Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

12 articles on this Page

- BHYFEL GARTREFOL YRI AMERICA.

PURWCH Y GWAED.

BWRDEISDREFI ARFON,

Araeth gan Mr Herbert Lewis,…

News
Cite
Share

Araeth gan Mr Herbert Lewis, Nos Lun yr oedd y Neuadd Drefol yn orlawn o etholwyr mewn cyfarfod i gefnogi ymgeisiaeth Mr Lloyd George. Y cadeir- ydd oedd Mr W. Anthony, yr hwn, rn ei araeth agoriadol, a wnaeth gyfeiriadau don- iol at yr amgylchiadau dan ba rai y sicrhawyd gorchfygiad y Llywodraeth y nos o'r blaen. Cynygiodd y Parch S. P. Edwards bender- fyniad yn datgan ymrwymiad y cyfarfod i gefuogi ymgeisiaeth Mr Lloyd George, ac i sicrhau ei ddychweliad. Wrth wneyd hyny fe wnaeth Mr Edwards gyfeiriad at y pwys- igrwydd i lynu wrth egwyddorion Rhydd- frydol, ac nid i gysylltu hanes a buddianau y blaid wrth bersonau. Credai ef (Mr Ed- wards) fod pob symudiad o eiddo Mi Lloyd George wedi ei nodweddu a. phob gouest- rwydd, ac yr oedd yn sicr nad oedd yn bosibl i'r Fwrdeisdref yn bresenol wueyd dim yn well na gwneyd pob egni, i sic rhau ei etholiad fel aelod y Bvvrdeisdrefi unwaith eto. Eiliwyd y cynygiad gan Mr William Jones, Eifl, a phan roddwyd ef i fyny i'r cyfarfod, pasiwyd ef yn unfrydol. Galwyd yn nesaf ar Mr Herbert Lowis, yr aelod. dros Fvvrdeisdrefi. Fflint, yr hwn a dde.byniwyd gyda chymeradwyaeth. Cy- feiriodd at y rhan a gymerodd Mr Lloyd George mewn cysylltiad a'r mesurau a fu o flaen Ty y Cyffradic ynglyn a Rhyddfreiuiad Prydlesoedd Capelau, yn ogystal a'r Mesur i roddi hawliau gorfodol i Ymneullduwyr i sicrhau tir drwy drefniant. Talodd Mr George sylw neillduol i'r Mesur hwn pan fu o flaon y Senedd, a bu i'r Mesur basio Ty y Cyffredin yn bur rhwydd, ouibai i'r Ar- glwyddi ei lindagu trwy roddi adran 1 1!5 ynddo yn ei gwjieyd yn rhaid i rai oedd yn dewis niauteisio ar y Mesur, hwyrach, ar rai adegau, i roddi eu hunaiu yn agored i gost a thrafferth trwy orfod cael ymchwiliadau costus, &c., cyn y gallent gael tipyn o dir i godi ty addoliad arno. Yr Arglwyddi oedd ( yn rhwystr i bob gwelliaut i Gymru. Mater arall ag osdd wedi cael sylw arbenig yn y Senedd arno ydoedd Tiroedd y Goron. Yr arferia.d ydoedd i Diroedd y Goron gael" eu gwerthu am yehydig o bris i mi oedd yn cael eu ffafru, heb yn wybod i'r wlad, ond bu i Mr George godi y peth yn y Senedd, ac mewn canlyniad i hyny bu i addewid gael ei gwneyd gan y Llywodraeth na by. -c,-ai i ddim tiroedd y Goron o hyn allan gael eu gwertbu heb i'r awdurdodair lleol gael llais yn y mater (cymeradwyaeth). Dyna un gwaith pwysig ydoedd en cynrychiolydd hwy wedi ei wneyd (cymeradwyaeth). Yr oedd Mr George hefyd wedi dwyn gerbron gwestiwn ag oedd o ddyddordeb i drefi wrth y mor, sef un y porthladdoedd. Ar hyn o bryd nid oes ond Caergybi a Tyddewi yn borthladd- oedd pwi-pasol --pan y bydd y llanw allan- yn Ngliymru, a galwodd 'Ar George sylw at hyn, ac y dylid ychwanegu y nifer yn Ngbymru, ac mewn canlyniad yr oedd ef (."Mr Lewis) yn gobeithio yn fawr y gwueid rhywbeth gan y Llywodraeth yn bur fuan (cymeradwyaeth). Cvvestiwn ag yr oedd ardt;loedd amaethyddol yn neillduol yn cy- meryd dyddordeb ynddo ydyw y Rheilffyrid Ysgeifn. A phan yr oe id y peth gerbrou y Seuedd, nid oedd neb yn fwy parod i'w gefnogi na ehynrychiolydd y Bwrdeisdrefi hyn (cymeradwyaeth). Byddai o bwys neill- duol i Gymru i'r Llywodraeth symud tuag at gael y rheilffyrdd hyn, ac ni chawsent neb mor barod i ddadleu eu hawliau yn nglyn a hyn a Mr George (cymeradwyaeth). Dyna ychydig o fatcrion ag yr oedd eich cynrych- iolydd wedi talu sylw iddynt. Beth am I gwestiynau pwysicach ? Yr cedd yn rhaid iddo gyfaddef fod pethau wedi dod i aefyllfa ddifrifol yn Nhy'r Cyffredin. Yr oedd Cymru wedi penderfynu pwnc dadgysylltiad er's yn agos i ddeng mlynedd ar hugain, ond dro ar ol tro siomid hwy, ond o'r di- wedd yr oedd y mesur wedi ei diwyn i'r Ty —(cymeradwyaeth)—a meiddiai ef (Mr Lewis) ddweyd yn ddibetrus, oni bae am y ewrs gymerodd Mr George a'i ymdrechion diflino, ni buasai y mesur wedi dod ymlaen (cymeradwyaeth uchel). I Mr George yr oedd y clod (eymeradwyaeth). Nid oedd y gwaith ynglyn a'r mesur wedi mynd yn ofer (cymeradwyaeth). Yr oedd rhai o'r adranau pwysicaf wedi eu pasio—(cymerad- wyaeth)—ond y drwg oedd Ty'r Arglwyddi, fel bob amser. Wel, beth wnaeth Mr George ynglyn a'r adran 9fed y mae, cymaint o son am dani, a'r gwelliant gynyg- iodd i'r adran ? Y cynygiad gwreiddiol yn y mesur oedd nodi tri o ddirprwywyr i edrych ar ol ac i reoleiddio y degymau plwyol, ac hefyd i gael rhanu a rhooleiddio y central fund. Yr oedd y tri hyn i fod yn Eglwyswyr. Ni byddai hyny ond troi y cloc yn ol (cymeradwyaeth a chwerthin). Wnai hyny mo'r tro o gwbl—(cymer- adwyaeth) —a chynygiodd Mr George welliant fod rheoleiddiad yr holl eiddo i fod yn nwylaw Cynghor Cenedl- aethol Gymreig yn cael ei wneyd i fyny o gynrychiolwyr Cynghorau Sir Cymru a Mynwy (cymeradwyaeth). Yr oedd pob Rhyddfrydwr yn cydolygu a'r gwelliant, ac ni ddaeth Mr George &'r peth yn mlaen heb i'r blaid Gymreig yn unfrydol gymeradwyo ei waith (cymeradwyaeth uchel), ac yr oedd Mr Asquith wedi addaw ei roddi i fewn yn y Mesur (cymeradwyaeth). Felly Mr George oedd wedi trechu (cymeradwyaeth). A thrwy sicrhau y Cyngor hwn yr oedd Cymru wedi palmantu y ffordd i gael Cyngor i benderfynu holl gwestiynau Cymreig (cyr meradwyaefh. Ac yr oedd ef ei hun (Mr Lewis) dan rwymau i Mr George am y pen- derfyniad oedd wedi ei arddangas yn y cyf- I wng hwnw (cymeradwyaeth). Rhaid i I Gymru gael llais i benderfynu ei materion i huuan. Yr oedd gan Senedd Prydain Fawr ormod o waith yn barod, ac felly dylai Cymru gael bawl i benderfynu cwestiynau | oedd mor addfed arnynt, megis Pwnc y Tir, Dirwest, &c. Fel ag y mae yn golygu ar hyn o bryd, nid ydyw yn debyg y gwneir dim gyda'r rhai hyn am gryn amser, ond os y cawsai Cymru yr hawl i benderfynu y rhai hyn ei hunan yna yr oedd lie i obeithio y byddai yr hen wlad bron cyrhaedd y nod uchel oedd ganddi mewn golwg (cymer- 1 adwyaeth uchel). Ar ol i Mr Lewis orphen galwyd ar Mr George, a derbyuiwyd ef gyda chymeradwy- II aeth uchel, a dywedodd mai tref Pwllheli oedd wedi cymeryd y cam cyntaf i'w anfon ef i'r Seneda (cymeradwyaeth), a pha both bynag oedd ef wedi ei wneyd gyda PhwllhSli yr oedd y cyfrifoldeb (chwerthin). Teimlai j yn dawel, beth bynag oedd wedi ei wneyd, ei fod wedi gweithio yn galed ac yn gydwy- bodol (cymeradwyaeth). Feallai nad oedd- ynt yn cydolygu yn mhob peth mewn man- ylion, ond yr oedd yn gofyn am eu cefnog- aeth am eu bod yn myn'd i'r un cyfeiriad, beth bynag. Dywedodd un gwr enwog nad oedd ond un ffordd i sefyll, ond fod llawer ffordd i fyn'd yn mlaen, ac ar y ffordd fwyaf effeithiol i fyn'd yn mlaen yr oedd rhai, yn reit naturiol, yn gwahaniaethu ychydig, achos fedar pobl sydd yn meddwl ddim peidio gwahaniaethu weithiau (cymeradwyaeth). Pobl fydd ddim yn meddwl fydd yn cyd- wel'd bob amser (chwerthin). Fydd y Tories byth yn gwahaniaethau yn eu mysg eu hunain (chwerthin mawr a chymeradwy- aeth). Ond y cwestiwn mawr i Ryddfryd- wyr Cymru oedd—A oeddynt yn cerdded i'r un cyfeiriad (cymeradwyaeth) ? Hwyrach ei fod ef (A £ r George) dipyn yn frysiog am gyrbaedd y goleuni (cymeradwyaeth), ond beth byaag am byny, bydded i Ryddfryd- wyr Cymru gerdded gydag ef i gyfeiriad y wawr (cymeradwyaeth). Yr oedd Deon Owen yn dweyd y dydd o'r blaen fod Mesur Dadgysylltiad wedi ei gladdu (chwerthin). Ond yr oedd ef (Mr George) yn credu eijiod wedi ei gladdu mewn gwir ddiogel obaith (chwerthin mawr) am adgyfodiad gwell (cymeradwyaeth). Yr oedd Eglwyswyr Cymru w edi cael y cynyg goreu gavvsant ac a gaut hwy byth, ac wedi gwrthod y cynyg. Cawsaiit gynyg ar bob persondy, pob Eg- lwys, a' a cyflog, can belled ag oedd a wnelo y de.-rwm, tra y byddent byw. Dynf1 gynyg teg iawn (cymeradwyaeth), a chan iddynt ei wrthod, byddai y cyfrifoldeb arnynt hwy. 0 hya allan, nid yr hyn fyddai yn esmwytk i'r Eglwyswyr gaitf ei wneyd, ond yr hyn sydd yn iawn i'r wlad (cymeradwyaeth). Yr oedd yn uda ganddo fod y cynyg wedi ei wneyd. Yr oedd yn dangos fod Ymiu-.illdu- wyr Cymru yn dewis yrndriu a'r Eglwyswyr yn dyner (cymeradwyaeth). Yr oedd yr operation yn uu boenus, ond yr oeddYLt w^di cynyg iddynt fyned trwyddi mor es- Uiwyth ag oedd modd (chwerthin a chymer. adwyaeth). Ond uniondeb i'r wlad o hyn ailan, bech bynag fo'r draul (cymeradwy- aeth). Beth roidodd rwystr ar ffordd pasio Mesur Dadgysylltiad trwy y Ty? Mewn ychydig eiriau, Mr Chamberlain oedd yn gwei'd bai ar y Llywodraeth na fuasent yn rhoddi ychwaneg o bowdwri'r milwyr. Yr oedd ar Mr Chamberlain eisiou i bob milwr Pryioinig gael digon o bow- dwr i fod yn alluog i lacld deuddeg cant o'u cyd ddynion. rr oedd y peth yn anheihvng (cymeradwyaeth uchel). Yr oedd yn gy wilydd fod Cymru yn gorfod aberthu Mesur mor bwysig iddi, o achos peth mor afresymol ac annheilwng (cy- meradwyaeth). Rhyddid crefyddol yn cael ei golli ar gyfrif peth mor israddol! Pe buasai Cymru wedi cael Dadgysylltiad a Dadwaddoliad pan y gofyuai am dano ddeng mlynedd ar hugain yn ol, fe fu:sai ganddi dair miliwn o bunnau mewn llaw i'w rhanu at addysg, blwydd-dal i hen bobl, nou uurhyw beth a ddewisid [er gwella sefyllfa y wlad (cymeradwyaeth). Cyn y byddai i Gymru gael chwareu teg, yr oedd yn rhaid iddi gael yr hawl i benderfynu ei materion ei huuan (cymeradwyaeth). Paham yranfoair cynrychiolwyr Cymru i fyny i Lundain i orfod arotf am flynyddoodd am welliantau. Paharn na chawsai Cymru yr hawl ei hunan (oyrntradwyaeth). Os oedd Lloegr yn dewis cael ei gin shop a'i thafarnau ar bob cornel, gadawer i Gymru lan gael chwareu teg i atnddiffyn ei meibion (cyiver- adwyaeth uchel). Fe fuaseti Cymru wedi gwueyd camrau breision gyda Dirwest er's ugain mlynedd pe y eaws-d, a pha faint o dlodi, trueni, galanastr, ac anghysur fuasai' hyny wedi arbed pe y cawsai yr hawl i'w dwylaw ei hunan (cymeradwyaeth). Dyna Bwnc y Tir hefyd; yr oedd yn amnhosibl i bethau wella gyda'r ffermwyr hyd nes y cawsent well diogelwch gyda'r tir (cymer- adwyaeth). Ar hyn o bryd y mac llawer iawn o werthu flformydd gan dirfeddianwyr, ac ni wyddai y ifermwr pa bryd y byddai yn I rhaid iddo fynd i ffwrdd. Yr oedd yn. rhaid cael gwell diogslwch (cymeradwyaeth). Yr I oedd yn anmhosibl i'r un ffermwr drin ei fferru gyda llwyddiant heb gael y diogelwch hwnw (cymeradwyaeth). Y gwrtaith I goreu i dir ydyw Rhyddid (cymeradwy- aeth). Pwnc arall ag yr oadd ef pit" Georgi) wedi cymeryd dyddordeb ynddo, ac yr oedd o ddyddordeb neillduol i Bwll- heli cael harbour fisheries. Yr oedd yr Jwerddon wedi cael rhai, ac hyd yn nod wedi cael ariau y Llywodraeth i brynu cychod i rai o'r pysgotwyr. Yr oedd yn brj'd i Gytnra gael sylw (cymeradwyaeth), a byderax ef y g-wnsir rhywbeth effeithiol yn fuitn (cymeradwyaetli). Ond fel ag y dywedai. o'r blaen, yrtittiawsder oedd cael gan v Senedd i roddi sylw i'r materion, ac yr oedd yn rhaid gwneyd un o ddau beth, llaI11 ai cael cyngor i Gymru i benderfynu ei materion, neu gael yr aelodau Cymreig i bwyso a^ y Llywodraeth, ac i beidio rhoi goreu iddi nes cael y gweliiantau ag yroedd y wlad vn syebedu am danynt (cymeradwy- aeth uchel). Ac er mwyn northu ei freich- iau^ ef a Mr Lewis, a'r aelodau Cymreig eraill, i ynidreohu i sicrhau y gwelliantau j byny, hyderai yn fawr y byddai i Rydd- frydwyr Cymru ddangos hyny trwy eu dy- chwelyd (cymeradv/yaeth uchel). Diolchwyd yn galonog i Mr George a Mr Herbert Lewis am eu hareithiau gwresog.

CYN AC WEDI PRIODI. I

[No title]

MB GLADSTONE A IIESUR DADGYSYLLTIAD.

:..-------I ANWIREDDAU TORIAIDD.

Advertising

Y WEIXYDDIAETil SVAYVDl)

Ul1It: ~MR~giadst!5NE7_ '

Advertising