Ye Brython Cymreig

oronwy dechreua pob un a chynghanedd Q1"' a'r rhagwant ar y pumed ym mhob un. J'11 vr awdlau hyn ceir ef ar y pedwer- j) l' ac ar y chweched, ac ar y seithfed. er^,1(*,cadw at y rheol mewn toddaid hefyd, i ° Hawer o ysgrifenwyr diweddar yn ei lesgeuluso yn y fan hon. v ^T"^a^esid tybied fod pob cynghaneddwr deall mai pedair sillaf ydyw hy*i eithaf E«yfair> cyrch mewn englyn neu doddaid. bed"^r "■?^rau yn ofalus y gall fod yn air' yn dair, yn ddwy, neu yn un ond cv v!rnryW or awdlau hyn fe geir gair yrch o bum sillaf—banner y llinell yn air cyrch do<Lr^eir yn fyriyc'h "yn rhai o'r awdlau amii ^ld ar e' ken ei hun, heb gymar na dim dd 1 °d^ aS e^- Tobyg mai Dewi Wyn a »j y gwrthuni hwn ar arfor. Anodd deall ag y boddlonir clust neb a'r lath ertbyl rh(/!? t()(idaid ar ei ben ei lnin. Ni waetli ri ,,wy linell o fesur salm ar lawr, a galw'r tod"u." bennill. Darn o bennill yw Qeu mae 0isiau dan i lunio pennill, ar yntau ieuo'r toddaid a rhywbeth arall ar, r un odl, megis mewn Englyn neu y wdodyn. Y mae'r rheolau'n bendant ar hjr 11 °" ^ithr Rhupunt byrr, a rhupunt ^edrf ^yhydedd hir, a Thoddaid, yssydd rw s roi iddynt gymhareu," medd y ith 'Y i rhoddir gan John Dafydd ysavrt' a-' mewn 111 an arall Rhyw fesurau heb UU*C a diffrwyth wrtliynt eu hunain Heu 6U cymharu 09 rhywogaeth eu hunain Gan ° rywogaeth arall a fo tebyg iddynt. alit 81110elion heb gymar a gwrthyn fydd- rhai hyn," ac yna enwir hwynt. Y cWaWc^ gywydd a cbywydd Uosgyrniog i'w yw'r at y rhestr uchod ond toddaid ffrej. Ulrig un a gamarferir' fel hyn yn gy- y m> ac nid oes dim yn fwy difias. \V},,lna6 yma gryn welliant i'w ganfod yng fel « ,'ra°^ yr awdlau llai o lawer o ferfau %aif .?dda" am rhydd," a safa am ^faff e^° y mae rhai °'r ymgeiswyr heb ^b ddarllen yr un feirniadaeth ac 6iria ?vs§u dim. Ceir eto lawer o ffug aln u ^el derch," a defion," a dyrchu atllr ddv'rchafu," ac edyn am adenydd" a/Wi,yi1 ar^er adwaen (I know) yn lie —yr wyf yn 'adwaen'" yn He Wyf Wy^yn adnabod,' fel pe dywedid, yr 'gwn," yn lie yr wyf yn gwybod." cr • hirguniad rhyfedd ar air hefyd ydyw Vn yn U0 creigiau." Ni tliry ai Hi0a 61 ((ond pan chwanegir sillaf "gair," "teitf- g^n'iau," nid "geir!" taitli," iau :hl.u," nid "taith;" "craig," creig- !ud creig." Wei'thiau fe geir enw ^euwr' ^am acennu- G-ellir maddeu i Dde- ^fraw'i e^a^ai> am ddywedyd Aber ^ybol y11 Aberffraw," er mai an- i\vc}( dybryd yw hynny ond meddyl- ol yri 111 ymgoisvdd am y gadair genedlaeth- V w Owain Glyn Dwr yn Lyndwr ySg6je ynxa ddau yn euog o'r trosedd Sen vu yn orbyn traddodiadau anwylaf vv^w disgwyl i bob yrngeisydd ue 1 darlloti cywyddau lolo Goch :— °U(J ^Wa'u glaen dwyrain Glyn Dwr Hyn tbO na chlybu clustiau'r un o'r ddau Qrtty f\ 10(!tl Gymro dilediaeth yn crybwyll ti0^Wain "Glyn Dwr" ? o'r aw-di y^yw cystrawen y rlxan fwyaf yn(l,j ;au a dylid nodi un gwall mynych 'iie<.v se^ tra yn lie a i ddwyn y cann-1 ymadrodd amserol diferf. Fel hyn tai Dafydd ap Gwilym :— A V 1\ mi neithiwr (hwyr bu hyn) °M 11 aros' bwbi'yd ewyn hyn ey^rawei) y rhan fwyaf o'r ymgeiswyr iad g vw tra mi'n d'aros,"—efelycJi- faeg 11,01 (),r Saesneg, ac nid yw na Chym- 1 tuaif- Saesneg; "tra mi'n aros "while 'f dyma gawn o hyd: "'tra tywyta'~ ? yn canu." tra 'r haul yn ^ell (/)''•" Yr oedd gan yr hen faledwyr Pod fai'r ymgeiswyr hyn yn rdd, diau y decln'euent F l et( r roeddwii i'n myfyrio, pQj ^ra 'r cloc yn taro un." Ylxl YWyd, mai un yn unig o'r deunaw J sydd heb ddysgu cynghaneddu— -Vr i, ,yw hwnnw. Digon o feirniadaeth 1)1 ''or] VW anaeddfed hon ydyw dywedyd lt 1 (l,'yb-itJi o linellau crycli a llyfn fel „ iy ngwlad, gem fy nghalon." I, Yn lru,0 awel y marwedd." Xr* Qw 1 Meirion ei phris." il °hyffr>'dy vv llawer o'r lleill, fclawd y',la I'yw i ° 111 Gwu iaitli a meddwl. Y mae ?.dowi ><x^Wai' tua'r gwaelod nad oes fawr ■]i* r^yilgddynt. Y gwannaf efallai nirVs Wledig. Dyry hwn weitliiau h Ef n 1.l0<ir°u llinell heb ddim i ateb ),a y gellii' pasio ambell gyng- g t d™y -<»" y" 0(ihr felly gan hwn drachefn a o'h.llwyu; wir' tl-y"iesin" y11" iesyn" di? Hid (1fT gynghaneddu a bryniau." n r11 8Vm. ^Lnygion oi gyngliahedd a flina h fej a darllen tudalen ar ol tudalen fol yn t)irij'il(lrud fo golud Gwalia a'i dowrion a > ni "lewn gwasgfa • v l °esau 'nol Yliiladdfa. ASUrd1f^ol gleddyfau a ysent 8„ ,rWla1d y Bryniau slywaf >gl^d eiu tadau Hoj, ° r bellaf bau. V a i liailesion a gyfyd rlri0t'Wedrl adgofion fyg 0h,. 1J:,xa6 0i meirwon wyr diball •Nr>rl v b ara11 ° fyw gysuron." 1\rlJ.\V Mab y Bryitiatt liemor os dim gvdL;!Wi'i yn rhy anllytln-eniiog i ed K mewn enwau lleoedd yn JB'rycheiniog," Wh a y ,edd. Ond ar wahan i wallau 'i 0 bftn-fi1-riau (,yrc'l1 pum sillaf, befch a $-<&?"gyv"lirno'1 H ^rvvy n-v.an/' Calient yn dynu Melu, oV^dydd drvvg elyn. ■Mewn'^°e' ^iabod—a gafwyd f>8oSg" difrodi ° y °nnog lll daiI1 ei gysgod— C°u H h ei glod'" Cyrnil y luao hwn am wahanol '^hobm^ un 11101 ddiymadferth -I l{ llau:- oenus f %tydSHyw maes Yliys t.\ --õ rrtor ac af on A phont hardd dros ei phantjii Yn ogleisnod y glesni Bri tywynol Brytania Ni wel fedd yn ei chelf dda. Mwyn i mi-Menai a Mon— Hedd roddant i Dderwyddon Ar fin dwr y Fenai deg Bu meusydd byw eu Moeseg." Ni waeth heb na gwastraffu papur i ddifynu rhagor o ddylni fel hyn. Am a wn i nad yw Hywel yn waeth. Afraid crybwyll rhyw hymbygiaeth fel goraf am goreu," a chyffelyb bethau sydd wedi eu condemnio ganwaith. Cymerer engraifft o'i arddull Mwyn yw addurn mynyddoedd Ein Cymru gu, pa hwyl goedd 1 Draw edrych Cader Idris Yn gaer hedd i gyrau is, Lleuera mewn byd lloerawl Yn troi gwynt yn nghartre gwawl Yr Aran yn gan i gyd Yn Nwyfre wena'n hyfryd, Pumlumon Ion a lanwyd 0 weddau nerth Celtaidd nwyd, Y Pum Lluinan glan o glod Dyrnau'n nawdd un diwrnod." Y mae difai cynghanedd, ond a oes rhyw awen yn y diweddiad llipa yna ? Drachefn, pwy a eglura'r englyn hwn ? Effro hoen roed i'w dyffrynoedd-p'lasau Pleser yw ei chymoedd, Gwisg rhai'n, a'i sidan wisgoedd-i Efa Ddyweddiai Adda awrgw ynddyddhedd- oedd ? Neu'r toddaid hwn ? Rhyw orwedd dan wawr oirian i lioewi Yng ngwely lili angel y loewlan." Neu hwn ?— Ni ffy hoen, cadi yn ff yiiiiu-iiiae nefoedd Ei miwsig lysoedd yn mwys goel-lasu." Dirdynnu'r iaith er mwyn cael cynghanedd, a chlecian geiriau heb ystyr. Diofal o'i gynghanedd a'i fydr ydyw Pen y Mynydd. Y mae ganddo lawer o linellau gwallus—coll llythyren yn digwydd yn fyn- ych,—a llawer,o linellau yn rhyhirion neu ry fyri'on, heb son am gyrch o bum sillaf. Ond gwaeth na hyn ydyw diffyg cydwybod len- yddol-dyn yii codi gair o eirlyfr a i arfer fel petai ef ei hun yn gyfarwydd ag ef mewn llenyddiaeth. Dyna wna hwn defnyddia lawer o eiriau ffuantus, fel gwreiddeiriau Puw, pethau na chanfyddir mohonynt mewn llenyddiaeth, megis "ethw," "plydd," bus," ac o'r ochrarall defnyddia hen eiriau da mewn modd a ddengys yn eglur eu bod yn liollol ddieithr iddo. Bai bychan o'i gymharu a hynyna ydyw ffurfio cyfansodd- eiriau trwsgl fel byd-ddewrwyr," ac arfer ffurfiau llwgr fel canno'dd," am gan- noedd," a gwa'd" am "'waed," a berfau gweiniori fel arosa am erys." Hwn yw un o'r ddau sy'n euog o alw Glyn Dwr yn Lyndwr. Rhennir ei awdl yn dair pennod I-Gwlad y Bryniau yn Anianyddol 2-- Ei Hanes a'i Harvvyr 3-Ei chrefydd a'i chan. Y mae yma lawer o gordeddu geir- iau er mwyn cynghanedd yn y tail- ond yr ail yw'r fwyaf truenus. Dyma fel y dywed am Ddewi Sant: Ganwyd Dewi er daioni I berori Aberaeron Dysgodd lawer yn ei amser Roddi hyder i addewidion." Ac fel hyn y disgrifia frad Llywelyn Y bradwr—amneidiwr anhydyn— Beirniadau bara, i nodyn O'i law liael fynd i Lewelyn I'w alw—nid fel gelyn, A'i berswadio yn bur sydyn Dros ei wlad yn siarad yn syn. Ac addaw coddyn Yn glau i'w gwrdd yn y glyn, Mewn gallt yn Muallt os inyn, Yn delaid lieb neb yn dilyn, Ond dichell hell fu hyn, A'r llaw olaf ddaeth ar Llewelyn." Dyna farddoniaeth deilwng o'n Llyw Olaf ac o gadair Llundain Addaw coddyn, Tybed, mewn difrif, y gwyr yr ymgeisydd ystyr y gair ? Ond ofer declireu treiddio i ddirgelion y dernyn. Gadawer iddo yn ei ogoniant. Yr ymgeisydd arall sy'n cain-enwi Glyn Dwr ydyw lorwerth Fynqlwyd. Y mae hwn hefyd yr uit inor ddibris o'r iaith ceir ganddo ffug eiriau fel llwys a gwenyd," a glawdd," a chyfansoddeiriau afluniaidd fel mvgriadau a clwswedd; 11 ysgrifenna cadr a'r hen" y fud a arferid gynt, sef cadyr," ac yna gwna'r y yn llafar, a r un sillaf yn ddwy, i odli a clilegyr defn- yddia tegid fel enw yn tarddu o teg, pryd y gwyr pob myfyriwr mai ffurf Gyim-aeg Tacitus yw Tegid defnyddia heul- yd er niwyii odl yn Ile lioulog," a clireig yn lie creigiau er mwyn mydr. Y mae n un o'r rllai sv'n dal er pob rhybudd i arfer y rhith-eiriau diflas derch a defion i odli afiaith a talaith a geiriau fel ^I'a.otli, ac I dybied fod y ffurf liprynaidd haedd- af" mewn rhyw fodd dirgel a cliyfrm yn abl i olygu "lnwyaf haeddiannol. Ceir pan" yn wrywaidd ganddo fwy nag un- waith; a dyry'r gydsain feddal ar ol an- soddair yn y radd gyfarta) blired bwiic yn lie bured pwne." Dyry doddaid wrtho i Ililin heb gymar; gesyd y rhagwant ar y cliweelied; ac y mae llawer o'i linellau n iliy fyrion. Er liyn oil y mae'n rhogori ar y pump a enwyd. Nid oes ganddo ddim mor ddifrifol a rhai or pethau a ddifynwyd uchod ac er mai digon diafael ydyw gan mwyaf, y mao yma Biuboll belydryn. Fel hyn y can ar ei oreu Mae holl livviau mill awen Yn gloywi ael Gwalia wen Yn wir, Rianon aros Ar ei gwydd y chwery gwen, Hudoliaeth ar bob deilen Cusana'r wawr wlitlifawr, lan, Bur foch bob a,ber feclian." Nid yw'n Jiollol eglur beth yw "Uiwiall mill awen "—the colours of the violets of the muse ac nid yw bocJi yn air prydferth am rudd. Gall niai yn y llinellau a ganlyn y mae'r ailityf11sedd\dyonaf yn yr awdl: Dur a plilwm ei daear fflwcli A'u clod yn eu caledwch O'i du gelloedd, dwg allan Ei phlwm a'i dur i'r fflairi dan." Ni raid ymhelaetliu am ryfyg y falh J-m ladrad. Nid oes lawn cymaint o'r beiau iriwyax ana fas yn awdl Sum Tyrfa Fawr, er mai digon ekrpiog yw gwisg hon hefyd, Ceir 6 o'ent ynddi am oeddynt," a gwniad wedi ei acennu ar yr w yn ol y dull llygr- edig a glywir mewn rhai parthau. An- hyfryd mewn awdl ydyw gweled ffurf fel castelli;" sonier, os mynner, am bibelli, ond gadawn i'r cestyll fod yn gestyll." Y mae orgraff hwn yn ddrwg iawn defn- yddia dy yn lie di mewn gair fel di- ddan," a seilia gynghanedd lusg ar y gwall, fel hyn "hafddydd dyddan." Pa sawl gwaith y rhaid dangos e;,to fod i'r y ei sain dywyll yn y safle yna, megis yn bydd- af," ac mai amhosibl ydyw'r sain duddan i'r sillafiaeth dyddan ? Y mae ganddo ferfau fel ddylyna," lie gallai ddywedyd a ddilyn defnyddia'r gair pefr fel enw yn lie ansoddair ac wrth gwrs rhaid cael derch "-y mae hwn yn anhebgorol ym mhob awdl ail a thrydedd radd. Cawn ddau gyrcli o bum sillaf ganddo, ac ambell doddaid heb gymar. Y mae ei iaith yn dlawd yn ami :— Dreiiiiaeli croes sy'n loes i w lad-ffwrdd "dorai-- Ein Duw a hogai fin y Diwygiad." Beth salach a ellid ei gael na ffwrdd dorai am dorai i ffwrdd," a pheth gwannach na "thorri i ffwrdd" am gymyilnu ? Y mae'r meddwl a'r ymadrodd weithiau n gymysglyd, megis :— Ddychymyg mad portreada'n—ein gwydd Nen gel a dihuan Cymru Fydd—cama i'r fan 1 ollwng ei gwawr allan. Gwelir wrth glir ai-goolioii-ci-es waitit Yr oes lion yr awrlion, Fod gwen haf addfwynaf Ion 1 agor ar ei plilygion." Eto ceir ambell drawiad liapns, fel yn y toddaid hwn i'r llaethferch :— Gerllaw y wawr dawel—y fun wridog Gaiff fel o rywiog flfiolau'r awel." Y mae Dringiedydd eto yn arfer creig am greigiau" a'r holl esgus geiriau fel dyrchu," a derch a defion." Pa bryd yr ysgubir ymaith ryw faldordd fel hyn o'r awdlau, ac y ceir Cymraeg yn ei le ? Paliam na ddarllenna'r ymgeiswyr gywyddau'r cyfnod clasurol er canfod drostynt eu hunain pa beth sydd Gymraeg a pheth nad yw ? Cawn gan hwn hefyd engreifftiau o ryw gast newydd a cliwareuir a'r gynghanedd Rliwng moel glogyrnog gornau, Addolgar ymoffrymiad." Ymddengys ein bod i ddarHen Rliwiig moel glog yrnog gernau, Addolgar ym offrymiad." Ond nid oes dim yn rheolau gwarantedig y gynghanedd nac yn esiampl y beirdd awdurol yn cyfiawnhau darnio geiriau fel hyn, nac yn caniatau i ddwy sillaf yn yr un gair odli a'u gilydd. Gall yr ymgeisydd hwn gyng- haneddu'n ddigon rliwydd, ac weithiau'n gryf eto dyry 'n ami eiriau i mewn heb ddim neges iddynt orid llenwi Hinell. Er engraifft, yn lie dywedyd fod yn y chwarelau fywoliaeth i'r trigolion, dywed fod yno fj'woliaQth i'w liymbiliau :— Bywoliaeth i ymbiliau—plant bryndir Yn eofn naddir o'i hen fynyddau." Dyma engraifft arall o rywbeth cyffelyb Hwyl lienwr hawliai liynod ddistawrwydd I stori'r bwganod A rhaid fu credu fod-y Tylwyth Teg A'u dawns eondeg i gyd yn syndod." Wedi tybiJei ei fod ar fedr niyuegi y byddai'n rhaid credu "fod" y tylwyth teg, siomir ni wrth ganfod mai'r hyn a ddywed yn y diwedd yw y byddai'n rhaid credu eu bod yn "syndod." Difethir y frawddeg er mwyn cael rhywbeth i orffen y pennill. Ter- fyna'n wan fel hyn yn fynych, megis a gair fel addien," neu "anfrwd," lieu "gofeb- ant"; sylwer fel y mae'r pennill a ganlyn un o'i rai goreti-yii gwanio at y diwedd I'r craff sylwedydd, wyddonydd haenau, Ein holl fro erys yn llyfr o eiriau Ein bannau ydynt yn hen benodau Yr hylosg gyfnod cyn bod bywydau Llefara henaint y llu o fryniau Eu cynar fedydd, a'u cynhyrfiadau, Bu Vulcan tan y tonnau 'n ei elien Yn llunio'n Heden y llawn o'i noda-u." Y mae'r awdl yn ddigon syuhwyrol trwyddi, ond braidd yn ddi-bwynt, yn enwedig tua'r diwedd. Sieryd yr awdwr nid fel uh a chen- nad ganddo, ond fel un yn ceisio rliywbeth i'w ddywedyd. Y mae yn awdl Dan y Bryniau lawer iawn llai o bethau gwrthun o ran iaith, er fod gan- ddo yntau "gastelli" am "gestyll," ac "edyn" am "adenydd." Fe dyb hefyd y gall roi pwyslais ar "eu" drwydynuullinell dano- eu dwylo, ond gair diacen yw eu," ac y mae'r Gymraeg yn darparu rhag- enw atodol i gymryd y pwys lie bo angen "eu dwylo liwy." Odla "gwanwyu ag Owain "WYll," yn He ag "wyn." Rhydd bum sillaf mewn eyrch, a thoddaid heb gvmar. Gellir sylwi yma ar fa.i s,ydd yn amryw o'r awdlau, sef rhoi d h i gyf- ateb i d fel hyn mwy nid oes yna ond hedd." Gan fy mod yn swnio "h" a hynny yn v dull Cymreig, y mae d h." yn "t" i iiii ond ymddengys fel petai r ymgeiswyr hyn yn llefaru mwy nid oes yina ond 'edd." Cyffredin yw'r awdl hon • nid oes gan yr awdwr fawr o ddawn i ddewis geiriau barddonol—crybwylla am fochau lie byddai'r un mor liawdd dywedyd grudd- iau"; dywed mai buddiol yw dwyn yr hen feirdd o'u beddau—rliyw fawl gwan fel gogan anfwriadol. Dyma engraifft eglur- ach o'i goll; pwy na ehenfydd fod y dernyn a ganlyn, o ran iaith a meddwl, ymhell islaw urddas ei destyn, sef y mynyddoedd ? Weis doeth ni wariant eu stad A'u da oil ar eu dillad— Euro 'u gwn wrth ffasiwn ffol, A'u celloedd yn wag liollol — Ond o fewn eu drud fynwes Mae eaugfawr brisfawr bres A'r glow gawr i'w dirgel gol Wahoddant, lie ca. waddol." Y mae un hynodrwydd ar awdl Telots, yr oedd pawb yn meddwl fod blodau blydd" wedi marw'n gelain, ond wele'r hen ymadrodd yn rhoi rhyw ochenaid eto, yr olaf efallai, yn yr awdl lion. Nid rhyfedd felly fod yma hefyd "flodiun a eJ Lreil, a "goraf," aVliyw goeg air fel "dillni," yn tarddu o gamddarlleniad Puw o linell Rhys Goch Eryri, "dillni beirdd y deellir." Fe wel pawb Bv-'n deall canghanedd mai dillyn beirdd a" ddrlai. lod, a arienr gan Ddafydd ap Gwilym. Cawn yn yr awdl hon hefyd ambell wall fel deffra yn lie deffry a thoddaid heb gymar, a rhag- want wedi ei garnosod; eto y mae yma am- ryw dudalennau difai. Cynghanedd rhwydd ydyw hwn: \;Mewn hedd y mae'i mynyddau—yn swynol Gusanu'r cymylau Gant, wrth wibiol, wenol wau, Obennydd ar eu bannau." Ceir ganddo ambell bennill prydferth, megis hwn am yr Wyddfa:- O'r pellafoedd Llifa pobloedd I iach dyroedd ei huchelderau f Hoen boreuddydd :t Cant lawenydd Gweld wybrennydd gwlad y bryniau." Ond gan mwyaf nid oes nemor ddim yn yr hyn a ddywed er engraifft Y trumau mawr eu tremid--a'u liosgedd Wisgwyd a cliadernid b Ni all holl daranau llid Un awel byth eu newid." A'u gosgedd," wrth gwrs ddylai fod. Er dylif oer awelon, Rhuad aig, a bar y donn, Deifiol her difaol wynt, A churiad mellt a ehorwvnt Oil yn hyf, sefyll a wnant, Is eu gwg nid ysgogant." A'r cwbl oil i'n hysbysu na all y gwynt chwythu'r mynyddoedd i lawr Rhyw feddwl lilac sydd yn yr awdl drwyddi cy- merer un engraifft arall :— Haul oera 'nghil y werydd,—tywyllwch Fantella'r wybrennydd, A'u can a baid, cyn y bydd Ein bannau heb awenydd." Heb son am yr anticlimax yn a'n can a baid," nid yw'r esgyll yn cyflou dim ond y wireb wag y paid ein can cyn y bydd ein bryniau heb gan. Y rriae Cigiran yn hyddysg yn ein hen lenyddiaeth a cheir ami adlais o'i hiaith yn ei awdl. Rhyfedd gan hynny fod ei iaith ef ei hun in or wallus dyry dd ar ol y cydsain odla talaith a gwaeth acenna "Wrtheyrn" ar yr "w"; gwna ddor yn wrywaidd cyflwyna unig a lliosog ynghyd nis dihengir hwy yn lie "ni ddiangasant hwy"; a thry or or yn orawr gor-or ydyw'r gair, nid gor- awr "—" heb or heb eithaf," medd yr hen fardd, nid heb awr Prin y mae gan- ddo un englyn a'i ragwant yn ei le ac nid yw'n olafus am hyd ei linellau. Y mae ganddo gynllun barddonol ond nid yw'n dd;gon o feistr ar y gelfyddyd i wneuthur cyfiawnder ag ef. Sonia am lawer o hen arwyr y rhamantau, ac nid yw'n eglur bob amser i ba beth y llusgir eu henwau i mewn. Ymddengys mai cynghaneddwr ieuanc ydyw llafurus iawn y cais adrodd ei feddwl yn hualau'r gynghanedd yindrecha, ymegnia, ac yn fynych y mae'n drwstan iawn. Fel hyn y dywed am Ddy lan Eilton Cwynfan am Ddylan wiiti- dwfr O'i fyned ef i Annwfn. Gwae ef anian mor gafodd Tua'r traeth o'r tir y trodd Y don ni thorrai dano, Aeth i ffwrdd, cymerth ei flu A chlywai r Cymro'r mor maitli, 0 dref tad a mam ymaith Yn ei alw, a hwyliodd 1 newydd fyd 'dd ai o'i fodd." Ac am Seitheiinin feddw "Gwan oi synwyr wyr eg or i dorau, Dy diroedd i'r weiJ,gi Boed melldigaid d'enaid di Duw a wyr ein pryderi. A wnaeth hynny onid Seithennin feddw, A foddwyd a'i fyddiu ? Yfodd y gwalcli fedd a gwill, Ni wared neb ei werin." Tyssul yw'r mwyaf diglust at hyd llinell o'r un yn y gystadleuaetli y mae gan- ddo un linell saith sillaf yn lie cliwech yn ail mewn englyn pump o linellau naw yn He dog cliwecli o rai wyth yn lie saith a deg o rai chwech yn lIe saith un llinell chwecli i gloi englyn Ni ddigwyddodd i mi erioed weled cymaint o dor mesur mewn awdl. Ceir gan hwn hefyd greig a "defion"; camodla'r gair "talaith"; dywed adwaen yn lie "aclnabod'to knoiv, ac adwaenaf" yn lie adwaen "I know; defnyddia'r modd dibynnol "wnel" a "del" yn lle'r mynegol "wna" a "daw." Ond y mae lion yn awdl ddarllenadwy iawn. rliediad y meddwl yn glir, a'r gynghanedd yn ystwyth. Fel y dywed yr awdwr yn ei ragair y syniad cyffredinol drw y'r awdl yw'r drychfeddwl o genedl wan yn ffoi bryniau, yno i aros ac yiiigryfhau, i ail ddyehwelyd i ymladd i'r byd, os nad ag arf o sylwedd, yna a cliledd ysbrydol." Y mae ynddi lawer tarawiad pert, megis y disgrif- iad o ffumorau Gwent :— Simneiau Ilwyd gwyd ar goedd Eu ffroenau o'r dyffrynoedd." DymH, engraifft o lyfnder ei gynghanedd I'r gwr o hen Gymru gain Gwagder yw llawnder Llundain Fe red i'w anwyl frodir Yn ol wedi profi'n hir Rialtwch a llwcli a llaid—y ddinaa Orddenol felltigaid Eryri wen, oriau'r lia', A ddilunia'i brudd enaid. Caiff glywed cerdd yr eliedydd odlau Cariadlanc y mynydd A'i gan serch yn disgyn sydd 1'1' bryniau o'r wybrennydd. Yn y man nant y in\ n,\ dd Pvisial iddo'n sisial sydd Y glasfrwyn ar y twyni A edwyn swn oi dawns hi." Yr ydym yn awr wedi dyfod i blitli awdlau y rliagorol. Nid mynych y cyfarfyddir a gwaith cyn laned ag sydd ar awdl Pro I Patria. Gwir fod ganddo un neu ddau o ryw gogio geiriau, fel bus am wefus, a hawnt am rywbeth a thoddaid unig ddwywaith neu dair, ac un rhagwant o'i Ie. Ond y mae ei iaith bron yn liollol rydd oddiwrth y ffurfiau dybryd sy'n anurddo co- nifer o awdlau diweddar. Ped ysgrifennai pob yrngeisydd yn debyg i hwn, fe gai beirniaid son mwy am enaid y gan a llai am ei gwisg. Disgritiad syml o Gymru sydd yn yr awdl hon—ei t'ryn au a'i dyffrynoedd, ei thai a i gerddi, ei phobl an harferion- a rfeyw gipdrem ar 6i hauss. Sylwedydd yw'r awdwr nid oes gan ei ddychymyg adain gref. Ni wel brydferthwch end yn y twt a'r glan nid yw uthredd y clogwyni yn hardd iddo :— Nod eu gwedd hwy nid yw gain,—oil yn Heb ddillyn wisg gywrain [noeth Anian a roes yn y rhain Ddinwyf fawredd, anfirain." Gwelir ei fod yn ddigon eofn i ddywedyd am y peth fel yr ymddengys iddo ef. Yn wir, y mae ei ddisgrifiadau yn hynod o ffyddlon ond nid ydynt bob amser yn farddonol. Er engraifft, dyma'r glowr yn yr Eisteddfod A'i wyneb glan heb y glo,—wele'r drud Lowr draw'n clustfeinio Ar dan mae'i wynebpryd o,-— Yw y cor wedi euro ? Y mae'r pictiwr yn un byw iawn ond di- ameu y maddeua'r glowr mwyn i mi am ddy- wedyd nad yw'n un prydferth. Nid ffydd- londeb ac eglurder gwawl-arlun yw'r gelf- yddyd orcu y mae'r paentiwr yn dethol, a'i awen yn addurno. Ond y mae yn yr awdl hon lawer o ddarnau swynol; cymerer un esia,itipi Os truan yw'r hen annedd, Oddi mewn iddi mae hedd. Didwyll yw'r cartref dedwydd ;cywir ras Yw croesaw ymwelydd O'i fewn ef, a hoywon fydd Yr hir oriau o'r herwydd. Ewch o ias oerni a cheisiwch ynidwymo. Am damaid gofynweh Yn awyddus mewn liedd-,i, el i-cewel i weled Mynwes agored cymwynasgarwch." Dau gopi o'r un awdl ydyw'r rhai sy'n dwyn yr enwau lolo ac lolo lVyn. Y maent yn gwahaniaethu ychydig yma a thraw, ond prin ddigon i effeithio dim ar y dyfarniad, er y sylwais wrth eu cymharu fod cyflead y llinellau yn well tua'r diwedd yn un nag yn y llall. Y mae llawer o new- ydd-deb yng nghynghanedd a mydrau hon mwy o amrywiaeth mesurau, ac o amryw- iaeth acen yn yr odl nag a gair yn gyffredin yn awr. Y mae yma liaws o odlau cudd a phethau o'r fath, ac nid yw'r gynghanedd i'w gweled heb ail edrych yn fynych ond erbyn edrych y mae hi yno ac er fod ynddi yn ami ryw anystwyt-hder rhyfedd, a magi i'r darllennydd, eto y mae ynddi ddyddordeb hefyd. Y mae iaith yr awdl hon yn holiol lan oddiwrth y beiau cyffredin nid oes yma yn wir odid ddim i'w feio, oddi- eithr fod un neu cldwy o ryw ffurfiau gwerin- ol fel gwnest" (yn lie r ffurf lenyddol gwnaethost "), prin gwerth sylwi arnynt. Y mae ei Chymraeg yn gyfoethog iawn a rhywiog hefyd a chefais lawer o bleser yn ei darllen. 'Ar ffurf ymddiddan y mae'r awdl l*)ii hen wr yn cyfarch ei delyn. a hithau'n ateb, yntau'n annerch ei wyrion, ac yn galw arnynt o un i un i adrodd eu meddwl am Wlad y Bryniau, a'r hon wr yn diweddu. Pur syml a pheiriannol hyd yn oed yw'r cynllun ac nid oes gan y bardd fawr iawn o fedr dramataidd. Y mae r actio yn actio rhy amlwg nid oes yma gelfyddyd yn ei chuddio ei hun. Eto i gyd y mae toraeth ei geiriau.a rhywbeth quaint yn yr ymadrodd, yn denu dyn i ddarllen. Dyma engraifft a ddengys rai o'i nodweddion Awen wlad Gymru onid mad i'm hon ? Dyna hi i ti yn yr ednod hoewon, Yn y cnufiau tarth ac yn nofiad ton, Yn amledd ysgythredd-rwysgau uthron, Yn v llwyni o dderw, perllanoedd aeron, Yi-gngwawr ddihalog, yng ngherdd awelon, A lIiwus deg fywus olvgfaon Er o'n gwydd, eto, trwy rin agweddion Hyodlfyw, fel rhyw areithiwr eon. hi fyna:g fireiniaf fyw gyfrinion." Alan Wyn yw'r unig un ymlilith y gor- euon sy'n ysgrifennu mewn orgraff ddrwg fel a witai'r tro bymtheg neu ngain rnlynedcr yn ol. Nid yw hyn o gymaint pwys efallai, ond pan soitia gynghanedd ar ddrygsaiu angliywir fel yn mhob." Ar wahan i hyn, ac ychydig o ffurfiau fel creig ac edyn. nid oes lawer o fai ar ei iaith y mae ei arddull yn syml a naturiol. Rhenr.ir yr awdl yn adrannau gyda'r penawdau hyn Tua'r Bryniau," Bryniau Anian." Bryn- iau Hanes," Bryniau Golud." P>' yniau Awen a Chan." Y Bryniau Gwyninn." Nid oes fawr o newydd-deb yn y cvnllun na r mater ond y mae rhyw hwyl ddifyr ynddi. a rhyw ysbryd hoffus yn rhedeg trwyddi. Declireua fol hyn "Anadlaf fwynion odtau awen Ion 1 hen Wlad y Bryniau A thremiaf ar ei thrumau, nes gweled Tir angau'n myi tod rliwng hon a ruiunau.' Dyma un cnglyn am y glo :— "Hwn a'i wyrthiol gynortliwy ar y daith Fyrha dir i'w drainwy A'i fynediad ofnadwy Edy'r mor heb bellder IllWY." Dyrua englyn a ystyrasid yn eithafol gan rai ychydig flynyddoedd yn ol ond yn wyneb hanes ein llywydd hcddyw nid oes neb all ei wadu'n awr :— Dringa meibion hon o hyd- i dyrau Ucheldiroedd bywyd O'u cyrraedd nid oes gwrhyd Na lle'n rhy bell yn nhir byd." Y mae iaith Arthur Wynn yn llawer glan- acli. a'i feddwl ar y cyfan yn rj-musaeh. Ond pur ffurfiol heb fawr o wreiddioldeb yw ei gyiillun. Wedi ychydig o linellau i'r awen, dechreua yn y bennod gyntef a haenau daeareg Cymru yn yr ail fe deifl ryw drem dros ei hanes ond yn y drvdedd. lIe daw at Gymru heddyw, y mae'n declireu cael hwyl Oer floedd gwae rliyfeloedd gynt—o'r Hen fryniau ddarfyddant [anwyl Hedd ymdaenodd am danynt A SW11 y gerdd sy'n y gwynt. Ni welir ol dadfeilio Ar gyfan frig fy hen fro. Brycheiniog dalog dilyth Yw gwarrau'r hen Fannau fyth. Yma y IHae Pumlumon a gyddfog Wyddfa yr uchelion A'r Gader—er ergydion 1, Y itielit--ac yma mao Mon." Yna wrth fynd ymlaen i ddisgrilio'r wlad, a'i phobl, eu gorehwylion, a'u pleserau. a'u gobeitliion, cawn ganddo lawer tarawiad pert a liapus iawn :— Tymherus yw tyjuhorau—hardd frodir Ddyfradwy y Bryniau [Yfhuaiicg ar tudalai 9.]