Y Llan

EHAGOEFEEINTIAU YR OES. fb-eddagol yn Eisteddfod Iforaidd Llanelli Gorphenaf 5ed, 1867). RRAN I. 0 oea, O oes, dirif yw'tli ragotfreintiain, Tydi yw'r benaf welodd Gwlad y Bryniau Mae celf ac anian fel mewn cyetadleuaeth, A'th feib yn dangos en talentau helaeth: Haut dysg drwy'r byd sydd megis yn disgleirio, Gwybodaeth gwyd ei phen gan wenu arno Actel pe byddent oil yn dyr-chn clodydd, A dangos mawr ddoethineb eu Creawdydd. Y mae y rheilffyrdd megis byw wythienau, Prwy gorph holl fasnach Prydain drwy'r blynyddan, A phan ddarfyddant hwy, bydd pob trafnidiaeth, Mewn golwg brndd ar genian trancedigaeth Cad wrth fyfyrio am eu gwerthfawrogrwydd, Y meddwl a eheda draw yn ebrwydd, Atycyfnodan gynt pan oedd ein Ynys Heb wel'd erioed ond masnach wael helbulus. Y ceffyl heddyw ar y maes ymbrancia, A'r asyn hefyd heb ei bwri orwedda, %Tra'n- sylln uLr waith celf yn cyfiym dyna Ei Iwythi trymion ar ei ol gan fygn. Cychwyna yr hen wr yn araf, araf, O'i fwthyn bach a'l wyneb tua:r orsaf; 03 gofyn neb am dano'n mhen ychydig, Bydd gyda'i fasnach yn y dref bellenig I Ha I feibion llarnr nofiant mewn dedwyddyd, Wrth wel'd medrnsrwlvdd dwylaw mad eelfyddyd, Yn gosod prii elfenau'r greadigaeth I weithio megis gweision ufydd odiaeth: Byddunyn rhyw negesydd dewr a buan, Yn berio eigioa 'nor y Werydd Ilydan, A'r lleill yn marchog ar laith donan'r weilgi, Gan gludo i bob gwlad eu gwerihfaWr Iwythi. Mae addyeg drwy y byd yn ymledaenu, Ac ofergoeliaeth sydd bron llwyr ddiflann; Ein gwiad sy'n llawn o wych ysgolion dyddiol, A'r ienainc do sy'n cael gwybodaeth fuddiol; Alltndiwyd y tywyllwch mawr caddngol, Oedd gynt fel in antell dros y meddwl dynol; A daeth ynddydd I mae'r byd yn Hawn gwelliantaa A'r oes fel yn ymdroi mewn rhagorfreintiaa BRAN II, O! fyd, 0 fyd, yr wyt yn dyst olnoedd Oddigwyddiadau hynod drwy yr oesoedd, Er pan orphenodd Dnw y greadigaeth, Yr wyt yn gyflawn iawn o banesyddiaeth. Afeddidiardafodilefarn, Wrth un sydd amwybodàethyn sychedn ? 0! dywed imi helynt y cynoesau Ai hof o hyd-oodd dyddisu eiu cyndeidian ? st I na, dych'mygaf f/lywed swn yr awel, Fel pe yn sisial rhwng y creigydd nchel, A llawer llanerch fach rhwng brynian Cymrn, Fel pe blai yn ei hiaith yn cydlefarn: Ha.! tystion ydym ni o grenlonderan, hy erch i'th feddwl di gael gwir syniadau Ata danynt byth, 0 dioleh blentyn rhyddid Dy fod mewn oes fel hen, O! oes o hawddfyd A faost ti ericed ar ael y mynydd. Nen yn y goedwig yn mysg y coedydd, tJen mewn ogofan endd a'th ganwyll fachan, Yn darllen dy Feibl bach yn dy ymgnddfan ? Dy gorph fel dalen wyw yn crynn. crynn, Gan ofn erKdwyr creulawn crefydd lesu; Er hyny'n teimloth eiiuid medi'i glymn Wrth are dy Ddnw, a'r ffordd i dy waredu A fnosttierioed mewn carcbar tywyll, A'th gnawd yn deilchion man o dan y ffrewyll, Dy waed yn lliwio'r llawr i gyd oddentu, Am ddarlien peno(I fach o'th Feibl i'r tenln ? O! na, mae rhyddid arnat ti yn gwenn, Nid oes un dyn am wneyd i ti byth wadn Datgnddiad Daw—Ewyilys y Jehofa, Mae genyt destyn gwych, O cana, oana! A welaist ti erioed weddiwr dtiwiol, Yn rhwym wrth yr ystane gan fodaa dynol, Yn cael ei roddi'n fyw i'r elfen danllyd, I'w yrrn gvda g\vg i'r trag'wyddolfyd; Na, na,uid gweled tyrfa yn ymdyrn, I ryw neillduol fan i wei'd ruerthyru, Wyt ti er pan yn blentyn bach yn gofio, Ond gweled lln ynghyd yn cydweddio. Ah bn cly deidian'n,gorfod ymneilldno, Mewn ofn i nnig fanavi i weddio; Mae llawer ciifach fach rhwng bryniau Gwaiia, Yn dystion eywir herldyw o'r olygfa: !E welodd llawer nn ei Feibl hawddgar, Yn cael ei wneyd yn dan gan ki erlidgar; Ond pan oedd ei ddalenan ma.d yn fflamio, Nid oedd yn medrn gwneyd dim—dim ond toylo I 0 t oes sy'n Ilawn o wertlifawr ragoriaethan, ffordd yn rbydd, ceir chwilio'r Ysgrythyran; Ma.e'r wasg yn arllwys i ni ei chynyrchion Godidog allan er ein llesiant weithion; Yn britho'n gwlad y gwelir heirdd Eglwysi, A pbawb yn rbýdd, yn rhydd i gael addoli! 0 dymor haf I wir ganlynwyi; lesul- Mae 'r jjordd ya- Iiir t'f Ke/oetM 'Mawy o Gymru. DEWI MAI.

LLYTHYR DEINIOL WYN. Diau fod holl gyfeillion y Wasg Eglwysig Gymreig yn mawr lawenhau with ddarllen llythyr Cymroaidd y Deon Owen, o Llanelwy, yn eich rhifyn diweddaf ar T WASG EGLWYSIG GYMREIG. The, unexpected often happens," meddai y diweddar Arglwydd Beacohsfield. Ac yr oedd efe wedi gwirio y ddiareb hon yn ymarferol yD ei yrfa boliticaidd. Prin-ybuasai neb rbyw ddyn yu prophwydo 25 mlynedd yn ol y buasai Deon Llanelwy yn 1889 yn Gymro o'r Oymry, yn gefnogydd gwresog o'r iaith Gymreig, ac yn gefnogydd galluog i'w Ilenyddiaeth. Rhedodd llawer o bethau trwy fy meddwl pan yn bresenol ar yr achlysur o osodiad y Daon Owen yn sedd ddeoniaetholf yr Eglwys Gadeiriol ar y 14eg o Fehefin. Nid poth newydd ydoedd gweled Esgob newydd a Deon newydd yn Gymrytwymngaloll yn yr Eglwys Gadeiriol. Bu yr Esgobion Richard Davies, Thomas Davies, William Morgan, a Richard Parry,pohun o honynt yn Gymry trwyadl, yn llenorion Gymreig disglaert ac ysgolheigion blaenaf yr oes, yn eistedd ar gadair Esgobol Llanelwy. Yr oedd yr Archddiacon Prys, a'r Dr. John Davies, o Fallwyd,. hefyd yn ganoniaid yn Eglwys Gadeiriol Llanelwy. Mewn gwirionedd, y mae Eglwys Gadeiriol Llanelwy yn enwocach na'r un o Eglwysi Cadeiriol yn Nghymru yn ei chysylltiad a llenydd. iaeth Eglwysig Gymreig. Credwn, hefyd, iddi fod ynllawnmwyenwog (?) yn y cyfnod o'r "Anglican- ising Policy na'r un o'r Eglwysi Gadeiriol Cymreig i geisio rhewi allan yr iaith Gymraeg o fodolaeth. Bu, iddefnyddio yr enw hapus o eiddo y diweddar Ddeon Edwards, o Fangor, yn concentrated ice- house I Mor oer ydoedd ymddygiad Esgobion Seisnig tuag at lenorion Eglwysig Cymreig! Bu y diweddar "Ieuan Glan Geirionydd" fyw a marw yn Ficer y Rhyl. Ac yr ydoedd yn ddyled. us am y fywoliaeth hon i Mr. Wynne Edwards, ficer y Rhuddlan, y noddwr. Gwrthododd yr Esgob Short roddi iddo unrhyw ddyrchafiad. Dywedodd offeiriad, sy'n awr mewn gwth oedran, wrthyf, I remember Bishop Short introducing Ieuan Glan Geirionydd to me as a bit of a bard.' "Bit of a bacd Ni welodd Cymru erioed fardd gwychach na'r anwyl Ieuan. Y mae'n rhagcri o lawer ar Williams, Pantycelyn, o ran coethdor a thlysineb iaith, a dyfnder a dwysder tsimlad. A buasai yn gwneyd daioni i ben a chalon yr Esgob Short allu darlien ei emyn rhagorol, "Ar Ian IorddOnen ddofn," emyn sydd wedi swefreiddio a chvBuro milnedd n eneidiau cyn hyn. Buasai canu yr hen emyn gogoneddushwn ynEglwys Gadeiriol Llanelwy, ac Ieuan Glan Geirionydd yn un o'r stalls fel-Deon neu Ganon, a digon odân Cymreig ynddo i doddi y con- secrated ice house yn ddwfr rhedegog, gloew, glan, i afon Elwy Yn wir, Mr. Golygydd, y mae wedi ei doddi eisloefi, pan ystyriwn y stdff o urddasolion Eg- IwyBig sydd yno ar hyn o bryd. Gobeithio y ca.wn glywed yr iaith Gymraeg o fewn muriau henafol Eglwys Gadeiriol Llanelwy uawaith eto, a ohanu Cymraeg yno o'r iawn ryw, h.y., canu cynulleidfaol. Pe buasai Ieuan Glan Geirionydd, Richards o Gaer- wys, Gwallter Mechain, Be eraill y gallem eu henwi, yn ;fyw, buasai eu calonau yn llamu o lawenydd wrth weled urddasolion Eglwysig Cymreig yn Ngbymru fel y gwelir heddyw. Dymunwn i'r Esgob Edwards a'r Deon Owen bob rhwyddineb a llwydd- iant yn y gwaith anhawdd sydd o'u blaen. Da iawn genym weled fod y Wasg Gymreigyn cae I y He pwysig y mae'n wir deilyngu yn y rhaglen a'u gweithrediadau. Nid ydyw y gwaith wedi ei gymer- yd mewn Haw ganddyntioment yn anamsarol. Cawn lawer o siarad ao ysgrifenu am wella y Wasg Gymreig—llawer o gynghori, yn ami, gan rai hollol anmhrofiadol, a oheisir blaenori gan rai nad ydynt wedi dwyn dim o bwys a gwresy dydd caisir blaenori y gad gan rai na feddant y gallu lleiaf i arwainieu hysgrifell j ysgrifert:" gymaint a brawddeg i am- ddiffyn yr Eglwys a'i hegwyddorion Ni chlybuwyd erioed am arweinydd i'r fyddin heb ddysgu dwyn y oleddyf! Yr ydym yn meddwl fod syniad Ksgob Llanelwy yn un tra chywir, sef mai mater ydyw y Wasg Eglwysig Gymreig i'r Esgobion Cymreig gy- meryd mewn llaw, a da iawn genym weled ei fod ef yn symud ymlaen yn y peth hwn mor rymus. Gadewch i ni gael pwnc y Wasg Eglwysig Gymreig ar ei deilyngdod eang ei hun. Etholer dynion sydd a'u calon yn y gwaith i weithredu, ysgrifenu, a lledaenu llenyddiaeth Eglwysig. Nid mater i un esgobaeth ydyw, ond i'r pedair esgobaeth Gymreig. Y mae yn y pedair esgobaeth lenorion galluog, chwaethus, a phrofiadol, pa rai a ymrestrant yn y gwaith o wirfodd oalon, o ddyfnder eu serch at eu Heglwys, eu hiaith, a u gwlad. Da iawn genym weled fod yr IEGLWYS GYMREIG YN MANCEINION yn myned ymlaen mor rhagorol. Dymunwn i Eg- Iwyswyr Cymreig Dinas y Cotwm, ac Eglwyswyr Cymreig bob tref Seisnig yn y deyrnas, bob llwydd. iant yn eu hymdrechion tmchanmoladwy i ddarparu gwasanaethau Cymreig ar ran y Cymry lliosogsy'n trigo yndjlynt. Yn sicr, y mae'r off eiriaid sy'n llafurio yn y trefydd hynyn toilyngu pob cefnogaeth oddiar law eu brodyr yn Nghymru. kbraiddna ddywedaswn eu bod yn hawlio .cydnabyddiaeth oddiar law yr esgobion Cymreig hefyd. Wedi'r cwbl, tua'r "Hen Wlad y mae ea serchiadsu yn rbedeg. Yn wir, byddai golwg ar y Foel Fammau, a mynydd- oedd Cymru, pan oeddym yn Nghaerlleon, yn lloni ein calon a sirioli ein hysbryd. Wedi'r cwbl, pa wlad sydd fel" Cymru IAU, gwlad y g&n."

EGLWYS Y PLWYF, LLANELLI. At Olygydd Y Llan a r Dyioysogaeth." Syr,—Yr wyf wedi darlien llithiau HMyrddin Coch yn Y LLAN ynghylch Llanelli gyda phleser a dyddordeb, a gallaf ddweyd yr un fath ag "Aelod o'r Eglwys yr wythnos ddiweddaf, fod ei ysgrifau yn dderbyniol iawn. Ond ar ar yr un pryd, y mae yn rhaid i mi gyfaddef nad ydwyf yncydweledyn bollal a. Myrddin "bob amser. Yr oeddwn yn tybied ei fod yr wythnos O'r blaen wedi defnyddio iaith lied gref mewn perthynas a'r hen fam eglwys yn y plwyf hwn, a meddyliais unwaith, yogrifenu i alw ei sylw at hyn, ond ni chaniataodd amgylchiadau i mi wneyd hyny. Yr wythnos ganljnol gwelais fod y Parch. Canon Williama wedi eyflawni yr hyn oeddwn wedi bwriadu oi wneuthur ond y mae yn amlwg oddiwrth lith Myrddin Coch a llythyr Aelod o'r Eglwys yn Y LLAN cyn y diweddaf eu bod wedi camddeall sylwadau y Canon parchedig. Pe b'ai Myrddin Cooh" yn cyfeirio at ei lith a ymddangosodd yn Y LLAN am y 7fed oynfisol nis gallai lai na chydnabod y byddai yn naturiol i ddar- llenwyr sydd yn anadnabyddus a'i chyflwr Surfio barn lied isel am adeilad a threfniad Hen Eglwys y plwyf, Llanelli, oddiwrth ei ddesgriflad ef o honi. Ac yr wyf yn Bier y cyfaddefa na fyldai yn deg gadael y lath argraff- ar feddytiau darllenwyr Y LLAN mewnperthynasâg Eglwys sydd mor olygus pan y cymerom bob peth i ystjriaeth. Y mae y fyuswent a'r Ilwybrau sydd yn arwain trwyddi yn Cael eu eadw yn daclus, yreglwysbobamseryn lan, it phob peth mewn cysylltiad âhi yn weddus ao yndretnus; ao y mae yn arnlwg fod ymdrech yn cael ei wneyd er mwyn gosod yr addolwyr yn gysurus cyneuir tanau trwyddi i'w gwresogi yn y gauaf, y mae yr holl seddau yn wastad yn rhydd i bawb, a chlustogau ymhob sedd fel y gallo pob un benlinio pan yn gweddio, ac tiefyd hyfforddiadau o flaen pob addolwr i'w gyfarwyddo pa fodd i ymddwyn yn weddaidd yn nhy Dduw. Y mae ar y ilofft- hefyd orgaiz oampus ac harmonium yn y Gangell. Y mae yn wir fod rhai parthau o honi yn gwaethygu rhyw ychydig gan oedran, fel y crybwyllodd Myrddin Coch," a gallaf sicrhau "Myrddin" y buasai y wardeniaid wedi gwneyd i Swrdd a'r difEygion hyn hefyd pe buasent wedi bodmewnsefyllfa. x wneuthur hyny, ond nid oeddydrysorfayneaniatau hyny; ao nid wyf yn credu fod y Picer a'r wardeniaid yn hoffi myned tuallan i'r rheol gyffredin i wneuthur defnydd o'r cyfryngau hyny er mwyn casglu arian, pa rai y mae Myrddin Coch wedi eu condemnio mewn llith flaenorol. Yr wyf yn edtych ymlaen am hanes cyflwr ys- brydol yr Eglwys hon. Yr wyf yn gobeithio y gwna Myrddin Coch ein anrbydeddu âg ychydig ddes- grifiad o'r golomen wen yn gystal golomen, frith. -Yr eiddoeb, &c., GOMER LLWYD,

COLEG DEWI SANT.—ARHOLIADAU Y GRADDAU. At Olygydd wYLlan a'r Dyioysogaeth." Syr,—Dan y penawd uchod, yn eich rhifyn di. weddaf, yn y rhestr a roddwch o enwau yr ymgeis- wyr llwyddianUs am Responsions, yr ydych wedi gadael allan y ffaith a ymddengys ar y rhestr swyddogol fod T. Morris, D. T. Alban, a J. E. Lloyd wedi llwyddo fel "non.matriculated students" o Ysgol y Coleg. Gellir ychwanegu, gyda llaw, mai tri ymgeisydd ddanfonwyd o Ysgol y Coleg, i'r tri gael eu barnu yn deilwng o'r dosbarth blaenaf, ac i enw T. Morris, nid yn unig ymddangos yn y doa- barth blaenaf gydag anrhydedd mawn Gwyddon- laeth, ond hefyd fel yn gyd-fuddugol am y Bates Prize.-Yr eiddoch, .&C." T. M. EVANS. Ysgol y Coleg, Llanbedr, Gorph. laf.

AT Y BEIRDD. Btmmet lit. EVANS.—Yr ydym yn methn yn lan a gwaeyd pen na chynffon o'ch llinellau. Y mae eich ayniadau dyfnion ymhell tllhwnt i'n cyraeddiadan petlaf ni. Teimlem ein heiddilwch mawr with eu daibllen. Da chwi, ceisiwch fod yn fwy dealladwy i feidrolion isel. Nis gallwn ddirnad eich cyfansoddiad; a pheidiwch, da chwi, ei osod ar feddfaen neb, rhag obi i ddynion feddwl fod rhyw ddrychiolaeth awen- yMot wedi talu ymwelie.diâ'u_byd ni I

DOSBARTH I. TAFARN GWAR Y DDOL. pheniIl at wasanaeth "Blodau'r Oes." Bnddngol yn Eisteddfod Merthyr, Hydref 7, 1867). TON-" Cartiéfi Cyrnrn." O! feddwon a diotwyr, Gadewch y gwirod poeth, A'r cwrw coch sydd megis cloch Marwolaeth synwyr coeth Nac yfwch y cymysgedd, Afiechyd sy'n ei gdl, Mae diod iach mewn tafarn bach Gan Dduw yn ngwar y ddol. 0 dewch, O! dewch, mae'r blodati Yn yt'ed oil o hou, Ac iechyd sydd felar bob gradd, Yn gwen u-gwenn'n Hon: O dewch, a byddwn ddedwydd, Gadewch y dawns ar ol; Cewch gly wed e&n yr adar m&n, Yn ahaiarn gwar y ddol. O! dtewch o nn galon, 0 sawyr ffrwyth y brâg; Llogellan lJu o ddynion cu, A wnaed gan hwn yn wag. Ffarwel i hil John Ileiddyn, Ni fyddwn ni mor ffol; 'Mae Daw ein Tad a diod rad, Yn nhafarn gvrUt y dddl. DEWI MAI.

Y WASG EGLWYSIG GYMREIG. At Olygydd Y Llan a'r Duivysoqaeth." H Syr,—Ymddangosodd llythyr oddiwrth y Deon Owen, Llanelwy, yn brydlawn fel tystiolaeth gadarn o blaid Y LLAN a'r Wasg Eglwysig Gymreig mewn atebiad i ymosodiad gelynol y North Wales Chronicle a daliad i fyny froichiau oiri gohebydd galluog, yr hwn sydd wedi rhoddi curfa ofnadwy i olygydd y pa.pyr Saesneg uohod. Am mai papyr Ceidwadol ydyw, hyderwn y oyfaddefa ei fai ar unwaith, ao yr ymuna a'r blaenaf i droi ei saethau yn erbyn gelyn- ion ein Heglwys a'r Cyfansoddiad Ceidwadol Pryd. einig. Y mae Y LLAN yn allu cadarn eisioes, ac yn neillduol folly yn y Deheudir. Dylai pob offeiriad a lleygwreiphleidio. Yrycbydig hyny ag ydynt mor gibddall acheisio ei bychanu-mewn anwybodaeth dybryd y gwnant hyny—nid ydynt hyd yma yn deall egwyddorion einHeglwvs fel v dvlent. A(IweLAnnm rai o honynt, ac y maent yn ateb yn gywir i'r dis- grifiad-mewn gair, y maent yn fwy o wrthddrychau tosturi na dim arall. Rhoddes y golygydd medrus gneuen i'r golygydd o'r Gogledd naa medr of ei thori yn hawdd, pan yr hysbysodd ef fod Y LLAN yn oyn- yddu yn gytlymyn ei chylchrediad, ao y buasai thai wythnosolion Cymreig eraill mwy hongar yn lied falchpe y buasai ganddynt gylcbrediad mor eang. Os ydym fel clerigwyr alleygwyryn caru Ilwyddiant ein Heglwys, deuwn allan o blaid Y LLAN fel un gwr. Ysgtifenwn i'w cholpfnau disglaer, a pher- swadiwn ein plwyfolion i'w phrynu a'i darlien. Gyda golwg ar yr ychydig Bydd hyd ymayn rhY gybyddlyd neu ragfarnllyd i'w phleidio mewn an model, nid, oes eisiau i ni, ofidio yn y mesur lleiaf, ana y gwyddom y bydd Y LLAN yn flodeuog pan y bydd- ont hwy yn gorphwys yn dawel yn ngwlad y gwaddod." Yr ydym yn eymeryd y oyfleusdra hwn i ddiolch r i'r tanysgrifwyr am eu harian y llynedd. Danfon- asom Y LLAN yn glir (heb gadw dim cymftint a dimai goch ar gyfer y draul) i'r ariandy yn Caer- fyrddin. Derbyniasom oddiwrth Dr. Walters Ad- roddiad am bob tanysgrifiwr yn eindeoniaetb, fel Y eawsai pob un o honynt receipt am eu swm.