Y Llan

ADGOFION CYJFEKEDINOL. [GAN GWARFFRWD.] Mae yn gofus gan y darllenydd, yn ddiau, i mi orphen fy Ilith ddiweddaf dan amgylchiadau difrifol a chynhyrfus. Y mae ymwybyddiaeth reddfol yn y natur ddynol fod bodau ysbrydol yn bodoli ar wahan oddiwrth gyrph materol, gweledig, a theimladwy. Ac er nad ydym yn gallu sylweddoli, o'r hyn Ileiaf, i'r mesur y dylem, y berthynas a'r agoerwydd ofn- adwy sydd rhyngom, hyd yn nod yn awr, Ar byd ys- brydol eto, pan mewn unigedd, yn neillduol unig- edd y nos, y mae ymhob enaid, i ryw fesur mwy neu lai, y teimlad naturiol a greddfol ei fod yn cael ei gylohynu gan ysbrydion. Dyna yr unig reswm sydd i'w roddi dros y ffaith fod pob peth a welir wedi nos yn cael ei gamgymeryd am ysbryd neu fwbach. Ac mae yn rhaid fod sail mwy sylweddol nac ofergoel. edd i'r syniad cyffredinol hwn. Nid ydwyf am funyd yn h6ni mai ysbryd oedd pob bwbach a wel- wydgyntneu a welir weithiau yn awr yn fynych gan yr ofnus. Mae y Celtiaid o bob cangen yn hynod am fywiogrwydd eu dyohymyg. Ac y mae yr hyn a ofnir yn fawr yn unigtwydd tywyll y nos yn fynych wedi cael eu greu gan y dychymyg, a'i gyfleu o flaen y llygad fel gwrthddrych sylweddol. Ao nid oes genyf yr amheuaeth leiaf nad hon yw y ffynhonell ddihysbydd o ba un y mae y than fwyaf o fwbaohod a drychiolaethau, oanwyllau cyrph, a bwc'iod ein hen dadau wedi tarddu allan. Eto nis gallaf yn fy myw ddwyn fy hunan i'r grediniaeth mai ffrwyth dychymyg yn unig oedd yr oil a glywais gan fy rhiaint duwiol a hawddgar, a ohan ddynion geirwir a chyfcifol eraill, o bryd i bryd, am ysbrydion a chanwyllau cyrph. Nid oes yr amheua'eth leiaf genyf nad oeddent hwy yn onest a didwyll. Am hyny mae yn rhaid eu bod hwy yn credu yn bender- fynol eu bod wedi gweled y pethau rhyfedd yr ad- roddent am danynt. Ao a ydyw yn ddichonadwy i neb gredu eu bod hwy oil yn cael eu twyllo gan eu dychymyg a'u golygon ? Pa fodd y mai esbonio y dirgelwoh mawr sydd yn gorwedd o amgylch y pwno dyrys nis gwn, ond yr wyf yn credu yn fy nghalon fod rhyw gymaint o wirionedd yn sail i'r holl hen chwedlau y clywsom oil gymaint am danynt gan ein tadau pan oeddem yn blant. Feallai mai yr achos nad yw yr ysbrydion hyn yn ymddangos i ni yn awr, fel y dywedir eu bod yn ymddangos i'n tadau, yw yr anffyddiaeth ddybryd i ba un y mae secdd- iaeth wedi ein harwain fel cenedl. Mae yr Apostol Paul yn ein dysgu fod tymeredd ysbrydol arbenig yn angenrheidiol i ganfod ac amgyffred gwirioneddau ysbrydol. Llawer mwy yn ddiau y mae hyn yn ofynol i alluogi un i weled ysbrydion noethion. Gan hyny, ddarllenydd, os nad ydwyt yn gweled ysbrydion yn awr ac yn y man, ac ambell i ganwyll gorff, o bryd i bryd, gallaf dy sicrhau dy fod yn hollol am. ddifad o'r peth nefol hwn^? y mae fy nghyfaill "Dewi Wyn o EsyJlt" yn galw spiritual susceptib- ility arno, ond yr hyn y buasai person gostyngedig a llai dysgedig fel "GwarfIrwd yn galw teimladswydd ysbrydol arno. Yn awr, pan yr oeddwn yn cael fy nghylchynu gan yr ysbrydion ofnadwy hyny y dywedais am dan- ynt yn fy llith cldiweddaf, crod :6., ddarllenydd, nid oedd anffyddiaeth yn agos ataf: yr oedd presenol- deb annymunol y fath dyrfa. o ysbrydion yn fy ngorfodi i gredu yn eu bodolaath. Fy mhenbleth fawr oedd, nid ynghylch pa un a oeddynt yno ai peidio, ond pa fodd yr oedd i mi gael fy hun yn ddi- anaf o'u crafangau. Ceisiais ddwyn hyn o amgylch trwy ychydigj ganmoliaeth a gweniaith, end nid oedd hyny yn tycio. Yna arferais dipyn o haerllug- rwydd a beiddgarwoh i gael gweled pa effaith fyddai hyny yn ei gael arnynt. Ond chwerthin annghy- medrol am fy mhen oedd y canlyniad. Ac yr oedd y giwedgenfigenus oeddent am y berth i mi yn chwerthin yn ynfyd gyda hwy. Ac hehlaw yr ys- bryaion a. enwais yn barod adnabyddais laweroedd o rai eraill. Dyma lie yr oedd ysbryd Jac Trefriw, ac ysbryd yr hen Sibol o'r Wenallt, ac ysbryd Jac Bach Tynyberth, ac ysbryd Twm Bach y fceiliwr, ac ysbryd Dafydd Dolfor, ac ysbryd John Lorie a bwyell fawr a miniog yn ei law. Ond, dyna ddigon; nis gallaf enwi y filfed ran o honynt. Yn y fan hyn daeth t fy nghof, fel taranfollt, yr hyn a glywais am yr hen wr gynt o Bantyddafad, tadou y boneddwr oedranue presenol yn ei gyfyng- der gydag ysbryd. Yr oodd yn dychwelyd adief ttn noswaith ar gefn ei farch porthianus, a phan ar y ffordd unia hono sydd yn rhedeg dros Rhos-y-gerth 0 gyfeiriad Llanrhystyd, gwelai gath anferth ei maintioli ar ben y clawdd ar ei gyfer, fel pe byddai yn amoanu cymeryd ei naid ato. Rhoddodd draed y cefiyl yn y tir ar unwaith ermwyn ceisio dianc oddiar ffordd y bwystfil hyll a bygythiol, ond yr oedd y gath mor gyflym ei oharnau ag yntau, ac !yr oedd yn oadw lygad yn llygad ag ef, er ei waethaf. Can- fyddodd hefyd fod y gath yn cynyddu mewn maint- ioli fel yr oedd yn rhedeg ar hyd ben y olawdd ar ei gyfer, ac ymddangosai iddo yn y diwedd yn debyoaoh i lewpard na chath, ac yr oedd ei lygaid fel dwy belen o dan yn ei ben, a gwreichion eirias yn ffrydio allan o honynt. Yn ddisymwth, pan yn y cyfyng- dra a'r benbleth fwyaf torcalonus daeth yr emyn canlynol i'w feddwl, ac adroddodai ef mown llais uohel, ond crynedig Angel Daw a dry yn gylch 0 amgylch pawb a'i hofnant," &c. Ar amrantiad aeth ymaith yn belen o dan, gan wasgar gwreichion gwynias dros yr holl gwmwd, nes ei wneuthur mor oleu a chanol dydd ae yr oadd ei swn wrth fyned ymaith fyn wy byddarol na'r daran fwyaf brochus a glywyd erioed. Daeth hyn i fy nghof inau yn fy nghyfyngder, ao efelychais yr hen bererin seraphaidd o Bantyddafad, gyda chyffelyb ganlyniad, oherwydd aeth yr yabrydion ymaith ar ffrwst fel pe buasai mil o daranau wedi ymgyfarfod i ymladd a'u gilydd yn y fangre brydferth, ao yr oedd eu hysgrechfeydd wrthjffoi yn annesgrifiadwy y peth agosaf ijddesgrifiad, feallai, fyddai dyohymygu fod myrddiwn o foch yn cael eu lladd ar yr un pryd a bod y lladdwyr yn eu cicio yn eu talcenau ar ol tori en gyddfau, fel y gwelais Riohard y Brynarth yn fynych yn gwneyd wrth ladd moch Pantyddafad, os na. fyddent yn marw yn ddigon buan ar ol cael eu gwaedu. Ond nid oedd Richard byth yn cicio y mochyn yn ei daloen ond pan y byddai Mr. Hughes ddigwydd troi ei gefn arno. Wedi i mi gael fy ngollwng yn rhydd, fel hyn, gan yr ysbrydion ffoais am fy mywyd, ao ymguddiaia mewn ogof ddirgelaidd dan graig yr Henblas, gerllaw Ystradmeurig, ac yma yr ydwyf yn meddwl aros am dipyn. oddiyma Af allan yn awr ac yn y man i chwilio am ystadegau o barthed i fywyd a gweith- garwch yr Eglwys yn y plwyf. Gwnaf edrych allan hefyd pwy sydd yn derbyn ao yn darllen Y LLAN yn y lie. Cofion caredig at Mr. Richard Edwards, gynt o Penderlwyn Goch, feallai y daw ef i'r ogof yma i edrych am danaf rhyw ddydd.

LLOFFION A NODIADAU. fGAN CYNWYL.] YSGOXION DYDDIOL YR EGLWYS. Mae colofnau Y LLAN A'R DYWYSOGAETH yn fynych yn cynwys gwersi buddiol, addysgiadol, a phwysig ar y ddyledswydd o edrych yn gyson a gofalus ar ol y t6 ieuanc sydd yn codi, oherwydd hwynt-hwy fydd yn llanw cylch a swyddfeydd pwysig a chyfrifol yr oes nesaf, yn gystal ag yn benau teuluoedd. Nid anamserol oedd yr erthygl ar yr Ysgol Sul Eglwysig yn eich rhifyn am yr wythnos o'r blaen. Mae Pentwyn" yn ddiau wedi talu llawer o sylw i'r pwnc yma, ac yr wyf yn edrych ymlaen yn awyddua am ei lithiau addawedig sydd eto i ganlyn. Nis gellir talu gormod o sylw i ysgolion yr Eglwys yn ystod yr wythnos nac ar y Sul. Pa le bynag y canfyddir plant yn cael eu hyfforddi yn ieuainc yn egwyddorion, athrawiaeth, a ffydd yr Eglwys, yno hefyd, fel rheol, y canfyddir fod yr Eg- lwys yn llewyrchus, yn llawn bywyd, ac yn cynyddu. Mae hyn i'w weled yn amlwg mewn llawer plwyf a cbwmwd lie nad oes un ysgol ddyddiol gan yr Eg- lwys, a pha faint mwy felly lie y maent yn bodoli. Dicbon fod y darllenydd yn gwybod am rai plwyfydd y gorfodwyd cau yr Ysgolion Cenedlaethol ynddynt. Ond ai tybed y gwelir llawer eto o ysgolion dyddiol ein Heglwys yn cael eu cau i fyny ? Beth ydyw barn mwyafrif ein gwlad am yr Ysgol Fyrddol ar ol tua deunaw mlynedd o brawf ? Er fod gan aelodau y Byrddau bawl i fyned i logellau y treth- dalwyr, a gwario arian ar beth bynag a dybiant yn angenrheidiol i gario eu hysgolion ymlaen yn y modd mwyaf perffaith, nid ydyw yr addysg a gyfrenir ynddynt mewn un modd yn rhagori ar yr addysg a gyfrenir yn yr Ysgolion Cenadlaethol. Yr wyf yn hollol o'r un farn a -1 Hen Domos am, blant y Ewrdd. Maent yn fwy penrhydd, di-foes, a di-barch na phlant yr Eglwys. Dywed Esgob Exeter mai un o beryglon gwaethaf yr oes hon yw díffvg parch yn y plant at eu rhieni (plant y bwrdd yn ddiau). Mae yr arolygu, yr ysgrifenu, ao yn y blaen, mewn cy- sylltiad âg ysgolion dyddiol yr Eglwys yn cael eu cario ymlaen bron, os nad yn hollol, yn rhad gan eu cefnogwyr, ond penodir swyddi newyddion a thaliad- mawrion i bob swyddwr yn ysgol y Bwrdd. Hael yw Hywel ar bwrs y wlad." Paham y gorfodir Eg- lwyswyr i dalu at gynal ysgolion di-gred a di-Grist, pan y maent yn anfon ac yn talu am addysg eu plant yn ysgolion yr Eglwys ? Paham na thelir tretbi at yr Ysgolion Cenedlaethol yr un fath ag at Ysgolion y Bwrdd ? Os llais y mwyafrif sydd i ben- derfynu y cwestiwn yma,' mae mwy o hawl gan ysgolion yr Eglwys i'r tretbi nag sydd gan ysgolion y Bwrdd. Dywedodd y Parch. Canon Daniel yn ei araith ragorcl yn nghynadledd Caeroynan (Norwich) ychydig amser yn ol, fod ysgolion yr Eglwys ar hyn o bryd yn cynwys 2,500,000 o blant, ac ysgolion Y Bwrdd 1,690,000. Anghyfiawnder gwarthus yw gor- fodi y sawl sydd yn cynal ysgolion yr Eglwys i dalw hefyd at gynal ysgolion y Byrddau. Pan ddall rhieni i ddeall eu bod yn cael eu twyllo, trwy gael ett gorfodi i dalu tuag at gronfa addysg oddiwrth ba up nid ydynt yn derbyn y mymryn lleiaf o elw, fe geir y fath benderfyniad cyhoeddus ac unfrydol o blaid i ysgolion gwirfoddol i gael cynorthwy oddiwith Y trethi fel na fydd yr un Llywodraeth yn y byd yn alluog i wrthod y penderfyniad. Os nad ydyw oar- edigion yr Eglwys am, weled eu hysgolion, yn cael eU cau i fyny, rhaid iddynt fycegu eu barn ar y pv?nc yn gryf, yn unfrydol, ac yn uniongyrchoi. Dyli» dwyn pob peiriant a ellir i wasgu ar y Llywodraeth wrando ein hawl, gan ddweyd fod yn" Rhaid i III gael cynorthwy neu gau ein hysgolion." Os gwnaWfl hyn, byddai y Llywodraeth yn rhwym o wrando arnom. Deiaebwyd y flwyddyn cdiweddaf, ac yr wyf yn deall fod ymdrech adnewyddol ao egniol yn cael ei wneyd yn awr eto mewn rhai parthau. Mafl geiriad y ddeiseb fel y canlyn :— To The Honourable The Commons of The United Kingdom of Great Britain and Ireland in Parliament assembled: The humble Petition of Shewed That more than half of the total number of chiidre11 receiving Elementary Education ar attending Yolo11* tary Schools. That Voluntary Schools and Board Schools ft10 recognised as efficient, and are equally under the authority of the Education Department. That Voluntary Schools are at a serious disadvantage as compared with Board Schools, which are able Go draw upon the public rates to any extent that they 111aY require. That the extinction of Voluntary Schools would deplored by a large proportion of the population, aP would greatly increase the public expenditure. Your Petititioners therefore pray that yotlt Honourable House will be pleased to devise measnreiJ for the further relief and encouragement of Voluntgy Schools. And your petitioners will ever pray. Name. ) Address. Gofyner am lawnodiad pob dyn a dynes aroo ddwy-ar-bymtbeg oed o bob gradd a sefyllfa, ao It gAd fel un gwr os am fod yn llwyddianus.

YR ESGOB A GWRAIG. CURAP-ÐYRCHAFIAD TEXI»W^FL' Yr oedd y diweddar Esgob Wilberforce yn byf°^ am ei amrywiol ffyrdd o wneuthur pethau modd boddhaol. Wele un engraifft. Ar ol diwrDO" diwyd o bregethu a chonffirmio, yr oedd un noS"11 ar swper mewn ty gwledig, ymhlith lluaWS wahoddedigion, pan ddigwyddoddsylwi arJoøedyt igea ieuanc briod, oedd yn eistedd ymhen ystafell. Yr oedd ei gwisgiad yn blaen ond y» fl a gweddus. Gofynodd yr Esgob pwyydoedd, a ddywedwyd wrtho mai gwraig curad tlawd o'r 0°^ ydogaeth ydoedd, gwnaeth ei ffordd tuag ati neillduo i'r gyfarchfa, a dechreuodd ymddiddan^ Beth ydych chwi yn wneyd i gynorthwyo el t priod?" ebe yr Esgob. Yr wyf yn addysgu y^L yBgolion, fy arglwydd." Unrhyw beth arftUL 411-Ydwyf, yrwyt ytleigynortbwyo iedryc. 1: tlawd a'r claf." Ehywbeth arall ?" ««' wyf yn gwneyd fy nillad fy hun ac yn cywiro & yntau."Rhywbeth arall?" "Yr wyf yn-g*7»e™ 1 fyny ei liain ao yn swddio ei facynon a'i Ni ddywedodd yr Esgob ddim ar y pryd, ond ho»° yn fanwl am y curad a'i wraig, ac ymhen wyWL, neu ddwy derbyniwyd llythyr oddiwrtho at y foneddiges. Fy anwyl Mrs. ,—Mae oliaeth yn wag, ac oddiwrth yr hyn wyf L glywed am danoch chwi a'ch priod da, yr wyf j, credu ei fod bron yn gymhwys y lie i chwi. A wn^ chwi ofyn i'ch priod a wnaiff ef i mi y ffafr o'i a dywedwch wrtho oddiwrthyf fi ei fod yn i chwi am dani ?—Yr eiddoch yn ffy^dlon, S- Da iawn mewn gwirionedd, Pwy byth fydd H wraig tra mae gwragedd fel hon ?" Yr wyf synu lawer gwaith wrth feddwl fod cymaint 0 Wf gweddw a ben lanciau "mor wael a tlwyd eu 11^ pan—yn ol Dr. Alice Vickery—y mae yn y Dey^ Gyfunol 750,00Q yn fwy o'r rhyw deg nac wrywiaid. i ASYN BACH HEN DOMOS." ? Yr wyf yn ofni mai gwendid oedd ar yr asyn a dylai un mor gyfarwydd S'r ffordd a "Hen roddi feed iddo yn "Blue Bell," Cynwyl, cyn oyokW f i ddechreu y rhiw, yna byddai yn alluog i fyned fil drot wyllt heibio i le mor beryglus a IleteJ1 Mae cof hen bobl yn pallu, ond os gw§l Domos hyn o linellau cyn dychwelyd, dy iddo roddi feed dda i'r asyn bach yn "Black &ot Pentrecwrt, yna gall fyn'd heibio i Herm0^, garlam. Os na wneir hyn ofnaf yr aiff hi yn oherwydd nid yw y oythraul byth yn oy018 gwyliau, a bydd yn fwy hyf y tro nesaf.

MARW 0L AETHMRJS. LEWIS HARBIS, ABERCANi ID, MERTHYR- dÝ Dydd Mercher, Gorphenaf 25ain, foneddiges uchod &'r fuchedd farwol hon yn Y 4 000 fiwyddyn o'i hoedran, ar ol cystudd trwm a o tua saith mlynedd o barhad. Yr oedd yryDJa ø-A edig yn ferch i Mr. T. W. Lewis, gynt o town, Merthyr, ond yn awr o Abercanaid, y chwaer i'r boneddwr parchus, Syr William T*}10 c » Lewis. Yr oedd Mrs. Harries yn un a berchid inwylidyn fawr gan bawb o'i chydnabod, meddu ar deimladau crefyddol cryf a ihanbaid1 Ychydig cyn marw, torai alien i ganu yn hen emyn swynol Williams,— Guide me, 0 Thou great Jehovah, Pilgrim through this barren land," &c* Yn ol pob arwyddion, yr oedd y glyn y° 0 0e$ blaen. Y Sadwrn canlynol, claddwyd yr^y farwol o honi yn nghladdfa y Cefn. Yr 0 angladd yn breifat. Cychwynwyd o -A-*36* House am tua deuddeg o'r gloch. Ymyag 7 0>l fodolion, yr oedd ei thad, Mr. T. W- pe y,04' brodyr, Syr W. T. Lewis, Mr. Henry Lewis< LI wyn yr Eos House Mr. T. W. Lewis. 7^ edig Caerdydd Mr. Harries, Merthyr, &o- vho^0?' yddwyd yn yr eglwys gan y Parch. W. Kl^re^'J ficer Cyfarthfa, ao ar lan y bedd gan y-v Myfenydd Morgan, curad Abercanaid. *r fiet 01 gwaaanaeth i gyd yn Gymraeg. Nawdd V fyddc ar ddau fab amddifad y y ac ar y teula oll,-A.