Y Llan

EFENGYL PEDR. [GAN Y PARCH. EVAN JONES, B.A. NUTFIELD, SURREY.] (Parhad.) x. Ond pwy a dreigla i ni ymaith y maen (1) sydd wedi ei osod ar ddrws y bedd, fel yr elom i fewn ac eistedd yn ei ymyl, a gwneuthur y pethau sydd yn ddyledus (2) ? [Canys yr oedd y maen yn fawr (3), ac yr ydym yn ofni rhag i neb ein gweled.] Ac os methwn, o leiaf, gosodwn wrth y drws y pethau yr ydym yn eu dwyn er coffa am dano wylwn a galarwn hyd y cyrhaeddwn adref. A hwy, wedi myned ymaith, a gawsant y bedd wedi ei agor a chan agoshau, hwy yn grymmedig a edrychasant yno, ac yno y gwelaant ddyn ieuanc yn eistedd yn nghanol y bedd, prydferth yr olwg arno, wedi ei wiso a gwisg glaerwen iawn, yr hwn a ddywedodd wrthynt, Paham y daethoch ? pwy yr ydych yn ei geisio ? ai y croeshoeliedig hwnw Efe a adgyfododd, ac a aeth ymaith. 08 nad ydych yn credu, ymgrym- mwch i lawr i edrych, a gwelwch y fan y gorweddodd, nad yw Efe (yno). Canys Efe a adgyfododd, ac a aeth ymaith i'r lie yr anfonwyd Ef o hono (5). Yna y gwragedd a ofnasant ac a ffoisant." (6). Nid gorchwyl caled i unrhyw un sydd yn gyfarwydd a'i Feibl ganfod, fod ein Hawdwr yn efcngylaidd iawn ei frawddeg- au yn y rhan hon. Y mae yma olion eglur o'i gyfarwydd-deb ag Efengylau Sant loan, a St. Marc. Er egluro hyn yn mhellach, cydmharwn rai o'r brawddegau. (1) Efengyl Pedr. Pwy a dreigla i ni ymaith y maen sydd wedi ei osod ar ddrws y leddl" (2 "A gwneuthur y pethau sydd yn ddyled- us." S. Marc xvi. 3. Pwy a dreigla i ni ymaith y maen oddi wrth ddrws y bedd S. loan xix. 40 Fel y mae arferyr Iuddewon ar gladdu." Y syniad a gawn yi allan yn hytrach nag u (3) Ganys yr oedd y maen yn fawr." .(4) A hwy wedi myned ymaith a gaw- sant y bedd wedi ei agor." "A chan agoshau, hwy yn grymmedig a edrychasant yno, ac yno y gwelent ddyn ieuanc yn eistedd yn nghanol y bedd, pryd- ferth yr olwg arno, wedi ei wisgo a gwisg glaenven iawn" "Paham y daeth- och ? pwy yr ydych yn ei geisio ? Y Croeshoel- iedig hwnio ? Efe a ad- gyfododd, ac a aeth ym- aith." Os nad ydych yn credu. gwelwch y fan y aorweddodd, nad yw efe yno." na yn cael'ei ddwyn inoliaeth geiriau. S. Marc xvi. 4. Canys yr oedd efe (y,niaen) yn fawr iawn." S. Marc xvi. 4. A phan edrychas- ant, hwy a ganfuant fod y maen wedi ei dreiglo ymaith." Cyd- roharer hefyd St. Matth. xxviii. 2, a St. Luc xxiv. 2. S. Marc xvi. 5. Ac wedi iddynt fyned i mewn i'r bedd hwy a welsant fab ieuanc yn eistedd o'r tu dehau nedi ei ddilladu a gwisg ivenllaes." S. Marc xvi. 6. Na ddychrynwch, ceisio yr ydyeh yr lesu o Nazareth yr hwn a groeshoeliwyd: Efe a gyfododd." Hefyd S. loan xx.15, Paham yr wyt ti yn wylo ? pwy yr 1Vyt ti yn ei geisio? S. Marc xvi. 6. Nid ydyw efe yma Wele'r man y dodas- ant Ef, a S. Matt. xxviii. 6. Owehuch y fan lie y gorweddodd yr Arglwydd." (5) Canys efe a aeth ymaith i'r lie yr anfonwyd ef o hono." Gwelir fod yr awdwr wedi ychwanegu y frawddeg hon a pha beth bynag yw ei sail dros wneuthur hyn, eto y mae yn hollol groes i'r hyn a gawn yn St. loan xx. 17, Na chyffwrdd a. mi, oblegid ni ddyrchefais i eto at fy Nhad." (6) Yna y gwragedd a ofnasant ac a ffoisant." Ymaeynddyddorolsylwimewn cysylltiad a'r frawddeg hon, pa un yw y ddiweddaf o eiddo yr awdwr o barthed i hanes yr adgyfodiad ei fod yn diweddu ei banes yn y geiriau a gawn yn St. Marc xvi. 8. Cyclmharwn hwynt Efengyl Pedr. i. Yna y gwragedd a ofnasant ac a ffoisant." St. Marc xv. 8. Ac wedi myned allan ar frys hwy a ffoisant oddi .wrth y bedd, canys yr oedd dychryn arnynt canys yr oeddynt wedi ofni." Credwyf bod mwyafrif o ddarllenwyr y LLAN yn hyspys o'r ffaith fod dadleu mawr wedi bod o barthed i'r adnodau diweddaf yn Efengyl S. Marc xvi. (9-20). Swtn y ddadl oedd hyn Eusebius, yr hanesydd Eglwysig borenaf ag sydd genym, a sylwodd fod yr un adnod ar ddeg (Miweddaf o Efengyl S. Marc yn absenol yn y mwyafrif o'r 11a w- ysgrifau yn ei amser ef. H.fyd, nid ydynt yn y Haw ysgrif Aleph, n Bezae a di- weddant felly gyda'r gei. ■■ u 'fl'oi ac ofni' a gawu yn yr 8fed adnod, idl y gwelir uchod. Yn awr wedi gwneuthur y crybwylliad byr hwn at y ffaith, aylwer fel y mae awdwr Efengyl Pedr yn gorphen hanes yr adgyfod- iad gyda yr un geiriau "ofnas(tnt a ffoisant." Y gofyniad naturiol a dardda o hyn ydyw, A oedd awdwr Efengyl Pedr yn gyfarwydd ag Efengyl S. Marc ?' Y mae y brawddeg- au ydym wedi gydmhqru feddyliwiiyn:p-.ofi hyn heb un amheuaeth. Felly cawn yma dystiolaeth bellach yn profi fod Efengyl S. Marc yn ei amser ef yn gorphen gyda'r 8fed adnod—a'i fod yn ofalus yn diweddu gY0a yr un geiriau. Hefyd, sylwer nad oes son am ymddang- osiad Crist i'r gwragedd yn ein hefengyl ac yn hyn eto cysuna a. S. Marc. xi. Ac yr oedd yn ddydd diweddaf y bara croew. a llawer a aethant ymaith gan ddychwelyd i'w cartrefleoedd, gan fod yr wyl drosodd. Ondnyni, deuddeg (1) apostol yr Arglwydd oeddym yn wylo, ac yn gofidio: a phob nn yn ofidus oherwydd yr hyn a ddigwyddasai, a ymadawodd i'w gartref. Ond, myfi Simon Pedr, ac Andreas fy mrawd. a gymerasom ein rhwydau, ac a aethom ymaith at y mor, a chyda ni yr oedd Levi, mab Alpbeus, yr hwn yr Arclwydd v'-iwSI Fel ag y dechreua yr Efengyl yn nghanol brawddeg, felly hefyd y terfyna, yn ddi- symmwth dirybudd, ac annaturiol gyda'r geiriau yr hwn yr Arglwydd." A rhaid i'r darllenydd aros, a disgwyl yn ffyddiog am i ryw un a'i gaib a'i raw fyned eto i gymydogaeth Akhmim i chwilio am y gweddill o Efengyl Pedr. (i.) Deuddeg Apostol yr Arglwydd."— Snt y mae yr awdwr yn son am ddeuddeg apo&tol' pan y gwyddis fod Judas wedi myned i'w le ei hun nid hawdd deall. Efallai mai gwall yr ysgrifenydd sydd yma, pa un sydd ddigon posibl, ac yn ddigon cyffredin. Er hyny, tebycach yw, fod yr awdwr yma yn amddiffyn Judas, fel ag y mae wedi amddiffyn Pilat, a'i fod efallai wedi myned trwy ryw ddull o lanhad i'r perwyl hwnw, ond nad yw yr awdwr yn y rhan sydd wedi bod dan sylw wedi son am hyn. Ceir cyfeiriad eto yn 'Natguddiad Pedr' at y Deuddeg Apostol yn yr un modd. Dyma ni yn awr wedi gorphen y cyfieith- iad, a'r sylwadau byrion geisiasom wneud ar y gwananol ranau. Wrth derfynu, dy- munem wneuthur crynhoad byr, neu GASGLIAD o'r prif ffeithiau a'r tystiolaethau mewn cyssylltiad a'r Efengyl yn gyffredinol. 1. Cyfeiria Eusebius at lyfr ag oedd wedi ei ysgrifenu gan Serapion [Esgob Antioch (190-203 o.c.)] ar Efengyl Pedr." Ysgrifeuodd yr Esgob er gwrthddywedyd yr athrawiaethau hereticaidd ag oedd ynddo, ac yn cael eu dysgu yn Eglwys Rhosse, tref yn Cilicia. Yn mhellach, dywed. "Yr ydym yn derbyn Pedr a'r apostolion eraill fel Crist ei Hun, ond yr ysgrifeniadau sydd yn myned dan eu henwau yr ydym yn eu gwrthod, ac yn gwybod nad ydynt wedi eu trosglwyddo i lawr i ni." Eto, cafodd fod heresi y Docetiaid yn cael ei ddyseu ynddi, a bod llawer o bethau wedi eu ychwanegu at ffydd iachus yr Iachawdwr, a rhai pethau yn groes iddi." Felly gwelii, gan fod Serapim yn Esgob yn y flwyddyn 190 o.c., rhaid fod Efengyl Pedr y sonia am dani wedi ei hysgrifenu cyn y flwyddyn uchod. Bernir y geill fod wedi cael ei hysgrifenu mor gynar a'r flwyddyn 170 o.c. 2. Nid oedd ond distawrwydd hollol mewn cyssylltiad ag Efengyl Pedr hyd y darganfyddwyd Efengyl yn dwyn yr enw uchod yi, 1887 yn Akhmim (Panopolis), yn yr Aipht, gan Gymdeithas Henafiaethol Ffrainc yn Cairo, pa un wnaeth yn 1892 ei chyhoeddu. 3. Er distawrwydd un cant ar bymtheg o flynyddau am yr efengyl y sonia Serapion ac Eusebius am dani, ceir, wrth gydmharu yr Efengyl a ddarganfyddwyd yn yr Aipht ag un Serapion, ei chlywed yn llefaru eto, a cheir profion a nodau eglur mai yr un ydvnt. 4. Mae y lenyddiaeth sydd yn Efenin~ Pedr dan sylw yn dangos ei bod yn hereto aidd o barthed i ddaliadau yr awdwr fod yr awdwr ei hun yn hyddysg yn Ilenydd- iaeth Apocrypheaidd yr ail ganrif ar up llaw, ac ar y llall yn hollol gydnabyddus a'r Efengylau Sanctaidd, Epistol cyntaf Pedr, a'r Datguddiad. Ac o'r holl lawnder hwn o lenyddiaeth, ysgrifena hanes yn ol ei fympwy ei hun, a geilw ei banes ar yr enw anrhydeddus, 'Efengyl Pedr,' er wedi corphori ynddo, wir ac anwir, hanes a rhith-hanes, chwedl a dychymygion yr awdwr ei hun. A pha beth bynag oedd yr achos i'r awdwr ysgrifenu yn y dull y gwnaeth. eglur yw oddiwrth fel y mae wedi gwyrdroi ffeithiau mewn cyssylltiad a bywyd ein Harglwydd, mai gwir y ddiareb o barthed iddo Ef, "Cas yw y gwirionedd lie ni charer." Un gair yn mhellach. Er prydf.ertbed Efengyl Pedr yn yr hanes eyfa, sawdd a gawn ynddi, eto, cofier mai ffugiol yw. Ac wrth ei chydmaiu â'r Y sgrythyran ag a wnaeth yr Eglwys Gathnlig eu corphori yn y Canon,' neu y Testament Newydd, gwelwn law Dwyfol Ysprydoliaeth yn ei harwain drwy'r gwahanol ysgrifeniadau ag oedd yn bodoli yn yr ail ganrif, ac yn ei thywys at y rhai hynny ag oadd o Ddwyfol Ysprydoliaeth, ac sydd fuddiol i athraw- iaethu, i arayhoeddi, i geryddu, ac i hyfforddi mewn cyfiawnder. Cofier hefyd fud gwyrdroad o unrhyw beth yn brawf o fodolaeth y peth a wyr- droir, Felly, cawn yma dystiolaeth i fodol- aeth yr Efengylau er yn fureu gan un uad oedd yn eu credu, yn y cyfanswm o leiaf. Ac i'r graddau y sylweddolwn ehangder llenyddiaeth yr ail ganrif, ac mor debyced oedd y ffugiol i'r gwir, ac y cawn olwg ar y gofal a'r ymdrechion a fit raid i'r Eglwys wrthynt. I'r graddau -ynny hefyd y gwna y ffaith enyu ynom edmygedd, parch, a dioich^arwch ar un llaw i'r EgJwys am ei hymdrechion ar y llall i Dduw am y llwyddiant perffaith a roddodd ar eu gwaith. Felly, gan ein bod ni yn mwynhau llafur oesau a fu, ac etifeddiaeth mor bur, mor Ddwyfol, a digymmysg o feddwl Duw, nis gallwn wneuthur yn well na chymeryd fel ein harwyddair, "Chwiliwn yr Ysgryth- yrau."

Cymdeithas Ysgolion Sul Deoniaeth Aberdar. YSUL A ELWIR CWINC WAGESIMA. CHWEFROR ]6, 1896. Gwers St. Matthew iii. 13 -17. "Bedydd Crist," gan y Farch G. C. Joyce, M.A., sub-warden Coleg Sant Mihangel, Aberdar. (Cyfteithiedig). A.—BEDYDD CRIST.—(Adn. 13-15). ESBONIAD. '0 Galilea.'—Hyny yw o Nazaraeth, lie bu yr lesu yn treulio deng mlynedd ar hugain mewn dinodedd (St. Luc iii. 23). 'A warafunodd.Ni wyddai St. loan eto mai lesu oedd y Crist, oherwydd ni roddwyd yr arwydd nes ei fedyddio, ond teimlai ei fod yn anerch person mwy a sancteiddiach na'i hunan. Gwaharddai St. loan yr lesu i ddyfod ato i'w fedyddio ganddo am mai priodol oedd i'r lleiaf gael ei fedyd3io gan y mwyaf—St. loan gan yr lesu ae nid yr Iesu gan St. loan. Cyflawni pub cyfiawnder.'—Cyffesai dynion eraill eu pechodau cyn derbyn bedydd loan. Nid oedd gan yr lesu bechodau i'w cyflesu o ganlyniad dywed y rheswm, Catjys fel hyn y mae yn weddu.s' dros iddo gael Ei fedyddio. Aeth ein Gwaredwr i gael Ei fedyddio am yr un rheswm ag yr ufuddhaodd i reolau'r Gyfraith, dymunai fyw yn sanctaidd yn mhob peth fel y gwir Israeliad. GWERSI. 1. Gwelwn yn medydd ein Harglwydd engraifft o'i ostyngeiddrwydd, yn darostwng Ei Hun yn mhob peth, yn gyffelyb i ddynion. 2. Sylwn ar ufudd-dod parod St. loan i orchymyn yr Iesn. B.-DISGYNIAD YR YSBRYD.— I (Adn. 16). Datguddiad gogoneddus o'r Drindod Bendigaid. Llais y Tad. Y Mab fel dyn ar y ddaear. Yr Ysbryd Glan yn disgyn yn rhith colomen. Ac efe a welodd.'—Gwelwyd yr ysbryd yn disgyn gan yr lesu a chan St. loan (gwêl St. Marc i. 10, St. loan i. 32). Y mae St. Luc yn ychwanegu at yr adroddiad hwn o'r bedydd fod yr Arglwydd lesu yn gweddio y 0 pan yn dyfod i fyny o'r dwfr (St. Luc iii. 21). Efallai ei fod yn dweyd y weddi hono a ddysgai rhag-llaw i'w ddisgyblion. GWERSI. 1. Dywed St. Chrysostom fel hyn :— 'Paham yr agorwyd y nefoedd ? I'th ddyngu yn dy Fedydd hefyd, fod Duw yn 1 v alw i'r wlad sydd fry, ac yn dy anog i oidio rhoddi dy serch ar y ddaear.' Cymharer geiriau y Catecism, Pan (yn fy Medydd) y'm gwnaethpwyd yn etifedd teyrnas nefoedd.' 2. Disgynodd yr Ysbryd yn weledig ar lesu Grist, er dwyn tystiolaeth y rhoddir Ef mewn modd anweledig i ui trwy Fedydd. 3. Disgynodd yr Ysbryd ar yr lesu pan yn gweddio. Gweddi felly yw un ffordd trwy ba un y rhoddir yr Ysbryd Glan i ddynion. C.—V LLAIS O'R NEF.(Adn. 17). ESBONIAD. Dsieth llef o'r nef ar adegau ereill yn mywyd ein Harglwydd. 0 1. Ar ben mynydd y G weddllewidiad (St Math. xvii. 5). 2. Pan ddaeth y Groegiaid ato yn ystod yt wyl (St. loan xii. 28). Tystiai y 'lleisiau' i bwysigrwydd y dLrwyddiadau yu mywyd yr lesu, sef decbreuad, cyfnewidiad, a diweddiad agosaol Ei weimdugaeth gyhoeddus. Yr oedd y Dais hwn yn brawf eglur fod y brophwydoliaeth yn Salm ii. 7 (I Fy Mab ydwyt ti') wedi eichyflawui. Cyhoeddwyd hefyd drwy y I mai yr lesu oedd Messiah, a'i fod ar ymgymeryd a'i waith. GWEKSI. 1. D/laj'r ffaith fod ein Harglwydd wecli ei gyhoeddi yn Fab DllW yn Ei Fedydd, adgofio i ni gael ein gwneuthur yn 1 blaufc Duw trwy Fedydd. 2. Bu Mab Daw fyw i ryugu boild Y Tad. Ein dyledswydd ninau fel plant Duw yw ymgeisio byw felly. 3. Derbyniwn yn ddibetrus ddysgeidiaeth ein Harglwydd am Dduw, oblegid amlygwyd Ei fod yn Fitb VUW mevvD gwiri medd.

ST. ANN'S, CWMFFRWD. Cynhaliwyd cylarfod a elwir Cliristma Tree Entertainment' yn y lie uchod dydd lau, yrl6ego lonawr. Cychwynwyd ef gyda'r anicau o gael stove i dwymno'r F: lwys. Methodd pob ym irech blaenorol i > ateb y pwrpaa, oud yn awr y mae yr ull newydd wedi llwyddo, a ilieimla bawl) yn ddyledu-i i Mr Herbert, ein parchus ficer, am yr yni a ddangosodd tuag at <l sicrhau. AddunHvyd yr ysgoldy yn hardd iawn erbyti yj achtybur gan Mrs a Miss Wilson, Uwmffiwd, dan gyfarwyddyd Mr Collier, o Gaerfyrddin. Y mae ganddynt hawl ,.1' ddiuichgai'wch y plwyfolion am y drall'erth a'r ymdrech a gymerasant i wni-yd yr ystafeii yn brydferth. Nid oedd etf llafur yn oft r, oblegid da.d h llawer iawn 0 bdl ac agos i edmygu eu gw aith, ac i gyP- orthwyo y;1 y gwaith. Y mae canmoliaeth yn ddyledus hefyd i Miss Jonen, Lletty- caru, 1\.111 y lluniaeth a ddaiparoctd mewn ystafeii gyfagus ar gyfer y pryuwyr lllldd^dig. Er fod yna ymrwymiadau lasv^r yn pwyso ar ysgwyddau H. Brunei White, Ysw Maer Oaerfyrddll eto ni feihodd fod yn bresenol i agor y cyfarfod. Uafodd y grediniaeth y giana pob peth a osoda de ei law arno lwyddo ci gwirio yu ein plith ninau hef,) d. Yr oedd boneddigesau yr ardal wedi bod yn ddiwyd iawn yn crynhoi eu hollnwyddau ar gyfer mainc y ffermwyr. Y mae diolch yn wir ddyledus iddynt. Gan ystyried mai mewn gwlad y cynhelid y bazaar,' ni ddisgwylid i'r nwyddau gaol en gwerthu megis mewn tref. Llawer un protiadol a ddywedai y prydnawn hwuW na welodd un fainc cyffelyb o'i bath. Cafwyd ysgafnhad mawr yn y gwaith trwy neillduo ychydig o'r amser i wrando canU ac adroddiadau. Gwnaeth plant o Llan- defeilog, Mr Collier a'i gwmni o Gaerfyr- ddin, Mr Vaughan o Llandefeilogi Cor St. Anne's, dan arweiniad Mr Jones, Black Lion Mr Bowen a'i bat ti 0 Tyrnest Mr Morris o Llaingottou, a llawer ereill gynorthwyo trwy eu canu i wneyd yr amser yn hynod ddifyr. Yr oedd elw y bazaar fel y canlyn Mr Bowen, Ty'rnest, wrth y drw.-i, 2p 17s 100 Mrs Wilson, Cwmffrwd, lp 4s 6c Mr Davies, Bryngwanws, 128 Mr JoneSt Black Lion, 8s Miss Phillips, Bolahaul, 23 6c Miss Davies, Tyriarllt, 2s 6c Miss Thomas, Cwmffrwd, Is Mis-i Davios, Tyriarllt, a Miss Phillips, Boiahaul, 8p 5s be Miss Evans, Llwynfilltir, 3p Is Miss Thomas, Cwmffrwd, 2p 13,; 5c; Miss Bowen, Tyrnest, 2p 2s 10c Miss Jones, Digoed, lp 16:3 6c Mrs ReeS, Bryncyrne, 10s pwys-dafol,' Mr Parry, 11s 3c refreshment stall,' Miss Jones, Llettycaru, 4p 4s toy stalls,' Mrs a Mis3 Wilson, CwmfIrwd, 8p 2" Mrs Griffiths, Park Cottage, 8p 9s 5§c cyfanswnif 45p 4s. t24c.—Eglwyswr.