Ye Brython Cymreig

HONOURED BY HIS MAJESTY r:;st„ SARONIE, AS.. Liverpool. • a • j. 93 Grange rd 4 Portrait Artist# Birkenhead. Tel. 1355 Central. Tel: 62 Y Birkenhead. STUDIOS ARE FITTED WITH THE VERY LATEST IMPROVEMENTS IN ELECTRIC LIGHT. WEATHER NO OBJECT. Our Speciality: 3 Cabinets, Platinomatt, 2s. 6d. Business hoiii-s:-g a.m. to 6 p.m. Saturday, 9 a.m. to 5 p.m. CYNRIC, Y TEILIWR ø CYMREIG. 0 1% SMARTNESS WITH ECONOMY RELIABLE TAILORING. NEWEST PRODUCTIONS IN SUITINGS TROUSERINGS AND RAIN-PROOFS AT REASOANBLE PRICES ø E. C. KenricK, ø62 RENSHAW STREET.^ RAWFORDS ■ aeAM RACKERS

r TREM 0 1 J TRWY V DRYCH. j Lloffion Grawnwin." AR y Parch. O. L. Roberts, clan ei faich o Loffion Grawnwin, y trown ein drych y waith hon. Un o'r llenorion mwvaf diwyd a chynhyrchiol yw efe, a gallwn yn onest ddweyd mai dyma un o'r llyfrau mwyaf dyddorol a ddarllenasom er's Ilawer dydd. Syniad hapus dros ben fu cyhoeddi cyfrol o'r cynllun hwn. Yr oedd yn amhosibl cael gwell defnyddiau. ac mae yr awdwr wedi gweithio ei gynllun allan yn rhagorol. Ceir yma gymesuredd dymunol, a'r holl lyfr yn gyfanwaith teg. Gwel y neb a adwaenai y gwyr da a goffheir yma fod y disgrifiad ohonynt yn gywir a byw, fel meddylwyr, a llefarwyr, a chymeriadau-mor gywir ag yw y darlxiniati rhagorol o ymddanghosiad corfforol pob un. Adwaenem y pregeth- wyr a bortreadir yma yn dda, a phrudd- felus yw drwy y cyfrwng newydd hwn cael cymundeb atgof a hwynt-y Parchn. William Roberts, Hugh Jones, Wm. Nicholson, D. M. Jenkins, David John, a H. Parry Thomas. A bydd yma gyfle gwerth dal arno i rai na welsant wedd ac na chlywsant lais yr un ohonynt i gael y peth nesaf posibl i hynny erbyn hyn. Darlun o bob un, disgrifiad o bob un, a phregeth gan bob un—dyna drefn y llyfr. Mae y darluniau eu hunain yn werth y pris am y gyfrol. A chyda golwg ar yr argraffwaith a'r holl grefftwaith allanol, y mae yn gamp us. Ni ryfeddwn ddim pe clywem fod y Lloffion Graivnwin yn mynd wrth y miloedd. G Y Parch. W. Roberts. Parodd darllen y llyfr uchod i ni dremio drwy Ddrych Atgof i flynyddau lied bell yn ol, pan oedd y cyrddau te, a'r areithio ar eu hoi, yn anterth eu bri. Mawr y doniolwch a geid ar achlysuron felly, a byddai gweinidogion y 'gwahanol enwadau yn helpu eu gilydd yn ami. Pwy, a'u clywsant, nad ydynt yn cofio areithiau ffraeth y cyrddau hynny ? Un o'r prif arwyr ar y cyfryw achlysuron fyddai y Parch. Joseph Williams (M.C.), yn ei ffordd bwyllog a sertenol ei hun. Ond nid ym yn meddwl y codai neb yn n weh na'r Parch. William Roberts, Great Mersey Street, yr hwn a gai yno yfle i ollwng yn rhydd y cyflawnder o ffraethineb naturiol oedd ynddo. O'r Apocrypha, yn gyffredin, y cymerai ei detynau, a chofiwn ei bregeth ddigrif a draddododd ar y testyn, Na bydd fel :!ew yn dy dy, yn euro dy weision wrth dy ffansi," eyfran o'r hon a geir yn y Lloffion Grawnwin. Clywsom y diweddar Ddr. Owen Thomas, ddydd angladd Mr. Roberts, yn rhoi canmoliaeth uehel iawn i'w bregethau cyhoeddedig. Ond wrth dremio i'r eyfeiriad hwn, gwelwn mewn atgof gyfarfod ymha un yr oedd nifer liosog o weinidogion gwahanol enwadau y cylch yn trafod pwnc dyddorol ond wrth feddwl nad oes nemor un ohonvnt yn awr yn fyw, mae iasau braw yn vmgripio drosom, ac wrth feddwl am gyfaill neu ddau oedd yn eu plith, mae ein golwg yn niwlio, a rhaid dodi Drycli Atgof o'r neilltu am y tro G Eisteddfod Llangolien. Dyma ni, a'n Drych ar y Maen Llog anferthol sydd i ddal pwysau yr Arch- dderwydd a'i Orseddogion bardclol, un o'r dyddiau nesaf, pryd y bydd fireworks englynol yn cael eu bwrw i'r dorf fawr a ddisgwylir yno i'r cyhoeddiad. Mae y rhaglen allan eisoes, a'r trefniadau yn lied berffaith. Nid oes wir yn y stori fod ym mryd yr athrylithgar Athro o Fangor i gasglu byddin o Feirdd Newydd i wneud rhuthr sydyn ar yr Orsedd; a phe bae wir, ni thyciai ddim, oblegid gellir trefnu i Pedr Hir sefyll ar y Maen Llog, a gall ef yn hawdd weled dros warrau y bryniau, gwylio'r gelyn, a medi byddin ymaith efo Cledd yr Orsedd. Heblaw hynny, gellid anfon y Cofiadur allan fel spy, a phrin y gallai neb weled ei deneued o draw Beth bynnag, da gennym weled oddiwrth y rhaglen y bwriedir rhai cyweirnod Cymreig i gyf- arfod yr hwyr. Gobeithiwn y ceir hwyl yn y Cyhoeddiad, ae y gellir ymhen y flwyddyn, pwy bynnag fydd byw, son yn ddigellwair am Eisteddfod Fawr Llangollen." G Cymraeg ein Plant. Huw Rhosfair a'i lythyr yn y BRYTHON diweddaf ar "Blant Cymry Lerpwl a'r Gymraeg" sydd o'n blaen ar hyn o bryd, a gwelwn ei fod yn teimlo dyddordeb mewn mater pwysig iawn ynddo ei hun, a chredwn fod gan Huw fantais gwybodaeth a phrofiad i drafod y pwnc. Diolch iddo, beth bynnag, am ei gynnyg. Anodd talu gormod o sylw i'r ddyledswydd o ddysgu Cymraeg i'r plant a ddygir i fyny mewn eglwysi Cymreig yn y trefi Seisnig. Mae digon o brofion fod yn bosibl gwneud y peth, ond y mae yn gofyn penderfyniad ac amynedd mawr a diball i'w wneud yn llwyddiannus, yn enwedig dan rai am- gylchiadau. Un fantais fawr i'r Gymraeg a sail hyder am ei pharhad, yw y lie a roddir iddi mewn ysgolion dyddiol a cholegau, nid yn unig yng Nghymru, eithr yn Lloegr hefyd; ac mae hyd yn oed dramorwyr yn talu mwyfwy o sylw iddi. Ein profiad ni yw, mai yn nechreu dygiad teulu i fyny y mae cyfle rhieni i blannu y Gymraeg ar dafodau eu plant, ac wedi esgeuluso hynny, anodd iawn fydd eu meithrin ynddi wedyn. Un o'r prif ddylanwadau gwrthweithiol iddi mewn trefi Seisnig yw yr ysgolion dyddiol, lie nad yw athrawon, fel rheol, yn deall dim ohoni, a'r plant yn gwneud gwawd o'r neb y byddo ei sain ar ei leferydd. Gan hynny, ymddengys i ni y buasai dosbarth Cymraeg, i blant o 12 i 16 oed "—neu is na hynny—dan ofal athro cyfarwydd, o dan nawdd y Cyngor Dinesig," yn gaffaeliad mawr. Gwyddom y gwneir gwaith da yn barod ynglyn a'r Ysgolion Sabothol, ond credwn y byddai yn werth cymeryd mantais hefyd ar gynllun Huw Rhosfair." Mantais fawr athrawon profedig fyddai eu medd- iant hwy o method i wneud gwaith trwy- adl. G A Oes Heddwch! Nid yng Ngorsedd y Beirdd—druain diniwed !—a feddyliwn. Yr ydym yn troi llygad y Drych amgylch ogylch, ac yn cymeryd cipdrem i eithafoedd y ddaear. Gwelwn gynrychiolwyr o agos holl Allu- oedd y byd yn ymbaratoi ar gyfer cwrdd yng Nghynhadledd Hague y Sadwrn nesaf ac am amser wedi hynny. Dywedir mai Morocco ac Abyssinia fydd yr unig bwerau absennol. Dyddorol yw yr aw- grym y bwriada Mr. Roosevelt ei wneud— wedi cyhoeddiad rhyfel, fod 30 dydd i fyned heibio cyn dechreu taro hefyd fod pob Gallu i benodi Gallu arall fel cefnogydd iddo, ac mai dyledswydd y Galluoedd cyfeillgar neu amhartïol hyn fyddai ceisio setlo'r pwnc heb fynd i ryfel, a phob trafodaeth ar y mater i'w adael iddynt hwy. Bydd tua 140 o gynrych- iolwyr yn y Gynhadledd. Gobeithio yr a achos Heddwch rywfaint ymlaen, ac na fydd y Gynhadledd hon eto, fel yr un a gafwyd o'r blaen, yn cael ei gosod ar ffroenau megnyl rhyfel i'w saethu ymaith yn chwilfriw Gwaith cyflawnder fydd heddwch," a'r gwaethaf yw nad boddlon frenhinoedd a llywiawdwyr byd ar gyf- iawnder, eithr mynnant drachwantu am diroedd a golud ac awdurdod, a'u ceisio drwy unrhyw foddion all fod yn eu cyrr- aedd. A'r peth mwyaf gwrthun o'r oil yw, fod llawer o'r anhawster i heddwch mewn rhagfarnau a chamsyniadau cref- yddol. Mae ysbryd y teyrnasoedd o'i le, a rhaid bwrw allan yr ysbryd hwnnw o'r galon cyn y gollyngir y cledd o'r Haw. A'r hyn raid fod yng nghyntaf fydd—i bob dyn feithrin heddwch yn y cylch agosaf ato. Yr unig wahaniaeth sydd rhwng dwy deyrnas a dau ddyn yn ym- ladd yw fod dyrnau y cynt af yn fwy. Yr un ysbryd sydd ymmôn y naill fraieh fel y Hall.

Yn Ynys Mon ac Arfon [GAN BETHMAJ. Nos Sadwrn. Bygwth. DYNA wnaed gan gyfarfod chvvarterol Ani- bynwyr Arfon dydd Mawrth diweddaf ym Methesda, a chasglu oddiwrth y newyddiad- uron tranoeth. Buasai dyn yn disgwyl ar ol darllen hanes y cyfarfod weled yr aelodau Seneddol bob un yn hel eu pac," ac. yn cychwyn gartref bore dranoeth, ond chlywais i ddim fod yr un ohonynt wedi gwneud hyd yn hyn. Buasai yn ddyddorol cael gwybod beth oedd rhif y gweinidogion a'r diaconiaid oedd yn bresennol. Fel rheol, pan mae Cyfarfod Misol gan y M.C., bydd ynddynt gynrychiolydd o'r rhan liosocaf o'r eglwysi, os nad yr oil ond nid oes cymaint o ffydd- londeb gyda'r Anibynwyr. Darpara y M C. yn helaeth ar gyfer anghenion y cynryoh- iolwyr am y dydd ond niae am. bell un yn llwyddo i wneud darpariaeth ar gyfer angen am ddyddiau wrth fynd i'r cyfarfod chwarter Wedi i ystorm y Gynhadledd fyned heibio, cyhoeddwyd heddwch yr efengyl gan y Parchn. W. E. Jones, Colwyn Edward Owen, B.A., Bontnewydd Bryniog Roberts, Caernarfon. Pregethid yn yr un lie nos Lun gan y Parch. J. M. Davies, M.A., Bangor. Rhoddwyd croeso cynnes i weinidog Bont- newydd, a chymeradwywyd Mr. H. O. Thomas a Mr. Ellis Parry fel yrngeiswyr am y weinidogaeth. Croesaw. Nos lau yr oedd cyfarfod cyhoeddus yn cael ei gynnal yng Nghaersalem i roddi croeso i'r gweinidog newydd. Mae y Parch. W. J. Roberts (Cefnniav/r) wedi dechreu ar ei waith yma fel olynydd i Dr. Owen Davies. Bu ef yn weinidog ar yr eglwys am 30 mlyn- edd, ac efe oedd cadeirydd y cyfarfod croes- awol. 'Yr oedd nifer da o weinidogion y dref ac ereill yn cymeryd rhan yn y cyfarfod, ac yn siarad yn gymeradwy iawn am Mr. Roberts. Os yw cystal dyn ag y dywedid ei fod, bydd yn ychwanegiad pwysig at y cewri sydd eisoes ym mhen tre'r sir. Ymysg ei groesawyr yr oedd un o'r pedwar enwad ag sydd eisoes wedi rhoddi i fyny ofal eglwysi. Y Cadeirydd (B.), Owen Williams (W.), Lewis Williams (A.), Evan Jones (M.C.). Boed hir ddyddian iddynt eto i wneud daioni. Darpar. Dyna wneir y dyddiau hyn ym Mangor, i roddi croeso i Edward VII. a'i briod ac un o'r merched. Ymddengys fod y tri yn dod ar y 9fed o Orffennaf. Byr fydd eu harhosiad yn y ddinas. Deuant yno o Gaergybi gyda'r tren, a bydd Maer y ddinas a'i gynghorwyr yn eu derbyn. Wedi yr elont i lawr i'r man y bwriedir gosod carreg sylfaen y Coleg newydd, hwy a gant glywed sut y gall y myfyrwyr ganu. Tybed nas gellir trefnu iddynt hefyd glywed y cor merched enwog sydd yn y ddinas ? Bydd dydd eu dyfodiad yn ddygwyl yn y ddinas, a diau y bydd po bllawer wedi dod o leoedd ereill. Ychydig o groeso a roddaLlew Tegid y dydd hwnnw i neb os na bydd llogell lawn a chalon barod i gyfrannu. Nos Lun. Twrgwyn, Bangor. Fel nad elo yn rhy hwyr, yr wyf yn prysuro i gofnodi y ffaitli fod yr eglwys yn y 110 hwn wedi cynnal ei chyfarfocl pregethu blynyddol nos Sadwrn a ddoe. Pregethwyd gan y Parch. D. Williams, M.A., Aberystwyth, a'r Parch. Cynddylan Jones, D.D. Mawr gan- molir y gwleddoedd gafwyd yn yr oedfaov. Yma, fel Ileoedd ereill a'r amgylchiadau fel hyn, yr oodd pwys mawr yn cael ei roddi ar y casgliad at y ddyled. Yr oedd y swm a dderbynniwyd yn C88. Y llynedd yr oedd yn fwy o £10na hynny. Ond yna, yr oedd y gweinidog ga.rtref y pryd hynny. -0--

Cymanfa Gyffredinol Llanelli. Yr Ystadegau. C-VNH-BI.1H Cymanfa Gyffredinol y M.C. yr wythnos hon yn Llanelli a nos Fa wrth traddodai y Parch. John Roberts, D.D., Khasia, ei anerehiad o'r gadair. Adroddiad yr ystadegau a ddanghosai fod i'r Cyfundob 1,641 o garelan, yn cynnwys lie i eisteddu 488,080, heblaw 925 o ysgoldai, mannau cenhadol, &c. Rhif yr eglwysi ydyw 1,426. Y mae 707 o fugeiliaid a gofal eglwysi ganddynt, 2,140 o weinidogion heb ofal eglwysig, 31.8 o bregethwyr, a 6,170 o ddiaeoniaid. Rhif v cyniumvyr yw 187,768 hftd yr cglwy?, 82,458 ar brawf, 2,421— eyfanrif o 272,647. Ac ychwanegu'r gwran- dawyr, v mae cvfanrif y Oyfundeb vn 347,785. Rhif yr Ysgolion Sul yw 1,731, a chyn- hwysant 221,494 o aelodau. Cyfanswin casgliadau'r Cyfundeb yw f,300,91.2,-Ilai o £5,915 na'r flwyddyn gynt. Cyfanswm dyled ar addoldai yw £ 611,578— cynnydd o £ 79,930 ar 1905. o Y mae Thomas Jones. Dolgellau, oedd hyd yma yn is-brifgwnstabl Meirionydd, wedi ei ddewis o fysg lliaws o yrngeiswyr yn olynydd y diweddar Capt. Best fel prifgwnstabl y sir. Ei gyfiog fydd A:250 yn y flwyddyn, a £60 at dreuliau teithio. Brodor ydyw o Lanartli, sir Aberteifi, ac y munodd a heddlu Meirion yn 1878.

Llythyr Gwleidyddol. [GAN Y GWYLIWR]. O'r Twr, Westminster, Nos Fawrth, 11 Mehefin, 1907. BETH AM DDATGYSYLLTIAD ? PJIVDNAWN yforu y mae gwahoddiad i'r aelodau C'ymreig i gyfarfod eu gilydd i ystyr- y r, ied, ymhlith materion ereill mwy neu lai pwysig, safle bresennol cwestiwn Datgysyllt- iad a Dadwaddoliad yr Eglwys Seisnig yng .Nghymru. yn wyneb addewid Syr Henry CJampbell-Bannerman, dehongliad Syr Alfred Thomas (ffynhonell daroganiaetli y trydydd lymor) o'r addewid honno, a barn y wlad (h.y., Cymru) o berthynas i'r ddau. Yr wyf yn deall, ar sail sibiydion sydd wodi cyrraedd y Twr, fod yr aelod dros genau cyhoeddus y siomedigion ar y pwnc hw-n-yn bwriadu cynnyg penderfyniad gyda'r ant can o ddefiro'r Blaid Gymroig at yr hyn a ystyria ef fel ei dyledswydd ynglyn ag achos Datgysylltiad. Clywais ddweyd y prydnawn nad oedd y pender- fyniad hyd yma wedi cyrraedd svryddogion y blaid. Y rheswm am hynny, yn ddiamcu, ydyw fed Mr. Griffith yn aros am atebiad y Prifweinidog i'r ymholiad a ydyw ef yn awr mewn sefyllfa i warantu y dygir i xuewn vn gynnar yn y tymor nesaf fesur o Ddat- gysylltiad Cymreig. Yr wyf o dan angen- rheidrwydd i ysgrifennu cyn i Mr. Griffith dderbyn sylw, ond nid wyf yn credu y gall Syr llenrv Campbeli-Baimerman ar hyn o bryd roddi atebiad boddhaol i gynrychiolydd Mon a'r rhai sydd yn cydofvn a ehydweled ag ef. Os yr efcyb yn gadarnhaol, dvna. derfyri, Inae'n debyg, ar yr anesmwyfchyd gwleidyddol sy'n fywyd i ryw ddosbarth o boliticians, a phwy well fydd cynrycliiolwyr ;Tel't.hyr a Men o ennill addewid ydrw anogol, a cholli achlysur i gadw twrv," a ehreu ter- fysg ? Os y gomedda eu harweinvdd—y Prifweinidog-roddi iddynt y sicrwydd a ofynnant ganddo, beth wedyn ? A fydd Mr. D. A. Thomas yn foddion ymuno a'r Pareli. H. M. Hughcs a Mr. Ellis Griffith a'r Parch, Keinion Thomas i godi banner gwrthryfel yn erbyn y BIaid Ryddfrydol ? A dmniatau eu bod yn barod i'r fath f'fol gyfathrach, beth wedyn ? Gyda'r Prifweinidog wedi oi ddym- chwelyd, neu liwyrach (yn liawn mwy tebygoi) wedi ei gadarnhau ar ei sedd, ymlTle y bydd Datgysvlltiad ? Dyna ddi-zon o gwestiynan, feallai yr hyn sydd o danynt ydyw y syniad fod mwy nag nn ffordd i ennill amcan gwleidyddol, ac mai nid y ffordd y cyfeirir ati ydyw y ddoethaf na'r sicraf. Cawn weled beth fydd barn Y Hlaid" ar y mater prydnawn yforu. "2

Safle'r Amaethwr Cymreig Gahvyd cyfarfod arbonnig o'r Blaid Gym- reig nos lau ddiweddaf i ddau amcan penodol (Os yw Datgysylltiad yn pwyso cymaint, paham, tybed, na chymerodd y rhai diamyn- edd y ewrs arferol i alw special meeting ?) Yr amean cyntaf mewn golwg ydoedd ystyried y cwestiwn a ddylid gwneuthur rhywbeth i ddwyn C'ytnru o fewn Mesur y Small Holdiiigs--Alestir y Man Dyddynod, fel ei gel wir. Tybiai Mr. Ellis Davies y byddai yn fantais i ffermwyr Cymreig-y rhai hynny sy'n trin tiroedd bychain o bump i banner cant o aceri- pe y gosodid hwy o dan y Cynghorau Sirol ar yr un safle a'r small holders y bwriedir eu crell o'r newydd drwy offerynoliaeth y Small Holdings Bill pan y daw yn ddeddf. Felly fe gynliygiodd- ac fe gafodd gyfreithiwr arall, Mr. Hemmerde i eilio'r cynhygiad- fod dirprwyaeth yn cael ei hanfon at Syr Henry Caulpbell Bannerman a Mr. Lewis Harcourt i bwvso arnynt i wneud treflliad i alluogi. Cynghorau Sirol yng Nghymru, (w yu Lloegr mae'n debyg, i gymeryd gafael mewn tiroedd sydd ar hyn o bryd yn ardrethol, i amean y Mesur hynny ydyw, i ddwyn y man dyddynod sydd eisoes mewn tlaliad o dan delerau y I>iI er :mvyn sicrhau ei fanteision. Ond y lIlHO'r busries, os ydyw yn werth ymgymeryd ag ef o gwbJ, yn un llawn o anhawsterau. Ffordd ))vnnag' y mae'r Prifweinidog wedi addaw derbyn y ddirprwyaeth, a bydd yn ddyddorol elywed beth sydd ganddo ef i'w ddwevd ar v maler. 2

Mater Addysg, Amcan arall y cyfarfyddiad arbennig nos lau ydoedd rhoddi gwrandawiad i Ddir- prwyaeth oddiwt-th y Central Welsh Board oedd wedi dod i Lunden i ddarbwyJIc; Mr. Reginald McKenna nad oedd Cymru yn foddion gollwng gafaeJ yn ei hawl i rcoli ei Haddysg Ganolradd. Yn ystod y blynydd- oedd diweddaf. y mae yr hen blan o ganol- eiddio pethau yn White!mil wedi ail ddai> blygu ynglyn ag arholiadau r Ysgolion Canol. Fel y mae pawb yn wybodol, cvfun- drefn o lywodraeth gartrefol sy'n rlieoli yr ysgolion hyn, a'r Central Board a etholir o dan y gyfundrefn honno ydyw y prif awdur- dod arholiadol. Ond o dipyn i beth y rr.ae'r Swvddfa Addysg wedi llwyddo i e:c;!}I1 ei phawen i mewn i fusnes yr arholi, ac y mae'r ysgolion a'r ysgolfeistri mewn eryn beribletli oblegid yr oruchwyliaeth ddwbl. Argy- hoeddodd Proff. Anwyl, Mr. John Pow-ell, Gwrecsam, ac ereill, yr aelodau Cymreig fod hawliau y Central Board yn gvfiawn ac yn deg. Y diwrnod dilynol aethant o flaen Mr. McKenna (a chydag ef y ddau Gymro, Mri, Owen Edwards ac Alfred Davies), agwnaeth- ant yr un gwrhydri yn y fan honno. Y mae'n dda gennyf ddwyd fod y mater yn awr yn llaw Mr. Owen Edwards, a rhyngddo ef a Mr. Owen Owen, arolygydd y Central Board, mae'n ddios gennyf y llwyddir i ddwyn pethau i drefn ar linellau Cymreig.