Y Llan

OWRS Y RHYFEL. ———*——— ADOLYGIAD VR WYTHNOS. BUDDUGOLIAETIl FAWR YN FFLANDERS. ENILLION PWYSIG YN NGWLAD CANAAN. Y SENEDD A CHYDWYBOD. EIN COLLEDION YN Y HMYFEL AMODAU HEDDWCH POB GWLAD, Dydd Mercher daetli y newyddion goreu a gafwyd eto oddiwrth Fyddin Syr Douglas Haig sydd yn ymladd ar gyffiniau Belgium a Ffrainc. ''I Fell y oofia darllenwyr yr ysgrifau hyn yn y -LLAN BMW llinell elll byddin ni yn ymeetyn am ugeiniau o filltiroedd trwy ddehau Belgium a gogledd a cbanolbarth Ffrainc, ac er mai ar lanau'r Somme yr Tymladdiasom fwyaf llyuood, ac mai yn nghymydogaeth Ypres, yn Belgium, y mae yrymladd mwyaf wedi bod yr wythnosaui diweddaf, fod brwydro er hyny yn cymeryd lie yn feunyddiol ar bob rhan o'r llinell hir. Ond naturiol yw oasgiu fod y brwydro yn galtpcl1, a'r byddinoedd yn Iluosmach,, a'u magnelau yn amlach lawer yn y rhanau lie mae'r brwydrau mawr na. He bo'r brwydrau bach yn cael eu hym- kdd. Mantedsiodd Syr Douglas Haig ar hyn yr wythnos ddiweddaf i daro ergyd gydyn, northol, ac aniagwyliadwy, mown lie newydd na. thybiai'r gelyn y ceisiem wneyd. Yr oedd y Ger mania id wedi cacglu eu byddinoedd a'u magnelau i'n gwrthsefyll yn Belgium yn nosparth Ypres. Tarawodd Haig gyda nerth mawr a gallu anwrthwynebol ger glanau y Somme ymhell i'r dehau, lie bu y brwydro yr hydref llynedd. Arferid cyn pob ymosodiad mawr or blaen i danio y cyflegrau mawr, y mag- nelau trwm, am ddyddiau lawer ar linell y gelyn cyn ymosiod o'r gwyr traed. Mae i hyny ei fastais a.'i anfantais. Y fantais. yw fodffinell, ffosydd, ac amddiffynfeydd y gelyn yn cael eu malurio yn llwch cyn y gwna'r gwyr traed eu rhuthr. Yr an- fantais yw fod y gelyn yn cael gwybod y man, ac yn ymarferol yr adeg, pan y gwna y gwyr traed eu rhuthr, ao felly yn casglu adgyfnerthion lu y t.u. ol i'w llinell, yn y man hwnw i wrthsefyll yr ergyd. Ond y tro hwn ni thaniwyd ergyd o fagnel i rybuddio'r gelyn. Ymddiriedwyd gwaith y magnelau i'r Tanks, y oeetyll haea-rn symudol sydd wedi bod yn gymaist dychryn i'rtgelyn. Aeth y rhai hyn ymlaen yn rhes hir, ugeiniau lawer ohonynt, ar hyd llinell yn mesur 35 milltir o'r naill gwr i'r Hall. Ysgubasarilt amddiffyn-/ feydd y gelyJ. Brylliasant y rhwydr- waith o wifrau pigog oedd yn rhagfur i ffosydd y gelyn; taniasant ar y fFosydd benbwygilydd gan ladd neu yru y Geirman- iaid ynddynt ar ffo. Ar ol y Tanks daeth y gwyr traed yn lluoedd anwrthwynebadwy i orffen y gwaitih a ddechreiiwyd mor ddeheuig gan y Tanks, Enillwyd darn o dir yn mesur pum' milltir o ddyfnder a 35 milltir o hyd, gan ddryllio llinell gryfaf y galyn ar hyd, yr holl fees eang hwn, a, threiddio hyd at galon ei nerth V110. Cymerwvd fore Meroher rhwng 5,000 a 6,000 o garohar- orion, a thra yr wyf yn ysgrifeiiu hyn parhau y mae'r brwydro. Os gofynwn pan na wnaed hyn neu ei gyflFelyb, ger Ypres, mae yr, Rte-b yn syml a hawdd ei ddeall. Bryndir yn cael ei amgylohu gan gorsdir sydd ger Ypres; gwastadedd yw y tir lie yr enillwyd y fuddugoliaeth yn awr. Ger Ypres mae shels mawr y magnelau trwm, fel ag a ddesgrifiwyd yn yr ysgrifau hyn o'r blaen, wedi brechu gwyneb y ddaear a phydewau mawrion llawri dwfr a llaid na fedrai'r Tanks weithredu rhyngddynt na thrwy- ddynt; taia^r ma«s ir glir lie y fcarawyd yn awr. O'i fesur y# ol eangder y tir, etaillwyd mwy menvn un diwrnod yn awr nag a enillwyd o'r blaen mewn tri mis. Dyma atebiad byddin Prydain i r dirmyg y tybid a welid yn araeith Mr. Lloyd George yn Paris amjorfoledd Prydain pan eniilid pentref bychan o'i gymharu ag eailliotn mawr Germani. Mae yr holl wlad wedi ymgalonogi, a'r gelyn wedi cael ei ddi- gialoni gan yr ergyd mawir effeithiol hwn. BIN COLLEDION YN Y RHYFEL. RHESTR1 DYCHRYNLLYD," MEDD MR. LLOYD GEORGE. Pa nifer o ddarllenwyr y LLAN sydd gancldynt, uurhyw ddychymyg am yr kyn a gostiodd y rhyfel presenol eisoes i'r byd mewn bywydau dynol? Rai miso«dd yn ol cyfrifai General Smuts fod cleng miliwn o bobl wedi cael eu lladd yn y rhyfel oddiar Awst, 1914. Cyfrifa Mr. Gerard, cyn-Lysgenad America yn Berlin, fod deng miliwn wedi cael eu lladd. Pa nifer a, gollwyd o Fechgyn Cymru, Lloegr, yr Alban, a'r Iwerddon, a Threfedigaethau Prydain ? Yn ol y ffigyrau a ymddangosodd o bryd i bryd yn y 'Daily Telegiraph,' papur sydd yn gefnogydd gwresog i'r rhyfel; o'r cychwyn, oeir fed collection byddin Pry- dain, mewn lladdedigion clwyfodigion, a charcharoriou, o Awst, 1914, hyd ddechreu 1916, yn 549,467, a bod ei-n colledion ni bob mis oddiar hvnv fel v canlvn:— Mis. 1916. 1917. Ionawr 18,686 33,451 Ohwefror 15,700 17,493 Mawrth 17,901 30,000 Ebrill1 19,051 36,000 Mai 29,026 113,066 Mehefin 31,501 88,268 Gorphenaf 59,072 71,348 Awst 127,790 57,668 Medi 110,183 112,13,8 Hydref 106,706 86,400, Tachwedd 74,791 ? Rhagfyr 40,664 Felly am y 17 mis hyd ddiwedd 1915 549,467 Eto am y 12 mis yn 1916. 660,071 Eto am y 9 mis cyntiaf yn 1917 646,306 Gwna hyn gyfanrif ofnadwy o 1,855,844 y I Nid yw holl boblogaeth tair sir ar ddeg Cymru yn llawn 2,500,000 yn wyr, gwragedd, a phlant. Os pery y colledion yn debyg am chwe' mis arall, bydd colled- ion byddin Prydain yn unig yn gyfartal i nifer holl boblogaeth Cymru a. Sir Fynwy. AMODAU HEDDWCH.—A ELLIR EU qySONI Ynghanol twrf y magnelau, bloeddiadau y gad, griddfanau y" clwyfedigion, ac wylofain y galarus, olywir o dro i dro sibrydion heddwch. Ddool Grermani, hetjfdyw Rwsia, yfory rhyw wlad arall, yn nodi ei hamodau. Ychydi^f o sylw a delir i'r naill nar llaU gan yr awdurdodau milwroJ, na chan Gabinets cyfrifol y gwledydd—oddigertih ambell dro. Drwg- dybiaeth o wir amcanion a bwiiadau Ger- mani, o bosibl, sydd yn cyfrif am na thelid mwy o sylw nag a wnaed iddynt. Ond yn mis Medi. eleni, costiodd dibrisio a gwrth- od rhoddi ystyriaeth i amodau honedig Germani am heddwch ei swydd i Brif Weinidog Ffrainc. Cyhaeddodd newydd- iaduron o safle y 'Daily Telegraph' a'r I Ma,nchelst.ell' Guardian' yn y wlad hon, fanylion am yr amodau a, gynygid y pryd hwnw gan Germani i Brif Weinidog Ffrainq. Danfonwyd y wybodaeth am y many lion hyny i Lywodraethiau Prydain, Yr Eidal, a, Rwsia, ac o feoeibl i'r America, er nad oes mcrwydd am hyny. "Dlywed y 'Daily Telegraph' mtai Mr Balfour^ Ysgrif- enydd Tramor Prydain, a wrthododd yn nghyntaf o bawbroi ystyriaeth iddynt, h bod Rwsia a'r Eidal wedi dilyn ei esiarapl. Y rheswm a roddwyd gan Brif Weinidog Ffrainc i Senedd y wlad hone, am beadio oedsio cario'r ymdrafodaeth, a Germani ymlaen ymhellaeh oedd "mjai trap wedi ei dgan y oynyfion. Methai Senedd Ffrainc, mae n ymddangos, weled pa "trap" allasai fod mewn gwneyd ymholiad pellach i gynygion Germani; ac, ferl canlyniad i bleldlais y Senedd, ym- ddiswyddodd yr holl WeinydAiaeth. Ffurfiwyd Gweinyddiaeth newydd, gyda'r cyn-Brif Weinidog yn Ysgrifenydd Tramor; ond nid hir y bu cyn iddo orfod ymddiswyddo o'r swydd hono hefyd. Galleadd meddwl, oddiwrth y ffeithiau uchod, fod mwyafrif Senedd Ffrainc yn tybied fod eyfle wedi cael ei golli i ddwyn y rhyfel ofnadwy presenol i ben. Yehydio,, o sylw a. dalwyd i'r mater yn y wasg Gym- 9 1 reig, nac ysywaeth yn y wasg Seisnig, gyda.g ychydig iawn o eithriadau. Dyna In o anffodion Prydain ymron er dechreu y rhyfel sef fod ffeithiau pwysig, lianfodol i werin gwlad gael eu gwybod yn cael eu celu n tn' rhagddynt, weitkiau drwy orchymyn neu waharddiad y Llywodraeth, weithiau drwy anmharodrwydd y papurau eu hun i oleuo eu darllenwyr ar y mater. Dywed yr hen ddihareb Gymreig mai nid gwiaeth y gwir o'i chwilio. Heh geisio amlygu yma unrhyw farn ar y cynygion, da fydd i ddarllenwyr y LLAN gael gwybod pa le y saif y gwahanol genhedloedd Y11 eu syniadau am yr hyn a ddyllai fod yn amod- au heddwch. Nodir felly yma; y prif gynygion neu awgrymiadau a wnaed yn ddiweddar gan wahanol wledvcld. AMODAU MR. ASQUITH. Mewn ymgom a gohebydd yr wythnoa ddiweddaf, dywedodd Mr. Asquith, y cyn- Brif Weinidog, mai nod Prydain ydyw: — 1. Adfetr Belgium. 2. Adfer Serbdiai. | 3. Gwneyd iawn am yr anrhaith a wnaed arnynt. 4. Gwneyd diogelwch Ffrainc am y dyfodol yn sior. 5. Gosod hawliau oenhedloedd bychain ar seiliau oedyrn. 6. Difetba. trawsargl^ddiaeth militar-. iaeth Prwaia, ao nid: dinystrio gwlad na phobl Germani. 7. Cyfyngu trawsarglwyddiaeth ormesol y Twre. 8. Sefydlu Poland fel gwlad anibynol. 9. Rhoi cyfle rheeymol i ddatblygiad cenedlaethol Roumania. 10. Sefydlu Cyngrair Cydgenedlaethol holl wledydd gwarddiedig y byd i sicrhau fod amodau y cytundefo t heddwch a wnaed yn cael eu parchu a'u cadw gan bob gwlad. Sylwer nad yw Mr. Asquith yIison dim am Alsiaoe-Lorraine, asgwrn mawr y gynen rhwng Ffrainc a Germani; iiaeam y Tren- tino a Trieste, aohos yr anghydfod rhwng yr Eidal ac Awstria. (Sylw.—Yn y nodiadau a gacdyn cedwir y rhifnodau uchod lle, bo anjodau heddwcih gwledydd eraill yn cynwys yn ymarferol yr un peth ag a nodwyd o'r blaen, ac yehwanegir rhifnodau lie bo amodau new- ydd yn cael eu nodi). AMODAU GERMANI. Mae Germani, o dro i dro, wedi podi ei pharodrvrydd i gydsynio a'r amod-au a ganlyn:— 1. Adfer Belgium. 2. Adfer Serbia. 3. Gwneyd iawn am anrheithio Belgium 8. Sefydu Poland fel teyrnas, ond o dan nawdd Germani neu Awstria. 10. Sefydlu Cyngrair Cydgenedlaethol at yr amcanion a, nodir uchod gan Mr. Asquith. 11. Adfer Alsr-ce-Lorraine i Ffrainc. 12. Adfer Trieste, ac o. bwibl y Trentino, i'r Eidal. Oncl- 13. Hawliai gael iawn cyfwerth, gan mwyaf ar draul Rwsia. Tebyg fod hyn yn cynwys trosglwyddo Cour- land (aef tiriogaeth Rwsia ar lanau Morgainc Riga, gan gynwys y porth- ladd hwnw) yn eiddo i Germani, ac adfer iddi hefyd y Trefedigaethau yn AflFrica, Asia, a/r Mor y De, a. enillwyd genym ni yn y rhyfel. Mae 11 a 12 uchod yn anrhaethol bwysjg; ac, os oedd Germani yn onest yn gwneyd y cynyg, dengys pa raor angerddol. yw ei dymuniad am wneyd heddwch. Cynwysir rhif 1, 3, 11, 12, a 13 yn y cynyg y dywedir a wnaed gan Von Bulow yn swyddogol ar ran y Caisar i Lywodr- aeth Ffrainc i'w cyflwyno i Lywodraeth Prydain, yr Eidal, a'r America. Dyma'r cynyg y dywedir ddarfod i Mr. Balfour wrthod ei ystyried, ae y dywedodd Mr. Ribot a gryfrifid ganddo ef fel "trap wedi ei osod gan Germani." Eto parhaodd yr ymdrafodaeth yng-lyn a'r cynyg hwn o eiddo Germani, ar hyd yr oil o fis Medi eleni. AMODAU AWSTRIA. Ymddengys fod Awstria yn wfy awyddus hyd yn nod na, Geirniaiii i wneyd heddwch, o bosibl am fod dioddefaint- gwlad a phobl Awstria yn wat&th nag eiddo Germiani. Dywedir fod Awstria mor awyddus am wneyd heddwch fel yr oedd yn barod i dori ei chysylltiad a Germani a gwneyd hedd- wch ar wahan i'r wlad hono. Ymhlith yr amodau y dywedir v boddlonai Awstria iddynt, nodir— I 2. Adfer Serbia. 3. Gwneyd iawn am yr anrhaith a wnaed yno. 5. Cydnabod hawliau cenedlaethol y cenhodloodd a gynwysir yn yr Ym- herodraeth Awsfcraidd. 8. Sefydlu Poland fel Teyrnas anibynol, ond o bosibl o dan nawdd Awatria. 9. Peidio gwrthwynebu datblygiad rhesymol Roumania. 10. Sefydlu Cyngrair Cydgenedlaethol i'r amcanion a nodwyd uchod. 12. Adfer Trieste a'r Trentio i'r Eidal. Sylwer nad yw amodau Awstria yn ymyryd dim a'r hyn a berthyn yn fwy arbenig i Germani. AMODAU FFRAINC. Geilir dweyd yn gyffredinol fed amodau heddwch Ffrainc yn debyg o fod yn cynwys y deg pwynt a nodir uchod gan Mr. Asquith; ao ymheHaoh:- 11. Adfer Alsace-Lorraine i Ffrainc. 14. Cael iawn digonol ganGermani am bob anrhaith anghyfreithloll a wnaed gain Germani yn Ffrainc. AMODAU RWSIA. Cyn y gwrthryfel diweddaf yn erbyn Kerensky yn Rwsia, yroeddid wedi penodi Skobeleff i fyned i Gynhadledd Cydgenedl- aethol y Cyiighredriaid (Prydain and Co.) yn Paris, i awgrymu yr amodau heddwoh a ganlyn:— 1. Adfer Belgium. 2. Adfer Serbia a Montenegro, gan roi porthladd ar lanau'r Adriatic i Serbia. 3. Rhoi iawn o drysorfa gydgenedl- aefchol am yr anrhaith a wnaed yn Belgium. 5. Gosod hawliau cenedloedd bychain ar seiliau oedyrn. Enwai rai, cen- edloedd oeddent i gael eu gwneyd yn anibynol. a7. Rhoi ymreolaeth ac anibyniaeth i f Armenia, gan ei rhyddhau o ormes y Twrc. 8. Gwneyd Poland yn wlad anibynol. 9. Adfer i Roumania ei fcherfynapi blaenorol. 10. Sefydlu Cyngrair Cenedlaethol, etc. 11. Rhoi hawl i drigolion Alsace-Lor- raine i benderfynu drostynt eu hunain trwy bleidlais pa ffurf oi lyw- odraeth a fynent. 12. Rhoi Ymreolaeth i daleithiau Eidal- aidd Awstria (Trentino, Trieste) ao i'r trigolion trwy bleicilais bender- fynu ai o dan Lywodraeth Awstria ai eiddo yr Eidal y byddant mwyach. 13. Adfer i Germani ei holl Drefedig- aethau. 14. Adsefydlu Groeg a Persia. 15. Gwneyd moroedd y byd, a'u culfor- oedd, a chamleei, yn rhydd i longau pob gwlad. AMODAU CENEDLOEDD STOCK- HOLM. Er na, chynhaliwyd y Genhadledd Som- ialaidd Gydgenedlaethol yn Stockholm, cyhoeddodd Pwyllgor Gweithiol y Gyn- hadledd fraalun o'r amodau heddwch a fernid ganddynt yn gymwys i'w cyflwyno < i'r gwahanol- Lywodraethau. Cynwyseut: 1. Adfer Belgium. 2. Adfer Serbia. 3. Talu iawn am yr anrhaitll a wnaed arnynt. 5. Gosod hawliau cenedloedd bychain ar seiliau oedyrn. 8. Sefydlu Poland fel gwlad anibynol. 10. Sefydlu Cyngrair Cydgeneldaethol, etc. 11. Rhoi hawl i drigolion Alsace-Lorraine i benderfynu trwy bleidlais pa ffurf o lywodraeth a- fynent. 12. Rhoi Ymreolaeth i Daleithiau Eidal- aiddAwstria. 13. Adfer i Germani ei Threfedigaethau. 14. Adsefydlu Gropg, gan roi i Serbia a Bwlgaria gyfartal, hawl a hitha.u i borthladd Saloniaa. 16. Dadarfogiad cyffredinol holl wledydd t y bydy 17. Masnach RyddNrhwng holl wledydd y byd. 18. Rhoi i Senedd bob gwlad y gallu i reoli polisi tramor ei gwlad ei hun. Dyna, grynhodeb byr o'r gwahanol 8.W- grymiadau a wnaed yn fwy neu llai swydd- ogol gan neu ar ran y gwahamol wledydd. Barned v darllenydd drosto ei huu i ba raddau y gellir eu cysoni a'u gilydd, a pha un. a ydynt yn cynwys sail digonol i agor ymdrafodaeth heddwch rhwng y pleidiau. ENILLION YN NGWLAD CANAAN. Eglurwyd yn llawn yn y LLAN yr wyth- nos ddiweddaf y modd yr oedd byddin Prydain yn Ngwlad Canaan wedi enill Gaza, Beersiheba, a, glan Mor y Canoldir hyd JafFa, Joppa y Beibl. Erbyn hyn maent wedi enill yn ymar- ferol yr oil o dir Philistia. Mae Bechgyn Cymrn. wedi bod yn cysgu yn Ogof Adulam, lie y llechai Dafydd a'i bedwar eannwr, ac wedi gwersyllu yn yr anialwch lie bu Saul a'i lu yn erlid Dafydd ac yn mefchu ei ddal.' Yn ol yr hanesi i law heddyw mae byddin Prydain yn dechreu cau am Ddinas Jeru- salem ei hun o'r gogledd-orllewin, o'r gor- llewin. ac o'r de-orllewin. Golyga hyn fod y Tyrciaid sydd wedi ards yn Jerusalean -ac yno yr oedd cyfangorff byddin y Twre yn ol yr hanes diweddaf a gafwyd—mewn perygl o gael eu dal, Mae byddin Pry- dain rhyngddynt a'r rheilffordd ar y naill du, a'r Afon Iorddonen rhyngddynt a ffordd gwaredigaeth yr ochr arall. Nid oes ond tair nel bedair milltir rhyngom a muriau y ddinas santaidd. Geill, yn wir, ddod i'n meddiant cyn y darllenir yr ysgrif hon. ¡ Y SEFYLLFA YN YR EIDAL. Mae pob dydd, yn wir, pob awr, bellach yn anrhaethol bwysig i'r Caisar a'i fyddin yn yr Eidtal. Mae byddin yr EidaJ hyd. yma wedi dal ei thir yn erbyn y German- iaid yn y mynydd-dir yn llawer gwdll na'r disgwyliad, a llu o filwyr Prydain wedi cyraedd yn ddigon agos i linell y brwydro i wneyd i'r gelyn ddechreu ofni am ei lwyddiant. Oemer brwydro caled a, choll- edion mawrion le o'r ddarn tu bob dydd a not;, end hyd yr amser yrysgrifeuii hyn methu mae y gelyn i groesi yr Afon Piave, nac i dori i lawr or mynydd-dir i'r gwas- tadedd mewn digon o nerth i obeithio y medr sefyll brwydr yno. Ac mae pob dydd yn ychwanegu at rym byddinoedd yi Eidal, a Ffrainc, a Pbrydain yno i'w wrthwynebu. It RWSIA. Mae y newyddion o Rwsia yn fwy cymysglyd a thywyll nag erioed. Dywedir fod y Sosialwyr eithafol wedi galw am gadoediad, gan fygwlfc os na foddlena Ffrainc a Phrydain i hyny y bydd i Kwsia wneyd heddwch ar ei phen ei hun a Ger- mani. Ond nid oea heddyw yn Rwsia Lywodraeth yn meddu hawl i siarad dros y wlad, tra y mae, o leiaf adran gref o'r fyddin yn gwrthod derbyn gorchymynion oddiwrth y Llywodraeth hunan-etholedig sydd wedi troi Kerensky a'i Gabinet ynl- aith. Hyd nes y tawelo pethau yn Rwsia ac y oeir yno rywun a hawl i siarad dros yr holl wlad hono, ofer fydd unrhyw gytundeb a wneir gan neb I hi.