Y Llan

CYMUN HWYROL. At Olygydd y Llan a'r Dywysogaeth." SYR,- Ydyw 'Ap Israel yn Eglwyswr cydwybodol a theyrngarol ? Os ydyw-ac yr wyf yn credn ei fod-ni raid ond cyfeirio ei sylw at yr hyn a ddywed ei Lyfr Gweddi; oherwydd, ymhob dadl, ystyr- iaeth derfynol yr Eglwyswr ffyddlon ydyw, nid--Beth sydd gyfleus, ond-Beth ddywed yr Eglwys ? Dyma yr hyn a ddywed y Llyfr Gweddi -1 Yna y canlyn y Bregeth,' hyny yw, yn nghanol Gwasanaeth y Cymun Bendigaid. Yn awr, gwyr y sawl sydd yn gwybod dim am Hanesiaeth Egl wysig na cheid pregeth o gwbl yn yr amser y trefnwyd y gwasanaeth hwn, ond yn y boreu o ganlyniad, rhaid mai bwriad yr Eglwys ydoedd fod i'r 4 Eucharist' Sanctaidd gael ei weinyddu yn y boreu. Onid yw hyn yn ddigon ? Nid bai bychanyn ngolwg Duw yw troseddu a thori urdd a rheolaeth gyffredin trwy gyndyn- rwydd a dirmyg. Am hyny na chymered neb arno, ac na ryfyged, na threfnu na newid un osodedigaeth gyhoedd neu gy- ffredin o fewn Eglwys Crist, ond y sawl a elwir ac a awdurdodir yn gyfreithlawn i hwny' (Rhagymadrodd y Llyfr Gweddi).— Yr eiddoch, &c., YR HEN WR.

GAIR AT "TAWEFAB." At Olygydd y "Llan a'r Dywysogaeth." SYR,—Dymunaf ychydig o'ch gofod i wneyd hunan-amddiffyniad yn ngwyneb ymosodiadau dialw-am-daoynt y gwr uchod arnaf. Ysgrifenais i am gynydd yr Eg- lwysi yn Abercrave a Phenycae o dan fy enw priodol, a pheth hynod fod Tawefab mor anfoneddigaidd a dyfod allan o dan ffugenw i ymosod arnaf. A ydyw yn hoffi hunan-ymbleseru yn Y Coward Castle ?' Ai nid act y llwfrddyn mewn dyn yw atielu, saethau gwenwynig at ddyn arall o dan ei enw, a chuddio ei enw priodcl ei huri ? Y mae rhai dynion yn hoff iawn o beidio gosod eu henwau wrth eu gweithredoedd. Os rhoddant chwe'eheiiiiog, yn ol eu hael- frydedd arferol) at y genhadaeth, rhoddant o dan ffugenw, ac os bydd eisieu ymosod arnaf fi ac ereill ,o dan ein henwau, rhaid iddyn' nhw' gael cuddio eu henwau eu hutiain, Carwn wybod pa hawl sydd gan ymyrwr, fel 'Tawefab,' i ymyraeth a chynydd na Cbymun Penycae. Gofyna, I Pa angen am Gym un sydd yn Mhenycae yn awr yn fwy nag o'r blaen V Atebaf, Am fod teuluoedd yn cymuno yn Mheny- cae nag ydynt yn cymuno mewn un lie arall, a'r gyuulleidfa gymaint d--tir gwaith ag ydoedd o'r blaen. Yr oedd Cymun ac Ysgol Sul yn Mhenycae yn amser y Parch D. J. Davies, Llanddeusant, ond aeth pob un ohonynt lawr, oa nad wyf yn camwynied. Wedi i'r Parch E. Thomas ddyfod yma, gwnaeth ei oreu i godi pethau yn eu hoi cyhyd ag y parhaodd ei nerth, ac wedi i Mr T. R. Davies ddyfod yma, y mae pethau wedi dyfod eto i ystad fwy blodeu- og. Dyna'r gwir yw hyua. Gwir i mi fod yn nghwmni y Parch Evan Thomas yn yr ysgol yn Mhenycae, ond nid oedd ysgol yno pan ddaeth Mr Davies i fyw i'r He. Yr wyf fi wedi bod yn gyfaill i Mr Thomas a Mr Davie3.—Yr eiddoch, &c,, Abercrave. M. HOPKIN MORGAN. [Yr ydym wedi derbyn llythyrau hefyd oddiwrth I Un o'r Ile' a 'Sidesman,' yn cadarnhau yr hyu a ddywedwyd gan Mr Hopkin Morgan, ond yr ydym am gyf- yngu yr ohebiaeth iddo ef a Tawefab,' ac nis gallwn gyhoeddi ychwaneg oddi- wrth Tawefab' ond o dan ei enw priodol. Yr ydym hefyd wedi derbyn llythyr oddiwrth y Parch J. Williams, ficer Coel- bren, a dymunwn hysbysu ein darllen- wyr mai nid efe yw Tawefab.'—Y GOL- YGYDD.]

LLANASA. Cynhaliwyd Sale of Work ar y 12fed o'r mis hwn, yn yr Ysgol Geaedlaethol, yr elw i fyned at gronfa yr ysgol ddyddiol. Yr oedd y stalls o dan ofal y boneddigesau can- lynol :-Mrs Batters, Tanlan Hall; Miss Lewis, Ficerdy; Misses Profit, Mrs Bulcock, Miss Bateman, Misses L. a G. Jnnes, Mrs Dr Jones a Mrs Jones ((refreshments). Hefyd, yr oedd liummage Stall o dan ofal Mra Batters. Gwelwyd yn bresenol, heb- law y rhai uchod:—Parch William Jones, ficer; Arglwyddes Mostyn a'i pharti; Canon Griffith Jones a Mrs Jones a'u parti, Ficerdy, Mostyn Parchn John Davies, Whitford William Williams, Mostyn James E. Jones, Ficerdy, Glan Hirnant; R Tho. Jones, Llanelwy; Miss Scott, Mostyn Dr Jone, Llanasa, a lluaws ereill. Derbyniwyd y swm o 25p. Ar y diwedd, talodd y Parch Wm. Jones, ficer pJrchus y plwyf, ddiolchgarwch gwresotr i bawb am eu cynorthwy. Bwddir cYllaI Rummage Sale eto cyn bo hir.

"Ymneillduaeth yn colli Tir." Y mae arwyddion amlwg i'r llygad-graff fod Ymneillduaeth yn dadfeilio ac yn gwanhau. Geilir nodi allan amryw gapeli a llai o aelodau yn awr, a mwy o boblog- aeth nag oedd ddeng mlynedd yn ol. Nis gellir cyfrif am hyn, ond fod y bobl yn colli ffydd yn y progethwyr ac yn niaeoniaid y set fawr. Ac y mae y dosbarth gweithgar yn dechreu agar eu llygaid nad ydyw yn wiw iddynt yn hwy Wario eu harian am yr hyn nad ydyw fara, a'u llafur am yr hyn nad ydyw yn digoni.' Dywedir am lawer lowr Cwm Rhondda, ei fod wedi cael hen ddigon ar dalu arian i'r capel, pan y gallant eu defnyddio i well amcan gartref yn ei deulu. Y mae yn syn na buaaent wedi gweled hyn lawer yn gyot, ond gwell hwyr na hwyrach.' Yn raddol iawn y gwfel y Cymro ei gamsyniad, ond pan ei gwel ni all dim ei atal i'w gywiro. Un o'r prif bethau sydd eisieu ar y Cymro ydyw addysg. Gwir wybodaeth am ei Eglwya a'i wlad a'i genedl-y eyntaf yn cydweddu a'i ysbryd a'r ail a'i natur a'r trydydd a'i iaith. I'r Eglwys mae y Cymro yn dddyledus am gadw ei iaith yn fyw. Caf- odd y genedl y Beibl yn gyflawn yn eu biaith eu hunain gan yr anfarwol E-gob Morgan cyn i Ymneillduaeth dd'od i fodol- aeth yn ein gwlad. Profa y cyfuewidiad dan ba un y mae Ymneillduaeth wedi myned trwyddo yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf yn eglur mai sefydliad o eiddo mympwy dyn ydyw, ac yna i fyned heibio ac i ddiflanu. Amser yn ol, dim son ganddynt i godi ty- cwrdd yn debyg i Eglwys dim son i gael harmonium i chwareu yn y capel dim son am i'r pregethwr i efelychu yr otfeiriad yn ei wisgoedd dim son am ganu Salmau a'r Amenau. Yr oedd y pethau yna yn bethau atgas ganddynt gynt. Yr oedd defnyddio ffurf o weddi yn beth hollol wag a seremoniol yn eu golwg ond erbyn heddyw y maent yn defnyddio ffurf o weddi hyd yn nod yn eu tai gartref. O gyfnewidiad rbyfedd mown byr amser. Pa bryd y saif, nis gwyddom o bosibl nid cyn y rhedo allan o fodolaeth. Ond am yr Eglwys, mae hi yn aros yr un -yr un heddyw ag yr oedd er's canoedd o flynyddoedd yn ol ei gwasanaethau god- idog yn y Llyfr Gweddi Gyffredin yr un mor briodol i bobl yr oes hon ag i'r oesoodd gynt, ac felly profa ei natur Ddwyfol, fel y Beibl ei hun. Yn y manau mwyaf tywyll ac anwybodus o Gymru heddyw y mae Y mneilldugeth gryfaf, ac yn y manau mwyaf goleusdig a gwybodus mae yr Eglwys gryfaf. Profa hyn mai angen dysgeidiaeth sydd ar y Cymry. I'r graddau y cynydda gwybod- aeth yn ein gwlad, i'r un graddau y cy- nydda yr Eglwys, ac felly i'r un graddau hefyd y lleiha Y mneillduaeth yn y tir. I brofi hyn nid oes eisieu ond edrych ar sefyllfa lewyrchus yr Eglwys yn y trefydd a'r pentrefydd trwy Gymru yn gyffredinol. Prif elyn yr Eglwys yn Nghymru heddyw ydyw anwybodaeth, a mentraf ddweyd yn ddibetrua (er nad wyf broffwyd, na mab i broffwyd) y bydd golwg tra gwahanol ar sefyllfa yr Eglwys ymhen ugain mlynedd eto i'r hyn ydyw heddyw. Y mae yn ym- estyn bob dydd i ymhelaethu ei chortynau i adfeddianu y tir a gollodd ddiwedd y gan- rif ddiweddaf, pan yr oedd esgobion Seid- nig yn ei llywodraethu. Ond mae y cyfnod yna wedi myned heibio yn ei hanes, ac y mae yn adnewyddu ei nerth fel yr eryr, megis yn y dyddiau ac yn yr oesoedd gynt. Ac yn y man, gyda phwyll ac amynedd, meddianu wtiaiff y tir.' Yn wir, i'r Eg- lwys yr ydym ni yn ddyledus heddyw am y ffydd yr hon a ymddiriedwyd i'r saint.' Y mae ei hertbyglau cedyrn ac Ysgrythyrol megis goleuui ar draeth amser, yn dangos i ni y perygl o daro yn erbyn creigiau An- ffyddiaeth ac Ymneillduaeth yr oes, y rhai sydd yn ymguddio dan d6nau cynddeiriog y byd, ac y maent hefyd yn cyfeirio y teith- wyr ar eu mordaith i'r hafan ddymunol. Mae yr ymrafael parhaus sydd yn ngwersyll Ymneillduaeth yn profi mai cyfnod i ddarfod ac i ddiflanu ydyw ei chyf- nod hi, am ei bod yn groes i reswm ac amcan Cristionogaeth. Prif amcan sefydliad y grefydd Gristion- egol ydyw dwyn ynghyd yr holl hil ddynol i fod yn un teulu Duw. Amcan Ymneilldu- aeth ydyw gwasgaru, felly mae yn groes i amcan yr EfengyT, Gofynaf i'r meddwl ystyriol, a oes gronyn o wir grefydd neu reswm mewn plaid o ddynion pan yn methu cydweled a'u brodyr yn y capel, eu bod oddiar genfigen a malais yn y man yn codi capel arall er mwyn dial ar eu gwrthwyneb- wyr ? Faint sydd yn euog heddyw yn Nghymru o fod yn gyfranog o'r un pechod a Jeroboam mab Nebat, yr hwn a wnaeth i Israel bechu.. Cyhyd ag y darfu i Israel gadw ei hundeb yr oeddynt mewn perffaith ddiogelwch, ond wedi iddynt ymranu coll- asant eu nerth a'u dylanwad yn ngolwg y byd. Am hyny yr ydym yn sefyll yn gadarn dros uros undeb y ffydd, oherwydd mewn undeb y mae nerth yn y byd moesol a chrefyddol.-Taf.

Y "Llan'' a'r "Haul" AT EGLWYSWYR CYMRU. Golwg ddigon torcalonus yw gweled am bell i hen eglwys yma a thraw heb gloch, er mai ychydig yw eu nifer yn yr oes hon, pryd y mae nawfed don fawr yr adeiladu a'r adnewyddu yn ymrolio dros ein gwlad—o Dy Ddewi i Llanelwy, ac o Vandaf i Fangor eto rhaid cyfaddef fod ambell un i'w canfod, y muriau wedi malurio dan ruthrwyntoedd, ystormydd oesau, y nenfwd yn dyllog, trwy ba rai y gwelir y ser yn llygadrythu, a chlywir y gwynt yn chwiban galarnad ar nail ag ysgrech oeraidd y ddylluan Gofynwcn i'r clochydd oedranus, wenfarfog a gwynebrychiog, pa le mae'r gloch fu yn adseinio'r cymoedd, ac yn peri i'r ferch landeg i ysboncio o fben y gwydr wrth blethu ei gwallt modrwyog, cyn ufudd- hau i'r alwad, Llan, Llan, yw'r fan i fod' &c. 1 Ateba gydag ochenaid drom- lwythog, Dim cloch i'w gael, syr, er's blynyddau; yr oedd difaterwch ac oerfel- garweh yr hen ficer a phobl yr eglwys wedi ihewi tafod y gloch ymhell cyn i'r gloch gwympo i lawr yn chwilfriw, ac yn awr mae 'pobl y capel 1 yn chwerthin am ben yr hen eglwys adfeiliedig a di- Z3 t5 gloch wrth basio heibio." Rhywbeth tebyg i'r eglwys heb gloch fydd y LLAN yn fuan-yr Eglwys Gym- reig heb newyddiadur i ddweyd gair am dani wrth y byd, os na fydd i Eglwys- wyr Cynnu,yn fawr a man, i rcddi y gefn- ogaeth ddyledus ac angenrheidiol i'r LLAN yn neillduol yn y cyfwng presenol. Cyfaddefir fod y 'Wasg Gymreig' yn meddu gallu arnthrol a dylanwad cy- ffredinol yn ein gwlad, ïe, mwy nag eiddo'r pwlpud ei liun. Wel, yn ngwyneb y ITaith hon, pa fodd y mae nifer mor luosog o Eglwyswyr Cymru yn medru cadw eu dwylaw ymhleth, tra yn canfod y LLAN bron marw o eisieu cefnogaeth, a'r Haul fu yn pelydru goleuni moesol ar hyd a lied y Dywysogaeth (wedi i Ganwyll y Cymry,' a chanhwyllau brwyu yma a thraw bylu a gwanychl1 dan gysgodion amser) braidd dan gwmwl? Os na ddihunwn o'n cysgadrwydd mewn. pryd, byddwn yn destyn gwatwaredd i Ymneillduwyr Cymru, pa rai sydd yn gefnogwyr gwresog i'w newyddiaduron lluosog a'u cyhoeddiadau misol a chwar- terol ami. A g-Itiff Anghydffurf wyr Cymru estyn bys atom yn y modd hyn ? A gaiff ein plant, ein hwyrion, a'n gor-ftyrion am genedlaethau i ddyfod, ein condemnio ni am ein hesgeulusdra a'n claiarineb yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg' A gaiff ysmotyn dn fod ar hen Eglwys anwyl ein Tadau oherwydd diffyg ei phlant ei hun 1 A gaiff melldith Meros gynt ei thrllsglwyrldo i ni, polil y rhagorfreintiau ac iu-'O'lau o'r Eglwys hynaf a chyfoeth- ocaf yn y byd ? Na chaiff,' meddai esgobion gweithgar Cymru. Na chaiff,' meddai ein harchddiaconiaid, ein canon- iaid, a'n deoniaid gwladol gwyliadwrus. Na chaiff,' meddai pob ficer, rheithor, a chnrad Eglwysgarol. Na chaiff,' meddai pob lleygwr, pob mab, pob merch, gwasanaethwr a gwasanaethferch o Wyned-1 i Dyfed, ac o Eryri i Gaer- dydd. 'Na, na, dim bytb,' meddai taranfloedd miloedd o leisiau bechgyn a merched Cymru, I ein hiaith Gymraeg a i-adwn, ein Heglwys Gymraeg a barch- wn. a'n anrhydedd cenedlaethol a ddal- iwn i fyny hyd farw trwy roddi pob cefnogaeth hyd eithaf ein gallu i'n newyddiadur clodwiw y LLAN, a'n cy- hoeddiad misol rhagorol, yr Haul. Ficerdy Llauybri. SAWELIAN.

CAERFYRDDIN. CYMDEITHAS GYNORTHWYOL Y OURAD- IAID.-Nos Wener, bu y Parch A T Fryer, Caerlydd, cynrychiolydd y gymdeithas uchod, yma yn traddodi anerchiad ar el rhan yn Ysgol Genedlaethol Heol y Prior, ac yn egluro yr hyn a ddywedai drwy gymorth yr huJ-luaern. EGLWYS CRIST.-Noo Fercher, bu cor yr Eglwys hon, a'u cyfeillion, yn mwynhau eu hunain yn yr Assembly Rooms, lie yr oedd parotoadau helaeth wed eu gwneyd ar eU cyfer gan garedigion yr Eglwys.

yd ar y cyfan a fedd yr Eglwys ar unwaith, a'r Ceidwadwyryn ei hysbeilio yn raddol. I Chwech o un a haner dwsin o'r Hall.' I ddyfod at yr ymarferol. Dywedwn fod ficer plwyf yn derbyn, nid lOOp, yn ol y 'Commutation Act,' ond 68p 14s llc, yr hyn yw y degwm am y flwyddyn bresenol. Y mae'r ficer yn gorfod talu trethi o bum' swllt yn y bunt (y mae y dreth yn uwch mewn llawer o blwyfydd). Y mae hyn yn cyraedd y swm o 17p. Yn lie cael lOOp i'w logell, y mae yn pocedu 51p-yehydig dros yr haner. Onid yw yn gywilydd meddwl fod y fath anghy6awnder a hyn yn cael ei ganiatau yn y bedwaredd ganrif ar bym- theg ? Mi hoffwn i yn fawr weled yr es: gobion yn cymeryd y mater pwysig hwn mewn Haw. Nid yw'r offeiriaid ddim yn gofyn am ffafr, ond y mae'r gwaith y maent yn ei wneuthur yn gwaeddi yn uchel am chwareu teg.—Yr eiddoch, &c., Carno. T. E. J.