Y Llan

GG^EITHFA0L A MASNACHOL. ^Hftgu^&ed yn ddiweddar ostyngiad o 10 y cant AliZi gau y gweithwyr haiarn yn Catasauqua y^own, Pa. » mae CWEQJli Prydeinig wedi ymgymeryd a dan North River rhwng New York ?a^ 0 ffermwyr Minnesota y bydd i geil- f°d yn dipyn o bla arnynt eleni, ac v 9 ,w difa hyd y gellir, troir y ddaear lie hJii^i.1 !r eu hwyau. Yn sir Otter y maent yn I hyd yma. ■» ^enec diweddaf llosgodd ystordai ao ^4 o o nt ^tral-Hudson yn nhref New York, er J'fwl ,00° 0 ddoleri. a je* ^?awtl dydd Sadwrn diweddaf Uwyr losgodd °Wi. ino1 DePere, Wis., er colled o 350,000

"r- HELYNT CAE-EINION. Hysbyswyd yn Y LLAN yr wythnos ddiweddaf fod Mr. David Evans, Gae-Einion, wedi prynu ei fferm ar ol yr holl belynt. Fel y gallo y cyboedd ddeall yr amgylchiadau yn briodol ynghyleh ar- werthiant y fferm i'r tenant, y mae Mr. Geo. H. M. Owen, Ysgrifenydd Cymdeithas Amddiffyniad Eiddo droa Ogledd Cymru, yn anfon y llytbyrau canlynol i'r newyddiaduron :— [Copi o lythyr yn y Weri-n, Ebrill 27ain, 1889.] HELYNT CAE-EINION WEDI EI DDISTEWI. "Nodwr" a ysgrifena:—Gall fod rhai o'cb darllenwyr yn cofio am helynt a fu yn nghymydog- aeth Dolgellau ynglyn a fferm o eiddo Mr. Ellis Nanney, tua haner blwyddyn neu well yn ol, pryd y bu arwerthiant ar eiddo Mr. David Evans, Cae. Einion, oherwydd fod y meistr tir wedi rhoddi i'r tenant rybudd i ymadael, ac yn hawlio codiad o 25 y cant yn yr ardreth. Cynhaliwyd cyfarfod ynglyn A'r arwerthiant, ac yr oedd Mr. T. E. Ellis, A.S., ae amryw eraill, yn bresenol. Safodd y cymydogion—gyda'r eithriadau arteroi o gyn- ffonwr neu ddau-wrth gefn Mr. David Evans yn rbagorol; ac er y dywedai y goruchwyliwr fisoedd yn ol fod Ilu yn ceisio y fferm, eto pan y daeth yr amser i gyflwyno y defaid drosodd, y gorucbwyl- iwr a ddaeth yno i'w cymeryd, ac nid neb o'r lliaws" oedd yn ceisio am y fferm." Wedi cymeryd y defaid, &c., caniataodd y goruchwyliwr yn dra charedig i'r teulu gael aros yn y ty hyd Mai yr 2il, a gofynodd i'r ben denant edrych ar ol y defaid a thrin y tir i'r tirfeddianwr 11 Er dyfal graffa, ni welwyd un arlliw o'r tenant newydd Wedi i'r fferm fod yn y farchnad am fisoedd, diwedd y siarad fu i'r goruchwyliwr roddi pris manteisiol a rhesymol ar y fferm, ac erbyn hyn y mae Cae-Einion a Maesyryn wedi eu prynu gan Mr. David Evans. Gwnaeth yr amaethwr yma waith ardderchog, yn ddistaw a di lol, ond yn dra effeitbiol. Y Werddon fach y gelwir y rhan yma o'r wlad yn awr. Estate Office, Criccietb, N. NV., Mai 3ydd, 1889. Anwyl Syr,—Yr wyf yn diolch ichwi am anfon i mi gopi o rhyw druth wirionffol a ymddangos. odd mewn wythnosolyn oddiwrth rhyw berson direidus a gyfenwa ei hun yn Nodwr" ynghyleh Cae-Einion. Yr oeddwn yn meddwl fod Nodwr ac "Un o'r Ardal" wedi cael digon ar Cae- Einion. Fodd bynag, y mae pobl Dolgellau, y rhai sydd yn adnabod y partion cysylltiedig, wedi cael digon. Rhaid fod Nodwr yn ynfytyn gwirion, neu yn ystyried fy mod i yn un felly, os meddyliai fy mod am osod Cae-Einion i denant newydd hyd nes y byddo yr hen denant wedi clirio o'r ffordd yn llwyr. Nid felly, Mr. Nodwr: ni fydd i chwi fy nghael mor wirion a hyny, fodd bynag. Yn awr, y gsvirionedd syml yw hyn :-Rhodd. wyd Cae-Einion a Maesyryn i [YAY i arwerthiant yn 1881, a byth ar ol hyny yr wyf wedi bod yn awyddus i werthu. Ar y 9fed o Ionawr diweddaf ysgrifenodd Mr. Gibson, cymydog agos i Cae- Einion, i gynyg ^1,600 am y ddwy fferm. Bu peth oediad, ac yn mis Mawrth derbyniais ei gyn. ygiad. Ond yn yr amser hwnw yr oedd wedi newid ei feddwl; ac ar foreu y 25ain o Fawrth, pan yr oeddwn yn myned i Dojgellau i gymeryd meddiant o'r fferm, cefais i'm ilaw lythyr a an- fonodd Mr. Gibson at y Mri. Jones a Jones, cyf- reithwyr, Porthmadog, yn hysbysu yn derfynol na phrynai y lie. Y mae yn bwyeig i sylwi ar hyn, gan y gwelir mai ar y 25ain o Fawrth y daetbum yn alluog i fyned i ymdrafodaeth newydd ar y mater. Nid yw haeriad Nodwr fy mod, ar ol cymeryd y defaid, wedi bod mor garedig a goddef y teulu i aros, &c., ond ei ddyfais, ae nid oes iddo sail. Yr oedd Mr. David Evans o dan y syniad fod ganddo yr hawl i'r ty a'r ad. eiladau hyd y 13eg o Fai; ond yr oedd ei gytundeb wedi ei arwyddo yn Chwefror, 1883, yn hysbysu yr amser iddo ef, sef ei fod yn terfynu ar y 25ain o Fawrth. Fe ddaeth Mr. David Evans i fy nghyfarfod i Ddolgellau ar y pwnc, a'r canlyniad ydoedd iddo ysgrifenu i mi lythyr dyddiedig y 18fed o Fawrth yn gofyn am ganiatad i aros yn y ty hyd y 13es o Fai, ao hefyd le i'r fuwch a'r eases hyd yr amser hwnw. Nid yw hyn yn gyffelyb i adroddiad It Nodwr." Dymaun oto o ddyfeisiau Nodwr efe a ddywed fy mod wedi gofyn i'r tenant i edrych ar ol y defaid ac i drin y tir." Yr oeddwn wedi trefnu ynghyleh y defaid; ond cyn- ygiodd Mr. Evans yn garedig i edrych ar eu hoi ac i wneyd yr hyn fyddai yn angenrheidiol hyd amser ei ymadawiad ar y13eg o Fai, am yr hyn wasanaeth yr oedd i dderbyn tal. Bu iddo ef a minan gytnno mewn ychydig funydau ynghylch pobpeth, a dywedodd ef nad oedd yn dymuno am neb arall i brisio ond myfi. Pan oedd priawyr y defaid yn methu cytuno, ac wedi galw eu canol- wr, a hwnw wedi setlo y pris, a phan yr oeddynt yn dechreu marcio y defaid, y galwodd Mr. Evans arnaf i'r ystabl, ac y gofynodd i mi bris y ddwy fferm. Dywedais wrtho y cawBai hwynt am yr un bris ag y cytunid gan Mr. Gibson, ond ar yr amod fod Mr. Gibson eto i roddi atebiad. Yna y perswadiais was Mr. Gibson i fyned ar unwaitb i Ddolgellau i bellebru at Mr. Gibson y byddai iddo golli ei ffermydd os na byddai iddo ef eu prynu ar unwaith. Fe wnaeth byny. Cynygiodd Mr. D. Evans £1,500 am y ffermydd yn yr ystabl. Er's hyny y mae wedi en prynu am £ lt600. Yr wyf wedi gweithredu byd y diwedd yn union yr un fath tuag at Mr. David Evans fel y gwnaetb- um drwy yr oil; ac os ydyw ere mor foddlawn ag yr ydwyf if, nis gall fod unrhyw wrthwynebiad i- ffolineb Nodwr yn perswadio ei hun ei fod yn fath o Barnell yr Ail," a'i fod ef a'i gydymaitb I I Un olr Ardal wedi eu dethol i waredu "yr Iwerddon fach." Nid ydyw pobl Dolgellau yn credu gair o bono. Yr wyf yn benderfynol i gadw y gwirionedd o'r busnes hwn o flaen y cy- hoedd. Dichon yr boffai "Nodwr" ga.elgolwg ar restr yr ymgeiswyr, ond nis gall. Tebyger am foment na ddaethai unrhyw denant ymlaen, 'does bosibl ei fod yn credn fod ei ocbr ef yn debyg o enill? Os ydyw, y mae ele yn llawer ynfytacb nag y mae ei ysgrifeniadau byd yn nod yn gwneyd iddo ymddangos.-Yr eiddoeli, WALTER B. C. JONES. Geo. H. M. Owen, Ysw., Ysgrifenydd Cymdeithas Arnddiffynol Eiddo Gogledd Cymru.

CWESTIYNAU "LLIFON." .At Olygydd Y Llan a'r Dywysogaeth." Syr,-—Caniatewch i mi roddi y rhestr ganlynol fel «yfrau addas i'w datllen er cael y wybodaeth yr ytQofyaa (i Llifon am dani yn Y LLAN rbyw bym- l&egn08 yn ol w," Pacts and Dates of the Introduction and Establishment, &cM of the Roman (Catholic) religion," by W. A. Darby. 6d. Published by »a.ines Miller, 20, Berners Street, Oxford Street, London, "The Corruptions of the Churohof Rome," byBish. No, 101. S. P. Ghristian Knowledge, rthumberland Avenue. "Pacts and assertions—a plain exhibition of the rtC°Ogruity, &c., of the Church of Rome," by Rev. S. Faber. No. 410. Society for Promoting ^utiBtian Knowledge, do. t> Homanism and Holy Scripture," compared by Clsb. Mant. No. 150. S.P.O.K., do. "A Sketch of the Rise of the Papacy," by Rev. Fr. 4s«pitel. S.P.C.K., do. t, 1 Plain Reasons against joining the Church of «0me.» is. S.P.C.K., do. Words for Truth," by Dr. Littledale. 6d. Kent JJo., 23, Paternoster Row. of PaPa* Claims considered in the light ^cripture and History." Wells Gardner, Darton 2 Co., 2, Paternoster Row. lJJle ddylai pob Eglwyswr ddarllen y llyfrau uchod. Olat yn rhad iawn.—Yr eiddoch, &c., "restatyn Vicarage. T. PRICE.

ADGOFION CYFFEED [NOL. I [GAN GWARFFRWD.] Y mae chwyldroad hynod, ond distaw, wedi cym- cryd llo yn y Dywysogaeth yn ddiweddar. Ac eto y mae y byd yn myned rhagddo yr un fath yn gywir ag o'r blaen, ac nid oes ond ychydig iawn o honom wedi sylwi ar y gwahaniaeth dirfawr'sydd wedi cael oiddwynoddiarogylch. Er ei fod yn ohwyldroad mawr a thrwyadl, eto os edrychwn arno yn ngoleuni y presenol, oawn ei fod yn ddiwygiad lleaol a chyff. redinol. Gellir oyfeirio at y cam hwn yn yr iawn gyfeiriad fel un o'r mesurau lliosog a bendithiol hyny ydynt yn dylifo i'n than yn barhaus trwy ddoethineb y Weinyddiaeth Geidwadol sydd ag awenau y Llywodraeth yn ei Haw yn bresenol. Llawer ymdreoh gafodd ei wneuthur c bryd i bryd gan ein tadau i ddarbwyHo un Weinyddiaeth Radicalaidd ar ol y llall i ddwyn y diwygiad gwir angenrheidiol oddiamgyloh, ond yn hollol ofer. Eu harfar hwy ydyw addaw pobfpeth pan allan o swydd, ond gwrthod oyflawni yr un addewid wedi cael eu gosod mewn awdurdod. Eto mae y werin yn fynych yn ddigon coelgar a ohibddall i adael i'r gwyr dir- mygus hyn eu harwain gerfydd eu trwynau fel y mynont. Yn amser etholiadau croohlefant eu shibboleth, Nyni ydym gyfeillion y bobl nyni yw amddiSynwyr y werin "nyni yn unig sydd yn bleidiol i ryddid." Ond wedi i'r etholiad a'i frwd- frydedd fyned heibio, yr unig hoffdero ryddid a ddangosant yw y parodrwydd gyda pha un y cymer- ant eu rhyddid i dori eu haddewidion. Yr ydwyf wedi byw a llafurio ymhlith y dosbarth gweithiol, yn benaf, trwy fy holl oes, ao yr ydwyf yn eu caru yn fy nghalon, er nad hoffaf eu holl ffyrdd. Un o brif amcanion fy mywyd yw eu llesoli, ao y mae yn dor- calonus meddwl fel y maent yn oaniatau i benboeth- iaid Radioalaidd eu hudo trwy groohlefain y geiriau ardderchog "Rhyddid a Rhyddfrydiaeth," pan y dylent wybod, trwy brofiad chwerw erbyn hyn, nad yw y bobl wenog hyn yn eu harfer ond pan y maent am wneuthur defnydd o'r werin rhy hygoelus er eu galluogi i gyihaeddyd eu drwg-amcanion. Yr oedd y cynwrf a grewyd gan 'Becoa a'i phlant yn wahanol iawn i eiddo y Chartiaid. Cynwrf holtol Seisaig oedd yr olaf, ond un gwir Gymreig oedd y mwatwr a wnaeth 'Becca a'i plant chwim a gwisgi. Yr oedd y tollbyrth yn cael eu teimlo yn feiohus iawn gan y werin Gymreig yn y dyddiau hyny, yn neillduol gan drigolion swyddi Caerfyrddin a Cheredigion. Nid oedd ganddynt hwy gyfleusderau y marchnadoedd mawrion, oherwydd nad oedd oledrfyrdd i gario eu nwyddau i drefydd mawrion Lloegr, ao i weithfeydd glo a haiarn Mynwy a Morganwg. Am hyny yr oeddent yn gyfyngedig i farchnadoedd bychain eu trefydd cartrefol Aberystwyth, Aber. teifi, a Chaerfyrddin. Y oanlyniad naturiol oedd fod y prisoedd yn isel yn y siroedd gwledig hyny, tra yr oeddynt yn uchel yn Morganwg a Mynwy, ao yn Iiloegr yn gyffredinol. Darganfyddwyd hyn yn fuan gan wyr Ceredigion, y rhai ydynt wedi bod, yn boll hanes ein cenedl, yn fwy anturiaethus nag un rhan arall o Gymru. A daeth masnach newydd i fodol- aeth, yr hon a ymledodd yn fuan dres-yr holl sir. Nid oedd un ardal nad oedd un neu ddau yn y fasnach pan oeddwn i yn hogyn. Yr oeddynt yn cario ymenyn, caws, wyau, a cbig mooh dros y myn. yddoedd mewn certi, i'w gwerthu i fasnachwyr gweithiau Merthyr a'r cylchoedd. Yr wyf yn cofio Daniel Penlanlas, o blwyf Lledrod, yn dda. Yr oedd ef yn flodeuog pan oeddwn i yn bogyn, Casglodd lawer o gyfoeth yn y fasnach. Yr oedd ganddo laweroedd o fetched a gwragedd, chwedl Morganwg, yn easglu wyau iddo dros wyneb yr holl ardaloedd, ac yn oael ceiniog y dwsin am eu gwaitb. Ac yr oeddynt yn enill eu ceiniogau ddigon caled, druain ahwy. Ond wedi cael y nwyddau atea gilydd byddai Daniel yn myned a hwy. yn ei gert, neu drol, ys dywed y Gogleddwyr, dros y mynydd- oedd i weithiau Merthyr, ac yn eu gwerthu yno i fasnachwyr am brisoedd uohel. Daeth Daniel yn berchen ar ddwy drol, y rbai fyddent yn arfer myned gyda¡'u gilydd dlOSY mynyddoedd, ac yn gytIreàin yn trafaelu drwy yr holl nos. U. tro dywedir fod gwas newydd gan Daniel, yr hwn nad oedd erioed wedi bod yn ngolwg y gweithia u haiarn a'u ffwrneisi tanllyd o'r blaen. Mae yn debyg fod yr hogyn wedi syrthio i drwm-gwsg yn ei gert, ond tua haner nos pan yn nghyffiniau Gefncoedeymer, daethant yn ddisymwth i olwg Dfffryn y Taf, lie yr oedd ffwrneisi Qyfarthfa, Pentrebach, Penydarren, a Dowlais yn ffrydio eu fflamau tanllyd a brochus yn unionsyth tualr eymylau., gan wneuthur i'r boll gwmwd ym- ddangoafel pe byddai ar dan. Croeb waeddodd Daniel yn gyffrous ar yr hogyn, Bachgenl ai cysgu yr wytti? Sat yr wyt ya gallu bod yn ddigon PtnystyrioI i gysgu mewn He mor ofnadwy a hwn? A wyt ti ddim yn gweled ein bod ni ar gyffiniau uffern 2" Agorodd y bachgen ei lygaid, a phan wel- odd y ta-n mawr a ffyrnig, neidiodd allan o'i geit gan ffoi am ei fywyd, a gadael Daniel a'r certi ar ol; a. dywedir nad edryohodd yn ei ol nes oyrhaeddyd sir Aberteifi yn hwyr-brydnawn dranoeth, a'r newydd alaethus fod ei feistr a'r certi wedi syrthio i uffern, ao mai o'r braidd y diangodd yntau. Ac er i'w feistr a'r certi ddyfod yn eu holau yn brydlawn a dianaf nacaodd y bachgen fyned gyda Daniel i Merthyr byth ar ol hyny. Ond er fod Daniel, ac eraill oeddynt yn y fasnach gydag ef, yn enill yn bur lew ar y cyfan, eto yr cedd y tollbyrth yn myned a llawer o'u helw. A rhwng y pcynwyryn Morganwg a Mynwy a'r gweithwyr o siroedd Aberteifi a Chaerfyrddin ffynodd cydym- deimlad graddol tuag at ou gilydd, ac ar yr un pryd tyfodd yn eu mynwesau atgasrwydd llidiog yn erbyn y tollbyrth; a'r teimlad hwn a gynyrchodd gynwrf 'Becca a'u phlant, Y theswm am iddo gael ei gyfyngu i Gymru oedd mai yn Nghymru yn unig yr oedd y camwri yn cael ei deimlo. Mae yr enw hefyd a gymerodd y cynbyrfwyr iddynt eu hunain yn un hollol Gymreig. Yr oedd y Cymry yn y dyddiau hyny, fel y maent, o ran hyny, yn y dydd- iau hyn, yn gwneuthur pob peth-y drwg yn ogystal a'r da—yn enw crefydd. Hwy a aethant i'r Beibl am enw ar eu terfysg yn erbyn y tollbyrth. Yn Genesis xxiv. 60, yr ydym yn darllen, I I A.hwy a ollyngasant Rebecca eu chwaer, a'i mammaeth, ac a ddywedasant wrthi, ein chwaer wyt, bydd di fil fyrddiwn ao etifedded rdy had byrth ei gaseion." O'r adnod yna y cymerasant yr enw Plant 'Becca." Nid oes wybodaeth, mae yn debyg, pwy oedd arweinydd y terfysgwyr, ond meddylir yn gyffredin ei fed yn berson o ddylanwad ac urddas, Pwy bynag oedd, gofalodd, fel arweinwyr i ddrwg yn gyfiredin, gadw ei enw yn guddiedig a'i groen yn iach nid felly ei holl ganlynwyr. Gyrwyd" Shoni Ysguborfawr," a Dai'r Cantwr," y rhaijn ddiddadl oeddent yn onest yn yr hyn a wnaethant, i alltud- iaeth am eu hoes, oherwydd^canlyn 'Beeca." Y mae y gan bruddglwyfusa gyfansoddodd "Dai" pan yn y carchar yn Nghaerfyrddin ar gof Ilawer un yn Nghymru hyd heddyw yn ddiameu. Ond er mwyn y rhai nad ydynt wedi ei gweled na'i chlywed o'r blaen gosodaf hi yn niwedd fy llith heddyw, a dywedaf ragor am Dai a'i.gyfaill y tro nesaf. Os oes neb o ddarllenwyr Y LLAN yn gwybod beth ddaeth o'r ddau allbud Oymreig yn Van Dieman's Land, carwn yn fawr gael eu banes trwy Olygydd Y LLAN. CAN HIBAETHLAWN DA.VID DAVIES (DAI'R CANTWR), Pan yn garcharor yn Nghaerfyrddin, am y terfysg yn .'Misex'Beeea. Cenir ar y don II Rslin Oastle." Drych i fyd wyf i fod, Collais glod allawn gael, Tost yw'r nod, dyrnod wael, I'w gafael ddaeth a mi; Yn fy ieuenctyd drygfyd ddaeth, Yn lie rbyddid caethfyd maith, 'Chvaftnegwyd er fy ngofid; Alltcd wyf ar ddechreu'm taith, Ca'm danfon o fy ngwlad, Ty fy nhad, er codiad tirion, I blith y duon gor, Dros y m6r, o'm goror gron, 01 'r fath ddryghin i mi ddaeth Alltud hir, gyr hyn fi'n gaeth t)ros again o flynyddoedd, Tost yw'r modd, cystudd maith. Cant ffarwel i fy ngwlad> Anwyl fad, fu wrth fy modd; Aml les ge's ar goedd Rhwng dy wych aberpedd di. O! ffarwel i Waliagron, Ei dolydd glwys, a'i Ilwyni Hon Heb bryder gwn mai Prydain Yw gardd y byd i gyd o'r bron. Hil Gomer mwy ffarwel, lair Babel fe'm danfonir Dros heli mae fy nhaith, Arw faith, Daw fo i mi'n fur. Ffarwel i rianod glan, Teca'n bryd, a chroewa'u grâu; Er penyd, mae poen anian, Dirwyn mae Dewi i'r man. Plas Tre-gof annghof fydd, CyBtudd prndd i Ddafydd ddaeth, Calon Iwys droir yn llaith Wrth weFdyfotdatth bell. Plwyf Sant Athan, bras fan bro, A Chadoxton, lie trenliais dro, A Phenybont-ar Ogwr, Ffafwr Dnw fo i'nt yn dp. Yn iach Forganwg wycb, Swn dy glych, lienffych i'th denIa, Dy froydd a'th ddolydd glan, Hafal fan, i Eden fu: Ffarwel Mynwy Ion ei swyn, Proedrhiw'r Clawdd yn hawdd eaf gwyn; Tredegar a'i thrigolion, Hylon fan bu imi'n lwyn. Dichon bydd rhai o'n bodd, Yn gofyn pwy oedd y bardd. Gwn nid oes dyn a wardd Un A dardd o'm hanwyl djr, 0 wlad Forgan wiwlan daeth Yr impyn lion sy'n awr yn Jlaith Yn Ngbarchar air Gaerfyrddin; Cur im', 'rwy'n eitbaf caeth, Llancarfan ydyw'r plwyf Lie tarddodd nwyf fy nyfian.t dynol; Fe'm ganed yn Nhre-gbf Ffwrdd y ffo'f—dd'oi byth yn .01. Rbo'f,fy enw i chwi'n drue. David Davies hoenns yw, Dymunwn i'm hiliogaeth Hir oes faith nwch gwaith fy Naw.

— Ganol yr wythnos fynedpl pasiwyd mesur dewisiad lleoi W. E, Davies yn Nghynulldy Delaware, trwy bleidlais o 14 yn erbyn 6, Gwerinwyr yn unig oedd dros y mesur. Dengys hyny gtyn newidiad ar y ewestiwn yn y t;pywtalaeth hono.