Ye Brython Cymreig

Awel o'r De. [GAN BRENNI BROWN. J Yng ngwlad Islwyn. ER, feall.ai, fod llawer o unigolion eisoes wedi ymweled a'r rhan honno o Fynwy a elwir yn Wlad Islwyn, Cymrodorion Caerdydd wnaeth y pererindod cyntaf i ddyffryn tawel yr Hywy. Dywed Emerson yn rhywle nad a'r ymwelwr a dim i ffwrdd o unrhyw le oddigerth yr hyn oedd.ganddo yn mynd i mown ond oa na ddaeth aelodau'r Cymrodorion a dim materol yn ol o Fynydd Islwyn, 'roedd eu mynwesau yn liawn o'r cyfrinion hynny sibrydai'r awel hiraethlon ar Iwybrau mabinogi y bardd. Cul iawn, heb nemor i ddol, ydyw ystrad yr Hywy, ac er bod yno rai llecynnau tlysion, yma a tliraw, nid yw'r tlysni mor gyffredin ag y dymunasem iddo fod. Mewn rhai mannau, cwyd aeliau Jlymion y mynyddoedd uchel yn serth ar bob tu, ac ni welir yr un glesni ond yn y wybren garedig uwchben. Hawdd, yn y mannau hynny, oedd dychmygu Islwyn ar nawnddydd drycinog, a chymylau Rhagfyr rhyngddo a'r Nef, yn cyfansoddi'r hen emyn adnabyddus: d: Gwel uwchlaw cymvlau amser, 0 fy enaid, gwel y tir." Ni allasai'r Awen gael gwell Ile, acwrtligeisio ail-froviddwydio breuddwydion Islwyn, ym- ddanghosai pob blodeuyn gwylaidd yn wynn- ach, a thorasai pob si aflonydd yn felusach ar y glust. Os gall ardaloedd ereill ym- ffrostio mewn harddach diwvg, iiiao gan ardal yr Ynvsddu fynwent fechan fedr danio calon cenedl gyfan, a doil y (flam i losgi tra pery purdeb y meddwl Cvmreig. Ar y ffordd. Darogan gwlaw a wnai'r awel blygeiniol ddydd yr ymweliad, ac 'roedd cymylau prudd yn llenwi'r nen. Ond wedi anghofio arbenigrwydd y diwrnod 'roedd yr elfennau am ennyd, ac ymhell cyn canol dydd collodd y cymylau eu hunain yn y glesni, a swynodd carolau'r Gwanwyn furmuron yr awel. Cyrhaeddwyd gorsaf Pontllanffraith yn gynnar yn y prynhawn, ac oddiyno 'aethpwyd yn hamddenol i lawr i'r dyffryn. Ar ol paaio gwesty'r Half-Way," lie trigai Aneurin Fardd, cyrhaeddwyd capel y Gelligroes. Yma arferai Islwyn bregethu yn ami, a thu mewn ei furiau hen y diwrnod hwnnw cafodd y cwmni anerchiadau byrrion ar fywyd a gwaith Islwyn gan y gweinidog, y Parch. Evan Lewis a Mr. Austin Jenkins. Ym mynwent y Gelligroes y claddwyd Jeremiah Davies, cyf- ieithydd Esboniadau Hodge i'r Gymraeg a gwelsom lawer i bill dyddorol trwy lwydni'r blynyddoedd a orchuddiai'r cerrig beddau. Dyma un a lynodd yn dynn wrth ein cof Meddwl, ddyn, wrth fyned heibio Mai fel yr wyt myfinnau fyo, Fel yr wyf fi, dy dithau ddewu, Cofia, ddyn, mai marw fyddu." Ac 'roedd y lleill i gyd wedi en gwisgo ag hynoirwydd cain yr oesau gynt. Yn ymyl y capel, saif yr hen Felin y sonir am dani yn rhai o ganeuon Islwyn, a lie y bu Aneurin byw y rhan olaf o'i fywyd. Dyma'r fan lie y cawsom gipolwg ar yr Hywy gyntaf, ac wrth eistedd ar y bont isel groesa afon, a chlywed y dwr yn deffro tannau hen olwyn y felin, 'roedd heddwch y fro lond ein calonnau ninnau ac yn si'r afon aethom i lawr yng nghvsgodior caredig y gwigoedd nes cyrraedd ohonom yr Ynysddu. Cartre'r Bardd. Nid yw'r Ynysddu cyn daweled ag oedd yn amser Islwyn. Mae anturiaeth y byd wedi aflonyddu'r lie, a chuddir ei flodau gan luwch du y gweithfeydd. Gwasgarog yw'r tai, a gorwedd math o anrhefn dros y cwbl. Yma ac acw, gwelsom anedd-dai newyddion yn cael eu hadeiladu i lanw'r bylchau, ac ymhen hann- er canrif eto, tybiwn y bydd y pentref wedi tyfu yn nn dref fawr. Ty isel, crair y dyddiau fvi, yw T £ 'r Agent" lie ganwyd Islwyn yn 1832, ond mae'r Glyn, lie y bu farw yn 1878, yn dangos saeryddiaetli yr ugeinfod ganrif, a gorchuddir y muriau gan iorwg a blannodd y bardd ei hun. Oddiyno aethpwyd i fynwent y Babell i oedi uwch ei fedd. Bechan yw'r fynwent, ond mynwent lawn iawn yw yn hanes Cymru, ac uwchben y bedd canwyd un o emynau mwyaf poblogaidd y bardd a huna'n dawel o dan ei gofadail. Atgofion. 4 Ar ol y wledd ardderchog a ddarparwyd i'r 'cwmni yng ngwesty'r Black Prince, trwy garedigrwydd Mr. Edmund Thomas, Y.H., cawsom gyfarfod gwresog yn llawn o atgofion am fywyd Islwyn. 'Roedd Dyfed, Mr. Edmund Thomas, a Mr. David Bowen, Y.H., yn gyfeillion mynwesol iddo, ac aeth y tri i hwyl fawr wrth adrodd am fwyniant eu cyf- eillgarwch. Dyddorol iawn oedd Dyfed yn ei atgofion ohono ac yr oedd ei frawddegau yn llawn o emau byw. Meudwy, medd ef, oedd Islwyn, wedi cael ei fagu ar ynys, a honno'n Ynys ddu! Nid oedd drain yn ei natur ddiniwed 'roedd dynered a chariad gwyryf, ac 'roedd ei ben yn balas athrylith i groesawu brenhinoedd o feddyliau. Wrth adrodd helynt ddoniol rhwng Islwyn a cheidwad y capel ynglyn a chloc aeth ar gyf- eiliorn, ychwanegodd Dyfed mai dilyn heuliau oedd gwaith Islwyn, ac nid oedd a fynno a chlociau'r byd hwn. Er dwysed oedd ei bruddglwyfni, dywedai Dyfed y medrai fod yn llawen, ond dwyshawyd y llawenydd ar ol bod yn y fynwent. Yno 'roedd ei galon hyd y diwedd, a phan yn canu ei ganeuon serch, serch wedi boddi mewn dagrau oedd. Os huno o Islwyn ym mynwent dawel y Babell, mae ei feddwl mawr yn cynniwair trwy Gymru o hyd, ac erys ei farddoniaeth yn fyw tra yr erys yr iaith y canodd ynddi. Medrodd ef dreiddio i ddirgelion dyfnaf Natur, ac yno v cawsai ei awen fwyaf o fwyniant; ac wrth efrydu Anian ar hyd ei Iwybrau ef ni a welwn rvwbeth mwy na thysni allanol. Eithr nid bardd yn unig oedd Islwyn. 'Roedd ei ddynoliaeth yn gref, a'i fywyd Cristnogol yn ddilychwin. Arhosed ei ysbryd yn hir i buro bywyd bro yr Hywv ac wrth weld dieithriaid yn dod o dro i dro i dalu eu parch i'r hwn a wnaeth gymaint dros ei wlad, gwel meibion a gwyryfon yr Ynys Ddu fod arwr yn gorwedd yn nhawelwch gro y Babell. Gweddiwr mawr a gorchfvgwr ydoodd f, Nid ffurf ond bywyd, oedd ei weddi gref, A phan orffennodd y ddaearol daith, Lle'r aethai'r weddi, y gweddiwr aeth."

(mm) Y" Derby Day." YR ydym yn hoff o'r march, a chreadur hardd a gwasanaethgar ydyw. Un o'r ffafrau pennaf a gaem pan yn ieuanc iawn oedd ein codi ar gefn caseg a elwid yn Hen Ddarbi," gan ffermwr caredig yn yr hen gymdogaeth. Cafodd cenedlaethau o blant y pentref eu codi i urdd y marchogion ar gefn yr hen gaseg honno. Anifail gwar ac araf iawn oedd yr Hen Ddarbi prin yr oedd posiblrwydd naid na rhedeg ynddi, a hawdd y gallasai cerddwr cyffredin ar draed ei phasio. Ond 11am go fawr yw oddiwrth yr Hen Ddarbi honno at yr orchest a wnaeth Minoru, march y Brenin, yn rhedegfa Epsom y dydd o'r blaen, wrth ennill y gamp a elwir y "Derby." Ni fuom erioed yn gweled rhedegfa o'r fath yn un man, ac nid yw yn debyg yr awn, uc addefwn y gall hynny fod yn un diffyg o bwys ynnom i allu fforddio barn deg ar y redegfa hon. Mawreddog iawn yw yr ad- roddiadau mewn newyddiaduron yn darlunio y golygfeydd. Ymddengys fod amryw feirch talentog ereill yn y gystadleuaeth, a disgwyliai llawer mai i un o'r rhai hynny yr ai y fudd- tigoliaeth. Modd bynnag, yr oedd llwvddiant inareli dyngedig a medrus Minoru yn bur boblogaidd, oherwydd mai eiddo y Brenin ydoedd. Mae y Brenin wedi bod yn nodedig o ffyddlon i'r Turf. Gydag i Minoru ddangos ei ben athrylithgar heibio'r post terfyn yn goncwerwr ar ei frodyr, ffwrdd a'r Brenin ato, i'w longyfarcli a'i arwain i'w le. GeUid meddwl oddiwrth yr adroddiadau fod gwaith y Brenin yn mentro'r fath beth a hyn, a mynd i ganol y bobl, agos gymaint ag a fuasai iddo arwain cad ar faes brwydr. Dywedir na welwyd erioed y fath beth, a bod hyd yn oed y Brenin am unwaith wedi ei orehfygu, ac nisieu help cyfeillion i'w gynnal i fyny o'r tonnau o groeso a dorrent arno, a ffynhonnau y gorfoledd a vmdorrent yn ei galon, oherwydd y ffaith fod ganddo farch mor orchestol a llwyddiannus. Yn wir, mae gweled Brenin Lloegr yn colli ei hunan-feddiant mewn gor- lawenydd, pan wedi ei fframio gan redegfa cefiylau, a chan filoedd, ymhlith ereill, o wehilion cymdeithas, yn rhywbeth a bair i un ryfeddu ato. Nis gallwn yn ein byw gael ein hysbryd i gywair y dyddordeb a deimla y lliaws yn y math yma o gystadlu am wobr ac anrhydedd. Yr hyn sydd braidd yn chwith- ig yw fod Minoru ei hun, yr anifail a wnaeth yr orchest, yn analluog i'w gwerthfawgori. Gwyr y bardd Cymreig pan y mae yn ennill cadair neu goron neu wobr, ond dyma geffyl v Brenin wedi ennill anrhydedd pennaf Eisteddfod Epsom-y Derby—a'r enillydd yn gwybod dim am y petb, ond ei berchennog yn gorfod ymostwng i dderbyn y clod a'r wobr "fyn ei le. Datgysylltiad-Barn y Bohl. T Cawsom yr wythnos ddiweddaf gryn lawer o gyfleusterau yn y wlad i wrando barn lliaws o ddynion o amrywiol amgylchiadau gyda golwg ar y mater hwn. Nid ydym eto wedi cael yr un rheswm i siglo oin cred ni yn y farn a gyhoeddasom yn y Drych diweddaf, ond rhaid i ni gydnabod fod Cymru yn gyffredinol yn decbreu teimlo dipyn yn bry- derus gyda golwg ar i'r Mesur gael ei weithio ymlaen hyd yr eithaf yn ystod y Senedd- dymor hwn. Mae y mwyafrif, fel ninnau, wedi ymddiried yn addewidion y Llywodraeth. Yr oedd ereill o'r cychwyn yn amheus gyda golwg ar fwriad y Prif Weinidog ac amryw o'i gvd-weinidogion. Erbyn hyn, mae y dosbarth olaf yn tueddu i gyfiawnhau eu safle, ac yn haeru fod arwyddion yn amlhau mai nid heb sail yr amheuent. Y mae'n bur sicr os y syrth y Llywodraeth yn fyr o wneud yr hyn a addawodd i Gymru, hyd y mae hynny'n bosibl, gyda golwg ar y Datgysylltiad -y mae'n sicr, meddwn, y bydd siom a chwerwedd y rhai a gredasant iddi yn ddi- fesur, ac mai nid mor hawdd yr enillir eu hymddiried wedi hynny. Mae'n ddiameu fod y gwahaniaeth barn a theimlad yng Nghymru rhwng amheuwyr a chredwyr y Llywodraeth wedi peri na chynhaliwyd mwy o. gyfarfodydd ac na chadwyd y pwnc yn fwy amlwg a pharhaus o flaon y cyhoedd ers tro bellach. Ac oherwydd hynny, mynn y gelyn- ion dynnu'r casgliad nad oes ar y wlad yn gyffredinol awydd am Ddatgysylltiad, onide y buasai mwy o gyffro yn ei gylch, yn enwedig pan yr oedd yn nesu i'w gyfyngbwynt. Y felltith yw, nas gall yCymry yn gyffredin drafod materion fel hyn yn brydlon ac mewn ysbryd rhydd a theg, a pheidio cymeryd safle bendant a therfynol ar fater o bolisi hyd oni fvddo trafodaeth drwyadl wedi cymeryd lie. Mae gormod o lawer o'r agwedd bersonol, bleidgar a chwerylgar, wedi bod hyd yn oed ymhlith y Rhyddfrydwyr a'r Ymneilltuwyr ar v pwnc hwn, ac y mae hynny yn sicr o fod yn wendid ynnom fel y safwn o flaen y Saeson. Gorthrwm CymrU. Cymerir gormod yn ganiataol gyda golwg ar sefyllfa tirfeddianwyr yng Nghymru. Gwir fod pethau yn well nag y buont,ac ambell ddiwygiad yn ymwthio i fewn yn ara deg i'r berthynas rhwng meistr tir a thenant. Ond y mae eto le mawr i welliant, a llawer gor- thrwm blin yn cael ei ddwyn gan amaethwyr a gwerin Cymru. Mae llawer achos ymha un y mae'r gorthrymwr yn gwneud ei waith mor gyfreithlon" a chyfrwys fel mai nid hawdd, hyd yn oed i'r rhai sydd dano, weled ar un- waith eu bod yn cael dim cam, ac yn gorfod dioddef. Mae'n hysbys fod y Ddirprwyaeth Frenhinol wedi bod yn casglu tystiolaethau drwy Gymru ers blynyddoedd bellach, ynglyn a landlordiaeth yn bennaf. PasiwydTy tystiolaethau hynny i ffwrdd i rywle, ac ni ddaeth fawr ohonynt. Ond mae perygl i'r rhai a orthrymir ddisgwyl gormod wrth ddirprwyaethau o'r fath, ac esgeulnso arfor" y dyfalwch parhaus a berthyn iddynt hwy eu hunain. Nid yw amaethwyr Cymru yn agos ddigon glew dros fuddiannau eu gilydd, ac nid yw llawer o'r gweithwyr chwaith. Drwg gennym glywed yn ddiweddar am lawer engraifft o anffyddlondeb cymdogion i'w gilydd, a thrwy hynny yn temtio ac yn cymorth rhai tirfeddianwyr i ormesu tenant- iaid gonest ac egwyddorol. Mae pennod y math yma ofrâd mewn ambell ardal yn gy- wilyddus, ac yn ei gwneud yn anodd i hyd yn oed gyfreithiau sicrhau hynny o gyfiawnder y bwriadwyd hwynt iddo. Y fendith rag- baratoawl fwyaf i ddiwygiadau tir fyddai mwy o lawer o gydymdeimlad rhwng cymdogion a'u gilydd, a glewder i sefyll dros gyfiawnder hyd at aberth. Y Sulgwyn. Y gorsafoedd yn llawn ffwdan a chlebran, a channoedd o bobl yn ceisio eu lie mewn trenau i wahanol barthau yng Nghymru, rhai yn gall a rhai yn ffol-dyna a welsom drwy y Drych Wyliau y Sulgwyn. Cafwyd tywydd da ar y cyfan, a rhagorol ar adegau. Wrth gwrs, cafwyd cryn lawer o wlaw yn Ffestiniog, ond gwelsom liaws o'r boblogaeth yn dianc oddiyno i wahanol gyfeiriadau rhwng y cav^odydd. Yr oedd Arddanghosfa Meirch yn 'Stiniog ei hun ond aeth llu mawr i'r arddanghosfa gymysg a gynhaliai Llew Tegid yn Llanrwst y Llungwyn. Yr oedd y cread- uriaid yno yn fwy talentog na'r rhai yn ar- ddanghosfa 'Stiniog. Fedrai yr olaf ddim ond neidio a gwervru ond "gallai y cystad- leuwyr yn y gyntaf wneud awdlau a phrydd- estau, traethodau, canu unawdau a chorawd- au, etc. Pa faint gwell yw dyn na eheffyl- er i'r ceffyl hwnnw fod yn Minoru ? Daliwch ati, greaduriaid deudroed, ac ymrowch i gampau uwch nag eiddo anifeiliaid. A daliwch i feithrin mawredd dynol yn y pen ac nid yn y traed. Mae rhai yn treulio eu gwyliau i ddim ond mynegi gogoniant traed a phel. Rhoi y pwys mwyaf ar y darn agosaf i'r ddaear o ddyn yw eu bai hwy. Wel, dyna ddigon, am y tro hwn, o glod a gogan.

H LIVERPOOL "Shaftesbury," Mount Pleasant, 'About 4 mins. walk from Lime St. & Central Stations A First-class Temperance Hotel with moderate charges. Telegrams Shaftesbury Hotel, Liverpool." Telephone: 3882 'Phone— 3017 Central. II W. GRIFFITHS Tailor, 0 29 SOUTH JOHN STREET, LIVEBPOOI ALSO AT 'H9 STANLEY ROAD, BOOTLE. 'Phone—27* Boo tie. xjjjjt LUNT'S Boots are ,.ORF? VALUE FOR EC SH,4PE 4 TRY A PAIR. Ladies' êl Gents in Great Variety. 51 & 53 Paradise St. The only address Have YOU had your EYES EXAMINED and TESTED BY Moreton Parry, THE SIGHT SPECIALIST ? If NOT, HOW CAN YOU TELL WHAT MODERN SCIENCE CAN DO FOR YOU ? ONLY ADDRESS. 163 Ookfield Rd., Liverpool. BRYSIWCH I geisio potelaid gan y Fferyllydd nesal atoolh cyn i'r Anwyd fyned yn waetb. Cofiwoh COUGH MIXTURE HUGH DAVIBS, Machynlleth. 13o. a 1.8. 9c. y hotel. DAVIES'S Couclo MIXTURE At Beswcb, DAVIES'S COUGH MIXTURE Anwyd, DAVIES'S COUGH MIXTURE Asthma, DAVIES'S COUGH MIXTURE Bronchitis, DAVIES'S COUGH MIXTURE Pas. Crygnl, DAVIES'S COUGH MIXTURE Intluenza. Mr. HARRY [VANS Conductor, Adjudieator. organist), Teacher of Singing, Tjverp00 26 Princes Dr. GLYN ROBERTS, ATHRAW CERDDOROL. tro- Gwersi mewn gwahanol Porotoxr ar flew- Gwersi trwy'r Post, Ton*c Sol-f p^rK 59 Crawford Avenue, Set LIVERPOOL. Mr. ARTHUR ROBERTS (BARITONE). C( At Homes, Concerts. ffiSelf or tall Concert parties of Hig o0i, t' Address—36 Balmoral Road^— T. CARRINGTON (Pencerdd Gwynf1yJ BEIRNIAD A CHYF»iL » i amny Vtii Can wladgaro# newydd, ''TP{fI,(}aI1torion Drwy'rPost 7c. (Oenir ganBnl<eifydy^edd Anthem Qoffa Oanrhawdfardd, « y 0po*B^ Pris lc. Mode! o gyfansoddiad ar KJ Oanu "—Cynogfab yn V Owyhedya • | Cyfeirier—Coedpoeth, .— I poc, Mr. PETER EDWARDS, Mu« B#C (Pedr Alaw), Llundafr) Oolygydd COLOFN Y GAN YN Beirniad Cerddorol, anut ac, Arweinydd Cymanfaoedd C Park Villas, Abergele. Wm. Crewe. j Athraw a Beirniad edd» S f Arweinydd Cyman a° I GWERSI DRWY'R POST. J Hen Nocliant neu Sol-fa j Darperir ar gyfer Arholia 22 Maesgwyn Rd.> E. KINGSTON JO^S' Bold Medallist and Winneroli"wlnB0i National Eisteddfod also 3 time at New Brighton Tower, g™? Dramatic, Humorous Recitals, Concerts,$ Entire Evening' djBAt» „ "i LESSONS GIVEN IN ELOOUTIO^-M Apply—27 Clifton Mr. O. D. PARRY, A.tJ.C.W., Beirniad Cerddorol. &c,t Cyfeiriad: qt., Ysgol Gerddorol, LlanrW ( General Printing o* to kind, Commercial and 0$°*! Evans, Sons, & Foulkes,e 1 Don Chambers. 8 j 356*, (Telephone 1112 Central), 358A Stanley Road, LiverP0 phone 591 Boof¡1e\. D. R. JONES (Alow Mcidog PIANOFORTE & ORGAN DEALER. MUSIC PUBLISHER, 103 Hampstead Rd., Liverp°° Beirniad Cerddorol ac ArweinyddlCymanfaoedd CanU (Telerau Rhesymol) NEW CATALOGUES of Pianos, Organs, Harmoniums, &c., TERMS—On the Hire-Purchase System or Cash, Tuning and Repairing a Estimates given for Pipe Organs, Free. Catalogue of Welsh Songs, 6c. (Over 600). ((goflgs Also containing all the latest Musical Books, such as :—u Gems Selection, not3poJlS of Wales," by D. Emlyn Evans, &c.; with English and Welsh Words and D Prices (best cover), 3/6 Cloth, 2/6. Postage 4d. CANTATA—"Y Cynhauaf" (The Harvest), by Miss A.J- Performed with grand success at Llangollen National Eisteddfod, 1W' praised by the best ipupicians. Very suitable for chorus of 50 d Prices—O.N., 2 /6 and 2 Sol-ffa, If-. English and Welsh Words. USUAL DISCOUNT FOR QUANTITIES. The Perfect Balance of ttie Perfect Bicycle. '*• 's ^ue to their i-cientiflcally correct design, and to the •^|||^ T ifSfrU un-. ivalled excellence of the materials and workmanship u,e i,,lT1 exclusively in the. Rudge-Whit worth Works, the largest in the Knife The new 68-page Art Catalogue describes in detail the new features IgS I WIB. t'ie 1-^9 Models of Rudge-Whitworths, including the f||| Patent Combined Celluloid Handlebar Covering and Grips y Patent Rustless Finish All-steel Flush-joint Frames Patent Brakes J'eatherweight Roadstera Jg3 Variable Speed Gears The 10 Years Guarantee gpl Prices from Y,3 15s. cash to S14 12s., or from 11- per month. Jjp The Catalogue is sent Post Free from RUDGE-WHITWORTH, Ltd. ^HPWfiAu 101 Bold Street, (ml/ ll LIVERPOOL. l(ii(iiiiiiii!i«i«i t Rudge-Whilworih « Britain's Best Bicycle^