Ye Brython Cymreig

BUNNEY'S Ltd, The Premier House for GIFTS and PRESENTS., Liverpool a Llandudno. The Largest and most up-to-date Stock in the Provinces of useful and inexpensiØ Articles suitable for Weddings, Gifts, Presentations, Prizes, Souvenirs, Birthdays, and other festive occasions. EVERYTHING MARKED AT I BTJ 1ST 3STPOPULAR PRICES- THE LOWEST POSSIBLE FOR CASH. DEPARTMENTS. I STATIONERY LEATHER FANCY GOODS TOYS DOLLS BASKETS PICTURES CUTLERY ELECTRO PLATE IRONMONGERY CABINET GOODS WHITE WOOD RUGS AND CARPETS POSTCARDS CHINA ORNAMENTS JAPANESE ORIENTAL SILKS BLOUSES CYCLE ACCESSORIES PHOTOGRAPHIC 1 RAVELLING (lOODS ILLUSTRATED LISTS POST FREE. ( td I, 3, 5 CHURCH STREET9 POOL 2 & 4 WHITECHAI)EL9 LIVER BUNNbYb Ltd., NDLJOSO Post Orders promptly and carefully executed. 47,49, 51 Mostyn St and Clonmel St., LLAN Telegrams, 11 Bunney s, Liverpool." Telephone, 3082 Royal.

I Laddo a Leddir.-Dechroua'l' bardd hwn n rhy bell yn ol i fedru gwneud cyfiawnder a'i dostyn. Yn y rhan gyntaf nid yw Rhys end llanc, ac yn naturiol cymer ei dad ac Owain Gwynedd, ac yn enwedig ei fam Gwen- liian, le amlycach nag ef yn y rhan hon. Yn wir, llofruddiaeth Gwenllian yw motif y tair i han gyntaf o'r bryddest, a'r tair rhan hyn yw'r peth goreu o ddigon ynddi. Yn y bedwaredd ran cyll y bardd ei hun mewn anialwch o ryddiaeth moel, ac anaml y gwel laswelltyn na gwlithyn. Nid yw'r burned ran lawer gwel), er y ceir ambell i linell fyw yno weithiau. Nid yw'r cyfansoddiad yn lan oddiwrth feflau iaith ysgrifennir canfyddais" yn lie canfum," "canfyddodd" ynlle canfu," a phethau felly. Nid prydferth llinellau fel:— Y fwyalch sydd yn Edeneiddio'r fro." Ceir ganddo ddarnau o ryddiaeth noeth hyd yn oed yn rhannau cyntaf y bryddest :— Er na wyddai neb Mo rif yr awr, na gwerth yr ysbaid hon Hwy wyddant oil ei bod yn werth eu caeJ, A'u bod yn werth eu cadw, boed a fo." Os I perygl,' ar wynebu ddylem ni Ac os dyledswydd,' dylem ni ei gwneud, Neu os anrhydedd,' dylem ni ei gael." Ond pan y deuir i'r bedwaredd ran y ceir rhyddiaeth yn ei grym. Gellid yn deg gym- hwyso at y rhan hon ddeffiniad gwatwarus Talhaearn o'r mesur diodl sef "rhyddiaeth wedi witsio." Dyma engraifft deg o'r holl adran Os nad celfyddyd bur Yw Amaethyddiaeth—mae yn hyn, mae'n well, Mae'n fwy na'r oil o'r celfyddydau' nghyd. Hon gwyd derfynau'r meusydd—drinia'r tir-- Wrteithia-blana-li,ttia-ddwfrll,i." Dywed am yr Arglwydd Rhys mai Amaethon Cymdeithasol ydoedd ef." Beth yw Amaethon Cymdeithasol ? Ai ffarmwr Sosialaidd ? Ni wybum i o'r blaen fod neb wedi gweled yr Arglwydd Rhys yn y goleuni hwnnw. Di-chwaeth yw ei linellau weithiau :— Toimlai'r Normaniaid fod dylanwad Hhys Fel halen ar ymlusgiaid iddynt hwy." Duw a'th waredo-ni ehaiff hwn dy ladd Pe byddai'n fwy o ddiafol noeth nag yw." Yn y bryddest hon y mae'r Normaniaid bob un yn haid anuwiol, rheglyd, ac anystyriol, a'r Cymry i gyd ymron yn saint. Dyma fel y disgrifir y Normaniaid yn trengu Mae swn y cabledd croch yn tystio fod Rhai yno'n marw dan felldithio Duw >3 Eneidiau yn ngwallgofrwydd rhyfyg ercli c Yn marchog i drueni ar regfeydd Ar y diwedd dyry'r clod i'r Arglwydd Rhys am holl fawredd Prydain a datblygiad ei Thaleithiau, a sonia am Awstralia," Aff- rig boeth," a rhannau o'r Amerig bell. Rhygyfarch. Deehreua efe a chanig agor- iadol eithaf didramgwydd. Yn yr ail adran danly teitl Beth am y nos ? ceir^Ymson Rhys uwchben cyflwr^Cymru. Dyma un o'r pethau goreu yn y gerdd. Ei fai mawr yw y ceirjynddoflawer o"syniadau diweddar, hollo] anamserol os7nad amhosibl i fod yn meddwl gwr yn byw yn y canoloesoedd. Sonia lawer am Grist, er engraifft, fel noddwr plant bvehaiii ond nid at Grist eithr at Fair Forwyn y rhedasai meddwl Rhys, a buasai hynny yn fwy barddonol a naturiol. Ymson liollol ddiweddar ydyw liwn, heb ymgais i at- gyfodi nac iaith na moddyliau oes yr Arglwydd Rhys. Yn y drydedd adran, Gwen a Brad," adroddir yr hanes a hynny mewn dull sydd braidd yn fiinderus a thrymaidd a diweddir gvda lladd y gwystlon, sef neiant Rhys ap Gruffydd. Yn y bedwaredd adran, Blaen y Wawr," ceir agoriad rhyddieithol, ond gwella'r adran wrth fyned ymlaen. "Yr Oriau Tawel yw teitl y burned ran, lie y disgrifir Rhys yn amser heddwch. Nid yw r darn hwn yn codi yn uchel. Hanes yr Eisteddfod dan y teitl Telyn a Salm a geir yn y chweched adran, a Chysgodau'r Hwyr" yn y seithfed. Ceir yn yr adran olaf hon ymson arall a 1 lawer o swyn ynddo. Ni roddir lie o gwbl i'r Crwsad na'r Haint, dau betli a'u ]lond o bosiblrwydd barddonol. Y mao'r gerdd hon trwyddi yn lanaeh na'r tair arall, eto ceir meflau iaith ynddi hithau weithiau :— Yn weddiau dwys wnant hawlio sylw'r nef." Ond trwm yw hun yr wystlon mwyn, ac oer eu gorweddle." Nid chwaethus pob llinell chwaith "A Phowys wamal sydd yn Ilyfu'r llwch. Camgvmerir rhyddiaeth chwyddedig am farddoniaeth weithiau :— Y milwr ymddatblyga'n farnwr cyfiawn I dywys Cymru hyd y llwybrau un iawn Sy'n arwain fyth i fynydd y Gwynfydau Lie mae y nef yn disgyn mewn cafodau 0 Ogoniannau." Ar y cyfan ni raid ewyno llawr ar iaith a mydryddiaeth y bryddest hon. Achos prif wendid y gerdd yw na fedrodd ei bardd yni- fwrw, ymysgwyd, oddiwrth ei oos ei liun tE yn gyfangwbl i oos bell yr Arglwydd Rhys fel ag i weled a theimlo a phortreadu meddwl a lli,wiau swynol y canoloesoedd. Merfyn Abad.Ai- y dechreu dyry Merfyn Abad grynhodeb llawn o gynnwys ei gerdd math o gerdd lianes vw ei bryddest ef. Fholl- nir hi yn bedair rhan, a hanes rhyfeloedd yr Arglwydd Rhys sydd trwy'r rhan fwyaf ohoni. Ond wedi sefydlu tangnefedd danghosir ddar- fod i'r Arglwydd Rhys ddwyn oddiamgylch ddeffroad llenyddol yn gyntaf, ac wedi hynny un crefyddol. Fel hyn, syniad arweiniol y gerdd yw adennill ac atdrefnu Teyrnas y De. Syml, heb ddim gwreiddiol iawn ynddo, yw'r cynllun. Bardd gwir awenyddol yw'r Abad nid yw'n gorlwytho ei gerdd a manylion ac felly nid vw ei darllen yn waith blinderus. Modd ddarnau meithion o farddoniaeth aruchel ac arwrol, a disgrifiadau byw. Alfewn moni-iau, dawnsia ei fydr mor loew achlir a chathlu y ffrwd Yn anffodus brithir y bryddest a meflau a brycliau, llawer un yn lied ddibwys ynddo ei hunan, ond y cyfan gyda'u gilyddjyn anafod liagr. rDefnyddia eiriau reI" dotio A'r liyber gywydd cof yn dotio gwloddoedd'' Ysgrifenna cynnydd" (progress) llo y dylasai ysgrifennu cynydd (houndsman):— A chorn y cynnydd Ym mrig y deri'n holi am gampau'r cynddydd Ysgrifenna oedfa yn odfa (os oos ystyr o gwbl i odfa golyga fann eira, ond daw oedfa o oed—time or appointed time,-hynny ydyw, y llo apwyntiedig). Ami i dro tyrr asgwrn cefn gair er mwyn ei wasgu i hualau ei fydr. Coir p'odd gan- ddo felly, am pa fodd lliaws o weithiau. I mi y perthyn draethu p'odd ysgleifiwyd' Eto :— A gwaed ei elynion, ni th'walltodd am glod difarw." Yr oedd y Deau yn dramgwydd engyl, A ch'oeddwyd odfa cyn cyhoeddi efengyl Ar ei mynyddoedd." Gesyd y gair gwyneb yng ngenau Gogyn- fardd gannoedd o flynyddoedd cyn i neb lygru'r gair wyneb yn "gwynob." Defn- 9 yddia "âlon" fel lliosog o gelyn, yn lie galon." Ac un oedd tynged ddi-weniaitli gwyn- dodwr ac alon." Cynnen a nwyd yr alon." Eisoes 'roedd gwersyll cynddoiriog Yr alon yn effro." Pan welynt blygu baner yr alon diyspail." Ceir hefyd ansoddeiriau a ffigyratt an- farddonol ac anghymwys — fel ystorm yn ysgwyd Dibroiiad goeden Trannoeth 'roedd Rhys a'i tilwyr di-dderbyn wyneb Yn oordded magwyrydd y dref yn awdwyr t-ychineb." Os un yw digwydd arfau y gwir a'r an wys. A'r wlad o Ddyfi ddofn i Ddyfed olwythog Gan faint y gleifwaith yn Aceldama wridog." Ni ddyry'r cadarnaf ei hun ond orthyl- ddyrnod Tra byddo parlys anwiredd yn gwywo'r gyd- wybod." Y campwyr a dduweiddiodd Awen Homer." Fe'i carai fel Gwenllian, ei anwyl ferch ei hun Ac ni fu Owain Gwynedd fwy ei serch at bengrych Run." Tyrd, Awen, tyrd i Deyrnas Rhys ab Gruffydd, A thi a weli arwrgerdd fawr aflonydd Yn cliwilio am ei bardd." Ond beJlach yn ei glaerllys fo dybiai'r gwlatgar Lyw Mae heddyw'r syrthiodd gyntaf gyfaredd ar ei glyw." Nid cywir, fel hanes, yw'r syniad am barod- rwydd Rhys i ymuno a'r Crwsad. Nid ei henaint, ond ei anhueddrwydd a'i cadwodd gartref. Felly mwy barddonol na gwir,er nad barddonol iawn, y llinellau a ganlyn Os syrthia twrf y ddaear yn drymaidd ar ei glyw, Mae'r swn o'r net ac" hawliau't' Grog mal eglur glych i'w glyw. Fe latnoddfmegis glaslanc pan glywodd gorn Crwsad, A thybiodd fod y Crist yn fwySna'i enedigol wlad." 1, l. Ceir yn y ddwy linell flaenaf hefyd odl wallus ac aflerw iawn. Elidir.—Rhanna'r Elidir ei bryddest yn bedair rhan dan y penawdau, Y Llannerch Hud," Y Crwsad," Y Deffro," Yr Haint." Gwna chwe llinell o ragymadrodd y tro, ac yna dygir ni wynet^yn wyneb a'r Arglwydd Rhys ar y Llannerch Hud yng nghyfnod tawel ei ganol oed, a rhyfeloedd gwaedlyd ac ys- tormydd geirwon ei ieuenctyd wedi mynd heibio,ond yn aros yn atgof ym mynwes Rhys. Boddlona'r bardd i beidio adrodd yr hanes hwnnw, ond gadael iddo adlewyrchu ei hunan ym myfyrdodau Rhys. Mewn heddwch a bronin Lloegr, ac yn dywysog addefedig y Dehoubarth, cymer Rhys ei fyd yn braf a segur yn ei hafod dail, ac yn swyn y seguryd hwnnw daw i deimlo peth inor ddiwerth wedi'r cyfan yw ymladd a chynnwrf. Difyr yw byd Rhys yn swn cerdd tafod a thant, a cheir enaid a'i fardd yn ei suo i gysgu yn hwy fel hyn :— Mao'r -gweileii fu'n ddewr yn nlu'in Yn gorwedd yn y bedd A'r rhwd yn bwyta'r min Fu unwaith ar eu cledd Ni ddaw i'w byd un gofid mwy Mor felus yw eu cyntun hwy Y gwan fu'n galw Rhys I'w godi o'i dlodi llwm, A'i orthrwm ni wna frys Daeth arno gysgu trwrn; Paham y rhaid tosturio wrth Y tlawd a'i felus huno swrtli ? Mae Cymru yn cael nef Yng ngwin y Norman liael: Paham y codwn lef 1 arbed cam y gwael 1 Un orig eto huna'n hwy, Daw'n fuan hun heb ddeffro mwy." Ond torrir ar ei esmwythyd gan. yr Arch- esgob Baldwin a Gerallt Gymro yn galw'r Cymry i'r Grwsad. Bron na hudir Rhys i fyned ond pan y mae Baldwin ar osod y groesgoch ar lian ei gwrcot gwyn tery ar glust Rhys trwy ddrws yr eglwys o'r goedwig draw acen leddf ei fardd yn canu :— Mae'r gweilch fu'n ddewr yn nluin Yn gorwedd yn y bedd, A'r rhwyd yn bwyta.'r min Fu unwaith ar eu cledd," etc. Diflanna awdurdod Baldwin ar Rys, a gwrth- yd y Grwsad. Ond wedi hynny daw'r deffro gelwir P, I iys yn niwedd ei oes i arbed cam Cymru rhag y Normaniaid. Fel hen law cyfyd yntau, ac ofnadwy yw ei rutlu1. Llwydda Elidir i ddwyn y fath rym i'r rhan hon o'r gerdd fel y gwel y darllennydd y cestyll yn chwalu'n gandryll ar lwybr yr Arglwydd Rhys. Yn y darn hwn yn unig y ceir rhyfelgri Elidir, ac nid oes dim rhyfolgar hafal iddo yn y gyst- adleuaeth. Ond daw'r diwedd, a thorrir Phys i lawr gan yr Haint, a hollol nodwedd- iadol o'r canoloesoedd yw'r olygfa wrth ei wely angau. Yno y saif yr oifeiriad Pabaidd a'r olew sant, a cheir y gyffos olaf a maddeuant eglwys y canoloesoedd. Cerdd orchestol iawn yùywhon trwyddi. Gwelodd yr^awdwr y pethau^oedd yn wir farddonol" yn hanes yr Arglwydd Rhys- a gweodd ohonynt bryddest gain. Medd iaith gOGth a syml ac arddull firain, gyd» djS y hen eiriau dethol i awgrymu lliw a rned i canoloesoedd heb dywyllu'r ystjT i'r dftr ,r ydd cyffredin. Cyfanwaith cywrain gerdd hon, ac nid rhannau anghydnaw^ anghysylltiol ac y mae'n ddigon i hanes heb dreisio nai dyfeisio na cheisi° » ddodiadau disail. 1101101 Ond nid yw'r gerdd hon ychwaith yn^11 j6 ddifeiau. Caraswn weled ambell i j9g weithiau yn drymach a mwy o ofal ?Vjao ysgrifenllu. Yn wir amhouaf fod wetoes arwyddion brys ar ambell i linell) ac nl, ie8t cennad i fardd frysio. Ac am fod y bry trwyddi mor lan ymddengys y brycha fwy amlwg ynddi. » ftc Yn awr, amlwg yw fod Merfyn ,yp, Elidir yn rhagori ar y lleill. O'r ddau • medd Elidir ddychymyg yr hanesydd sy« gweled ac yn medru atgyfodi'r gorffenn ddarlun byw gerbron llygaid y darlle"11^ j, Hefyd, y mae ei gerdd yn llawer iawn S yjp- oddiwrth feiau ac yn gyfanwaith mwy ? hesur na'r eiddo'r Abad. Hefyd, y 0], drychfeddwl llywodraethol yn fwy bard 0f, i Dyfarnaf y Goron heb betruso dim 1 Ar air a chydwybod. R. SILYN ROBERT