Y Llan

Y WASG EGLWYSIG GYMREIG. [GAN SILAS.1 Ar ol darllen llythyr Dewi Cynfab yn eich l1ewYddiadur clodwiw y boreu hwn, nis gallaf atal thag ysgrifenu ychydig linellau ar y pwnc o leoli Oyfaill Eglwysig. Mae yn dda genyf weled fod jr anturiaeth ardderchog hon yn dechreu cael y f a ddylasai. Mae Dewi Cynfab yn dweyd •°, ounce o brofiad ar y mater yn fwy derbyn- na haner can' pwys (neu faint bynag yw usliel) o siarad amgylcbynol." Fel un ag sydd jln feddianol ar y profiad derbyniol hwnw yr wyf In ysgrifenu. Ychydig wythnosau yn ol ymgymerais A'r \Va.lth o vserifenu vchvdis o ddarnau svml a 8wdd eu deall gyda'r amcan o leoli y Gyfaill r^hvysig. Gwyddwn o'r blaen ei bod yn arferol llawer o blwyfi i "leoli misolion Seisnig, a ^yny a barodd i mi feddwl fod y cyfryw beth yn °8ibi yn Gymraeg. Felly, er fod yr anturiaeth 8ioes yn llwyddianus yn Saesneg, cyn belled ag L?wyf}dwn i ar y pryd, cyfrifwn fy hun yn ddy ia i'm meddwl fy hun gyda golwg ar yr antur- th yn y Gymraeg. Yr oeddwn yn canfod gyda Ralar ar bob Haw i mi helaethed cylchrediad y }lr-e,?.w a'r Faner—fawr a bach—a'r modd ang- Phok 0go1 y 038,6 yr agweinidogion a dd* fe a ^erthyn iddi yn cael eu pardduo yn cb^r mewn iaith nodedig am ei diffyg hvpaet^' a gwlanwyd fi tb digllonedd—o'r natur —• y^^nig ag sydd gyfreithlon i mi ei goleddu ;ac er ai atal i ffrydio allan yn ddiarwybod ac SVnll*1 DQ0^^ anmhriodol, ceisiais feddwl am ryw mor lleied bynag y b'o, i wrthbwyso dy- r anfertk°l y newyddiaduron a enwais. ddoai? ,1? am y National Church, yr hwn a yoja r*hir ymhlith darllenwyr Seisnig y plwyf nid Saesneg sydd arnom eisiau—o 1 Eieiau sydd arnom ryw bapyr Gym- raeg ag y bydd y bobl gyffredin yn foddlon talt am dano a'i ddarllen. Cefais allan gyda bodd had mawr fod Gwalia yn cael ei ddarllen yma ryw raddau ac hefyd Y LLAN. Nid oedd Y LLAN fel y cefais allan ar ol ymchwiliad manwl, moi dderbyniol ag y carwn iddo fod. Methaie gae] allan un achoB boddhaol dros byny, ond dywed- odd dau nen dri wrthyf fod mwy o banes y South nag oedd o'r North ynddo. Hwyr- ach y buasai un o'r South yn dwyn cyhuddiad i'r gwrthwyneb. Dywedais wrthynt nad oedd hyny yn wir, o leiat dyna oedd fy marn (a dyna yw eto), ond parodd hyn i mi ieddwl onid oedd yn ddichon- adwy i ni gael un LLAN i'r South, a'r Hall i'r North ? iOs yw cylehrediad Y LLAN yn cynyddu I mor foddbaol, dichon y daw hyn yn bosibl. Modd bynag, mae yn dda genyf ddweyd fod Y LLAN yn cael ei darllen yn y plwyf hwn a'r gymydogaeth, a brysied y dydd y bydd iddi hi a'r gwir daflu y werin ar wastad ei chefn. Cefais allan ar y cyfan fod yr Haul cynes a tbra gwerthfawr yn lied uchel ei bris i bobl o'r dosbarth ag sydd genym yma, ond y mae yn cael ei ddarllen yma, ac mae cyfrol fenthyg yn awr ac eilwaith yn dra derbyn- iol. Ar y eyfan yr anturiaeth ag oedd yn ym- ddangos i mi y mwyaf tebyg o Iwyddo, o leiaf yn bresenol, oedd lleoli y Cyfaill Eglwysig. Nid oes waeth genym pa fodd, os gallwn wneyd rhyw- betli i wrthbwyso dylanwad yr Eglwys-elyniaethus werin. Am bob ceiuiog a ddefnyddir i brynu y Cyfaill mae un yn llai yn eael ei gwastraffu ar y werin. Mae yn rhaid i'r bobl gael rhywbeth i'w ddarllen, a'n dyledswydd ni yw d'od a rhyw bapyr newydd neu fisolyn o fewn eu cyraedd ag y byddant yn foddlon talu am dano. Nid wyf yn credu ei bod yn fanteisiol ar un cyfrif ddosbarthu y rhai yma yn rh&d ac am ddim. Na, gwerth- fawrogant a darllenant yr hyn maent yn dalu am dano. Dyma resymeg y gellid yn fanteisiol ei defnyddlo yn erbyn ysgol rydd i'r plant. Y mae yn union yr un fath gyda golwg ar y mater yma. Felly gyda golwg ar y Oyfaill Eghoysig, cylch- rediad pa un, o leiaf yma, oedd wedi myned yn dra hwyrdrwm, a bron wedi sefyll, fy mhrofiad yw fod y Ileolid" a ddygwyd oddiamgyleh yn ddiweddar wedi gwneuthur yr hen Gyfaill yn fwy cariadus nag erioed o'r blaen, a hyny, mae yn amlwg, oherwydd ei fod yn awr yn ymddiddan a'r gwyr a'r gwragedd a'r plant yma, fel pe ar eu baelwydydd eu hunain ac ynghyleh eu helyntion eu hunain. Rhyfedd fel y mae y werin bobl yn caru gweled rhywbeth drwy y wasg am danynt eu hunain, ac os yn bosibl gweled eu benwau eu hunain mewn print. Dychymygaf glywed ambell ddarllenydd a thuedd ynddo i wrthwynebu y syniad fod i ni dalu sylw i fympwy ac iselwael hoffder plentynaidd gwerinos annysgedig at y pethau yma. Digon gwir, ond beth os llwydda hyn i'w cael i dalu ceiniog yr un am y Gyfaill ? Gadewch iddynt ei brynu er mwyn hyn, os mynwch, ond fy mhrofiad yw fod y Cyfaill hwn yn sicr o dynu dyn i ymgomio ag ef ar lawer o bynciau dyddorol, nad oedd ef, hwyrach, wedi cytuno &g ef ar y cyntaf am danynt. Ein ham- can yw eangu cylchrediad newyddiaduron a mis- olion Eglwysig, a hau hadau serch cynyddol at yr Hen Fam—hadau pa rai fe ddichon, na ffrwythant na thyfant, ie, na eginant yn ein hoes ni, ond a eginant, a dyfant, a ffrwythant mewn amser priod- ol yn dawel, distaw, a didrwet, eto yn sicr, "mewn modd nas gwyddom ni." Er hyfforddiad i eraill, gosodaf i lawr yma y dull yr ydym ni yn dwyn y cynllun allan yma. Argrefflr pedair tudalen o'r un maint a thudalenau y Cyfaill yn union, a phwythir hwynt i fewn ynghanol y Cyfaill, fel yr ymddangosont yn rhan o'r Cyfaill. Cyn belled ag y gwn i, ni wyr y darllenwyr nad yw y tu. dalenau yma yn rhan o'r Cyfaill fel y mae yn gadael y swyddfa, o leiaf, nid oeddym yn golygu fod un rheswm dros eu hysbysu yn swyddogol fod y pedair tudalen yma wedi eu hargraffu mewn swyddfa wahanol. Beth bynag am hyny,—a hyn sydd o bwys yn ein golwg ni-mai y "lleoli yma, ynghyd ag ymdrechion eraill, ond yn neillduol y blaecaf, wedi arwain i'r canlyniad tra boddhaol hyn, sef fy mod yn derbyn tal yn.bres- enol am bron bedair gwaith y nifer o gopiau o'r Cyfaill ag oeddwn flwyddyn a baner yn ol. Mae y nifer eto yn fechan, a charwn ei weled yn ddeg gwaith cymaint, ond nid yw hyny i'r pwrpas ar hyn o bryd. Mae y dyfyniad canlynol o'r rhagymadrodd yn ddigon i egluro n-atur a dull y lleoliad yma Y mae y Cyfaill Eglwysig yn ddiameu yn geiniogwerth dda heb un ychwanegiad at ei gynwys- iad, ond tybiais y buasai ychydig wybodaeth leol yn dderbyniol gan o leiaf holl Eglwyswyr Dyserth ag sydd yn gefnogwyr y Cyfaill. Bwriedir rhoddi ychydig digwyddiadau yn dal cyByllfciad â gwaith yr Eglwys yn y lie, er gwneuthur y Cyfaill yn fwy dyddorol a derbyniol i'w ddarllenwyr yn Dyserth. Ymhlith pethau eraill ceir o bryd i bryd yohydia o hanes Dyserth, a rhai personau o fri a pharchus goffadwriaeth ag sydd wedi bod yn y gorphenol yn dal cysylltiad a'r lie a'r gymydogaeth. Ceir hefyd rai ystadegau o berthynas i'r Ysgol Sul, y Canu, y Dosbarth Beiblaidd, y Dosbarth Llyfr Gweddi, hanes cyfarfodydd o natur y Diolchgarwch am y Cynhauaf, Bedyddiadau, a Chladdedigaethau. Dechreuwn gydag yohydig o hanes y plwyf a'r Eg- lwys." Un gair cyn terfynu. "Diwedd y gAh yw y geiniog." Nid wyf yn dibrisio pwysigrwydd y pwnc hwn, ond credaf fod Dewi Cynfab yn ei or-brisio. Maddeued i mi am dybied felly. Yr wyf yn methu canfod fod ateb W. Spurrell & Son i Dewi Cynfab yn afresymol ac an- ymarferol," ac nid wyf yn golygu ei bod yn fantais i neb feddu teimladan mor dwymn a brwdfrydig ag sydd yn barod i droi yn ii wrth atebiad cynes-galon Spurrell. Wrth reswm nis gellir dwyn hyn oddiamgylch heb beth traul. A chymeryd telerau afresymol" Spurrell. Bwrier fad" Dewi Cynfab yn dosbarthu 50 (aarwn glywed 500) o Gyfeillion yn Llandysiliogogo, costiai hyny 3s. 9c.. Gwneler hyn unwaith bob tri mis, cyfanswm o 15s. y flwyddyn. Pe gofynid i dwy geiniog am y Cyfaill unwaith bob tri mis nid wyf yn golygu hyny yn afresymol; neu gellic i casglu yn y plwyf at achos mor dda; net hwyrach mewn ambell blwyf fod, hyd yn nod yr yr oes ariangar hon, ambell un a chod ddigor L hir, a chalon ddigon meddal, i danysgrifio y swn o 15s. y flwyddyn at achos mor dda. Chwilie] am danynt. Os yw yr anturiaeth yn werth dim y mae yn werth y swm a nodwyd.

Y GULOFNJiENflADOL. [GAN Y PARCH. EVAN EVANS, O'R INDIA ORLLEWINOL.] ESGOB DU. Yn ddiau gwyr darllenwyr Y LLAN lawer am waith yr Eglwys yn yr India, AStica, a'r Trefedig- aetbau, ond nid pawb feallai sydd yn gwybod fod gan yr Eglwys yn mysg ei hesgobion Esgob du, yt hwn oedd driugain mlynedd yn ol yn gaethwas bychan mewn amddiffynfa yn agos i borthladd Tagos, yn Afirica Orllewinol. Cyfeiriaf at y Gwir Barchedig Dad yn Nuw Samuel Adjai Crowther, Esgob duwicl a gweitbgar tiriogaeth yr afon Niger. Dyn o gorpholaeth byr yw yr Esgob, gyda gwyneb siiiol, caredig, a hynod ddengar, ac y mae yn siar- adwr hyawdl. Yn wir, siaradwyr a phregethwyr da yw yr oil o'r offeiriaid duon adnabyddus i mi, ac mewn llawer iawn o bathau oysylltiedig &'u swydd gellir canfod rhyw spark fachan o rhywbeth tebyg i'r zel a'r tan Cymreig ynddynt. Telir paroh neill- duol i'r Esgob Crowther yn ei esgobaeth. IvIawrygir ef fel gweithiwr difefl, ao oherwydd ei zel fawr dros ei Dduw a'i Eglwys. Ganwyd ef yn Ochugu, yn nhalaeth Yoruba, Afirica Orllewinol, ac ymddengys hanes ei fywyd bron yn rhyfeddach nag unrhyw ff ag. chwedl a ddarllenais erioed. Pan yn un-ar-ddeg oed ymosodwyd ar Ochugu, ei bentref genedigol, gan Fahometaniaid. Llwyr ddinyatriwyd y lie, a lladdwyd amryw o'r trigolion, ao yn eu myg tad Ajai fychan (Adjai ei enw Affricanaidd). Dygwyd lliaws ymaith yn gaethion gyda hwy dygwyd Adjai, ei fam, a'i ddwy chwaer. Trwy y chwyldroad hwn ysgarwyd y teulu bach. Gwerthwyg Adjai ac un o'i chwiorydd i benaeth (chief) paganaidd a ohreulawn, ond ni chadwodd hwn mo hono yn hir. Gwerthodd ef am farch rhyfel. Aeth Adjai drwy Jawer o ddwy- law cyn cyraedd y faine eagobol. Gwerthwyd ef amryw weithiau am arian, unwaith am tobacco, ac unwaith am rum. Dywed hen slaves wrthyf mai p6th oyflredin oedd gwerthu caethion am rum a tobacco yn Affrica a'r India Orllewinol. Gallaf yn hawdd eu credu, oherwydd mae yr un dyheuad ofn- adwy yn parhau o hyd yn y Negroaid am wirodydd poethion. Gwell ganddynt ei gael nag aur ao arian. Yfant like pirit heb ddwfr na llaeth ynddo, ac ar ei ol, yn lie dweyd It warms one," dywedant yn gyff. redin, Praise the Lord for it; its aioe and cool." Ond i fyned ymlasn. O'r diwedd prynwyd Adjai gan gaethfasnachydd Portuguaidd eyfoethog. An- fonodd hwnw ef gyda llongaid o gaethion eraill i'w werthu; ond cyn pen padair awr ar hugaisi cymer- wyd y gaethlong yn garcharor gan un o longau rhyfel ei Mawrhydi o Loegr, a dygodd hon y gaeth- long i Tierre Leone, Ile y rhyddhawyd yr oil o'r slaves, druain, ac Adjai gyda hwynt. Pan yu ddeu. ddeg oed, cymerodd un o'r cenhadon Eglwysig ef mewn Ilaw, a dodwyd ef yn yr ysgol, lie yr oedd yn barod dros 200 o fechgyn duon bychain. Mewn tair blynedd bedyddiwyd Adjai. A theilwng yw dweyd iddo enwogi ei hunan yn yr ysgol fel y cyntaf yn ei ddosbarth bob amser. Wedi hyn anfonwyd ef i Goleg Fourah Bay, ae ymhen amser priododd un o'r brodorion o'r enw Bano, merch ag ydoedd unwaith wedi bod yn yr un ysgol ag ef. Yn y flwyddyn 1842 anfonwyd Adjai i'r Churoh Missionary College, Islington, Llundain, lie yr arhosodd am flwyddyn, pryd yr ordeiniwyd ef gan Esgob Llundain, yr hwn a'i hanfonodd yn ol i'w wlad enedigol Yomba, fel cenad i ddwyn y "newyadion da o lawenydd mawr i'w gydwladwyr ag cetldynt eto yn y tywyllwch du- dew. Paayglaniodd yn nhiriogaeth Yoruba ar ei ddychweliad o Loegr, pwy a'i cwrddodd ar y lan ond ei fam anwyl ao oedranus. Nid oedd wedi ei gweled er's un mlynedd ar hugain. 0 gyfarfod mawr, yn wir I Adjai baoh, y caethwas, erbyn hyn mewn urddau sanotaidd t Drwy ei fam daeth i wybod helynt ei ddwy okwaer ag oeddynt eto mewn oaeth wasanaeth. Wrth gwrs, mynodd eu rhyddhad. Ni fu yr Eglwys erioed feallai, yn fwy llwyddianus yn un man, fel Eglwys Genhadol, nag yn Esgobaeth yr Esgob Crowther. Gwneir gwaith mawr yma, ao y mae gwareiddiad a Christionogaeth yn ymledu yn gyflym yn y parfh tywyll hwn o Affrica. Mae ei arglwyddiaeth yn byw yn mhrif ddinas Yoruba, Abbcokula, tref yn cynwys dros 100,000 o drigolion ond a. i fyny yr afon Niger yn fynyoh i gyflawni ei ddyledswyddau esgobaetbol drwy lawer o beryglon. Yn 1857 talodd ef a'i briod sarehog ymweliad & Lloegr, a chawsant eu dau, yr hyn na cha llawer Mrs. Bishop, wahoddiad neillduol gan ei Mawrhydi y Frenhines Victoria i Windsor Castle, lIe y rhodd- odd yr Esgob hyfrydwch a dyddordeb mawr iddi drwy adrodd ycbydig o hanea ei fywyd boreuol, I ynghyd a sketch o'i waith fel esgob yn nyffryn eang I y Niger. Fel y gwyr lliaws o ddarUenwyr Y LLAN, I rhoddwyd derbyniad a chroesawiad brwdfrydig i'r Esgob Crowther gan ei gyd. esgobion tua blwyddyn yn ol yn Nghymanfa Lambeth, a rhoddid pwys mawr ar yr hyn a ddywedai -mewn cysylltiad â gwaith yr Eglwys yn mysg y paganiaid duon. Cysegrwyd ei arglwyddiaeth yn Eglwys Gadeiriol Canterbury ar y 29a.in o Fehefin, 1864. Yn y flwyddyn 1860 anrhegwyd ef gan y Geographical, Society ag oriawr aur, cydnabyddiaeth am ei was anaeth dirfawr i'r gymdeithas, ac arwydd o'u parch iddo fel esgob duwiol a gweithgar, sydd yn gwneyd cymaint dros achos gwareiddiad a Christionogaeth ar hyd lanau y Niger. Mae yr Esgob yn ysgrifenwr mawr-mae yn awdwr amryw lyfrau yn iaith ei bobl. Mae hefyd wedi cyfieithu y Beibl i'r iaith hono, ac efe yw awdwr y Yoruba Dictionary." Mae yn 78 mlwydd o oedran, ond er hyny mor ddiwyd ag erioed yn y winllan. Estyna ei esgobaeth eang ryw 300 milltir i fyny ar hyd ddyffryn mawreddog yr afon Niger. Fy nghydwladwyr anwyl yn Nghymru, gweddïwoh dros yr Esgob duwiol a'i gydlafurwyr yn Eglwys Dduw—rhowch le bach i ni oil yn eich gweddiau, oblegid llafuria y rhan fwyaf o honom yn nghanol peryglon o ryw fath neu gilydd, bron ymhob esgobaeth. 0 t fel y llawenychai miloedd o galonau yn Nghymru fach anwyl pe y gallent ond cael cip- I olwg ar yr eglwysi mawrion a hardd sydd yn i dyrchafu eu pinaclau godidog tua'r nef, yn yr I India bell, a'r Affrica dywyll, ie, llawenychai calon- i au yn fwy fyth wrth weled yr Eglwysi hyn yn cael 1 eu llanw gan addolwyr o bob lliw bron, yn y Trefed- igaethau. Yn awr gallwn ymffrostio, os ymffrostio hefyd, yn ein Choral Festivals, Choral Services, > Surpliced Choirs, Processions, Bible Classes, Daily Services, Weekly Celebrations, ie, lie y gwelir can- oedd yn plygu bob Sul a gwyl wrth allor y Duw Byw er cof am dano. Profa. hyn fod i'n Heglwys blant Haws allan o'r hen wlad tu draw i foroedd, a bod y plant yno hefyd yn cael eu hyfforddi yn mhethau dyfnion Duw, yn ogystal ag yn egwydd- orion ein Heglwys Lan, Gatholig, ac Apostolaidd. Yn wir ymddangosa yr Hen Fam anwyl yn y Tref- edigaethau fel yn benderfynol o beidio aros er nek na dim nes iddi fyned yn ben moliant nef a llawr. Llawenyched a gorfoledded ein cyd-Eglwyswyr yn Nghymru, am fod iddynt, yn wir, filoedd o frodyr a chwiorydd o bob lliw, ag sydd yn cydymdeimlo a hwy yn yr hen wlad yngbanol y rhyfelgyrch dad- gysylltiol ac annuwiol bresenol. Rhaid rhoi heibio yn awr, mae fy ysgrif wedi myned yn rhy hir yn barod.

MARWOLAETH Y P ARC H. VINCENT SAULEZ, RHEITHOR CANTON, CAERDYDD. Drwggenym gyhoeddi fod y Parch. Vincent Saulez wedi marw yn ei anedd-dy boreu dydd Mawrth diweddaf. Yr oedd y boneddwr ym- adawedig yn 57 mlwydd oed, wedi ei eni yn y flwyddyn 1832. Dechreuodd ei yrfa fel milwr, ond clwyfwyd ef, a throdd ei feddwl at waith yr Eglwys. Aeth i Goleg St. Bees yn 1853, ac ordeiniwyd ef yn ddiacon yn 1856. Yr un flwyddyn aeth ya gurad i Hornby, Swydd York. Yn 1857 ordeiniwyd ef yn offeiriad, a'r flwyddyn ganlynol dechreuodd weithiofel cllra yn Odiham. Dwy flynedd yn ddiweddarach aeth yn gurad Penzance, ac yn 1861 symudodd i Plymouth. Daeth i Canton yn gurad yn 1863, lie y gweith- iodd am y gweddill o'i oes. Perchid ef yn uchel gan holl drigolion Caerdydd.

Y mae y ponodiadau canlynol wedi eu gwneyd yn Esgobaeth Ty Ddewi yn ddiweddar :—Y Parch. George Daniel Davies, B. A., diweddar gurad Pembre. sir Gaerfyrddin, i fioeriaeth Marloes, sir Benfro- noddwr, yr Arglwydd Ganghellydd; y Parch. Timothy Davies, ficer Gartheli, sir Aberteifi, i ficer- iaeth Bettws Leiki, sir Aberteifi, hefyd, by dispensa- tion-noddwr, Parch. Lewis Thomas Rowland, B.D., fel ficer Llanddewi-brefi, sir Aberteifi y Parch. Thomas Jones, diweddar ficer Llywel, sir Frychein- iog, i reithoriaeth Penboyr, sir Gaerfyrddin-noddwr. Iarll Cawdor y Parch. David Jones, B.A., i gurad- I iaeth Llanddewi Aborartb, sir Aberteifi y Parch. Enoch Jones, M.A., diweddar gurad Wyddgrug, Esgobaeth Bangor, i guradiaeth Llangyfelach, sir Forganwg.

I NOW PUBLfSHED, DEMY 8vo., 160 PAGES.—PRICE SIXPENCE. BY POST EIGHTPENCE. THE WELSH SUNDAY CLOSING ACT. LORD ABERDARE'S CHALLENGE TO THE "WESTERN MAIL." "Is the Increase in Sundays Drunkenness in Wales real, or apparent only?" WITH INTRODUCTION BY H. LUSHINGTON STEPHEN, ESQ., LL.B., OF THE INNER TEMPLE, BARMSTER-AT-TAW, AND OF CARDIFF. CARDIFF DANIEL OWEN AND COMPANY (LIMITED). LGNDOK: W. KENT & CO., PATERNOSTER-ROW. AND Of ALL BOOItSBLLIIU.