Ye Brython Cymreig

PE CADER. CYMANFA,—Cyuhaliwyd cymanfa breg- ethu gui fyfyrwyr yr Ysgol Ramadegol iydd Sul, yr lleg cyfisol, yn Mhencader, Alltywalis, a Wyddgrug, pryd y gwasan- aethwyd yn felua ac effeithiol gan y brodyr canlynul Pencader (boreu) D. Morgan, Treforris; E. S. Jenkins, Pencae, Llanartb. Hwyr: D J. Thomas, Mynyddbach Mor- gan Aubrey Jones, Clydacb. Alitywilin (prydnawn) Evan Davies, Bethel, Dre- fach M. A. Jones (B.), Clydach hwyr, Morgan, Treforris; E. S. Jenkins, Llan- arth. Wyddgrug (prydnawn) D. J. Thomas, Mynyddbach hwyr, Evan Daviei, c Bethe?, Drefach. Cafwyd cynulliadau llu- osog, gwrandawiad serchus, a mwynhad mawr wrth wrando ar fechgyn mor obeith- iol.

ARERPORTH. ADNEWYDDF YR HEN GAPEL.—BU yn mryd aelodau eglwys Fethodistaidd Aber- porth am flynyddau i aduewyddu yr Hen Gapel drwy wneyd eiateddleoedd, &c,, newyddion, ond eleni y penderfynwyd ym- aflyd yn y gwaith 0 ddifrif. Y mae amryw gynygion mewn Haw oddiwrth adeiladwyr, eitbr bernir mai cynyg Mr Watts, Aberteifi, dderbynir, sef y swm of 896p. DAR!ITH. -Nos Wener traddododd Miss Pritchard, Birmingham, ddarlith ddyddorol ( ar Ddirwest' yn yr Hen Gapel. Yr oedd yno gynulliad da, a gwrandawiad rhagorol. Siaradwyd hefyd yn y cyfarfod gan Miss Rees (Cranogwen).

LLANARTH. MAP.WOLAETH.-Boreti dydd Sadwrn, y lOfed cyfisol, bu farw Mr Evan Beynon, Pencwm, yn 89 mlwydd oed. Un 0 gewri hir-hoedlog yr ardal iachus yma oedd .t-, efe. Er iddo cael iechyd rhagorol trwy .>. gydol ei oes hir, eto cystuddwyd ef yn flin iawn am rai misoedd gan y gangi-eite oedd wedi ymaflyd yn ei droed. Yr oedd ya adnabyddus i gylch eang o bobl. Bu am gyfuod maith yn dwyn yn mlaen fasnach v fawr fel gwneuthurwr canwyllau gwer. ).f:. Ah Fel y mae y byd yn newid. Pa nifer o bobl ieuainc Ceredigion heddyw sydd yn gwybod sut i wneyd canwyll wer ? Magodd Mr Evan Beynon deulu lluosog a pharchus iawn. Dywedir fod wyres iddo yn LadyA smith yn ystod holl tisoedd y gwarchae. Bll efe yn ddiacon ffyddlon yn eglwys Pen- cae am flynyddoedd. Daeth torf luosog ynghyd prydnawn dydd Mercher Fw hebrwng i dy ei hir gartref, a phregethodd y Parch J. M. Prytherch yn bwrpasol iawn ar yr achlysur. AFIECHYD.—Drwg genym gofnodi fod y Parch D. J. Jones, curad, yn gorwedd ya glaf yn yr anwydwat. Dymuawn iddo adferiad buan a holllach. '•t <

Y Rhyfel. ¡ --1 Un newydd pwysig ddaeth i law yr wyth- nos hon, a hyny tua 9 o'r gloch nos Fercher, sef fod Arglwydd Roberts wedi cymeryd meddiant yn Bloemfontein, prif- ddinas y Dalaeth Rydd. Cyfarfyddwyd ag ef tu allan 2 filldir o'r tua. allan i'r ddinaa gan Mr Frazer, aelod o'r Llywodraeth, Maer y ddinas, Ysgrifenydd y Lly wodraeth, a swyddogion ereill, a chyflwynasant iddo allweddau y prif swyddfeydd. Rhoddodd trigolion y ddinas dderbyniad crosawgar i'r milwyr Prvdenig. Yr oedd y gelynion wedi ffoi o'r gymdogaeth, ac mae y Faner Brydeinig yn awr yn chwifio uwchben tf Mr Steyn, diweddar Arlywydd y Dalaeth Rydd, yr hwn ymadawodd nos Lun. Mae brawd Mr Steyn yn garcharor yn y gwersyll Prydeinig. Danfonodc yr Arlywyddioa Kruger a Steyn genadwri at Arglwydd Salisbury yn gofyn am heddwch, ond ar y dealltwriaeth fod annibyniaeth y ddwy Weriniaeth i gael ei gadw. Gwrthodwyd eu cynygion. Drwg genym hysbysu fod yr Isgadbeu Lloyd, mab Dr Lloyd, diweddar Esgob Bangor, wedi ei glwyfo yn drwm yn ei fraich. Gyda Arglwydd Roberts yr oedd yn y Gatrawd Gymreig. Nid yw ond 21ain oed, ond y mae yn chwe'troedfedd 0 daldra. Hwylioda yn y Kildonan Castle.' Cafodd dwymyn yn fuan ar ol glanio, eithr ar .1 gwella danfonwyd ef i Colesberg, a chymer- odd ran yn agos yr holl frwydrau gymeras ant le ar ol hyny. Derbyniodd ei addysg yn Ngholeg Cheltenham, a phasiodd yn uchel iawn—efe oedd y 13eg ar y rhestr- yn yr arholiad milwrol. Hyderir y caiff well had trwyadl.

Men out of Health Suffering from the Effects of Errors, Early Decay, Wasting, Weakness, Lost Manhood, Gravel, Pains in the Back, Diseases of any kind. We will send a valuable treatise (sealed), for 6 Stamps, containing full particulars for home cure. A splendid Modical Work should be read by every man who is nervous and debilitated. Address-Messrs WILKINSON & Co., Medical Hall, Sheffield, England. Estab- lished 1830. Advice Free, Cases of Remedies sent all over the World. Mention this paper. 1324

II Ye Brython" yn Athrofa Trefecca. (Parhad.) Deallaf ddarfod i ryw ysgrifenydd yn un o bapyrau dyddiol Caerdydd y dydd o'r blaen amlygu ei syndod am i mi ddywedyd Yn un o fy ysgrifau nad oedd Howel Harris yn perthyn i enwad y Methodistiaid mai aelod o Eglwya Loegr ydoedd, a'i fod o ran ei ddaliadau crefyddol a'i ddull yn pregethu yn fwy na haner Crynwr. Gwnaethum sylw cyffelyb mewn lie cyhoeddus yn flaen- oral, sef ar yr achlysur o osod i lawr gareg sylfaen Ty Cwrdd newydd i'r Crynwyr yn Llandrindod a darfu i rywrai amheu fy Jiifrifoldeb y pryd hwnw. Y mae yn bryd 1 ^ai bellach i egluro fy hun, a cheisio profi yr hyn faeutumiais, neu ynte ei dynu yn 01. Yn y lie cyntaf dymunwn ddywedyd Had oedd y Cymdeithasau crefyddol sefydl- wyd ar hyd y wlad yn nyddiau a thrwy offerynoliaeth Howel Harris wedi ymflurfio eu hunain yn enwad crefyddol o gwbl yn ystod ei oes ef. Math o gang- henau o'r Eglwysi Plwyfol yr yatyriai y bobl a 0 gyrchent i addoli i dai annedd, ac i dai cyrddau, y cynulleidfaoedd neu y cymdeithasau hyn. Mae yn wir fod gWyr lleyg, neu bobl heb dderbyn urddau esgobol, yn pregethu iddynt, eithr I cy- nghorwyr,' ac nid pregethwyr,' y gelwid nwy ac yn ddieithriad, offeiriaid o Eglwys «iegr oedd yn gweinyddu yr ordinhadau' iddynt, a hyny gan amlaf yn y Lianau plwyfol. Nid gwiw ceisio celu y ffaith non. Er fod Howel Harris yn uwch o'i ysgwyddau fel pregethwr na braidd neb o'i gydoeswyr, eto i gyd, nid oes hanes iddo ef fedyddio neb na chwaith weinyddu Swperyr Arglwydd. Pan yn siarad neu ,u yBgrifenu am dano, ac am bregethwyr ereill, cyfeirid at Daniel Rowland, Williams, Pantycelyn, &c fel y Parch Daniel Row. land, y Parch W. Williams eithr y 'Brawd Howel Harris' bob amser. Heblaw hyny, aelod o Eglwys Loegr y desgrifiai efe ei hun o'i febyd i'w farwolaeth; ac hyd yn nod ar ei gareg fedd cyfeirir ato fel un 4 a dderbyn- iodd y rhai a geisiasanfc iachawdwriaeth i'w dy wrth hyny y cododd teulu yn Nhre- fecca, i ba rai y darfa iddo ffyddlon weiui hyd ei ddiwedd, fel dyfal weinidog Duw, ac aelod cywir o Eglwys Ijoegr.' Pa dyst- iolaeth ychwaoegol sydd eisieu er profi mai Eglwyswr ydoedd o ran proffea beth bynag? Cyrchai efe a'r teulu yn Nhrefecca i Eglwys Talgarth ar Sul y (Jymundeb, neu ynte byddai offeiriad o Dalgarth yn dyfod atynt i Drefecca i weinyddu y Cymun. Pregetbai yn mhobman, ac yn mysg pob enwad, a dywedir fod iddo roesaw neillduol yn addol- dai y Bedyddwyr a'r Annibynwyr a diau i'r ddau enwad hyny fanteisio llawer drwy ei weinidogaeth daubaid. Nid oedd gwa- haniaeth ganddo yn mha Ie nac ar ba achlysur i bregethu, yn enwedig os rhoddid iddo roesaw neu ganiafcad. Eto, nid oes amheuaeth nad oedd Howel Harris ei hun, ac yn wir, luaws o'r rhai oedd yn cydlafurio ag ef yn mysg y Cymdeithasan a elwid yn Gymdeithasau Methodistaidd,' yn rhag- farnllyd o blaid Eglwys Loegr. Ni fynent o gwbl gydnabod eu hunain fel Ymneillduwyr, yn hyn yr oeddent yn wahanol i'r cymdeithasau sefydlwyd drwy offerynoliaeth John Wesley Darfu i Wesley, er iddo barhau yn hir fel mewn cysylltiad a'r Eglwys, rai blynyddau cyn ei farwolaeth ffurfio ei ganlynwyf yn enwad neu sect Ymneillduol, a gosod ei hun yn fath o esgob arnynt, tebyg i esgobion y Morafiaid, Hyny yw yn y flwyddyn 17B4 cymerodd arno awdurdod esgob i urddo I Cynahorwyr neu bre- gethwyr Ileyg yn weinidogion i weinyddu Bedydd a Swpper yr Arglwydd. I Arolyg- wyr' y galwai efe y gweinidogion hyn. Yn 1786 awdurdododd ei bregetbwyr i ddefn- yddio y Llyfr Gweddi Cyffredin yn eu haddoliadau, neu I wafianaethati.' Heblaw hyny, yn 1874 darfu iddo awyddo gweithred gyfreithiol, drwy ba un y gwnaeth ddar- pariaeth ar ol dydd ei farwolaeth, yr hyn gymerodd le yn 1791, sef penodi cant o bersonau (a enwid yn y weithred) pa rai oeddent bregethwyr, ac esbonwyr Gair Sanctaidd Duw, a rhoddi iddynt yr awdurdod hono oedd ganddo ef ei hun i urddo pregethwyr neu weinidogion i wein- yddu yr ordinhadau yn y gwahanol gapcli. Yr oedd hyn i gael ei wneyd yn y Gynadledd Flynyddol, ac os dygwyddai un neu ragor u'r cant yma farw, yr oedd bawl gan y gweddill i ethol ereill er gwneyd fyny y nifer gofynol. Gelwid y rhai hyn y Cant cyfreithlon (legal hundred). Caniateir i gynrychiolwyr etholedig gan y cyfarfodydd talaetbol i bresenoli eu hunain yn y Gynnadledd, ac hefyd i siarad a phleidleisio, ond nid oes unrhyw benderfyniad i dd'od i rym cyn derbyn cymeradwyaeth y cant cyfreithlon.' Nid hir y bu y drofn yma mewn bodolaeth cyn achosi tramgwydd oblegid yn mhenrhyw chwe' mlynedd ar ol marwolaeth John Wesley, sef yn 1797 darfu i luaws o bobl ymneillduo oddiwrth y Cyfundeb Wesleyaidd dan arweiniad A. Kilham, am na chaniateid i'w pregethwyr weinyddu yr ordinhadau. Sefydlasant enwad newydd dan yr enw Y Cyfllndeb Newydd,' ac yn y flwyddyn 1895 yr oedd yn perthyn iddo 34,910 o aelodau a 212 o weinidogion. Ar ol hyn tarddodd amryw enwadau ereill allan o'r Cyfundeb Wesley- aidd, megysy 'Methodistiaid Cyntefig,' pa rai geisient gynal cyfarfodydd yn y meus- ydd tebyg i gyrddau Wesley a Whitfield, Pregethwyr Cynorthwyol' o'r enwau Clowes a Bourne ddechrouasint yr enwad hwn tua'r flwyddyn 1808. Yn 1895 yr oedd yn perthyn iddo 195,750 o aelodau, 1,115 o weinidogion, ac 16,567 o bregeth- wyr cynorthwyol. Y Cristionogion Beiblaidd,'canlynwyrpregethwr cynorthwy- ol o'r enw O'Brvan yn Nghernyw, a ym- giliasant oddiwrth y Cyfundeb Wesleyaidd yn 1815 am na wnae y Gynnadledd ganiatan t fenywod bregethu. Yn 1895 rhifant 33,125 o aelodau, a 274 o weini- dogion. Torodd dau enwad arall allan o'r Cyfundeb, yn 1835 a 1848, oberwydd rhyw aughydwelediad a'r Gynnadledd, pa rai a unasant a'u gilydd yn 1857 dan yr enw Eglwysi Rhydd y Methodistiaid Uuol, acyn 1895 yr oedd yn perthyn iddynt 85,154 o aelodau a 413 o weinidogion. Ni wnaeth Howel Harris (ra Daniel Rowland o ran hyny), sefydlu enwad o gwbl fel John Wesley ac ereill ar ei ol. Fel y dywedais, Eglwyswr selog iawn oedd oedd Howel Harris drwy ei oes, er ei fod yn pregethu yn addoldai yr Ymneillduwyr, yn gyatal ag mewn tai annedd ac ar hyd y prif ffyrdd ar caeau,' ac y mae yn dra sicr na ddaeth i'w feddwl erioed i sefydlu enwad crefyddol ar wahan i'r Eglwys Sefydledig. Yn wir y mae profion ei fod wedi gwrtbwynebu pob osgo' o eiddo ei bleidwyr yn y cyfeiriad hyny. Eglwys- wraig selog hefyd oedd ei briod, yr hon oedd yn ferch i foneddwr o'r enw Mr Williams y Serin, swydd Faesyfed. Ni ddarfu i'w forch chwaith byth ymuno a'r Methodistiaid ar ol iddynt ymgorffori yn enwad. Priododd foneddwr o feddyg o'r enw Pritchard o Aberhonddu, cyn marwol- aeth oi thad, ac ni fu unrhyw gysylltiad o gwbl rhyngddi a'r Methodistiaid nac a 4 Theulu Trefecoa. chwaitb. Ni weiuyddwyd 'Swper yr Arglwydd' mewn adeilad anghysegredig' gan yr offeiriaid a bregethent i'r Cymdelthasau I Methodistaidd cyu 1754, pryd y gwnaed hyny gan Whitfield yu nghapel Woodstock. Yu 1763 ychwanegwyd dau le arall, sef 0;»pel Newydd, sir Berifro, a Chapel Gwynfil, Llangeitho. Yn 1783 dechreuodd y Parch T. Charles wneyd hyriy yn y Bala, ac ar ol marwolaeth Daniel Rowland ychwahegwyd amryw addoldai ereill. Rbaid cofio er hyny nad ystyriai y Method- istiaid eu hunain yn 4 enwad hyd yn oed ar ddechreu y ganrif bresenol. Mae o fy mlaen yn awr lyfryn bychan yn dwyn yr enw Itheolau a Dybenion y Cymdeithasau Neillduol yn mhlith y bobl a elwir y Methodistiaid yn Nghymru, a gytunwyd arnynt mewn Cymdeithasfa Chwarterol yn y Bala, Mehefin 16 a'r 17, 1801, Caerlleon. Argraffwyd gan W. C. Jones, 1801." Yn y Rhagymadrodd ceirly geiriau canlynol:— I Ni(I ydym ynfwriadol yn ymneillduo, nac yn golygu ein hunain fel Ymneillduwyr oddi- wrth yr Eglwys Sefydledig. 0 ran ein 'daliadau athrcmiaethol yr ydym yn cytuno yn liollol ag Erthyglau egwyddorol Eglwys Loegr jn nnig yr ydym yn chweuych gyda phob gostyngeidd- rwydd, yn yr undeb hwnw, y eyfiawn ryddid y mae gosodiad a ffnrf ragorol llywodraeth wladol ein Teyrnas yn ei ganiatau i arferyd pob moddion ysgrythyrol tuag at helaethu gwybodaeth o Dduw, a'r hwn a anfonodd efe, lesu Grist a thrwy hyny adeiladu ein gilvdd yn y sancteiddiolaf ffydd. Y mae eymaint' ag sydd yn ymddangos yn ein harferiadan crefyddol fel yn tueddu at ynmeillduad wedi cymeryd lie o angenrheidrwydd nid o ddevns- iad. Nid gwneuthur sism na sect na phlaid, sydd yn ein golwg na atto Dnw !—ond llesad ein gilydd a'n cydwladwyr! Dyna'r nod yr ydym_ yn dymuno cyrchu atto trwy bob moddion. Gwyddom yn dda nad yw ein hymddygiad ddim yn foddhaol na chan Eglwys- wyr na chan Ymneillduwyr, &c." Yn y flwyddyn 1811 y darfu i'r Metho- distiaid dori pob cysyUtiad a'r Eglwys Sefydledig, sef pan y darfu iddynt yn Nghymdeithasfaoedd y Bala a Llandilo ben- derfynu ordeinio gweinidogion eu hunain i weinyddu yr 'ordinhadau.' Mae yn wir iddynt ddechreu y gwaith ryw bymtbeg mlynedd yn gynt, sef pan ddechreuasant gofrestru eu tai cyrddau fel addoldai Ym- neillduol, a phan y darfu i'w pregethwyr ofyn am drwyddedau i bregethu, eithr gwnaed hyn oil er amddiffyn eu hunain rhag ymosodiadau y werin anwybodus, ac nid gyda'r bwriad i ymneillduo. Ond yn 1811 yr oedd agwedd arall ar y Cyfundeb. Trwy nad oedd digon o offeiriaid urddedig Eg- lwys Loegr yn foddlawn gweinyddu yr or- dinhadau, a phregethu yn eu haddoldai, penderfynodd y Gymdeithasfa, sef cynrych- iolwyr y Cymdeithasau, wneyd y diffyg i fyny drwy urddo nifer neillduol o'r cy- nghorwyr' yn weinidogion. Perodd hyn fath o ddaeargryn yn y gwersylloedd Methodistaidd. Ymadawodd amryw o'r offeiriaid fu yn eu gwasanaethu yn liollol oddiwrthynt, tra y glynodd ereill, ac o hyn allan edrychwyd ar y Methodistiaid fel en- wad Ymneillduol; ond ni fu Howel Harri9 erioed yn perthyn iddo ac y mae yn an- hawdd penderfynu pa beth a wnelai pe yn byw yn 18L1. Mae sicrwydi iddo wrth- wynebu pob cynyg wnaed yn ei ddyddiau ef yn y cyfeiriad hwn, ac os yw hyny yn sail ddigonol i farnu, credaf mai ymadael a'r Cymdeithasau Methodistaidd a wnelai yn 1811 yn hytrach nac arddel ei hun yn Ymneillduwr. (l'w barhau).

Cwmni Yswirol y Prudential Uynhaliwyd cyfarfod blynyddol y Cwmni uchod, sef yr Unfed-ar-ddeg a deugain, dydd lau wythnos i'r diweddaf. Gwnaeth Mr Home, cadeirydd cyfarwyddwyr y Cwmni, rai sylwadau hynod ddyddorol mewn perthynas i sefyllfa arianol y Cwmni, yn nghyd a'r modd y mae y gwaith yn cael ei ddwyn yn mlaen. Yr oedd y swm dderbyniwyd oddiwrth policies newyddion yn unig y flwyddyn ddiweddaf yn cyraedd i £ 560,000. Y mae hyn wedi ei ychwanegu at yr hyn dderbynid yn flaenorol am yr hen policies yn cyraedd y swm aruthrol o £ 8,313,477. Rhwng pob peth yr oedd boll dderbyniadau y Cwmni yn £ 9,500,000. Ymddengys fod nifer y .Y policies sydd yn awr wedi eu cymeryd gan y Cwmni mawr yma yn agos i dair-miliwn- ar-ddeg a haner sef 13,433,785, neu taa un rhan o dair o boblogaeth y Deyrnas Gyfunol Derbyniodd y cyfarwyddwyr luaws o gy- nygion i agor swyddfeydd yn y Trefedig- aethau Prydeinig a Thiriogaetbau Tramor- aidd, ond gwrthodwyd hwynt oil gyda diolchgarwch. Mae gwerth arianol y Cwmni yn awr yn 36,032,059p, sef cynydd o 3,232.357p er 1898. Cydnabyddai Mr Home fod y rhyfel wedi effeithio ar waith y Prudential. Yn y lie cyntaf, yr oedd y Cwmni yn talu haner cyflogau i'r rhai hyny oedd yn eu gwasanaeth ond sydd yn awr ar faes y rhj fel; ac yr oeddent wedi penderfynu cadw eu swyddi yn agored iddynt pan ddychwel- ant. Heblaw hyny, yr oedd y Cyfarwydd- wyr wedi penderfynu peidio codi rhagor o premiums ar polides y milwyr mewn can- lyniad i'r peryglon ychwaoegol achosir gan y rhyfel. Mewn canlyniad i hyn derbyn- iwyd 7,000 o geiwadau ychwanegol. Nid oedd dim o'r byn a elwir yn red tape yn pertbyn i'r Cwmni, meddai Mr Home. Cy iuabyddent farwolaeth milwr ar dystiol- aeth adroddiad y Swyddfa Rhyfel heb ragor 0 brawf. Achosodd hyny rai digwyddiadau diiirif. Derbyniwyd hysbysiad unwaith fod 11 o'r Gordon Highlanders wedi eu lladd, a thalwyd y symiau dyledus ar eu poli cies i'w gweddwon neu eu perthyn- asau agosaf. Cafwyd allan, pa fodd bynag, mai eu cymeryd yn garcbarorion gawsant, a'u bod oil yn Pretoria, ac nid wedi eu lladd. Darfu i ddeg o'u gwragedd ddanfon yr arian yn ol yn onest ar unwaith, eithr hysbysodd y 11 all hwynt—Ysgoten gyfrwys--y gwnai hi aros hyd nes y der- byoiai lythyr yn gyntaf oddiwrth ei phriod yu hysbysu ei fod yn fyw a diogel Hyd yn hyn, y mae y Cwmni wedi talu premiums am un o bob chwech o'r rhai laddwyd er dechreu y rhyfel. Gorphenodd Mr Home ei araeth drwy ddywedyd fod gwaith y Cwmni yn awr yn fwy l'ydan nag eiddo cwmni masnachof. Gellid edrych arno fel sefydliad dyngarol cenellaethol o ddylanwad mawr.

Pregethai weithiau mewn cyfarfodydd olynyddol, a bu mewn rhai cymmanfaoedd, °nd nid oedd ei boblogeiddrwydd yr ua a Phan oedd ya Ynys Foil. Yn fuan wedi i mi ymsefydlu yn swydd y flint daethym yn gydnabyddus ao, ef, ac ymffurfiodd cyfeillgarwch dwfn rhyngom. Cefaia gyfleusderau, drwy y cyfeillgarwch pwnw, i ddangos lletty;'irwch tuag ato, ac I ymgydnabod à'i neiliduolion. Treuliodd ugeiniau, os nsd cannoedd, o orian yo fy fthy, a bu yno ddegau o nosweithiau, felly cefaili amseran cyfaddau i ganfod holl gonglau ei gymmeriad ac i ymarferu a'i nynodion. Yn ddiddadl yr oedd yn ddyn 4thrylithiog, ac yr oedd y dar-nodiad a roddai o athrylithwr (genius) sef mai un goruwch rheol (above rule), yn ddarnodiad OYwir o hono ei bull. Y mae amrywiaeth- au o atbrylithwyr, ac un rhywogasth ydyw j^hrylithwr odiaethol (eccentric genius) j^'d oedd ei ddarnodiad ef yn gywir o un o honynt ond o hwnw. Y seilbrofion o athrylith ydyw dyf'iis neu Qrebwyll a darganfyddiad. Y blaenaf ydyw Y gallu sydd gan y bardd,y paent-luniedydd, y cerddor, a'r cerf-luniedydd, sef y gallu i Synnyrcbu yr hyn ni hanfyddai o'r blaen yo y ffurf benodol, yn yr hon yr ar- ddangosir ef. Darganfyddiad ydyw y gallu sydd gan y seronydd a'i darganfyddwr- gallu i ddyfod o hyd i hanfod yr hyn a hanfyddai o'r blaen. Yr ydym yn gweled athrylith, o blegyd y mae amrywiaethau o honi, yn yr athronydd, y rhyfelwr, y gwladwtsinydd, y deddfroddwr, yr areithiwr, a'r pregethwr. Yroedd craffder barn a chadernid ym- fesyaiiad yn perthyn i nodwedd meddwl y Parch Ishmael Jones, yr oedd crebwyll yn perthyn iddo hefyd. Pe syrthiasai ei IInyoau yn mhlith beirdd, yr ydwyf yn credu y buasai yn enwogi ei hun fel lienor. Wrth fwrw golwg yn ol ar bregethwyr mawrrion Cymru-y cedyrn a fu yn ysgwyd y dywysogaeth, fel yr ysgydwir coedwig gan wynt—yr ydwyf yn canfod ynddynt, nid yn unig amgyffredion synwyrlym, barn dreiddiol a chadernid ymresymiad, ond hefyd alluoedd creadigol rhagorwych. Nid ytlwyf yn gallu rhoi bys ar un o'r cedyrn cyntaf,nac ar un o'r to a ddaeth ar eu hoi, y rhai oeddynt wyr grymus yn mhlith y bobl, heb fod ynddo, i raddau raawr, y galluoedd creadigol. Y mae yn Nghymru oto gewri, heb fod yn ol mewn dim i'r ogoneddus gor o bregethwyr, a godasant ynddi yn y dyddiau gynt; ac onid yw yr athrylith greadigol mor amlwg ynddynt a'r enfyg ar ddiwrnod cawodog ? Gallem nodi rhai sydd yn ein plith fel percbenogion athrylith, a gwyr athrylithiog yn mhob yatyr o'r ymadrodd, y rhai sydd wedi enwogi eu hunain, a wedi cyrhaedd arbenigrwydd clod fel llenorion o'r gradd blaenaf. Yr oedd y Parch Ishmael Jones yn y dosbarth blnaf o bregethwyr Cymru, ac yn meddu yn amlwg yr athrylith greadigol. Ceir enghreifftiau lawer o'r dawn hwnw yn ei bregethau, megys y creadigaethau hyny o'r eiddo ef yn cynnwya darluniad o fynediad Abel, y sant cyntaf, i'r nef a syndod angelion o addoliad y Mab gan holl angylion Duw; o'r bwch diangol yn cael ei ddwyn i'r anialwch yn Haw gwr cyfarwydd; o'r tywod yn yswatio i'r don gynhyrfus yn esiampl i ddyn ymostwng i oruwchwyliaethau y Pen- Hywydd, etc., etc. Swm a sylwedd yr erthygl nesaf fydd Ishmael Jones fel ymgomiwr a phregethwr. J. MYRDDIN THOMAS.