Y Llan

D YEE-H OLLTAIJ. DYMA y gair a ddefnyddir gan fechgyn y chwarelau pan fydd darn o'r graig yn agenu a'r gwlawogydd wedi ymddyhidlo i'r hollt- 0, au. Dywedir wrthym y gellir gweled yn y domen rwbel ami i delpyn sydd yn ym- ddangos yn ddigon graenus a defnyddiol, ond sydd yn hollol ddiwerth oherwydd y dyfr-holltau sydd ynddo. Gwyr y cyfar- wydd yn dda nas gellir gwneyd defnydd yn y byd o hono; canys ymhen ychydig amser bydd yn sicr o ymagor yn fan dalpiaa a chwarenau. Dyma gyflwr Ymneillduaeth yn Nghymru-y mae yn llawndyfr-holltau. Ac y mae arwyddion yr amserau yn cyfeirio yn ddiamwys at y flaith ei bod yn prysur dyma trwy argyfv/ng difrifol, pan y bydd yn ymhollti yn ddarnau. Y mae argoelion i'w cael eisioes fod y dyfr-holltau yn ymledu, oherwydd y mae yr Ymneillduwyiicrefyddol yn graddol ymgilio oddiwrth y rhai hyny o'u brodyr sydd yn rhoddi mwy o bwys ar boliticiaeth nag ar Iwyddiant crefydd y Bendigedig. Yn mhellach, nis gall yr ar- goelion hyn lai nag argyhceddi pob dyn ystyriol fod yr adfeiliad hwn o angenrheid- rwydd yn rhwym o barhau. Un o'r profion hyn ydyw hwn :-y mae adfyiviacl crefyddol yn anmhosibl ymhlith yr emoadau. Nid vw ryfedd yn y byd fod claiarineb yn meddianu ysbryd crefyddwyr ar adegau dywedir i'r morwynion call hepian a huno am amser. Ond pa bryd bynag y ceir fod tymor o gysg- adrwydd wedi goddiweddyd yr Eglwys, ceir hefyd ei fod yn cael ei ddilyn gan adfywiad crefyddol pan oedd yr Ysbryd Sanctaidd yn rhoddi bywyd adnewyddol yn yr esgyrn sychion. O'r ochr arall dengys hanesydd- iaeth fod pob ymdrech a wnawd i adfywio crefydd ymhlith yr enwadau wedi nychu yr enwadau hyny trwy arwain i ymraniadau pellach'. Hyny yw, yn yr Eglwys, y mae cyfnod o ddiffrwythder yn cael ei ddilyn gan adfywiad, a'r adfywiad hwnw yn rhoddi iddi ysbrydolrwydd, nerth, ac egni o'r newydd. Ymhlith y sectau y ma-e awydd i ddiwygio yn dýVyn gyda ef anghydfod ac ymrwygiad, ac felly yn malurio, yn hytrach nag adgyfnerthu, Ymneillduaeth. I egluro hyn. cyfeiriwn sylw ein darllen- wyr at ddiwygiad WESLEY yn y ganrif ddi- weddaf, ac olrheiniwn y diwygiad hwnw yn ei ddylanwad ar Ymneillduaeth ac ar yr Eglwys. Nodwedd grefyddol y ddeunawfed ganrif ydoedd dwfn gysgadrwydd, nid yn unig yn Nghymru, ond hefyd, ysywaeth, dros holl gyfandir Ewrop. Yn y flwyddyn 1736, cynhyrfwyd WESLEY i fyned allan i'r prif-ffyrdd a'r caeau i gyffroi yr anystyriol a'r difraw. Dilynwyd ei ymdrechion a mawr Iwyddiant. Cyn ei farw, gadawodd yr achos yn nwylaw cant o weinidogion, y rhai a gyfenwid Y Conference," neu <|3Y Gymanfa." Ond ar ol ei farwolaeth yn 1791, tueddwyd ei ddilynwyr i roddi symbyliad o'r newydd i'r symudiad trwy ddwyn lleygwyr i mewn i'r Conference. Y canlyniad fu anghydwelediad yna ym- neillduad nifer lied helaeth o'r aelodau, a ffurfiad Sect newydd o dan yr enw, The New Connexion." Digwyddodd hyn ymhen llai na chwe' blynedd ar ol claddedigaeth WESLEY. Tair blynedd ar hugain yn ddi weddarach teimlai rhai o aelodau y Cyf- undeb fod angen diwygiad yn y drefn o gario ymlaen y gwasanaeth. Dygwyd y pwnc o flaen y Gymanfa, ac, wrth gwrs, gwelwyd ar unwaith eu bod wedi d'od ar draws un arall o'r dyfr-holltau. Oherwydd ciliodd corph o frodyr, a gosodwyd i fyny Sect newydd eto. Dewis-enw y Sect hon ydoedd—"Primitive Methodists." Ymhen wyth mlynedd ar ol hyn (1828), tybiai un gynulleidfa y byddai organ yn y capel yn gymorth i addoli. Achosodd hyn eto rwyg yn y Cyfundeb, ac ymsvahanodd y Wesleyan Protestant Methodists." Dyma y drydedd Sect mewn llai na deugain mlynedd. Prin yr-oodd saith mlynedd wedi myned heibio nad oedd rhai o'r aelodau yn cwyno fod y Conference yn ymestyn am fwy o awdurdod i'w dwylaw nag a fydda.i lesol iddynt. Pan awd i drafod y mater gwelwyd fod yno hollt arall: gwanhawyd yr enwad ymhellach trwy ffurfiad Sect newydd eto. Dyma bedwaredd, ac ym- ffrostia yn yr enw, Y Wesleyan Associa- tion." Buasem yn meddwl y cawsid di- wedd bellach ar ymranu. Yn lie hyny, yr oedd rhai o'r tanysgrifwyr yn llwyr ar- gyhoeddedig fod angen am ail-drefnu cyllid n y Gymdeithas. Cymerwyd y gwaith mewn llaw, ac, fel arferol, ysigwyd y Cyfundeb trwy i'r burned sect ymwahanu, ac ym- sefydlu ar eu cost eu hunain, o dan yr enw Wesleyan Reformers." Digwyddodd hyn yn 1848. Heb fanylu yn mhellach, digon ydyw dywedyd fod yr un dynged chwerw wedi bod yn dilyn yr enwad hwn. Mewn blynyddau diweddarach, dangosodd y dyfr- holltau eu hunain pan ymgiliodd y Bible Christians," yr Independent Methodists," ac eraill o lai eu pwys. Ystyriwn fod hyn yn ddigon i brofi ein gosodiad, mai canlyniad pob ymdrech i ddwyn oddiamgylch ddiwyg- iad ymhlith dilynwyr WESLEY ydoedd ym- rwygiad, ac felly nychdod. Ac y mae yr un ddeddf anhyblyg i'w gweled yn gweithio ymhlith yr enwadau eraill. Er engraifft, daeth i feddwl yr Annibynwyr, ychydig flynyddau yn ol, i ddwyn oddiamgylch ddiwygiad neu ddau er mwyn adgyfnerthu yr Enwad. Ond, cafwyd fod yno ddyfr-holltau hefyd; a'r canlyniad fu ymhollti yn ddwy gymdeithas, set "Yr Hen Gyfansoddiad," a'r Cyfansoddiad Newydd." Y llynedd teimlai Mr. SPUBGEON -fod y Bedyddwyr yn cyflymu i lawr y goriwaered, ac ymdrechodd ddwyn i mewn ddiwygiad. Heddyw ceir Undeb y Bedydd- wyr un ochr i'r clawdd, ac Undeb Mr. SPUEGEON yr ochr arall. Dyfr-holltau o hyd Yn awr edrychwn ar waith JOHN WESLEY yn ei effeithiau ar yr Eglwys. Cofier mai un o offeiriaid yr Eglwys cedd WESLEY. Fel y cyfrytv, gwnaeth yr hyn oedd yr Eglwys wedi ei wneyd droion o'r blaen, teithiodd o gwr bwygilydd i'r wlad, cefnog- wyd ef yn galonog gan Dr. GORTEUS, Esgob Ulundain, a bu ei fawr allu a'i zel danbaid yn foddion i ddwyn i mewn gyfnod newydd. Dwysbigwyd calonau yma ac acw, gwelwyd Eglwys arol Eglwys yn ymysgwyd o'i syrthni, a Phlwyf ar ol Plwyf yn dwyn arwyddion o fywyd newydd. Ymledodd yr Adfywiad, a meddianwyd eraill o offeiriaid yr Eglwys gan ysbryd WESLEY fel, pan syrthiodd ef i'r pechod o Sism, trwy gysegru Dr. COKE yn Esgob, yr y o 0 oedd eraill wrth law i gario ymlaen y gwaith. Yn y cyfwng hwn- y cyfodwyd CECIL, SIMEON, a PENN, o dan weinidogaeth nerthol pa rai y daeth y wreichionen fach yn ffiam oddaethol. Cynhyrfwyd y wlad drwydcli gan yr "Adfywiad Efengylaidd," felr y gelwir, a pharhaodd ei effeithiau grasusol am dros ddeugain mlynedd. Ond, wedi dihuno yr Eglwys, a dwyn dynion i deimlo angen am grefydd fywiol, dyma ail adfywiad yn ei meddianu, gyda yr amcan o gyfeirio sylw at y rnoddion trwy ba rai yn unig y gellir cadw crefydd yn fyw. Dechreuodd hwn yn Rhydychen yn 1833, ac y mae ei effeithiau da ion us nid yn unig yn parhau hyd heddyw, ond hefyd yn parhau i ymledu ae i ddyfnhau ysbrydolrwydd yr Eglwys ac eneidiau unigolion. Nid ydym yn hdni nad oes yn yr Eglwys rai pethau sydd yn galw am ad-drefniad nid ydynt er hyny ond brychau dibwys. A maentumiwn fod y ffeithiau uchod- canys ffeithiau hanesyddol ydynt-yn profi fod yr 0 Eglwys Apostolig yn y wlad hon mewn undeb didor a'r Wir Winwydden, ac felly fod bywyd ynddi. A dyma ddirgolwch adfywiad crefyddol. O'r ochr arall, cangen doredig ydyw Sectyddiaeth; ac er yr holl ofal gymerir o honi, y mae yn rhaid iddi wywo, am nad oes iddi wreiddyn.

Costiodd ei etholiad dros Edinburgh (Gor- llewinbarth), £632 13s. 10c. i Mr. Buchanan, a bu raid i'r ymgeisydd aflwyddianus, Mr. Raleigh, dalu 2623 13s. 80.

YR EGLWYS AC YMNEILLDU- AETH YN NGHYMRU. YSBRYDOLRWYDD YR EGLWYS. [GAN BREGETHWR YMNEILLBUOL.] LLITH V. Credaf y gellir symio i fyny mewn un frawcWeg y cwbl a ddywedwyd eisioes, a cbarwn pe gelli^ argraffu y frawddeg hono mor ddwfn yn ngha,lon- 0 11 15 au pregethwyr a chIerigwyr Cfjiiru fel gan suddo i'w heneidiau y deuai yn egwyddor lywodraethol eu bywydau-BYDDWCH SANCTAIDD. Yn ei araitb odidog yn Llanbedr ychydig fisoedd r)D ol, prof- odd Arglwydd Selborne nid yn unig ei fod.fel cyfreithiwr yn medru trin pwnc yr Eglwys :yI1 feistrolgar, ond hefyd ei fod yn gallu gwerthfawr- ogi gwir Iwyddiant Eglwysig a'r modd anffaelad- ig i'w gyraedd. Nis gallaf wneyd dim gwell nag adgofio i chwi ei eiriau:—" Be spiritual, BE SPIRITUAL." Dyma'r maen fydd yn gwymp neu yn godiad i'r Eglwys yn Nghymru. Yn ofer yr ymosodir arnoch gan anffyddwyr a dynion an. .Y nuwiol os gellwch, trwy saaeteiddrwydd a phur- deb eich, cymeriad, ladd y rhagfarn sydd yn myn- wesaa miloedd o ddadgysylltwyr egwyddorol. C, Oblegid gallaf sicrhau fod teimlad llod gryf ar led z, mai nid cariad at wir grefydd sydd yn cymell Eg- Iwyswyr i waith yn gymaint a'r gobaith o enili gy parch ac elw bydol. Y mae y teimlad bwu-nis gallaf ei alw yn ddim amgen na theimlatl-wedi cymeryd meddiant o natur lliaws o Ywncilldti- wyr, ac fel wedi disgyn yn etifeddiaeth o dad i fab oddiar ddyddiau cychwyniad Angbydffnrfiaeth. Y mae wedi bod yn gwyn pui gyffredir. Gr's dau can' mlynedcl, aa erbyn heddyw bron wedi cymer- yd ei le ymhlith y gwirioneddau anwadadwy. Yr wyf wedi fy synu lawer gwaith,, pan yn siarad Ii. ehyfeillion, wrth waled pa mor ddwtn y lJlae p: argyhoeddiad a fydolrwydd yr Eglwys wedi gwreiddio yn eu meddyliau. Ychydig flynydd- oedd yn ol ymddangosodd ffugchwedl or enw Bhys Lewis," yn darlunio y eefyllfa- greiyddol yn Ngogledd Cymru, ac ymhlith- cyni- eriadau eraill y mae un Wil Bryan. Nid am foment y tybkaf fod Wil yn gynrychiolydei teilwng o YmneiUduwyr Cymru, ond pan yti dat- gan ei syniadau ar y gwahaniaeth rhwng Eglwys a'r capel diau ei fod yn rhsi uuynegiad pur gywir o'r hyn a goleddir gan filoodd o bonynt ar y cwestzwn bwn. Symia Wil Bryan y gwa- haniaeth i fyny mewn un frawddeg lhyvvbeth tebyg i hyn "Y mae yn fwy esmwyth, yn fwy- respectable yn yr Eglwys, ond y mae yn saff yn y capel." Fel hyn y mae miloedd o Gymry yn teimlo tuag at yr Eglwys—edrysbir ami fel Ile, braf i fyw ond nid i farw. Ni ryfeddaf chwerddir am hyn, ac ar un olwgly mae yn syniad chwerthingar. Gresyn fod pobl yn byw yn y fath anwybodaetb as yn cael en meddiacu gan y lath ragfarn Eto erys y ffaith, ac y mae dyjedswydd yn gorphwys ar yr Eglwys yn agwynob y fÜâtht Y neb sydd ganddo glustiau i wrandaw, gwsas- dawed." Peth digon cyffredin ydyw clywed y garl dyn fyw fel y myno yn yr EgI wys-nad oes eisiau bod yn rhy. sobr, yn onest, yn eirwir, ac felly yn y blaen—fod gvven yr offeiriaid yn ddi v. ahanraeth i bawb a fynycha yr .Eglwys.. Cynwysa crefydd mewn d'od i'r Eglwys—ni-d pwyaig bod yn gyf- ranog o ysbryd yr efengyi. Mewn gair, cariant allan i'r eithat yr egwyddor mai ifnvf ydyw crefydd, a bod cydymfifurfiad a dull Eglwys Loegr yn haeddu bywyd tragywyddol. Fel hyn y mae llawer yn siarad am y? Eglwys, gan dybied nad ydych yn gosod pris ond ar bresenoldeb yn yr Eglwys ac ystumiau corfforol. Ychydig fiaoedd yn ol ymddangosodd llythyr Y11, un o'r newydd- iaduron enwadol (Y Tyst) o dan y penawd "Paham yr wyf yn Eglwyawr ? Llythyr gwawdlyd ydoedd, llythyr annghrefytldol yn ceisio cyfrif am y ffaith fod ei yrgrifenydd yn Eglwyawr oblegid y rhyddid a gai i gyflawni pob pechod. Dyma syniadau llawer iawn o Anghyd £ Furf«»yr Cymru. Dywedaf heb betruso, fy mod yn cashau y fath sothach gyda'r dirmyg mwyaf. Gwir JVI, y mae offeiriaid difraw ac annghrefyddol fel y mae hefyd gyffelyb bregethwyr. Pe bawn yn rhol fy syniadau fy hun, byddai yn rhaid i mi gyfaddef fod yr Eglwys a'r capel ymhell o fod yn cyflwyno esiampl deilwng i'r byd. Mewn gwirionedd, y mae yr Eglwys, y capel, a'r byd bron myn•d yn unffurf mewn difaterwch am bethau ysbrydol- Sonia rhywun am yru "carriage and four" rhwog yr adranau mwyaf tyn yn nghyfreithiau Prydaio Fawr-nid annhebyg ydyw moesoideb y gwahanol gymdeithasau crefyddol yn y dyddiau hyn. Ond yn bresenol a'r Eglwys y mae a fyawyf» aC