid oes arnom eich eisieu mwy: yr ydych wpdi ein dysgu ni i fyw heboch; gwleidyddiaeth yw ein crefydd ni, a ni n ailwu fod yn wleidyddwyr heb eicli help chwi." Dyoa fydd dedfryd Nemesis Ym neiii- duol Cymru. Wrth derfynu a'r mater hwn, yr ydys yn gobeithio y cotia'r sir y tro nesaf ei bbd yn rhatach i ddewis" aelodau na'n hetiioT ddydd y pol. Mae'n sicr o ddod i weled mahteision yr hen drefn cyll bo'n hir, a gw^ecth yr lieti Ustusiaid. Ni ddaeth yr un bil iecaiwn erioed o'r Chwarter Sessiwn i'w dal. o logell y sir. i BIL PETH YFID Y GENEDL. Yr ydys wedi darlien peth yn ddiweddar am wahwnol dreuliau y wlad hon, ac y mae bron yn antiygoel meddwl ein bod yn gallu talu 0 cynimaint o arian am boh peth ag a wnawn. Yr ydyni fel cenedl yn meddu cyfoeth aruth- rol! Y mae Dr. Dawson Burns, un o apos- tolion llwyr-ymatialiad, ac nn a garai weled y llywodraeth yn gorfodi y bob! i fyw yn gym- medvol, yn dyweyd wrtliym ein bod, yn ystod y tair blynedd ddiweddaf, wedi treulio y sym- iau a. gaulyn am ddiodydd alcoholaidd 1886 Amcan-gyfrif y boblogaeth, 36,640,000; e,Y traul diodydd, £ 122,389,045; y pen, X-3 8s. 10c. 1887: Amcan-gyfrif y boblog- aetli,37,000,000 trauldiodydil, £ 124,347,369; p pen, X3 7s. 3c. 1888: Amcan-gyfrif y 0 boblogaeth, 37,400,000 traul diodydd, f;1241603,939 y pen, t3 Os. 8c. Y mae y syniiau uchod yn fwy nas gallwn flurfio un dirnøacth. am danynt. Yr unig ddrych- feddwl a allwn gael am danynt yw ceisio dychymygu beth a allem wneyd il hwynt. Iled arbedid y cyfanswin am ychydig dros chwe blynedd, byddai yn fwy na digon i dalu'r Ddyled Wladol, Hog a tlinMiliau yr hwn sydd dros ddwy tiliwn ar hugain y flwyddyn. Gallein a'r cyfanswm d-ilu holl gostau y fyddin a r_llyn;es, y teulu breninol, y weinyddiaeth, yllysoedd barn, addysg genedlaethol, cyflogau vr holl weisiou cyhoeddus, a chost pob math o weithinu ac adeiladau cyhoeddus a feddwn, a gadaef gweddill go lew wedi cyfarfod yr holl ofynion. Geill roddi rhy.w gyinmaint o fodd- loinwydd i'r Hwyr-ytnwtthodwyr i ddeall nad yw yfwyr gwerth y symiau uchod yn ei ddifa n yii hollol ym mhris y farclinad, o herwydd codir treth gartrefol arno o yn agos i bum milhvti ar hugain. Pe i,itocl,Iein i fyny ein diodydd alcoholaidd, rhyddhaem ein Jlmnaiu o dretli wirfoddol a fyddai yn ddigon i dalu eiu dyledion i'r llywodraeth, a llawer o'n gofyuion lleol yit ogystal. Y mae anghymedroldeb a'r dtygat^a*i«i»lynanfc jn bwyta nerth y genedl, y ac y iliae' Dr. Burns yn awyddus i weled y senedtl yn d^ddfu ar y mater. Y mae yn anghyVir with ddweyd mai y fasnach mewn gwirodydd yn unig sydd yn enuill trwy yr arian si dreulir ar ddiodydd. Y y dar- llawydd yn dihynu llawer ar y ffermwr. Y mae achos sobrwydd yn deilwng o bob cefnog- aeth a pharch, ond y inae lie i ofni y rhaid i'w garedigion fyned yn mlaen a'u gwaith ar hyn o b..yd heb lawer o gynnorthwy seneddol. Wedi'r cyfan, fe eill mai o'r Cynghorau Sirol, neu yn hytraeh o'r Cynghorau llhanbarthol, ar ba rai yr esgorant, y daw'r iachawdwriaeth y «eihv'r wlad hon am dani yn nglyn a'r achos. Prin y gellir dysgwyl i'r senedd wneyd gwaith y sir a'r plwyf- Y mae y senedd wedi gwneyd tirbravtf mewn rhan yn barod ar Gymru yn y cyfeiriad hwn. Ond y mae y cynnyg wedi troi YI1 aflwyddianuus. Cyfeirio yr ydys at Ddeddf Cau y Tafarndai ar y Sul. Mae hono yn fethiaut, yn fethiant yn y rhanau gwledig 0 o'r wlad, am nad oedd gahvad am dani yno yn fethiant mwy mewn manau canolog a j»hpblog, aiu ei bod yn achlysur i gynnyddu y rh*i, dan esgus trafaelu, a gerddant yno yn un swydd er Ulwyn tori eu syched; ac wedi codi cnwd mawr o glybiau diottawl, yn en- wedig yn Nghaerdydd. Nid oedd neb yn fwy o edmygydd o'r ddeddf hon hyd yn ddi- weddar nag Arglwydd Aberdar yr oedd yn 1 0 ddillor gobeithlawn i weled ynddi y feddygin- iaeth iawn ar gy fer amgylchiadau y lleoedd poblog sydd yn Morganwg a Mvnwy. Yn ddiweddar y mac cryn lawer o ysgrifenu wedi bod i,t; IV,ste)-it Mail ar y pwnc. G wnaeth y papvrhwnw ymchwiliad manwl, cyfiawn, a di- duedd i weithrediadau y Ddeddf. Cyhoeddodd haues ei ymchwiliad mewn cyfres o lythyrau g,ll,log, a dyddoi-ol iawn, yn cynnwys ystad- egau, 4t phrofiadau swyddogion cyhoeddus, a ZD n barn pcrsonau yn meddu cyfleusderau i weled pa fodd y gweithia y ddeddf. Y canlyniad iu i'r Jfidl lwyddo i argyhocddi Arglwydd Aberdar, yr liwit hyd yn awr oedd yu credu yn wahanol, o fethiant y Ddeddf Cau ar y Sul. Mewn llythyr yn y Mail yr wythnos ddi- weddaf* y iiike ei arglwyddiacth yn cydnahod nerth rhesymau y newyddiadur, ac yn dweyd vn groew fod yr olaf wedi profi ei bwnc. 0 0 jrei y mac yr ysgolion elfenol, drwv gyd- ymdreahiou lleol, wedi alltudio anwybodaeth o'r wlad, a i gwneyd yn aminhosibl iddi dllyeh- welyd, felly hefyd y gallai cydynidrechion lleol at ran y Cynghorau Sirol ymgodymu Y11 llwydtKa-nilus ag anghymmedroldeb. Mae Mr C3 0 Bo wen Rowlands, yr ydys yn. credu, yn <rwei,thio yn y cyfeiriad hWllW yn barod, ac wedi rhocldi cychwyniad i ryw gynllun o'r fatb. Beth ddaw o bono, amser yn uuig a nr « » i i ddeagys. Mae yn rhy gynnar 1 åctysgwyl llawer oddi wrth y Cynghorau am dipyn o aniser eto. Y mae gwahauol genhedloedd yn dechreu ymysgwyd at yr un gwaith. Dyna Rhw'Sfeia, cenedl a gafael gref arni gan ddiodydd alcoholaidd ydyw hi. Gall y gweithiwr yno brynu digon o wirod i'w feddwi am ond ychydig iawn o arian, a gwna hyny, efallai, yn fwy na gweitlnvyr yr un wlad arall yn Ewrop. Yn ddiweddar y mae cynnydd dychrynllyd anghymmedroldeb yn y wlad hono; wedi tynu sylw ei gwleidyddwyr, y rhai a wnant vmdrechion egniol i ymladd a'r drwg. Y mae Count Folstoi wedi sefydlu cymdcithas ddit'westol, yr hon sydd yn derbyn llawer o gefnogaeth. Cynnorthwyir llawer ar y inudiad gan yj meddygon, a cliyhoeddir llenyddiaeth lachus yn yindrin a'r cwestiwn yn ei wahanol agweddau, a dihuno'r werin at ni weidiau anghymmedroldeb. LIMERICK LONYDD. Mae Limerick yn awr ym iiiron bod "mor lan a Chymru lonvdd." Cynnelid y Sessiwn yno yr wythnos ddiweddaf. Llongyfarchodd y Barnwr (Gibson) yr uchel-reithwyr yn lierwydd boi y calendar mor ysgafn, a'r gwelliant amlwg oedd i'w weled ar y wlad ym iiiliob eyfeii-iitd. Yr oedd "boycottio" ym mron wedi llwyr ddarfod nid oedd ond un achos rhanol yn awr, tra yr oedd pedwar o achosion i-liatiol a phunip ar hugain o achosion "boycottio" cylliwn, flwyddyn yn ol. Nid oedd ond un trosedd i'w brofi. I bwy mae'r clod yn ddyled us ? Ymddengys fod Balfour I wedi gwneyd a throseddau yug Ngwerddou yr 0 113 In uu fath ag y gwnaeth Padrig Sant a'r nadroedd yno—eu gyru allan o'r wlad, ac y mae lie i gredu i rai o honynt nofio yn groes i Gulfor Sant Sior a thirio yng Nghymru, o herwydd darllenwn banes am anfadwaith gwaeth na Gwyddelig yn Cadoxton yn agos i 15 C5 Gastell Nedd. Dyma. fel y dywed y Western Mail am ddydd Iau, Mawrth 7fed Foreu Sul diweddaf gwelodd boneddwr, a wnaeth ei hun yn lied amlwg o flaen y Cadflaenor Lee yn ei ymgais am sedd ar y Cynghor Sirol, fod 0 In rliyw un wedi tori i mewn i'w dy macs, a bod gwaith dieflg tu h wnt wedi ei wneyd ar ddwy fuwcli werthfawr oeddynt yn rhwym wrth y post. Mae y dysgriflad a roddwyd i ni gau wr cyfarwydd yn waeth o beth dychrynllyd na dim a ddarllenasom yng nglyn a chreulon- derau Gwcrddon. Yr oedd fel pe hai rliyw J,-tek y Rhwygwr o Forganwg wedi bod wrth y gwaith, gyda'r unig wahaniaeth ei fod wedi arfer ei ddeheurwydd cythreulig ar greadur o fuwch, yn hytrach nag ar greadur o ddyn. Yr oedd yr anifeiliaid ar ba rai yr ymosodwyd, yn fyw, mae'n wir, ddoe, ond mater dibwys yw hyny, ac un na feddyliodd awdwr y cigydd- t,Y dra yn ol pob tebyg fawr am dano. Nis gallwn yn unig ond dwcyd os mai dyma yr n Z5 1 hyn y mac Cymru grefyddol' yn disgyn iddo, gwell fuasai crogi maen melin wrth ei gwddf, a'i bwrw rhagblaen i eigion y mór." I Er bod Ymneillduaeth fel cyfundrefn wedi dirywio llawcr o'r peth a fu, eto l'haid cyfaddef fod ym nihlith pob cnwad niferi a garant gerdded yr hen lwybrau, a dilyn heddwch a phawb, ae a edrychant ar eu llywodraethwyr gwladol gyda llawer iawn o barch. Yng b 0 ngolwg llawer o arweinwyr mwyaf penlioeth v "•bobl," mac y cyfryw o dan yr un ddamne- ) digaeth a'r Toriaid a'r Eglwyswyr. Edrychir 1 arnvnt. fel bradychwyr, a bradyc-hwyr yn y gwersyll. Yit wiry iititent yn wi-tliddrycliatt o dosturi cyti iwn. Carant eu capel lie y dygwyd hwy i fyuy, a'r hwn sydd yn HIlWyI ganddynt ar gyfrif mil o adgofion tyner. Carant en henwad, a mynent pe gallent gael byw a ni-.irw a'u henwau "ar lvfr yr P.(,I%v s." 11 y Ond poenir eu heneidiau fel enaid Lot yn Sodom gynt gan ryw wyr trawsion yn y ddinas rhai yn diystyru llywodraeth, l'hyfygus, cyndyn, nad ydynt yn arswydo cabin" urddas." Erlidir y tangncfeddwyr Ymncillduol gan y dosparth hwn. Gelwir hwynt ar bob en w cas. i-iiti o lioiynt yn ymuollwng da't- brofedijiaetb, ereill yn y I amyneddgar ddysgwyl am waredigaetb. Nid 0 ydynt yn ddigon gwrol i dori cu eyssylltiad a r sect a'r blaid. I'r rhai hyn, mae y ballot yn fendith wirioneddol, ac yn gyfiellsdra i arfer eu cydwybod yn ddirwystr heb ofn erlidigaetli. Yn enghraifft o'r rhegu a'r cahIll ZD C5 m I a wneir ar y dosparth hwn, dyfynir rhan o ysgrif Dr. Pan Jones yn y Celt (Mawrth 8) —1; Ni chadwyd lllWY o drwst am y degwm, a merthyron y degwm, a'r gwertbu fu i godi ZD Z3 Z5 y degwm, yn un cwr o Gymru nag yn y plwyf hwn, Mostyn, neu Whit ford, ond er lod cadeirydd a thrysorydd y cynghrair gwrthddegymol yn cynnyg am seddau ar y Cynghor Sirol, dros ddau Dori (dewis-ddynion yr offeiriaid) y darfu i'r gwrthddegymwyr I., Z5 bleidleisio, ië, dros y rhai hyn y duriu i ferthyron v degwm, bosh i gyd, roddi eu pleid'ais. Nid oes mwy o egwyddor yn 1 lywodraethu gyda miri y dewlll, fel y dygir ef ym mlaen hyd yma, nag oedd yn llywo- draethu Pigott a'r llytliyrau ffugiol y cwbl oedd eisieu ar Pigott oedd ychydig arian i'w logell; dyna yn unigy mae yr amiicthwyr eisieu gael drwy tiri y degwm. Talwyd y degwm yn ddidrwst ym mlilwyf Penbryn wedi cael 2s y bunt o ostyngiad. Mae geuyf barch i'r dynion sydd yn gwrthod talu o gwbl; mae yno egwyddor; carwn eu cyn- northwyo ond nid yw y lleill sydd yn son a-u egwyddor, amgen cynnifer o-Pigotts. Os nad ellir codi diwygiadau o dir £ s. d., C, gwareded y nefoedd ni rhagddynt." Mae yn anhawdd gwybod peth sydd yn bosibl i Pan ei ddysgu a'i gymhell cyn terfyn ei oes. Mae ei athrawiaethau yn llawn mor wyllt a phed esgorasid arnynt yn y Cynghor liwiiw- 0 tD pandemonium. Nid oes digon o ddyfroedd yn Llyn y Bala i ddiffodd ei lid at bob trefn wladol a chrefyddol. Mae wedi troi cylch naturiaeth ei en wad yn fllam. W ele enghraifft o'i syniadau am foesoldeb hunanladdiad a mwrdm. Tro digrif oedd gwaith Pigott yn gwneyd pen am dano ei hun yn y gwesty yn Madrid. Gresyn na wnaethai hyny bedair blynedd yn gynt. Mae yn debyg i'r plwm chwalodd ei ynienydd cf fod yn foddion i chwalu y bronchitis o gorng»vddf llawer un." Ac eto am yr arwr Cristionogol Gor(loii Dyna ymhonwr arall or un biliogaeth, ond o uwch caste, oedd y Gordon hwnw; gresyn na buasai yn aros yn Spaen neu rywle i wneyd pen am dano ei hun, neu i rywun arall gael gosod skewer drwyddo, cyn iddo arwain y bobl hyny, druan, i'r Soudan." Ac eto:—"O'r ddau, yr oedd yn well genyf Pigott na. Gordon." "Dyna un arall o'r un biliogaeth yw Stanley, ac nid y lleiaf o'r tri." Dyma Gordon a Pigott wedi dyfod i dynged Haman; beth ddaw o'r trydydd, tybed ? (Celt, Mawrth b). Mae n rhaid mai peth o "ffnvythau athrouiaeth" Germani yw y ddysgeidiaeth hon. Ni ddysgwyd hi erioed -n Z5 gan yr hen Evan Thomas, o Horeb, nac yng Ngiiastell Newydd hyd y dydd hwn, gobeithio, nac yug Ngliacrfyrddiii, hyd y gw II i. Yn I ZD yr olaf geill fod ym mhcnau rhai sydd mewn un scfydliad ar gost y tair sir yno. lMiaid mai o Germani y daeth, a goreu i gyd yn gyntaf y diwladeiddir hi o Gyiilru wen i wlad y Force and Matter." Feddylai Annibynia, er ei rhwygo a'i chnoi yn arw gan Pan, gydymuno i gadw cyfarfod gweddi ar ei ran. Pwy a wyr na thry efe ?

0 hyn allan cyfeirier pob ysgrif, gohebiaeth, a barddoniatth, fel y caiilyn The Welsli Editor, Llanybri, Llanstephan." Dylai yr oil fod mewn Haw erbyn boreu dydd Mawrth yn ddiffael. Ysgrifener un oelir i'l' ddalen.

I DR. PAN JONES AR BWNC Y TIR. Yn y Celt am Mawrth laf, ceir banes y Doctor Pan yn traddodi darlith yn Ffestiniog ar bwnc Y TIR. "Yrydym," meddai, am le i fyw. Pa Ie 1 Wei, y lie mwyaf cyfleus. Dylai dyn gael y lie mwyaf cyfleus i fyw. Nid wyf am alltudio fy nghyd-wladwyr, fel y mae rhai, i Canada a manau ereill. Wel, beth ydych am wneyd a'r landlords1 A ydych am fyned. a'r ddaiar oddi arnynt 1 Yr ydym, bob tnodfedd. A ydych am ei lladratta oddi arnynt 1 Nac ydym. Pob un sydd wedi prynu tir, wedi talu am dano, ac yu gallu dangos purchase o'i eiddo ef, neu ei gyndadau, catted dal am dano. ,y Yn Ffraine fe dorwyd landlordiaeth ag un ddy mod yn amser y Chwyldroad. A ydych yn meddwl y bwriadwyd i'r gweithwyrgario y landlords ar eu cefnau ? Na ddo yn ddiau. Beth a ddaw o honynt, ynte ? A ddarfu iddynt hwyofyn beth a ddeuaio lionocitcliwil Nid yw y tir wedi ei fwriadu i'w brynu a'i werthu, fel ceftylau, gwartheg, &c., ond un o features mawr y grcadigaeth ydyw, fel y dwfr, yr a wyr, a'r goleuni." Ychydig flynyddau yn ol fe ysgrifenodd y Doctor Pan lyfr o'r enw 11 Gargantiia," yn yr hwn y dengys pa fodd y mae y naill ran o Annibynia wedi llyncu meddiannau y llall.

LLANGAIN. '(" At y Golygydd Cymreig. Svn,—Cymerodd etholiad Bwrdd Ysgol y plwyf uchod le dydd Iau, yr 28ain cynfisol, pryd yr oedd saith o ymgeiswyr ar y maes yn scfyll am yr anrhydedd o gynrychioli y plwyf ar y Hwrdd ond gan mai pump yw nifer yr aelodau ocdd i'w gyfansoddi, methwyd yn lan a phenderfynu cyn dydd y pol pwy ddau oedd i fod allan yn yr oerfel yn ystod y tair blyn- edd ddyfodol.. Yr oedd yr ymgeiswyr yn cael eu gwneyd i fyny o bump o Eglwyswyr a dau o Ymneillduwyr (un yn Fethodist a'r llall yn Fedyddiwr). Safai yr ymgeiswyr ar ddydd y pol fel y canlyn :— Mr. Thos. Morris, Penhen (Esj.) 55 Mr Frank Gwyn,PlasCwrtHir(Eg.) 53 Mr. D. Thomas, Wernddu (Bed.). 47 MrThoa. Davies, Cochybarlys (Eg.) 45 Mr. James Jones, Penclyn (Eg.) 44 Mr. Harris, Pilrhoth (Meth.) 40 Mr. J. Bowen, Cwrt (Eg.) 21 OJlli wrth y fligyrau uchod, gwelwn fod ped- war Eglwys wr ac un Ymneillduwr wedi eu lietliol, yr hyn sydd yn dangos mewn modd amI wg nerth a dy lan wad cyunyddol yr Eglwys yn y plwyf. Heb law hyn, ymddengys mai (Jeidwadwr trwyadl yw Mr. Thomas, Wern- ddn, yn ol ei dystiolaeth ef ei hun, er mai Bedyddiwr parchus yw o ran ei olygiadau crefyddol. Nis gall yr etholhwl presenol ddim Illai na bod yn achos o lawenydd gwirioneddol i Eglwyswyr Llangain, o herwydd, tua naw | mlynedd yn ol, yr oedd mwyafrif o Radical- iaid ar y Bwrdd oud yn lrodus i'r plwyf, byr iawn fn teyrnasiad y Bwrdd hWllW. Chwech mlynedd yu ol, dychwelwyd tri Eglwyswr a dau Ymneillduwr, a daliodd y tri blaenaf eu tir yn ddiysgog oddi ar hyny hyd yn bresenol, pryd yr ail-etholwyd hwy gydag un arall o'u brodyr flyddlonaf i'w cynhorthwyo. Dy- wedir i un o'r Radicaliaid brophwydo chwech mlynedd yn ol, mai dim oud rhyw dair blynedd fer fyddai teyrnasiad v Bwrdd Egwysig yn Idangain, ac yna, wrth reswin, y byddai i'r pro- phwyd a'u gyfeillion eu troi o'r ne lldu yn ddi- z,Y seremoni; ond y mae hanesyddiaeth y chwech blynedd diweddaf yn profi uwch law am- uiheuatth mai un o "brophwydi Baal" ydoedd ef, ac er yr holl ocheneidio, nad yw duwiea tynghedfen" ddim yn ateb. Y mae yr hen Fwidd yn deilwng o ddiolchgarwch diffuant trethdalwyr y plwyf am y gwaith da a gyf- lawn wyd ganddynt yn y gorphenol. Yn wir, dyma yr hyn a ellid ddysgwyl oddi wrth ddynion sydd wedi eu cynysgaeddu a barn oleuedig a diduedd, pa rai sydd yn caru lies y plwyf o flaen elw personol a gwasanaethu plaid. Y mae egwyddorion da yn l'hwym o Iwyddo yn y pen draw, er pob rhagfarn a chulni sectyddol ac y mae yr etholiad yma yn brawf bod mwyafrif y plwyfolion wedi eu gwreiddio ynddynfc. Pob Ilwyddiant i'r Bwrdd newydd godidog. Trktiidalwr.

BRECHFA. Dydd Sul diweddaf oedd ddiwrnod neillduol yn y lie hwn. Yn y prydnawl1 talwyd yw- weliad a'r capel gan Ysgol Sul Annibynwyr Gwernogle, ac a'r Eglwys gan Ysgol Sul Eg- r5 -1 Z5 IAN-ys Abergorlech. Gall nas gallasai y cofnod- ydd bi-esenoli ei bun mewn dau fan ar yr un adeg, nid oes ganddo i ddyweyd, mewn perth- ynas i'r flaenaf, ond iddo glywed fod y cyn- nulliad yn lluosog, a Gwernog a'i lmrti yn I eu hwyliau da arferol. Cyrhaeddodd ysgol- heigion Abergorlech eu cyrchfan erbyn haner awr wedi dau. Yr oedd y derbyniad yn roes- awus dros ben—teilwng o'r Brechfawyr eu hunain. Pan aethpwyd i'r Eglwys, yr oedd yr adcitad cysegredig mor llawn fel mae gyda chryn draftel.th y gosodwyd pob dosbarth mewn trefn briodol i gychwyn y gwaith. (Gyda llaw, clywn fod symudiad ar drocd cr adeiladu Eglwys newydd yn y He.) Ond i Z-1 gadw at y testyn, caulynwyd y Litanti gan gor y plant, pa rai a ganasant ddwy waith yn soniarus a chaninoladwy iawn. Adroddasant hefyd ddwy bennod ar Hynodion y Beibl," &c. Holwyd gan y Parch. Mr. Jones, y rheithor, a chafodd atebion cywir a boddhaol. Yna canwyd gan y cor penaf "-y ddau gor, cofier, o dan arweiniad yr un person, sef Mr. D. Lloyd, o Ffosgotta, yr hwn sydd wedi ZD cnwogi ei hun gyda'r gan er ys llawer dydd bellach. Yn nesaf, adroddwyd y bennod ddi- weddaf yn Efengyl Matthew gan y ddau barti yn ganmoladwy. I ddiweddu, canwyd ton ac anthem. Cyn ymadael, gwnaed cais ar i'r ysgol aros cr canu yr un darnau yn y Gwasan- aeth hwyrol, i'r hyn y cytunwyd yn unfrydol. —Nis gallwn lucwn un modd sychu yr ysgrif- ell heb nodi fod gwir ddiolchgarwch yu ddy- ledus i'r gwragedd serchog a'r merched liawdd- gar a fuont mor garedig yn gweinyddu wrth y byrddau tuag at ddiwallu y dyn oddi mewn." Y mae enw Mrs. Davies, o Gapel Mair, yn teilyn-Li sylw neillduol, gan 0 I h. d niai hi sydd yn actio ar bob amgylchiad o'r fath fel mam yn Isrse).y mae Ysgol Sul Abergorlech yn cynnyddu yn gyfiylll.-CRAIG y DAREN.

Am barhad o'n newyddion Cymreig, gwelcr yr ,-fed tudahm,- Y COL.