Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

7 articles on this Page

Llythyr Gwleidyddol¡

[No title]

Advertising

Lien a Chan.

News
Cite
Share

Lien a Chan. Gwerin=eiriau sir Gaernarfon. DYlVIA lyfr difyr odiaeth, a gvvertlifawr iawn gyda hynny. Both sydd fwy difyr na mynd trwy len a goiriau gwerin darn o wlad, yn enwedig OH dan arwoimad gwr cyfarwydd ? Ac nis gallesid rneddwl am neb cyrrihwysaoh, a dweyd y lleiaf, na Myrddin Fardd i'n tywys trwy hen eiriau gwerin sir Gaernarfon. Fo brawf y llyfr yma hynny hyd y earn, i'r rhai na wyddont hynny o'r blaen. Ac yr ydym yn cael Myrddin yma yn bur agos i ganol ei elfen. Yr unig beth difyrach ynglyn a'r hen eiriau na darllen ei lyfr fuasai cael ymgom.a thrafod gyda'r Llyfrbryf diddan o bertliynas i rai ohonynt. Gwir a ddywed yn ei ragymaclrodd, y gall- esid cael llawer ychwaneg ohonynt banner canrif yn ol, ac na enir bellach mo'r dyn all roddi goleuni llawn ar darddiad rhai ohonynt. Gwir hefyd yw y pefchau ereill a ddywed mor dcla, megis fod yn rhaid byw ymysg y bobl gyffredin cyn y gellir deall ystyr llawer o'u geiriau fod y geiriau a arferir ganddynt hwy yn llawrer mwy effeithiol na geiriau anghynefm ymadrodd dysg fod geiriau yn newid eu hystyr mewn amser, ac yn medclu ystyron gwahanol mewn gwahanol barthau, &c. Yn ol ei awgrym yn agos i ddiwedd y rhagymadrodd, y mae yr esboniwr doniol wedi ymdrechu mwy egluro ystyr a phwrpas yr hen eiriau na'u tarddiad ond y mae wedi rhoi eglurhad neu ddamcaniad gwerth- fawr iawn o barth i darddiad y rhan fwyaf o'honynt liefyd. Fe aeth i drafforth ddirfawr i gasglu, a deall, ac egluro, ond wedi'r oil, nid yw'r casgliad ond megis un ar brawf," eb efe, a gobeithio y daw llawer i deithio y llwybr hwn ar ein liol ni, ac ereill ar eu hoi hwythau." Dyddorol yw sylwi a cholio pwy yw'r gwyr ag yr aeth Myrddin ar eu gofyn am gynhorthwy gyda'r gwaith. Y Parch. Richard Lloyd, Garth Celyn, Criccieth, ydyw un, a Meiriadog oedd y llall-" y ddau mwyaf cyfarwydd ar hyd y llinellau hyn ag y gwyddom ni am danynt." Hybarch ewythr Mr. Lloyd George ydyw Mr. Lloyd. Ar sawl llinell o wybodaeth y mae efe yn gyf- arwydd Y mae tudalen y Cynhwysiad yn deilwng o'r Meudwy Fardd—"Pennod I.,PennodII." Yn y bennod gyntaf ceir yr hen werineiriau unigol ac yn yr ail yr hen werin-ddywediadau. Ni roddaf ond digon o engreifftiau i godi blys ac mi a wnaf hynny yn fwy er mwyn tynnu pobl at y wledd nag or mwyn llogell fy hen gyfaill, er mor fawr y carwn iddo gael ei wneud yn weddol ddigolled ar y llyfr. Ni fydd ar ei ennill lawer yn ariannol, mae'n debyg. Dyma'i ddull yn esbonio :—■ BRAD, a gyfyngir i arwyddo peth crin, hawdd ei dorri, ei falurio, &c., gynt yn golygu parod ac ewyllysgar, fel y can hen Archddiacon hybarch Meirionydd :— 0 ewch i'w byrth a diolch bran." BRITH Go:p.-Arferir brith a sych yn gyfystyr a'r rhagferf lled. Y mae gennyf frith gof." ":Y mae hwn-a-hwn yn rhyw frith wella," neu yn rhyw sych wTella hynny yw, yn rhyw led wella, &c. CEBYSTR.—Y pren o arnodd aradr i'r gwadn, sef y pren o'r tu ol i'r cwlltwr (Paham y dywedir cebyst' o beth "?). CLEIRIACH.—Llesg, gwan, methedig, &c., yn ol ein geirlyfrau ond llafar gwlad a eilw hen neu ifanc fo ddibarch ar gyfrif segur fyw wrth bwyso ar ereill yn hen gleriach diog." Dichon mai cleriach oedd y gair ar y dechreu, a'i fod yn achlysur i ddeilliad sen—Bon y gler, o clera. COI.LX'R CYR-DIT.Cyrdid, ac nid cyr- dit, yw y cywiraf—o cwr a tid colli'r cyrdid yw colli pen y llinyn. Pni(- lstwN. Gwneud ei hun yn bricsiwn i bawb." Yr oedd y gair hwn ar-arfer yn yr hen amser i ddynodi rhagoroldob nwyfus rwydd unrhyw beth, mogis-- Priv lwysgan per velysgerdd, I'crog sain camp pricsiwn cerdd." Ond erbyn hyn y mae amsor wedi newid ystyr y cyfryw un, fel nad yw yn brosennol ond gwawdiad isol llafar gwlad, doilliedig o prhjfjism, neu efallai o prick-song, digrifgan wawd ar dafod pawb. Y mae yn y bennod hon amryw eiriau na chlywais i o'r blaen, or i mi gael fy inagu yng nghanol sir Gaernarfon, megis canu ei grai," "glysygu," "gwyfweh," mogran —fxtrlh-cirisM, mae'n dobyg. Ac yn y parth gwledig y bum i yn dechr-eu gwrando ynddo, cyrnhinin oedd cynhinin," crybeidiau oedd "cyrbeidiau," dyddfu oedd "deddfu," di- harthu oedd diliarffu," ffaldiars oedd ffardiab" (deilliedig o ffald ?), llyffant du dyfennog oedd llyffant rhyd-y-fennog," paldariio oedd pader-ruo," tirsiau oedd tursiau," &c. Pe cawn- ymgom cyn hir gyda Myrddin, mi a ofynnwn iddo ai nid geiriau dynwaredol, neu swii -ddisgrifiol, ydyw rhai fel cyr- newian" (cath), drwdwst (drudwst yn fy mharthau i), "pr-epian," rwdlio," a. sgrwmp." Y mae yr olaf yn ddynwaredol iawn o 3wti cawod facii sydyn o gurwlaw ar ffenestr neu dô. Buaswn yn gofyn hefyd ai tybed nad oes berthynas rhwng brag aldio (fel y clywais i y gair bob amser) a to brag rhwng clingcwm a clink rhwng crimpen a crimp rhwng dyll- yfan a dylluan rhwng "ffwndro" a to founder; rhwng "hasat a bazarci rhwng lit- tli i, iaeth rhwng hornio a horn; rhwng mendin a binding rh wng rhamp a romp rhwng "tirnprwn" a tempering rhwng ystyl a st-ill,- &c. Gwn y buasai gan fy nghyfaill atebion teilwng o awdurdod gwybodaeth. Y mae yr ail bennod yn drysorfa dra gwerthfawr o hen ddywediadau diarhebol, fel Addef cam a ddwg gymod, A ddwg wy fe ddwg yr iar, A ddywed y peth a fynno gaiff glywed y peth nas mynno, Aerwy cyn buwch, A fo'n gwybod mwyaf a ddywed leiaf,—gydag eglurhad ar ami un, fel A'i gorn dano. Darostyngedig gan gystudd. Tarddodd y dywediad, yn debygol, o anffawd yr anifail." Dyna ddigon, yn ddiau. Mel us, moes fwy o bethau o'r fath, Myrddin ddiddan Mae y llyfr (3 /-) yn ysgafn i'w ddal, o olygwedd ddymunol, a'i argraffwaith yn glod i Mr. Richard Jones, Heol Fawr, Pwll- heli. ALAFON.

COLOfN y GWEITHIWR.

[No title]

Advertising