Y Llan

Y MAES CENHADOL. ,¡It, YNYSOEDD FIJI. Gorwedd yr ynysoedd hyn yn y Mor Tawel, o fewn i'r trofanau (tropics) o du'r dehau i linell y cyhydedd (Equator), ac o ba rai y mae oddeutu clau cant mewn nifer, ond dim ychwaneg na deg a thriugain yn cael eu preswylio. Byddai yn ormod gorchest o fewn terfynau y papyr yma i mi ddesgrifio harddwch a ffrwythlondeb yr ynysoedd hyn. Digon dywedyd eu bod mewn lluaws o ystyriaethau-o herwydd achos- ion naturiol-gyd a'u glanau cwrel, eu llwyni palm- wydd, lagoons, rhaiadrau yn rhuthro i lawr dros giogwyni serth, a mynyddau uchel, gorchuddiedig hyd eu crib & ffrwythydd rhagorol, yn ffurfio un o'r paradwysau mwyaf swynol ar y ddaear. Ychydig flynyddau yn ol edrychid ar yr ynysoedd hyn--gan forwyr llongddrylliedig, beth bynag-fel yn ddychryn i'r Tawelfor. Yr oedd paganiaeth, gyd a'i holl ffieidd-dra cysylltiol, rhyfel parhaus rhwng y llwyth- au, tywalltiad gwaed, a chanibaliaeth yn ei weddnod hacraf, yn ffynu yno heb na llestr na rheolaeth. Ond bydd yn dda genych glywed fod hyn oil wedi ei gyfnewid. Ryw haner can' mlynedd yn ol aeth cenhadau allan i'r ynysoedd hyn, ac yn nghanol y peryglon a'r digalondid mwyaf gwnaethant eu goreu i ddwyn yr anwariaid creulawn dan ddylanwad yr Efengyl. Yr oedd yr hyn y gorfu i'r cenhadon hyn ei ddioddef yn fwy nag a allaf fi ei osod allan. Nid oeddynt yn perthyn i'n corlan ni, eto gellir dywedyd er eu clod eu bod yn wyr a crsodasant eu bywydau mewn enbydrwydd er mwyn Crist a'i efengyl. Trwy eu llafur hwy ac achosion eraill, mae canibaliaeth a phaganiaeth wedi diflanu, y bobl, mewn enw o leiaf, yn Gristionogion, a bendithion gwareiddiad yn ym- daenu dros yr ynysoedd. Rhaid i mi bellach ddywedyd ychydig wrthych ynghylch gwaith yr Eglwys yno. Mae lluaws mawr o'n cydwladwyr a'n cyd-Eglwyswyr ar wasgar drwy'r ynysoedd. Gallwch yn hawdd ddimad y dylanwad mawr, naill ai er da neu er drwg, a fedd y dyn gwyn ymhob man ar y cenhedloedd duon. Nid yw Fiji yn un eithriad yn hyn o beth. Gan hyny teimla yr Eglwys mai ei dyledswydd, yn y lie cyntaf, er mwyn ei phlant ei hunan, ac yn yr ail le, er mwyn y brodorion truain ar ba rai y mae gan eu hesiampl y fath ddylanwad, ydyw dilyn ar ol ei haelodau a'i gweinyddiadau a'i hordinhadau, fel o dipyn i beth y bo'r canlyniadau yn fendith fawr i'r oil. Yn hyn o beth, fel mewn pethau eraill, mae'r Gymdeithas er Lledaenu yr Efengyl yn ymddangos fel pe'n dilyn yn llythyrenol esiampl ein Harglwydd, yn ceisio yn gyntaf ddefaid cyfrgolledig Ty Israel (ysbrydol), o herwydd y byddant, gwedi unwaith y dygir hwy yn ol, yn fendith i eraill. Rhydd y gymdeithas gynorthwy mawr i'r Eglwys gyflawni ei gwaith yn Fiji. Ond mae gan yr Eglwys ychwaneg na hyn i geisio ei gyflawni yn Fiji; mae hi i fyned yn uniongyrchol. at y pagan- iaid. Cludir nifer mawr o'r brodorion o ynysoedd pellenig, a lluaws o honynt o Esgobaeth Genhadol Melanesia, i weithio yn y planhigfeydd yn yr ynys- oedd hyn, ac fel gwasanaethyddion yn nheuluoedd ein cydwladwyr yn y trefydd. Tra y parhao hyn, dyledswydd amlwg yr Eglwys ydyw gwneuthur a all ar eu rhan. A chyn bo hir gellir disgwyl i nifer mawr o Coolies o'r India gyraedd y Drefedigaeth. Rhydd hyn gyfleusdra rhagorol i'r Eglwys gyflawni —hwyrach yn fwy effeithiol nag mewn gwledydd eraill—gwaith ag a fydd ond odid cyn pen hir yn fendith i'r India, oblegid nis gall fod yn Fiji yr un graddau o ragfarn a dylanwad caste ag sydd yn ein cyfarfod yn India. Ond er mwyn hyn oil rhaid i ni gael y moddion-ychwaneg o glerigwyr, adeiladau Eglwysig, arian, a llyfrau at yr addoliad cyhoedd. Mae ein Heglwys, yr hon a blanwyd yn Fiji dair blynedd ar ddeg yn ol, bellach wedi ymwreiddio yn ddwfn yno. Ond tuag at iddi gynyddu fwy-fwy, a chyflawni ei holl waith yn effeithiol, a llafurio er clod i Dduw ac ymledaeniad teyrnas Crist, ac ar fod i Fiji yn ysbrydol, fel ag y mae yn naturiol, fod yn "Arddyr Arglwydd,"yrydym yn ddifrifol apelio atoch chwi a ddarllenwch y papyr hwn am eich gweddiau, eich cydymdeimlad, a'ch cydweithrediad calonog.— William Lloyd, Capelivr yn Fiji, yn mhapyr chwar- terol yr S.P.G.

RHIDYLL EINION. Goddefer i Einion ychydig eiriau o ragymadrodd wrth gyflwyno ei ridyll am y waith gyntaf i sylw caredig darllenwyr y LLAN. Teimla Einion fawr zel dros y LLAN. Creda fod dyfodol yr Eglwys yn rhanau unieithog Cymru, calon gynes y genedl, yn dibynu i raddau helaeth ar lwyddiant y Wasg Eg- lwysig Gymreig. Hydera fod dyfodol disglaer o flaen y LLAN, y Gyfaill, a'r Haul pan ddaw allan o'r newydd ddechreu y flwyddyn. Bydd yn warth oesol i Eglwyswyr Cymreig os na chefnogant, un ac oil, hyd eithaf eu gallu yr ymdrechioif a wneir i wella ac eangu dylanwad cylchgronau Cymreig yr Eglwys. Hyn yna am broifad Einion. Gair neu ddau eto am amcan a chynllun ei ridyll. Bwriedir bwrw i'r rhidyll o dro i dro bigion o'r Wasg Gymreig a Seisnig a fernir o ddyddordeb i ddarllenwyr y LLAN, ynghyd ag awgrymiadau a, thuedd ynddynt i gadarnhau a diwygio trefniadau yr Eglwys. Ni fwriedir chwil- iota am feiau ond barnu yn deg a diragfarn hyd y gellir, a dal y rhidyll yn wastad, a rhidyllio yn ddiofn sfdidderbynwyneb. Ni ymosodir ar bersonau nac enwadau, ond hyd y byddo egwyddor yntalw, a phan y byddo angen ymosod, gwneir ymclrch i beidio tori deddf cariad-perffaith gyfraith rhyddid. Gwell gan Einion ganmawl na chondemnio, a chroesawa y da o ba gyfeiriad bynag y delo. Ni ddygir gwleid- yddiaeth i'r rhidyll ond yn gynil. Ceir deall rhyw dro eto syniadau gwleidyddol Einion. Ar hyn o bryd nid yw am amlygu mwy na'i fod yn wladgarwr gwresog ac yn Eglwyswr penderfynol, ac y dymunai fod yn ddiragfarn. Dyna, hwyrach, ddigon neu ormod am brofiad a chyffes ffydd Einion. Bellach, eilia Einion o'r neilldu, a daw y rhagenw angen- rheidiol ond anhylaw y "fi" fawr, fel y mae gwaetha'r modd, i'r golwg. COFFADWRIAETH WILLIAM WILLIAMS, PANTYCELYN. Llawenycha pob Cymro fod cynygiad ar droed er anrhydeddu enw per ganiedydd Cymru, yr Emynydd melus o Bantycelyn. Y mae trysorau lawer ar gael yn ein llenyddiaeth Gymreig, ond yn fy marn i, nid oes genym ddim mwy swynol na'r hen Fabinogion mewn rhyddiaeth a gweithiau William Williams mewn barddoniaeth. Os prif ragoriaeth celfyddyd lenyddol yw naturioldeb claw y rhai hyn yn bur agos at berffeithrwydd, a daliant eu :cydmaru a. cheinion llenyddiaeth unrhyw genedl. Deuwn allan fel gwladgarwyr i anrhydeddu gwr yr erys ei enw byth yn glod i'n gwlad. Deuwn allan fel Eglwyswyr, canys yr oedd y bardd o Bantycelyn, fel y tadau Methodistaidd eraill, yn Eglwyswr fiyddlawn. Perthyn yr anrhydedd o. gychwyn y symudiad er parchu ei gofiadwriaeth i ddau Fethoiist. Na eiddigedder am hyny, ond gofaler i'r symudiad fod yn genedlaethol, ac nid yn Fethodistaidd. Gwelais yn y Faner lythyr yn cynyg cael Capel Methodist- aidd Saesneg fel cofgolofn iddo. Nis gallwn gredu yrenilla cynygiad morfanaddas ffafr. Chwithig o beth fyddai anrhydeddu enw un o'n prif lenorion Cymreig yn Saesneg. Nid teg ychwaith fyddai codi capel coffadwriaethol. Nid Methodist fel Methodistiaid yr oes hon oedd Williams, Pantycelyn, ond Eglwyswr a elwid yn Fethodistaidd. Tybiaf mai y goffadwr- iaeth oreu fyddai cael cofgolofn deilwng ar ei fedd, ac argraffiad rhad o'i Emynau a'i Farwnadau, er eu dwyn o fewn cyraedd pob darllenydd. Beth ddywed ein darllenwyr ? Y GENINEN. Y mae y Geninen yn tyfu yn iach a gwerdd. Llawen genyf ei gweled yn parhau yn wir genedl- aethol, Gwelais yn y Western Mail fod Lladmerydd yn y Tyst a'r Dycld, yn beio ar ei golygydd galluog a gweithgar, Eifionydd, am agor ei thudalenau i ys- grifau ar neillduolion y gwahanol enwadau, o herwydd eu bod yn magu teimla dau drwg. Nis gallaf gydsynio a Lladmerydd. Os oes cecru yn codi, nid ar y Geninen y mae y bai, ond ar y cecrwyr, Darllenais yr ysgrifau, ac er eu bod yn amrywio llawer mewn gallu, gwn mai dymuniad penodol y golygydd oedd iddynt oil fod yn foneddigaidd. Beirn- iadwyd llawer arnynt yn y newyddiaduron. Cafodd y Parch. W. Nicholson gryn gerydd yn y Genedl, er engraifft, gan y Parch. J. Evans (Eglwysbach), ac ymddengys oddiwrth y Cenad Hecld, na chymerodd y cerydd yn garedig. Ond ofer beio y Geninen am hyn. Rhaid i Mr. Nicholson, fel pawb eraill, oddef ei feirniadu. Y mae angen mawr ar hyn o bryd goleuo y wlad am egwyddorion y gwahanol enwadau. Dywedodd y Parch. T. C. Edwards, Aberystwyth. o gadair Cymdeithasfa y Methodistiaid yn Aberayron, mai ei reswm ef dros lynu wrth ei enwad, oedd iddo gael ei fagu ynddo. Os dyna reswm gwr o'i allu a'i ddysg ef, amlwg, fel y dywed y Goleuad yr wythnos hon, fod gwaedoliaeth ac arfer yn penderfynu dal- iadiu crefyddol rhan fawr o Ymneillduwyr Cymru heddyw. Gwyntyllier egwyddorion yr enwadau, a chredaf y gwel amryw nad oes sail gadarn i barhad enwadol yr un o'r enwadau, ac mai yr unig adeilad a ddeil brawf a chwyldroad meddyliol sydd wrth y drws yn Nghymru trwy dclyfodiad prysur llenydd- iaeth Seisnig i'n plith, ydyw hen Eglwys Gatholig y tadau. Y mae ysbryd yr oes yn anadlu anadl ymhob cyfarfod. Ni cheir undeb ond ar sylfaen eang hanesiol yr olyniaeth apostolaidd. Yr ydym yn falch fod cymaint o ddarllen ar erthyglau y Geninen ar yr Eglwys a'r enwadau. Gresyn genym gofio na cheir air eto ynddi gan y Decn Edwards, erthygl yr hwn ynddi ar Paham yr wyf yn Eglwyswr ?" oedd un o'r erthyglau goreu a welais erioed yn Gymraeg. Ymddengys y flwyddyn nesaf erthyglau ar Ffurf- lywodraeth yr Eglwys a'r amrywiol snwadau." Yr ysgrifenwyr fyddant y Parchn. Glanmor dros yr Eglwys; D. Edwards, Casnewydd, dros y Methodist- iaid, Charles Davies, Lerpwl, dros y Bedyddwyr, J. Hughes (Glanystwyth), dros y Wesleyaid; ac L. Probert, Porthmadog, dros yr Annibynwy.r Ym- ddengys hefyd adolygiadau ar yr ysgrifau a ym- ddangosasant eleni ar neillduolion yr Eglwys a'r enwadau. Ysgrifenir yr adolygiadau gan Eglwyswr a gweinidogion Ymneillduol. Ceir enwau yr adol- ygwyr eto. Y GENEDL GYMREIG A'R EGLWYS. Dymunaf cyn cadw fy rhidyll yr wythnos hon gyfeirio at y pwnc hwn. Ceryddwyd yn llym yn y LLAN yr wythnos o'r blaen a chynt at don erthygl a llythyr a gyhoeddwyd yn y Genedl ychydig yn ol. Ymddangosodd hefyd lythyr yn ngholofnau y Genedl i'r un perwyl. Da genyf weled yn adolygiad y Genedl ar Seren Gomer yr wythnos o'r blaen fod y golygydd yn awyddus am gadw ei cholofnau o hyn allan yn lAn oddiwrth bob chwerwder ac anfoneddig- eiddrwydd, ac yn dysgu eraill felly. Nis gallaf gytuno a'i golygydd, y Parch. A. J. Parry, mewn llawer o bynciau hanfodol, ond er hyny y mae genyf barch calon iddo am yr amlygiad cyhoeddus hwn o'i awydd i draethu ei farn a dadleu ei ochr mewn dull teg. Arwydd gobeithiol arall, a ddylid ei nodi, o ddymuniad golygydd y Genedl i beidio dolurio Eg- lwyswyr rhagllaw yw yr erthygl ffafriol ar y di- weddar Barch. E. 0. Hughes, M.A., Periglor Llanddeiniolen. Nid gwaith hawdd yw golygu newyddiadur, a chredaf mai amryfusedd, y mae yn wir ddrwg gan y golygydd o'i herwydd, fu yr hyn yr achwynid arno. Tebyg fod llawer o ddadleu brwd o'n blaen yn Nghymru ar Ddadgysylltiad ac amryw bethau eraill. Yr wyf yn barod i ddadleu dros egwyddor, ac nid gwerth dadleu yn gynil megis ymladd mewn menyg, ond dylai pob ochr wneyd eu goreu i dynu ymaith golyn dadleuon, sef ysbryd chwerw, cas, anghrefyddol, rhag i'n gwlad, rhwng ein dwylaw, ddiflasu ar gecraeth crefyddwyr, a rhuthro i anffyddiaeth. Aeth y rhidyll yn lied lawn y tro hwn. Ceir rhidylliad byrach y tro nesaf. EINTON.

DREFACH,LLANGELER. Er's amser yn ol torodd strike allan yn y lie hwn gan y gwehyddion er llwyr atal menywod i weithio yn y Factories gwlanen, a llwyddasant i atal nifer fawr o honynt, ond er hyny y mae drwgdeimlad yn bodoli rhyngddynt a'u gilydd. Nos Sadwrn diweddaf, cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus gan yr undeb yn y Long Room, Red Lion. Cadeiriwyd yn ddeheuig gan Mr. Richard Jones, Panteg. Pasiwyd y rheolau canlynol:—1, Nad oes yr un o'r undeb i weithio gyda menyw. 2, Nad oes yr un apprentice i gael dysgu ond yn ol cyfartaledd o un am bob tri gweithiwr. 3, Nad oes yr un o honynt i fyned i weithio i'r Black Shop. 4, Fod pob un allan o'r undeb i dalu 10s. o ddirwy os bydd wedi bod yn gweithio mewn black shop, a pbob un o fewn pum milltir i dalu i21 5s. 0 entrance fee i'r gymdeithas. Gobeithio y gwelir heddwch yn y lie hwn yn fuan.-Bargoe(lian.

Yn mrawdlys Manceinion, ddydd Mawrtli, pasiwyd dedfryd marwolaeth ar ddyn ieuanc, 25 oed, o'r enw Kay Kayworth, am lofruddio un Richard Dngdall. yn Bolton, ar y 3ydd cynfisol. Parhaodd y prawf am ddeng awr. Ycbydig ddyddiau yn ol penderynodc1 Cyngor Prif-ysgoi Deheudir Cymru ychwanegu nifer a gwerth yr ysgoliaethau, ac felly yn y dyfodol bydd i £1,320 gael ou rhoddi ymaith yn y dull hwn ynglyn a'r coleg. Nid yw y swm uchod yn cyn. wyay 76 o lenfuddiauau 0 MO y flwyddyn.