Y Llan

Dydd Iau cyn y diweddaf, bu Mr. Gladstone a chwmni lluosog yn esgyn mynydd uchel yn Ys- gotland, yr hwn sydd oddeutu mil o droedfeddi yn uwch na'r Wyddfa. Er yr holl lafur dywedir nad arddangosodd yr henafgwr urddasol unrhyw ar- wyddion o flinder. Dydd Sadwrn drachefn, dringodd lawer ar lechweddau y mynyddoedd, a dywedir y teimla ei nerth wedi adnewyddu cryn lawer er's pan y mae yn aros yn y parth hwnw o Ysgotland. Nos Sadwrn, rhoddodd Arglwydd Fife ddawnsfa wrth oleu fflamdyrcli. Yr oedd Mr. a Mrs. Gladstone yn bresenol bron yr holl amser, ac arddangosai y Prif Weinidog gryn ddyddordeb yn nawnsfeydd yr U cheldirwyr. Dydd Llun, gadawodd am Haddo House, pres- wylfod Arglwydd ac Arglwyddes Aberdeen, lie yr arosodd hyd ddydd Mercher, ac yn ystod yr amser yna ymwelodd A Chastell Brechin, preswylfod Ar- glwydd ac Arglwyddes Dalhousie. Mae ystadegwyr gwahanol wledydd yn cyhoeddi yn flynyddol yr amcangyfrif cywiraf a allant gael am wir nifer yr hil ddynol ar y ddaear ac er mor ddyrys ydyw y pwnc, nid ydyw yr ystadegwyr yn gwahaniaethu cymaint ag ellid yn naturiol ddis- gwyl. Mae yn anhawdd cael cyfrif perffaith gywir o nifer. pobl gwlad wareiddiedig; ac mewn trefn i sicrhau hyny mor agos i berffeithrwydd ag y mae yn ddichonadwy, gorchymynodd Llywodraeth Lloegr fod y cyfrifiad i gael ei wneyd ar yr un oriau drwy y deyrnas ymhob man. Dyna y ffordd debycaf i sicrhau cywirdeb, o herwydd fod cynifer o bobl yn teithio, ac yn symud o'r naill fan i'r llall ar y rheilffyrdd, ac mewn agerlongau, &c. Profir drwy wahanol gyfrifiadau fod nifer pobl gwledydcl gwareiddiedig yn ddealladwy i raddau o gywirdeb y blynyddoedd hyn. Bodola lawer o ansicrwydd am nifer trigolion China, er fod aw- durdodau yr ymerodraeth yn gosod y nifer o 400,000,000 i 500,000,000 yn yr holl Idiriogaethau dan awdurdod yr ymerodraeth ond y mae aw- durdodau eu crefydd, sef Buddhnsttiaeth, yn rhoddi nifer y boblogaeth yn 371,000,000 ac y mae fystadegwyr Ffrainc, ar ol deng mlynedd o archwiliad i'r pwnc, yn credu nad ydyw y rhifnod uchod yn mhell o fod yn gywir.

EISTEDDFOD GENEDLAETHOL LERPWL. [ODDIWRTH EIN GOHEBYDD NEILLDUOL.J DYDD IAU. Cynhaliwyd ail gyfarfod yr Orsedd boreu ddydd Iau mewn cae gerllaw Eglwys St. Augustine, pryd y cafwyd cynulliad mawreddog o feirdd, &c. Cyhoeddwyd yn swyddogol fod yr Eisteddfod nesaf i'w chynal yn Aberdar. Yr un adeg cyn- haliodd Cymdeithas y Cymrodorion gyfarfod yn Neuadd y Dref, dan Jywyddiaeth Dr. Isambard Owen. Nid oedd y cyulliad gystal a'r dyddiau blaenorol. Darllenwyd papyr gan y Proffeswr Powell, Caerdydd, ar Gymraeg mewn ysgolion elfenol," a chafwyd ymdriniaeth helaeth arno. YR EISTEDDFOD. Erbyn adeg dechreu y cyfarfod yr oedd yr ad- eilad yn llawn, gan fod dyddordeb mawr yn oael ei arddangos, fel arfer, ynglyn a chadeirio y bardd buddugol. Y barnwig anrhydeddus a plioblog- aidd, Syr Watkin Williams Wynn, A.S., ydoedd y llywydd penodedig, ond cafodd y miloedd eu siomi gan na chaniatai ei iechyd iddo fod yn bresenol. Pan ddeallodd y swyddogion hyn pell- ebrwyd yn ddioed at Mr. Osborne Morgan, A.S., yr hwn yn garedig a gydsyniodd a, chais y pwyll- gor i lywyddu, a thraddododd anerchiad meistrol- gar, yr hyn roddodd foddlonrwydd mawr i'r gwyddfodolion. Wedi cael anerchiidau barddonol gan Glanffrwd, Druisyn, Rhyddfryn, Alltud Eifion, &c., cymer- odd Kilsby a Glanffrwd afael yn yr awenau, ac aed ymlaen a'r rhaglen fel y canlyn :— Am chwareu unawd ar y delyn, dyfarnwyd Miss Taylor, Waterloo, yn deilwng o'r wobr, pedair gini rhoddwyd gwobr ychwanegol i'r ail oreu, Mr. Charles Pierce, Dyffryn Rhondda. Can yr Eisteddfod, Mr. Dyfed Lewis. Y buddugol am gerfio ydoedd Mr. Gustan Ranger, Lerpwl. Am y traethawd Gwaddoliadau Elusenol Gogledd Cymru," dyfarnwyd y wobr o X20 i Mr. William Hughes Llundain. Eos Herbert, bachgen 8 mlwydd oed, o Ddyffryn Rhondda, ydoedd y buddugol ar ganu penillion. Am chwareu unawd ar y crwth, dyfarnwyd Mr. W. Stevenson, Wrexham, yn oreu. CAn, Oh hear the wild winds blow," Mr. Dew. Mr. Fullwell, Croesoswallt, enillodd y wobr o £ 20 am y traethawd "Richard Roberts, Man- chester." Daethpwyd yn awr at yr hyn yr oedd y lluaws yn disgwyl yn aiddgar am dano, sef CADEIRIO Y BARDD. Testyn y gadair ydoedd pryddest goffadwriaeth- ol ar ol y diweddar Gwilym Hiraethog, am yr hyn y cynygid Cadair dderw, gwerth X15, a "0. Beirniaid, Gwalchmai, Tafolog, ac Isaled. Ym- geisiodd 13, ac yr oedd pob un yn dda iawn, ac amryw o honynt yn rhagori, gymaint felly fel y cafodd y beirniaid anhawsder i benderfynu pa un ai Murmur Aled neu Wylrufus a enillai y llawryf. Sibrydid yn ystod y dydd mai Dewi Wyn o Esyllt, Pontypridd, ydoedd y buddugol, ond cafodd yr holl sybrydion eu chwalu ymaith pan hysbyswyd mai Murmur Aled'' ydoedd y goreu, a phan gyfododd i fyny ar gais yr arwein- ydd, gwelwyd mai y Parch Evan Rees (Dyfed), Caerdydd, yr hwn nad yw eto yn 30 mlwydd oed, ydoedd y goreu, a chadeiriwyd ef ynghanol rhwysg a mawredd. Yr oedd y brwdfrydedd yn annisgrifiadwy, a miloedd o'r gynulleidfa yn aros ar eu traed. Hon yw y burned cadair i Dyfed enill, gan iddo enill y rhai canlynol yn flaenorol Merthyr Tydfil, Coed Duon, Treorci, ac Efrog Newydd. Traddododd amryw o'r beirdd anerch- iadau llongyfarchiadol iddo, ac aeth ugeiniau atiO i ysgwyd llaw. Can gan Madame Edith Wynne. Yn groes i'r arferiad cyffredin, can Seisnig a gafwyd ganddi. Rhiwallon ydoedd y buddugol ar y gan ddes- grifiadol, "Y Gloch." Enillwyd y wobr o ztlo am y Cynllun goreu o dai i lafurwyr gan Cyldeb. Am yr unawd Contralto, rhoddwyd y:wobr o £ 5 i Miss Stainer. Parti Mr. D. Williams, Liverpool, ydoedd y buddugol ar y pedwarawd i leisiau gwry waidd. Rhoddwyd y wobr o £ 15 am y gadair dderw gerfiedig oreu i Mr. Roberts, Llangollen. Am gyfieithu emynau Lladinaidd, enillwyd y wobr o X15 (rlioddiy Parch. G. A. Jones, Caer- dydd), gan y Parch. W. Morgan. I Mr. Morgan, Llundain, y dyfarnwyd y wobr o X50 a thlws aur am ddarlun o ryw wrthddrych hanesyddol Cymreig. Am y casgliad goreu o ddiarhebion Cymreig dyfarnwyd y wobr i Mr. Evans, Llanybyther. Am ddadganu yr unawd tenor, enillwyd y wobr o 4 gini gan Mr. Wilson, West Hartlepool. Nid oedd neb yn deilwng o'r ddau gini a gyn- ygid am gyfansoddi englynion. Enillodd Miss Stephenson, Wrecsam, am chwareu ar y crwth. Mr. Denman, Lerpwl, ydoeddjy buddugol am wneyd panels. Doethpwyd yn awr at y gystadleuaeth gorawl, The Lord be a lamp," "Deisyfiad am y wawr," Yr Ystorm." Cyfyngid y gystadleuaeth i gorau yn rhifo o 60 i 75, a'r wobr ydoedd 80 gini a thlws arian. Ymgeisiai y corau canlynol:— Dowlais, Caergybi, Llanfyllin, Llangollen, Rhos- llanerchrugog, Tanygrisiau, a Dyffryn Clwyd, ac i'r olaf, dan arweiniad Mr. F. C. Watkins, Llan- elwy, y dyfarnwyd y wobr yn nghanol cymerad- wyaeth uchel. Yna dygwyd y cyfarfod i derfyniad. Y CYNGERDD. Yn y cyngherdd a gynhaliwyd nos Iau, per- fformiwyd cantawd newydd Dr. Parry, 11 Nebuoh- adnezzar," gan y cor. Cymerwyd rhan yn yr unawdau gan Miss Mary Davies, Mr. Ben Davies, Mr. Dyfed Lewis, a Mr. James Sauvage. DYDD GWENER. Dechreuwyd gweithrediadau ddydd Gwener drwy gynhaliad cyfarfod gan Gymdeithas y Cymmrodorion yn Neuadd y dref. Darllenwyd papyr gan Mr. W. C. Davies a'r Ddiwygiad yr Eisteddfod." Nid oedd y cynulliad ond bychan. Cafwyd ymdrafodaeth ar gynwysiad y papyr yn ddilynol. Pan ddaeth yr adeg i ddechreu yr Eisteddfod, nid oedd y cynulliad yn y babel 1 ond bychan mewn cymhariaeth i'r dyddiau blaenorol. Unawd ar y trombone; goreu, Mr. W. H. Britton, Salford. Nid oedd neb yn deilwng o'r wobr am wneyd telyn deir-rhes. Rhiangerdd, Merch yr Amaethwr goreu un dan y ffugenw, Fy Ngwlad." Am dadganu ton ar yr olwggyntaf, dyfarnwyd y wobr i barti o Acrefair, Rhiwabon. Am y traethawd, Bywyd a llafur y diweddar Syr Hugh Owen," enillwyd gan Mr. W. G. Davies, Surrey. Am yr unawd tenor, gwobrwywyd Mr. E. Gould, West Kensington. Am j chwareu ar y berdoneg, cyfyngedig i rai dan 14 mlwydd oed, dyfarnwyd y wobr i Miss Ada Ellis, Birkenhead. Rhoddodd Miss Mary Davies wobrau ychwanegol i eneth o Birkenhead ac i fachgen o Ddyffryn Rhondda. Traethawd, Athroniaeth Hegel; goreu y Parch. D. Adams. Canu penillion goreu, Eledyn Mon, 60 mlwydd oed. Nid oedd neb yn deilwng o'r £ 50 agynygid gan Ardalydd Bute am gyfieithu i'r Gymraeg Alcestis." Traethawd, Y moddion goreu i feithrin chwaeth yn y Cymry at Gelf a Gwyddor rhan- wyd y wobr rhwng Mr. R. Williams, Caernarfon, a J. G. Fowler, Abertawe. Dadganu, 0 ruddier than the cherry; goreu, W. W. Ellis, Llanberis. Am y bryddest, Yr Aipht," dytarnwyd y wobr o S:20 i Edward Foulkes, Llanberis. Am chwareu ar y berdoneg, y buddugol ydoedd Mr. J. Haydn Parry, Abertawe, a rhoddwyd iddo £20. Traethawd, "Enwogion Lerpwl;" goreu, Mr. G. Jones (Glan Menai), Caernarfon. Yn y gystadleuaeth gorawl (cyfyngedig i wryw- od), enillwyd gan gor Llanberis. Y CYNGHERDD. Daeth nifer dda ynghyd i'r cyngherdd yn yr hwyr, pryd y llywyddwyd gan y Cynhorwr John Davies. Perfformiwyd" Israel in Egypt" (Handel), gan y cor dan arweiniad Signor Ran- degger. Cymerwyd yr unawdau gan Madame Edith Wynne, Miss Eleanor Rees, Mr. Hirwen Jones, a Mr. Lucas Williams. DYDD SADWRN. Cafwyd cystadleuaeth rhwng 25 o seindorf pres ddydd Sadwrn am £40, pryd yr enillwyd gan seindorf y Black Dyke Mills. Yn yr hwyr cyn- haliwyd cyngerdd, ymha un yr oedd tua 8,000 o bersonau. Y prif ddadgeiniaid oeddynt Madame Edith Wynne a Madame Antoinette Stirling. Dygodd hyn i dderfyniad un o'r eisteddfodau mwyaf llwyddianus a gynhaliwyd er's llawer o flyayddoedd. Dywedir na ddarfu i ddim llai na 130,000 dalu ymweliad a'r Eisteddfod yn ystod yr wythnos, yr hyn a ddengys pa mor ddwfn ydoedd y dyddordeb a gymerid ynddi. Teilynga ypwyll- gor a'r swyddogion pob canmoliaeth am eu dull medrus o gario pobpeth ymlaen heb i unrhyw anhap ddigwydd. Credir y bydd gan y pwyllgor swm sylweddol i'w gyflwyno i drysorfa Coleg Gogledd Cymru.

Y CYMRY YN NHREFYDD MAWRION. LLOEGR. At Olygydd "Y Llan." Syr,—Parodd ymddangosiad llythyr Cymro hoff o'i fam lawenydd mawr i mi; yn gyntaf am ei fod yn nodi allan ddiffygion, neu wiranghenion y Cymry Eglwysig pan allan o'r hen wlad yn mysg y Saeson. Gan fod Cymro hoff o'i fam" wedi son yn ei lythyr a rhoddi cynghorion am ofal yr Eglwyswyr a drigant yn Ngogledd Lloegr, gobeithiaf, Mr. Gol., y gadewch i mi dreio dweyd gair am ein hanghenion yn Llundain fawr yma. Ychydig amser yn ol gwelais lythyrau doniol iawn ar dudalenau y LLAN, yn nodi allan ein hanghenion a'n sefyllfa ni yma fel Eglwyswyr, ond rywfodd ni chymerwyd yr un sylw o honynt gan rai ag awdurdod a dylanwad ganddynt. Fel ag y mae yn hysbys i chwi yn barod, nid oes genym ond un Eglwys Gymraeg yn y brif- ddinas, a hono yn un o'r City Churches gan fod y bobl wedi myned i drigo i'r suburbs, allan o'r 171 ddinas, rhoddwyd yr Eglwys hon i'r Cymry, a llawer o ddiolch a ddylem roddi am dani. Saif hon yn Queen Victoria Street, yr hon sydd yn symol o gyfleus i'rirhai a drigant yn y N. a'r E., ond beth am y pellder sydd gan y rhai sydd yn byw yn y S., S.W., a'r W., i roddi eu presenoldeb ynddi, dichon yr ant iddi weithiau. Gyd a llawer mae hi yn rliy bell, os yn wir Eglwyswyr ant i'r Eglwys Seisneg, neu ynte Ant i'r Capelydd. Mae gan y Methodistiaid Calfinaidd ddau gapel yn y W. yn unig, yn wir mae gan yr enwadau eraill ddau gapel bob un yn Llundain yma, ond mae gan y Methodistiaid 7 neu 8, a dim ond un Eglwys. Tybed, allan o dros 40,000 o Gymry sydd yn Llundain, ai nid oes yn eu mysg ychwaneg nag a lanwa Eglwys facli St. Bennets ? Yn siwr y mae yma ychwaneg o lawer na hyn. Yn wir mae yr un hon mewn ystad flodeuog yn awr, ond y gwir yw y dylern gael un arall, beth bynag am ych. waneg. Onid oes modd i ychydig o honom gyd- ymffurfio a'n gilydd i ddechreu pe na bai ond Ysgol Sul a gwasanaeth yn yr hwyr, dichon y caem rhyw leygwr i roddi i ni anerchiadau neu bregethau tebyg y buasaifyn bleser gan Mr Jones, y city missionary, ein helpio lawer yn hyn, ac mae yn Llundain yma amryw o glerigwyr Cym- reig, a diameu po ond gwyddent am y symudiad y deueut atom yn ami ac y gwnelent eu goreu drosto. Mi chynygiaf ar le yn awr, ond gallaf ddweyd y buasai rhywle yn y W. yn rhan da. Mae yma lawer o Gymry yn y district yma. Wedi i ni lwyddo i gael ychydig at eu gilydd fel hyn, diameu genyf y cymerai y pedwar Esgob Cymreig ein hachos o dan sjlwiachael gan yr Ecclesiastical Commissioners roddi help i ni dalu i glerigwr ffyddlon, a hefyd yn siwr cymerai ein pendefigwyr a drigant yma (megis Syr Watkin, larll Powis, a llawer eraill), sylw a phleser mawr yn y peth fel ag i'n cynorthwyo i godi Mission Church. Pe byddai cycliwyniad yn cael ei wneyd yn y cyfeiriad yma creda yr ysgrifenydd y byddai Duw yn siwr o'i fenditbio a'i lwyddo, a byddai lies nid bychan yn cael ei wneyd gan dreio cael ychwaneg o filwyr i ymrestru o dan faner y Pen capten Mawr i ymladd er ei fwyn ac i'w addoli ef mewn gwylder ac mewn ofn yn ei hen fam iaith. Yn awr, Mr. Gol., gobeithaf y maddeuwch i mi am drespasu gyda llythyr mor faith, ond gan fod yr ysgrifenydd yn teimlo y mawr angen ag sydd arnom ni yma, gobeithia hefyd y gwneir rhyw gycliwyniad yn y mater yn fuan, a bendith yr Hollalluog arno yw taer weddi ac ewyllys GWIR EGLWYSWR. D.S.—Rai biynyddau yn ol gwelais lythyr yn yr hen Dywysogaeth gan Mr. Roberts, ficer, Caer, yn dymuno ar i bob clerigwr yn Nghymru os byddai i rai o'i ddefaid ef dyfod i fyw neu i aros i'r ddinas hono y byddai yn dda ganddo glywed er mwyn iddo dreio eu harwain a'u cael i fynychu yr Eglwys Gymraeg a byddai yn beth da iawn pe buasai yr un peth yn cael ei wneyd yn Llundain gan fod ugeiniau o Eglwyswyr yma na wyddant yn mha le y mae yr Eglwys Gymreig, ac yna a'nt i'r capel Cymraeg agosaf.

Mae Tywysog Cymru a'i deulu ar hyn o bryd ar ymweliad ag Ysgotland. Aeth o Gastell Dup- plin i Perah ddydd Llun diweddaf, ac oddiyno drachefn i Abergeldie. Llongyfarchwyd ei Fawr- hydi yn galonog gan nifer o'r trigolion yn yr orsaf. Derbyniwyd pellebyr o Wady Haifa yn cadarn- liau yr adroddiad am orchfygiad y gwrthryfelwyr gan y Mudir o Dongola. Y mae amryw o wrth- gilwyr Osman ond tri chant o ddynion yn Tamai. Cyrliaeddodd dau gant o Mounted Infantry, o dan lywyddiaeth yr U chgadben Gough, i Wady Haifa, ddydd Llun. Gostyngodd y Nile bedair modfedd yn Dongola ddydd Sul. Yn ddiweddar cymerwyd dyn o'r enw William Little i'r ddalfa, ac anfonwyd ef i garcbar Ponty- pridd, am ladrata gwerth 20p. o nwyddau o orsaf rheilffordc1 Ystrad. Yr oedd y carcharor i ddyfod gerbron yr ynadon ddydd Mercher, ond cafwyd ei fod wedi dianc. Caniataodd yr heddgeidwaid iddo i ymolchi ei wyneb a'i ddwylaw, ond tra yr oeddynt 11wy gyda gorucliwylion eraill, diangodd Little ymaith, ac anfonwyd heddgeidwaid mewn dillad cyffredin allan i bob cyfeiriad i chwilio am dano. Nos Iau dychwelasant heb lwyddo yn eu hymgais, ond deailwyd ei fod wedi ei weled yn nghyfeiriad Llanwonno y diwrnod cynt. Oddeutu deuddeg o'r gloch y nos Iau a enwyd, pan yr oedd un o'r heddgeidwaid yn ymyl teisi o wair mewn lie a elwir Caemawr, Treorci, gwnaeth archwiliad ar y lie, a chanfyddodd ddyn yn gorwedd o dan ran o'r gwair. Ysgydwodd ef, ac er ei syndod, cantyddodd ef mai y carcharor colledig ydoedd. Gwnaeth y dyn ymgais i ddianc, a tharawodd lusern yr heddgeidwad o'i law, gan ei daro gyda hi yn ei ben. Bu y ddau mewn ymdrechfa am amser maith, ond o'r diwedd llwyddodd yr hedd- geiclwad i'w gludo i'r orsaf. Yn agos i'r fan y daliwyd ef, yr oedd par o esgidiau newydd, y rhai y mae n debyg, a ladratawyd ganddo.