Yr Wythnos a'r Eryr

Ystoriau y Gauaf. YR HEN AMSER GYNT. Mor ddifyr y treuliai ein hynafiaid oriau hirion hwyrnos gauaf, yn adrodd eu chwedlau diniwed am y tyiv.yth teg, Shon-bwt-ystadli, ypgrimyn y coed, gwiddanes y mynedd, mor- forwyn, y cor a'r arian daear, a'r cyHeiyb ystoriau dychymygcl a rhamantus a barai i'r teulu oU hiraethu am weled y nos yn dyfod i glywed eu badrcdd. Faint bynag o dda ,i,all oedd yn hyr, yr oedd yrddo duedd gref iawn i gadw'r ieuenctyd allan o'r dafarn. a lleoedd drwg eraill. gan fairt y swyn hudol- us oedd yridoo i'w cadwydo iV cartrefi. N1 chymerasant y byd am gollrr cyfle i'w clywed yn cae! eu hadrodd gan yr hen bob], megis o'r cynfyd. Heblaw hyny, yr oedd rhyw aliu rhyfeddol yn y chwedlau hyn i enyn serch y plant at eu rhieni, ac i argraphu eu delw ar eu cof megis a phin o haiarn, ac a phlwm. Fe ddigwyddai i'r ypgrifenydd fod yn methu ccfio pa fath wyneb cedd gan ei dad neu ei daid, ni raid iddo ond galw i gof in o'r chwedlau y clywcdd hwy yn eu had- rodd hirros gauaf. ua fyddant megis wedi eu photographic ger ei fron yn y fan Anghofio ein tad yn dyweyd stori? Dim perygl Byddai yn haws i ni anghofio boll lielyntioll ein bywyd na hyny, er fed rhai o'u chwedlau wedi eu hadrodd wrthym dri ugain mlynedd yn ol. Mor batriarchaidd yr olwg ar fy nhaid yn eistedd yn ei gadair freichiau, ac yn cbwedleua i'r plant i'w cadw ar eu cywir danau, Meddyliem nad oedd dyn o'i fath ar y ddaear, a braidd na thybiem fod rhyw gylrinion chwedleuol yn perthyn hyd yn nod i'r hen gadair ei hun. Gorsedd ein taid oedd yr hen gadair freichiau, ac edrychem ar ei osod i eistedd ynddi hirros gauaf gyda ehy- maint edmygecd, a phe buasern-yn coroni brenhin. A pha ryfedd, gan mai efe ydoedd brenhin yr aelwyd, a'r pen campwr mewn adiodd chwedlau. Son sm birnos gauaf yn wir. Dcedd 'run himos oheni hi y dyddiau difyr rheiny, gan mor lithrig y llifai yr amser beibio Ymgasgla y teulu oamgylch y chwed- leuwr parchedig,fel gwenyn o ddeutu y cwch; a theimlid hi yn gryn fraint gael eistedd yn agotaf ato pan yn ei hwyliau goreu. Mor llwyr ein Uyncid i fyny gan swyn ei chwedl, fel niii prin y clywem y gwynt yn chwythu iitti y cenllysg yn cuio ar y fTeuestri. Nid (tdd end trwst taran a dnjai ar ein gwran- dawiad. Am anwyd, yr oedd hwnw allan o'r cwestiwn, gan mor gynhts y teimlem yn ngwres y chwedl, er iddi fed yn roson o rew mawr ac eira trweh. 'Dees mo fath chwedl dda am gadw'r teulu'n gynhes birncs gauaf; mae'n well na'r tan goreu. Cynhesu y tuallan i ddyn y mae'r tan, ond cynhesa'r chwedl ef du fewn hefyd. Amcenir i'r chwedlau hyn o'r eiddom ddJf) ru, cs nid addysgu y sawl a'u darlleno. Cyfarscddwyd hwy eddiwrth a weIse m neu a glywscm, gan hyderu y rhedd- ant i'r ieuenctyd well syniad o'r math 0 chwedlau gauaf oedd mt wn arferiad gynt na dim o bcsibl y darfu iddynt ddigwydd ei •weled o'r blaen. Rhywbeth tebyg o ran nat- 1.1J, ansawdd, a thuedd i'r rhai canlynol oedd- ynt. Ond at ein chwedl ein hun, sef yn gyn- taf, Anturiaeth ryfeddol y ci Carlo gyda'r bwch gafr. Yn mysg y defeidgwn a'm canlynai pan yn fcugeiliaw praidd fy nhad ar Fynydd y Friog, yn Ngorllewin Meiriorydd, yr cedd defeidgi iiyrod o'r enw Carlo. Ci mawr, biewog, oedd, a phen braidd mwy na'r cyffredin o gi defaid. Ar yr olwg gyntaf, edrychai yn gi hardd ac addawo), ond nid cedd yr ail ojtvgamo cystal. Y drwg am dano oedd, mai go ychydig o synwyr cyffredin cedd canddo. Edrychai yn wastad yn w% Ilt ac aflonydd, "fel gafr ar d'rana," chwedl y bugeiliaid. Rhedai i bob dim a welai, os nid pethau "Dad oedd yn eu gweled. Yr oedd rhyw gyfarth rhyftddol yn perthyn itido, a'i drwst j'w ^lywtd o fynydd i for. Yn wir, edrychai y cwn ereill fel yn desll fed rhywbeth allan c'i ie arno, a myn- ych y rhoddent iddo ami i gurfa i geisio ei ddwyn ato ei hun. Yr oedd ymladd yn llon'd ei galon, a mynych y rhuthrai, o hono ei hun, i foch, gwartheg, neu feirch, un o ba rai a roddodd iddo y lath gic a fu yn bur agos i'w osod i huno gyda'i dadau o hyny allan. Er y cyfan, nid ymadawodd ei ffolineb ag ef, er iddo fod yn orweddog ar ol y cic ofnadwy hwnw wythnos gjfan. Taerai rhai o'r bugeiliaid y galiai ei fod wedi cael rhyw- beth tebyg i sunstroke pan yn gi bach, ac mai dyna yr achos o'i hurtrwyad. Pan ddy- wedais wrthynt nad oeddwn yn credu fed cwn yn agored i hyny fel dynion, ymadawsant a dadl boeth yn eu plith. Methais erioed a dysgu Carlo i ''locio" y defaid, ond rhedai yn dda ddigon ar eu hoi mewn llinell union ac nid oedd ball ar ei wynt na blinder i'w ael- odau. Hyd yu hyn, nid oedd Carlo, druan, wedi gweled y fath greadur a bwch gafr yn ei oes, gan nad oedd yr un o'r cyfryw yn di- gwydd bod yn y rhanbarth hono o'r wlad ar y pryd. Ond rhyw foreu, fel yr oeddwn yn casglu y praidd i ben y mynydd i'w cyfrif, beth a welwn ond clamp o fwch gafr mawr yn sefyll yn dalcg ar fin y dibyn crog bron yn ymyl y gorlan. Y peth rhyfeddaf am y bwch hwn oedd, na chlywais byth o ba le y daethai, nac i ba le yr aethai. Poed fo am hyn, safai, fel y dywedwyd, ar fin y dibyn, ac nid cyn y gwelwyd ef genyf fr nag y gwelwyd ef, hefyd, gan Carlo, ac beb ofyn fy nghenad, rhuthrodd ato, gan chwrnu a chyfarth mor llidiog a phe buasai am ei gyfanh i farwol- aeth. Parodd hyn i'r bwch godi ar ei ddeu- drced ol mewn dull ymosodol, a chwythu allan y fref, neu weryriad gwatwarliyd htvriw perthynol i'w ryw pan fyddo rywun neu ryw- beth yn gwneyd yn rby byf ar ei mawrbydi. Gan na welsai Carlo fwch gafr o'r blaen, par odd peth fel hyn gryn gyffro iddo, a safodd am enyd yn fud, i gymeryd sylw manylach ohono, gan lygadu ar ei farf hir, ei llygaid llym, ac yn enwedig ei gym mawr, fel un yn edrych ar bob drwg ar unwaith. Edrychai! fel yn methn gwneyd ei feddwl i fyny pa ryw greadur ydoedd, a pha un ai ei gyrn ynte ei draed a gurai yn y ddaear mor fygythiol yd- oedd y mwyaf peryglus iddo. O'r diwedd, penderfyncdd mai y rhan wrthgyferbyniol i'w ben ydcedd y man dyogelaf iddo wneyd ei ym- osodiad, a chyda chyflymder y fellten neidiodd i geisio cael gafael yn ei gynffon. Ond yr oedd y bwch yn rhy hen iddo, canys gyda'r un cyflymder trodd ar ei bedion, a (]I) i yg- iodd iddo y fath etgyd ag a baiodd i Carlo 1 10 lamu o'i ffordd mfewn mwy o gyffro nag o'r blaen. Er y cyfan, ni roddai i fyny yr ornest, ond daliodd ati yn hir, ond er syndod, dy- bygwn, i'r binch ei hun, llwyddodd i roddi! un "snap" hyd adref i'w farf hir er ei waethaf. Pan ddechreuodd flino yn ymgecru sg ef fel hyn, safodd Carlo rhwng y bwch a'r dibyn, a thredd gil ei lygad 1 edrych yn mha le yr oedd y cwn ereill heb ddyfod i'w helpu i ym- ladd gyda'r fath fwbacb, pryd, yn ddisymwtb, y tarawodd y bwch ef yn union yn ei dalcen, nes oedd yn hedfan dros y dibyn, ac yn dis- gyn yn gelair faiw, i'm golwg i, yn y gwaelcd. Edrychodd y bwch i iawr yn falchaidd, a cherddcdd ymaith mor ddidaro a phe na buasai dim wedi digwydd. Pan ddadeb- rodd Carlo, edrychodd i fyny, a gwnaeth ei ffordd adref, er maint a waeddwn arno i ddychwelyd. Ni fuasai doniau holl ftigeiliald Meirion yn ddigon i beri i Carlo- ymladd gyda bwch gafr byth ar ol hyn. Gyda phob dy- ledus barch i goffadwriaeth y cwn eraill, rhy gall a phrcfiadol oeddyrt i ddyfod i'r ym- gyrcb, a nid dim oeifelgarwch neillduol tuag at eu cydwas rhyiygus, Carlo. Er fed uwch- law haner cant o flynyddau er pan gymerodd y digwyddiad ysmala le, y mae mor fyw ar fy nghof a phe na buasai ord doe ddiweddaf. Digon tebyg yn ami yw tynged dynion blin- ion, byrbwyll a chas, i r eiddo Carlo gyda'r bwch gafr. I tywddibyn o brofedigaeth neu gilydd y maent hwythau yn arfer a dyfod yn y diwedd. Fel rheo), gwell ydyw gadael i'r cryfaf gael tipyn bach o'i ffordd ei hun, cddi- eithr ted y ciyfaf hwnw yn rhyw orthrymwr Lwchlav'i cyffredin. (I'w Baihau.)