Ye Brython Cymreig

PljLpUDAu MANCHESTER. SABOTII, GORFFENAF 21, 1907. MOSsT ^e*^°distiaid Calfinaidd. J^^TETNV 10-30 a 6-30, E. Humphreys,Rocbdale « 10-30 a 6, H. P. Roberts. Coedpoeth aPJ""10*30 a 6» J- S- Roberts, Bolton ARDWIOK—10-30 a 6, Y Wesleyaid. T. Pugh, 6, J. M. Hughes fil ^lO^to T10"30' T- °- Jones» 6> w- G- Jones M- hughes, 6, T. O. Jones M" Hughes; 6, T.P. i n o2" J- Williams, 6, W. M. Jones I G. Jones, 6-30, E.R. FT 11 a 6-30 r Dp, jy, Bedyddwyr. 6,°a 6' iju«u*b- SUTTON—10-30 a 5-30, jjj s Yr Anibynwyr. On^TON^l?"30' Roberts, 6-15, M. Llewelyn |^ferW%MaLK/'1'"• E°b<"ts AU-30 a 6, ^Wxg.^p Eglwys Sefydledig 11 a 6-30, H. R. Hughes

*— Eisteddfod Llangollen — SAH0R.QY:FLA-WN Y TBSTYNATT YN AWJR S HE A0 I W CHAEL, PUIS 6ch., DKWY'E EVANS, SONS & FOULKES, "BRYTHON."

YMDDIDDAN a'r Parch. David Evan Jones, y cenhadwr o Lushai, ynghylch y wlad a'i thrigolion, 6c. GAN i ni dreulio amryw oriau yng nghym- deithas y brawd anwyl ag y mae ei enw uchod yn ystod yr wythnos hon, meddyliasom y byddai yn dda gan eich darllenwyr gael ychydig o hanes y wlad y mae Mr. Jones wedi bod yn llafurio ynddi, ac felly rhoddwn i lawr rai o'r cwestiynau a ofynasom iddo, a'i atebion yntau iddynt. 1. Ymha le y mae Lushai, ac mewn pa faint o amser y gallwch deithio yno o Calcutta? Yn Neheudir Assam y mae Lushai, rhwng talaeth fawr Bengal a Burmah. Y ffordd gyntaf i fyned yno o Calcutta ydyw gyda r Eastern Bengal Railway i Silchar, sef yr orsaf genhadol berthynol i'r Methodistiaid agosaf atom, ac fe gymer hvn Ni ni ddau ddiwrnod a dwy noswaith o deithio, ac y mae y pellter oddeutu pedwar cant o filltiroedd; wedi hynny cerddwn am wyth niwrnod, gan godi yn raddol nes cyrraedd Aijal, sef prif orsaf filwrol y wlad. Gellir myned yno hefyd gydag agerlongau o Calcutta i Silchar, ac wedi hynny gyda chwch bychan hyd Sairang, yr hwn le sydd o fewn taith diwrnod i Aijal, ac yn y ffordd hon fe gymer i ni dair wythnos neu fis. Y mae Aijal mor uchel a phen y Wyddfa, ac oddiyno gallwn weled mynyddoedd o bum mil i wyth o droed- feddi o uchter. f 2. Beth ydyw maint y wlad, a pha fath wlad ydyw ? Oddeutu yr un faint a Chymru. Gwlad fynyddig ydyw, ond yn wahanol i Gymru am nad oes gwastadeddau ynddi, ac yn wahanol i Cassia am nad ydyw pennau y mynyddoedd yn wastad. Rhesi o fynydd- oedd cribog sydd acw yn rhedeg yn gyf- ochrog o'r gogledd i'r dehau. Gorchuddir yr holl wlad a choedwigoedd mawrion, a rhed rhai o'r afonydd o'r gogledd a'r lleill i'r dehau. 3. Pa fath ydyw hinsawdd y wlad at wahanol dymhorau y flwyddyn ? Yn y gaeaf, sef o Tachwedd hyd Chwefror, ceir sychter gydag ychydig lwydrew ar bennau y mynyddoedd uchaf. Yn y gwanwyn, sef o Chwefror hyd Mai, tyr allan ystormydd o fellt a tharanau o'r gogledd-orllewm, ac amlhant fel y cynhesa yr hin. Yn yr haf, sef o Mehefin hyd Medi, ceir gwlawogydd parhaus trwy gyfrwng y trafnidwynt (mon- soon) trwy yr hwn hefyd yceir yrhan fwyaf o'r gwlawogydd dros yr oil o India. Yn yr hydref, sef o Medi hyd Tachwedd, y mae y gwlawogydd yn lleihau, a'r cnydau yn add- feiu ac yn dechreu cael eu cynnull, yr hwn waith a orffennir yn Rhagfyr a Ionawr. Y mae yr hinsawdd yn gynhesach acw ar hyd y flwyddyn nac ydyw yn y wlad hon yn yr haf. Ni cheir dim rhew nac eira yn yr holl wlad. 4. Pa faint ydyw nifer y trigolion, a pha fath bobl ydynt Yr oedd rhif poblogaeth Lushai yn ol y cyfrif diweddaf yn 80,000, o ba rai y mae 50,000 yn y rhan ogleddol o'r wlad lie y^mae ein cenhadeath ni wedi ei sefydlu, a 30,000 yn rhan ddeheuol y wlad lie y mae cenhadaeth y Bedyddwyr yn gweithio. Hanant o'r Mongoliaid (ymhlith y rhai y bu James Gilmour yn llafurio) fel y rhan fwyaf o lwyth- au Bryniau Burmah Ogleddol ac Assam. Pobl fyr o gorffolaeth ydynt, gyda llygaid hirgrwn, tebyg i'r Burmese, bochgernau uchel, a thrwyn smwt. Nid ydyw y meibion na'r merched yn torri eu gwallt, ond rhannant ef yn y canol, a chylymant ef y tu ol I w pennau. Dadwreiddia y meibion y min- gudyn (moustache) o dan eu trwynau, gan ei adael yn y cornelau, ac ychydig iawn sydd yn gwisgo barf. Danghosant lawer o ddewr- der wrth hela bwystfilod rheibus ac ymladd ag elfennau natur, megis pan oddiweddir hwy gan ystormydd mawrion neu pan y llosgir pentrefi, ond y maent yn hynod fradwrus mewn rhyfeloedd, ac nis gellir ymddiried ond ychydig iddynt. Y maent yn hoff o blant, ac yn garedig wrth ddieithnaid a thlodion. Y maent yn bur arubynol, a rheol y wlad ydyw "y trechaf treisied ar gwanaf gwaedded." Yr wyf h yn bersonol wedfcael pob caredigrwydd oddiar■ eu llaw, ac ni bum mewn enbydrwydd am fy einioes o gwbl, er i mi dreulio misoedd mewn rhannau pellenig o'r wlad na fu dyn gwyn ynddynt erl5.6 Pa fodd y mae y bobl yn byw ? Cenedl o amaethwyr ydynt, a'r got ydyw yr grefftwr sydd yn eu plith ond y mae hyd vn oed ganddo ef, a'r offeiriad, a r pennaeth feusydd i'w llafurio. Torrir y «°^vigoedd 1 lawr yn Ionawr, llosgir hwy yn Ebnll nes yr ymddengys darn mawr o'r wlad ar dan, a chlywir fffwydriadau y bamboo fel ergydxon mewn rhyfel am ddwy neu dair milltir o bellter. Yna heuir rice mewn tyllau bychain troedfedd neu ddwy o bellter oddiwrth ei gflydd a'r Indian Corn rhywlathen neu ddwy §Sth eu gilydd yn yr un mae. Heblaw hynny, ceir cotwm, tybaco, ac annj f/siau yn wasgaredig yn yr bvdd yr amaethwr angen am danynt. Pian a^t ychydig o bytatws melus, a heuant mebls o gwmpas y ty- a godir yng nghanol y maes, a fwelir y blodyn cribceiliog yma ac acw ar hyd y maes, yr hwn ydyw eu noddfa i redeg i'w chysgod rhag yr ysbrydion drwg. Tyflr pys hefyd i ddringo boncyff uchel ambell i goeden fydd heb ei thorn i awr. Ceir y enwd cyntaf i mewn ym Medi, a chyda thywydd fiafriol bydd yr holl gynhaeaf I inJwn erbyn dechreu y flwyddyn. Cedwir STan helaeth o'r rice yn y ty sydd yn y maes neu mewn adeilad arall hanner y ffordd 11 nentref hvd nes y bydd ei eisieu. 6. Pa anifeiliaid a bwystfilod sydd yn y W'ctn, mooh duon, geifr, a y creaduriaid dof a gedwir gan y Oval y gelwir y gwartheg acw, ac y maent yn llawer mwy na'r gwartheg duon Cy™rei8- Ceir hwy yn wylltion hefyd. Y mae yr eliffant acw hefyd, y teigr, y llewpard, y rhinoceros, yr arth, cwn mawr gwylltion, cathod gwylltion, porcupine, ceins, y baeda gwyllt, geifr gwylltion, ac amryw fan gread- uriaid, megis y wiwer a llygod o bob math. Y mae y morgrug gwynnion yn flinder mawr i ni hefyd, a gelod, &c., &c. 7. Beth am adar y wlad ? Ceir acw yr eryr, y fwltwr, a'r rhai a ad- waenir yn y wlad hon wrth yr enwau pheasant, kingfisher, y parrot, dylluan, aderyn y tô, y fran, y wennol, y golomen, a llu o adar ereill, rhai yn brydferth iawn ac ereill yn swynol odiaeth eu can. 8. Beth am grefydd y Lusheaid ? Credant mewn rhyw fath o dduw, yr hwn sydd yn greawdwr pob peth, ond nid ydynt yn ei addoli oddieithr mewn un wyl yn flynyddol, pryd y rhoddant gadair wag iddo ar lwyfan. Ni wna y duw hwn niwed i neb. Credant fod ysbryd arall o'r enw Khuavang, yr hwn sydd yn preswylio y coedwigoedd, ac i hwn y priodolir pob galanastra mawr a ddigwydd yn y wlad. I'r ysbrydion drwg y priodolir afiechydon cyffredin, ac iddynt hwy yr aberthant eu hanifeiliaid, ac felly y tlodir llawer o deuluoedd yn y wlad. Credant fod yr ysbrydion drwg yn preswylio mewn amryw leoedd yn y goedwig, ac os ymwelir ag un o'r mannau hynny, bydd yn angen- rheidiol aberthu rhag i'r ysbryd drwg eu meddiannu. Credant hefyd fod acw lawer o bersonau yn y wlad yn meddu yr hyn a alwant yn lygad mall (evil eye), ac y gall y person hwn feddiannu person arall gorff ac enaid a'i gael i wneuthur pob peth fel y inynno, trwy edrych arno, neu rhyw foddion arall. 9. A oes acw aberthu yn y wlad 't Oes, aberthant ieir, cwn, moch, a gwartheg. Gwnant ddelwau bychain clai o ddynion a chreaduriaid y rhai a aberthant yn lie y byw. Ni ddifethir cig yr anifeiliaid, ond bwyteir ef gan yr offeiriad a'r teulu, a rhoddir darnau bychain o amryw rannau o gorff yr anifail ar yr allor i ddyhuddo yr ysbryd drwg, yr hwn a ddaw yn ystod y nos i'w bwyta (ond y gwirionedd yw mai y cwn a'r moch fydd yn gwledda arnynt). Gweddiant wrth aberthu, ac weithiau rhoddant ychydig o waed yr anifail ar amryw rannau o gorff y claf. 10. Beth sydd gennych i'w ddweyd am y genhadaeth ar ol bod yn llafurio yn y wlad am ddeng mlynedd ? Dechreuwyd y gwaith cenhadol acw gan Mri. Lorrain o Savidge, ond nid oedd un Cristion proffesedig yn y wlad pan aethum yno. Bedyddiwyd Khuma, y Cristion cyntaf yn y flwyddyn 1899, sef ymhen dwy flynedd ar ol i mi gyrraedd y wlad, ac y mae wedi dal ei dir yn dda hyd yma, ac yn un o'r pregethwyr goreu yn y wlad. Erbyn hyn, y mae gennym yn agos i ddau gant o gyflawn aelodau. Yr oeddwn yn bedyddio pym- theg a deugain y Saboth olaf cyn cychwyn adref, ac y mae gennym rai ugeiniau o ym- geiswyr am aelodaeth. Rhan bwysig o'r gwaith cenhadol yn India ydyw yr addysgol a'r llenyddol ac y mae llywodraeth Lushai wedi cyflwyno addysg y wlad i'r cenhadon, ac yn rhoddi symiau sylweddol o arian tuag at gario y gwaith ymlaen, ac y mae gennym oddeutu dau gant o blant yn dyfod i'r ysgol ddyddiol yn gyson. Cyfieithiwyd a chyfansoddwyd amryw lyfrau at wasanaeth yr ysgolion dyddiol, a rhai o lyfrau y Testament Newydd a llyfrau cre- fyddol ereill at wasanaeth yr eglwysi. Y mae misolyn yn cael ei argraffu gan y llywodraeth a'i arolygu gan y cenhadon er ys rhai blyn- yddoedd, amcan yr hwn ydyw cyfrannu gwybodaeth grefyddol a chyffredinol i'r trigolion. 11. Pa fath ydyw y bobl o ran eu ham- gylchiadau ? Tlodion iawn ydynt. Gwisgant ddillad carpiog, a phreswyliant mewn tai bregus. Ac eto y mae y Cristionogion yn cadw pedwar o efengylwyr teithiol, a cheisiwn eu dysgu oil i gyfrannu y ddegfed ran o'u henillion i'r Arglwydd, a gwna llawer ohonynt hynny. Nid oedd amser i holi ychwaneg ar Mr. Jones, gan fod yn rhaid iddo fyned ymaith i gynnal cvfarfod cenhadol i un o gapelau Penllyn. Amlwg ydyw fod gwaith mawr i'w wneuthur yn Lushai, a'r gweithwyr yn anaml. Meddyliwch am ddim ond dau gen- hadwr yn llafurio ymhlith 50,000 o bagan- iaid Beth ydyw hyn rhwng cynmfer ? Gan hynny, gweddiwn yn feunyddiol am i Arglwydd y Cynhaeaf i ddanfon allan weithwyr i'w gynhaeaf, a chyfrannwn hyd eithaf ein gallu at y gwaith. Llandderfel, Gorffennaf 12, 1907. I,.J.W. O.Y.—Dymunwn i'r holl newyddiaduron gyhoeddi yr ymddiddan uchod. I.J.W.

..COLEG Y GOGLEDD, BANGOR (Un o'r Colegau ym Mhrifysgol Cymru). PRIFATHRAW H. R. REICHEL, M.A., LL.D. Dechreua'r tymor nesaf Hydref 1, 1907. Paratoir ar gyfer Arholiadau Prifysgol Cymru, rhai o eiddo Prifysgol Llundain, y Cwrs Meddygol ym Mhrif- ysgolion Llundain, Edinburgh a Glasgow, ac arhol- iadau ereill. Rhoir addysg arbennig mewn Amaethyddiaeth (yn cynnwys triniaeth coed) ac Electrical Engineering. Mae yn y Coleg adran normalaidd i Athrawon elfennol a chanoliaddol. Cynhygir dros 20 o Ysgoloriaethau, yn amrywio mewn gwerth o X40 i tlO y flwyddyn, yn nechreu'r tymor nesaf. Mae Ysgoloriaethau Tate yn gyfyng- gedig i Gymry. Ysgoloriaethau John Hughes yn eyfyngedig i fechgynaned yn sir Fon neu sir Gaer- narfon, ac Ysgoloriaethau Richard Hughes drigolion Mon. Dechreua'r arholiad am danynt Medi 17. Ceir pob manylion gan J. E. LLOYD, M.A., Y sgrifennydd a Chofrestrydd. YN AWR YN BAROD. LLOFFIONTRAWNWIN. SEF Cyfrol Goffa y Parchn. WILLIAM ROBERTS, Lerpwl; WILLIAM NICHOL- SON D. M. JENKINS; H. PARRY THOMAS,eto; HUGH JONES,Birkenhead; a DAVID JOHN, Manchester. Cynwysa y gyfrol ysgrif fywgraffyddol ar bob uu o'r brodyr hyn, ynghyda phregeth gan bob un a darluniau rhagorol, dan olygiaeth y Parch 0. L. ROBERTS, Lerpwl. Pris 2s., trwy y post 2s. 3c. Yr elw arferol i ddosbarthwyr. Pob archebion I w hanion I r awdwr, 7 Hampstead Road, Liverpool. Anfoner yr archebion ar unwaith, gan y oyhoeddir rhestr awn o'r Tanysgrifwyr ar ddiwedd y gyfrol. Moses: O'R CAWELL A'R MOR COCH, Drama Gymraeg at wasanaeth Gobeithluoedd, &c. Gan PEDR HIR. Cyhoeddedig gan HUGH EVANS, Swyddfa'r• Brython, Lerpwl. 0 Pris, 3c. ø IF YOU WANT SEASONED I OaK, Mahogany, Birch, Black Walnut. Ash. White I Wood, Pitchpine, Yellow Pine, Doors or Mouldings I WRITEI LEWIS ROBERTS, I 19 STANLEY ROAD, I LIVERPOOL. I CYMRU AM BYTH. On the road to Chester ride a. "CORONET" CYCLE. 1907 Machines, all the latest Models that skill, ingenuity, and development can devise, FROM ts 5s. Cycle Repairing, Enamelling, Plating my special- ity. I quote a low Price, I do my own work, and I guarantee it. Cycle Accessories of every des- cription in stock. Note address, QUINN'S CYCLE DEPOT, 450 Scotland Road, LIVERPOOL (Opposite Rotunda Theatre). Undeb Ysgolion M.C. CARDIAU SAFONAll, RHAGBAROTOAWL HYD SAFON Y 9fed, I'w i-hoddi yn nioylaw y plant, yn dangos iddynt y Maes Llafur, Darllen a Dysgu Allan am y flwyddyn. Pris (assorted) 3/6 y Cant. I'w cael gan HUGH EVANS, 444 Stanley Road, Liverpool. Maes Llafur Undeb] Ysgolion M.C I rai dros 21 oed Llowlyfr or Efengyl, Matt. 1-15 gan y Parch.W. Williams, Hirwaen. Pris, 1/3 I rai dan 21 oed-Gwerslyfr ar Efengyl Matt., I-IS. gan y Parch. W. Williams, Rhostryfan. Pris, 2c. Ar werth gan. HUGH EVANS, Llyfrwerthwr, 444 Stanley Road, ESTABLISHED 1876. WILLIAMS & HUGHES, LADIES' & GENTS' TAILORS, 21 Brunswick Road, Tel. 0778 Royal. LIVERPOOL. Est. OWFNIS a Pft Telephone 1885. VI TV C. WO (X ^U., 404y Royal Office 6 Shop Fitters, DECORATING, PLUMBING, GASFITTING, &c And all kinds of Jobbing, 24 Hart St., London Road, LIVERPOOL. m P. Neil Campbell, 84 DURNING RD. (Yn agos i Goleg Hyftorddiadol Edge Hill), -# LIVERPOOL. J? TYNNU DANNEDD YM Qp DDIBOEN. f:5 A'u ltonwl ag Aur. Arian ae yn y blaen. Rhoddir Cyfarwyddyd a fhritiem V, yn rhad. 10. Ortau: 9 y bore hyd 8 yrhwy*. Gweinyddet at Foneddigmm, -i- Polloolayr: 445 Royal. Y DULL AMERICANAIDD 0 ? Goroni a Phontio Dannedd. Jones' Hotel (Established over 100 years). Suffolk St., Poll Mall, London, (Adjoining Trafalgar Square.) Succ essors to Mr. Roberts, Thanet Place. Telegraphic Address—' Pleasant,' London. Proprietor—H. R. JONES. IF YOU HAVE A TALKING MACHINE. Then vou want Records for same. We stock all the Latest and most Up-to-date Titles. Hear DAVID BRAZKLL sing" Ar hyd y nos," Nos Calan," etc., etc. We have also Records by the following Artistes Edward Davies, Gwladys Roberts, Henry Drew, Tom Owen, Ted and May Hopkins, and the Welsh Choir. If you have not got a Talking Machine, write us for Lists, etc. of Graphophones, Edison Phono- graphs, and all the Latest Machines. DIBBS, LTD- 7 RANELAGH PLACE, 4 doors from Lewis's. LIVERPOOL. CERDDOROL, 6c. The Cambrian School of Music. Liverpool Principal MR. John Henry Roberts Mus. Bac. (Cantab.), A.R.A.M., F.T.S.C. (London). ASSISTED BY QjU A L I FIE I) PROFESSORS JJ1 41 The Branches taught include- Pianoforte, Organ, Violin and all Orchestral Instruments. Theory of Music, Harmony, Counterpoint, Fugue, Composition. Solo Singing Voice Production. Students Specially Prepared for Local Examinations. POSTAL LESSONS In Harmony, Counterpoint, Fugue, Composition, Accoustics, in all Tonic Sol-Fa College Subjects. MUSICAL COMPOSITIONS REVISED AND CORRECTED. Full Particulars froni— J. H. IkOBEIkTS, 149GROVE ST., L'POOL. Mr. HARRY EVANS (Fellow of the Royal College of Organists) Conductor of the Liverpool Welsh Choral Union Teacher of Singing ALSO ORGAN PIANOFORTE (ADVANCED). Students prepared for Degrees and Diplomas ADDRESS,: 26 Princes Avenue, LIVERPOOL THE LATEST SUCCESS. ROBERTS' WATCH METRONOME A combined Watch and Metronome. All tempos seen at a glance. No adjustment re- quired. Nothing to get out of order. Every musician, whether Student. Singer, Teacher, Organist or Conductor, should possess one. TESTIMONIALS- A great acquisition to musicians." "Simple." useful, and portable." "Most ingenious and handy.' Very good idea, the best I have seen." "Most c useful on account of its simplicity and portability." A most valuable little thing, quite unique, ex- cellent." PRICE 15/- [postage extra] To be had from the inventor and patentee Dr. R. D. GLYN ROBERTS. 4 59 Crawford Avenue, Liverpool. 4 TO CYMRIC MUSICAL SOCIETIES. GEORGE BYROM, 14 Brooks Alley, Old Post Office PI. (1 Minute from Central Station). —— LIVERPOOL Practical Violin Maker. Restoration of Old Instruments a Speciality. Dealer in old and new Violins. Finest Italian & other Strings, Bows, Cases, Fittings, etc,, in stock. Orders by post sent return post OS OES GENNYCH Swllt DaacAnwyd Drwg Gellwch gael ymadael a'r ddau drwy brynnu potel o Prysor-Jones' LUNG BALSAM, Y Feddyginiaeth at ANWYD, PESWCH CRYGNI, DOLUR GWDDF, &c. Os cymerir dogn gydag ychydig o ddwfr cynnes cyn myned i orffwys, fe gynhesa y frest a sicrheir NOSON DDA. Parotoedig yn unig gan D. PRYSOR-JONES (Olynydd i S. K. Drew), Fferyllydd, 291 Park Road, LIVERPOOL. f