Y Tyst Cymreig

MANION O FYNWY. yn rnynn.fda Sonym ddeallfod y gweithfeydd haiarn Preseriol 611 ^laen yn bur hwylus yn y dyddiau a 4ywe<l^r fod yn y rhan fwyaf o'r prif °Hd y ^c"g°n o archebion am gryn amser i ddyfod, Wedir Rweithian alcan {tin) yn lied araf. Dy- ^eitbfe ly.rfle^m am hyny ydyw, fod gormod o iriaerif a^eh i'r galwadau am y defnydd hwn. i mi fod yr alcan yn wastad niai dio-V^?^6'1* ^la'arn yn inyned yn dda. Fe allai ^e<li bod .a<^ yw hyn beth bynag, felly y raae •^yddai ^on er pan wyf yn sylwi ar beth fel hyn. hyddai ^yfryd iawn i ni yn Mynwy po 1111 Prvd • aii 'Idefnydd yma yn myned yn dda yr araf nasr'f0^ e^0' ^weH f°d un yn dda a'r llall yn yrna saith ° ^au yn araf ar yr un pryd. Y mae ci barotoi -° We^^au t 'm yn awr, ac un arall yn cael ?^adau i' pwngc bychan yw cael digon o j ae'r ffln y hyn oil mewn llawn waith. ^eraf eu wedi bod yn siaradam strike, ond hy- *ath. beth ° atU ^^8'0n ca,H i beidio gwneud dim o'r ag°s gjK ao effeithiau y strike ddiweddaf heb yn ^aith i ddyfod0 0 lawer teulu am amser y od. 5108 niawr yn Victoria Hall, Casnewydd, ^ermigg- cyfisol, o blaid y mesur caniataol Vynxerwvfl a chafwyd cyfarfod lluosog iawn. ?ref> Siavn/ ^a, air 8"an T. Beynon. Ysw., Maer y ,r; Syr H. Paper, Ysw., Manches- lan^ g Bristoe, High Sheriff of Camber- ac amryw o weinidogion ^eled dyninn^v J^arfod nnfrydol iawn, a da genym dyf0(j j ^^ylanwad mewn gwahanol fanau lo fod yn rhaid gwneud rhywbeth. Hyderaf y bydd cyfeillion sobrwydd ar eu gwyliad- wriaeth y flwyddyn nesaf. Bu dyn cyffredin o'r enw Walters, yn yr wyth- nosau diweddaf, yn ymdrechu dyfod i feddiant o ystad Gellipebyll, gerllaw Pontypool. Mae'n debyg mai leasehold oedd yr ystad, ac felly yr oedd gan y Lord of the Manor ryw gymaint o hawl ynddi. Trwy esgeulusdod rhai o henanaid Walters, aeth yr ystad yn gwbl dan lywodraeth y Lord of the Manor, a bu felly am dros ugain mlynedd. Dyma yr unig beth a drodd yn erbyn Walters. Yr oedd ei hawl i'r meddiant yn eglur ddigon; ond gan nad oedd wedi myned yn ei chylch yn gynt, collodd y gyfraith. Hawdd y gall ein gwyr mawr fyw yn fras ac mewn 0 palasau teg, pan y maent fel yma yn cymeryd tir- oedd pobl ereill yn feddiant iddynt. Mae mwy na haner ystad Lord yn yspeiliad hollol, ac mae y gyfraith fel hyn yn eu cefnogi yn eu lladrad; ond cyn sicred a'u bod hwy yn gwneud pethau fel hyn, mae Duw a farn y ddaear, a chant gyfiawnder o'i flaen.-Gobebydd.

BANGOR. JONES-PARRY, A.S., A'R TENANTIAID GOBTHRYM- EDIG.-Diamheu nad oes neb yn teimlo dim mwy, na chymaint chwaith, oherwydd ymddygiad anesgus- odol y boneddwr uchod nac etholwyr rhyddfrydig sir Gaernarfon oblegid os bu dyn erioed ag y buom yn disgwyl pethau goruwch-naturiol oddiwrtho, yr oedd Jones-Parry felly. 0 ganlyniad, mae yn natur- iol iawn i ni deimlo yn ddwys yngwyneb y siomed- igaeth ac oherwydd y colliadau a ddangosodd yn nghorff y flwyddyn ddiweddaf. Ond ar yr un pryd 'rwy'n ofni ein bod wedi bod braidd yn feius na bu- asem yn talu mwy o sylw cyhoeddus i'r gwahanol fesurau a fu dan sylw, ac yn neillduol felly achos y trueiniaid gorthrymedig hyn. Dealler, nid wyf mewn un modd yn ceisio cyfiawnhau ei ymddygiad ef drwy roddi rhan o'r bai ar yr etholwyr ond dy- munwn wasgu at eu hystyriaeth y priodoldeb o gadw llygaid manwl ar ei weithrediadau, a'i alw i gyfrif am ei gamymddygiadau ac ond i ni wneud hyny, cawn weled y bydd raid cael rhywbeth mwy sylw- eddol na rhyw ychydig o ready-made bad cold' i'w gadw oddiwrth ei ddyledswyddau, neu ynte gwyr y bydd raid iddo roi cyfrif o'i oruchwyliaeth pan ddel yr etholiad cyffredinol nesaf. Gan obeithio y cymer etholwyr rhyddfrydig Sir Gaernarfon, Bangor yn neillduol, y mater i ystyriaeth, ac y cawn yn fuan glywed am gyfarfodydd cyhoeddus yn cael eu cynal yma ac acw i bleidio gwahanol fesurau da, ac i gon- demnio y drwg. MARWOLAETH DDISYMWTII.-Mynych ac ami yw y rhybuddion ydym yn ei gael i ymbarotoi erbyn ein diwedd ac o freuolder einioes ac at y lluaws gellir nodi marwolaeth Mrs Williams, Hirael, ger y ddinas hon, yr hon a gyfarfu a'i marwolaeth yn bur ddisy- mwth prydnawn ddydd Mawrth, Tachwedd 30ain. Y chydig wedi dau yn y prydnawn, yr oedd un o'i chymydogesau yn y ty gyda hi, a'r pryd hwnw yr oedd mor iach ag arferol, ac wrth y badell yn golchi. Ond pan aeth ei merch yno, yn mhen oddeutu chwar- ter awr wed'yn, er ei dychryn, canfyddai hi ar ei hyd ar lawr yn hollol farw. Cyrchwyd meddyg ati yn ddioed, ond i ddim dyben oblegyd yr oedd bywyd wedi llwyr ymadael o honi pan ganfyddwyd hi gyntaf. CAU CYNAR.-Fe ddichon y bydd yn dda gan lawer wybod fod masnachwyr Bangor wedi dyfod i'r penderfyniad o gau eu masnachdai am saith y gauaf presenol, ac y maent wedi rhoddi eu pender- fyniad mewn gweithrediad er y cyntaf o'r mis pre- senol. Pa un ai niwed ai daioni a ddaw o'r symud- iad mae yn anhawdd dywedyd; ond gan nad allaf n ei gymeradwyo, ymataliaf heb ddywedyd dim. CYNGHERDD MA WREDDOG.-M wy nac unwaith yn ystod yr wythnosau diweddaf, bum yn galw sylw darllenwyr y TYST at y diwygiad anarferol sydd yn amlwg i'w ganfod yn nghor yr Annibynwyr. Ac yn awr, mae yn dda genyf weled eu bod wedi dyfod i'r penderfyniad o gynal cyngherdd nos Fercher nesaf, a chlywais fod y tocynau yn gwerthu yn bur gyflym. Y mae Tanymarian, ac ereill o gerddorion enwog yr ardal, i fod yn bresenoli'w cynorthwyo.— Yr Sen Wmffra Llwyd.

DOWLAIS. ■ IVOE.—Dydd Llun, Tacb. 29ain, cynhal- yd. cyfarfodydd sefydliad y Parch. J. LI. James, To 'T • Uc^0^- Am 2, decbreuodd y Parch. D. M. jj ^lnsj Aberdar, a phregethodd y Parcb. H. Oliver, •A., Casnewydd. Am 7, dechreuodd y Parcb. H. *Ver> a pbregethodd y Parch. T. Rees, D. D., \V'?v Wedi canu, cymerwyd y gadair gan T. n 1 ™1DS) Ysw., Goitre, yr hwn a draddododd an- ew* PwrPa8°l ar Ddyledswydd Eglwys at ei °,.einidog.' Traddodwyd anerchiadau gan y Parch- xgion F. Johnstone, Merthyr; D. Jones, B.A., ooar.Merthyr; H. Oliver, B.A.; D. M. Jenkins, oedf a ^ees> D-D., Abertawe. Yn ystod yr a0Tl canwyd amryw o donau ac un anthem gan A T? a °hwiircuid Harmonium y capel gan Mr Rhwng oedf a y prydnawn a'r hwyr, He 7 gweinidogion ac amryw o gyfeillion y a ,e yn Vestry Boom y capel. Yr oedd yr hin yn th la~wn—disgynai y gwlaw a'r eira yn dew a 0 Wm' drwy'r dydd, er hyny cafwyd oedfaon llu- tre^la ^ndithiol. Mae y Parch. J. LI. James wedi £ •001 ^ros 0 amser yn e* grylch newyddr ac ar- a Pcthau yn llwyddianus.—A. JB. C.

MERTHYR TYDFIL. Y BWRDD IECHYD A'R CIRCUS.—Yr wythnos ddi- weddaf addawsom alw sylw drachefn at y mater hwn, a mynegu pa fodd pleidleisiodd yr aelodau ar y cwestiwn. Eisteddodd y Bwrdd dydd Mercher y cyntaf cyf. Yn unol a rhybudd blaen- orol cynygiodd Dr. James i'r perwyl fod caniatad i gael ei roddi i Mr. Pinder i adeiladu y Circus ar y Market Square. Eiliwyd el gan Mr. Overton. Traddododd Dr. James araeth nad oedd yn glod i,w ben na'i galon, ac araeth y ca glywed rhai o'i geir- iau yn adsain yn ein clustiau, pur debyg ar achlysur na fydd yn ddymunol ganddo. Nid llawer mwy cymedrol oedd Mr. Overton chwaith. Cynygiwyd gwelliant, sef gwrthod y caniatad gan Mr. Harris eiliwyd ef gan Mr. Williams Goitre; cefnogwyd ef gan Mr. Davies Galon Uchaf a Mr. Daniel &c., a dyna y ffrau yn dechreu. Mynegodd y cadeirydd fod yno ddwy gofeb. Darllenwyd y gyntaf yr hon oedd yn Seisnig, ac wedi ei harwyddo gan y rhan amlaf o weinidogion y dref, ac amryw bersonau cyfrifol iawn. Gan fod y llall yn Gymraeg wedi ei harwyddo gan nifer luosog o'r gweithwyr, gwrth- wynebodd Mr. Overton iddi gael ei darllen, oblegid ei bod mewa iaith estronol. A glywyd erioed y fath beth. Cymraeg yn iaith estronol yn Merthyr, yn nghanol Cymru, yn mhrif dref Cymru! A fu erioed fwy o haerllugrwyr a digwylydddra Mr. Overton, yn estron mewn estronol yn sarhau ein hiaith yn ei gwlad ei hun. Gwarchod pawb, beth pe bai y Meudwy Mawr o Garth Madryn yn cymer- yd at drin typyn ar ei gyflen neu yn hytrach ei gy- fansoddiad naturiol a moesol ef fe wasgai rhyw wmredd o lygredigaeth allan o hono. Beth bynag collodd y dydd a mynwyd darllen Cofeb Cymreig y gweithiwr. Ni Chaniata y Gol. i ni ddigon o le i roi hyd yn nod talfyriad byr o'r ddadl beeth; ond rhaid i ni gael dyweyd gair neu ddau am dani. Pan charwyd y ty ar derfyn y frwydr, yr oedd dros y Circus, Dr. James; Mr. Overton; a'r Cadeirydd. Yn ei erbyn, Mr. Harris: Mr. Williams Mr. Davies; Mr. Daniel; Mr. Morris; a Mr. Harrison, 3 dros a 6 yn ei erbyn, Bravo. Yn awr gair at Y DDWY OCHR. Cawsom ni ein siomi ynoch chwi, Mr. Cadeirydd, ac y mae yn ofidus genym hyny, oblegid y mae genym ddipyn o olwg arnoch. Yr oedd eich sylwad- au ar y dechreu yn codi ein disgwyliad am eich vote chwi yn erbyn y Circus, a darllenasoch y Gofeb Gymreig goreu y medrocli; ond eymerasoch eich dylanwadu gan y clerk nes rhoi eich vote dros y Circus. Gwyddoch fel ninau fod y Bwrdd wedi dod i ofid blin a cholled nid bychan, a hyny yn rhyw ddiweddar iawn drwy ymddiried gormod i'r Clerk, (yr hen glerc), Nid yw y Clerk presenol ond newydd- ian yn mhob ystyr, ac y mae cysylltiad agos rhwng y Deputy Coroner a'r coroner (Mr OvertDn). Cyngor- wn chwi i wrando Ilai ar y Clerk o hyn allan, [a gwneyd yn Ðl eich barn eich hun. Nis gwyddom yn iawn beth i'w ddyweyd wrthych chwi Dr James. Ond gwyddom hyn, fod genym un diwrnod feddwl uchel am danoch a golwg fawr arnoch, fel un o brif amddiffynwyr y gweithwyr. Cofiwch fod mwyafrif y rhai a'ch gosododd chwi ar y Bwrdd, a mwy o barch ganddynt i grefydd i oddef iddi gael ei galw yn judge a stuff, a'i phroffeswyr yn haid o ragrithwyr. Nid yw yn perthyn i ni ymyr- aeth a'ch golygiadau chwi am foesoldeb a chrefydd, ond hyn, na feddyliasom ni, a llawer gyda ni, am eich anfon chwi i'r Bwrdd i ddefnyddio yr hawl osodwyd yn eich dwylaw i beryglu iechyd a bywyd, a moesau trigolion y dref. Beth, a oes rhaid i ddyn- ion moesol, crefyddol, a gweinidogion y dref i gau eu llygaid, eu clustiau, a'u genau, tra yn gweled y dref yn cael ei niweidio yn foesol yn gystal a natur- iol. Mae gan bob gweinidog yn y dref ei farn fel chwithau, rhyddid i gario allan ei farn fel chwithau, a rhyddid i ddweyd mewn ffordd gyfreithlon, (fel y gwnaethant) eu bod yn erbyn y Circus, gystal ag sydd genych chwithau ddweyd eich bod drosto. Cofiwch, gall gweinidogion y dref oddef eich sarhad chwi-y cloven foot, black coats, a white chockers, tra yn gydwybodol yn gwneyd yr hyn ydynt'yn gredu sydd iawn er lies moesol y dref Mae yn fwy o anrhyd- edd i'n gweinidogion gel eu beio na'u canmol gan rai dynion. Cymaint ag yna yn awr, cewch ragor etto os gwelwn fod ei angen arnoch. Prin y meddyliwn ei bod yn werth gwastraffu amser, papur, ac inc arnoch chwi, Mr. Overton. Yr ydych yn rhy ddwfn yn eich dolur i ni feddwl y gellir gwneyd dim o honoch, ond eich gwneyd fel dyn arall pan ddaw ry adeg. Hwyrach nad yw yr adeg yn mhell pan y gelwir arnoch gan rywboth, mewnol neu allanol, os oes yna rywbeth mewnol i'w gael, i edifarhau am eich camwedd yn sarhau iaith gweithwyr Merthyr, y rhan fwyaf o honynt beth bynag. Ymddengys i ni nad ydych yn ystyried, a chyng- horem chwi i ystyried gynted y galloch, nas gallwch ehwi gael eich ethol eto, os na fydd y bechgyn na fed- rant ysgrifenu ond Cymraegyn unigynvotio drosoch. Nid oedd y gweithwyr Cymreig a anfonasant y gofeb fythgofus a phleidlais ganddynt pan etholwyd chwi o'r blaen, ond bydd ganddynt y tro nesaf; ac y maent yn chwerthin yn eu llewys wrthfeddwl am hyny. Ond dyna, paham y gwastraffwn yr hen iaith anwyl ar es- tron fel hwn, gan nas gall ei darllen na'i deall. Dyna ni am y tro hwn wedi gorphen a'r pechad- uriaid; a rhag i ni dynu fflangell y Gol. ar ein cefn- au, fe faddeua y ffyddloniaid a godasaut eu lief a u Raw yn erbyn y circus i ni am eu lympio a'u dismis- io gyda diolchgarwch diffuant. Bendith ar eich penau, ewch rhagoch. Cofiwn am danoch ar eich dydd Calan chwi, er fod hwnw yn digwydd bod yn mis Mawrth, ni waeth pryd, cewch galemg wrth fodd eich calon y pryd hwnw. ivell done boys, dyna fuddugoliaeth anrhydeddus o du rhinwedd a moesol- deb. Er eich bod chwi yn gorfod defnyddio argu- ments ereill, yn yr argument moesol y derbyniasoch eich nerth. Mae y Cymro o Dregaron, H. Richard, Ysw., A. S., i fod yma un o'r dyddiau nesaf. Yr ydym yn sicr o gyfarfod fel un o'r hen gyfarfodydd gynt.

y^ym eisoes wedi derbyn cynorthwyon ewyllysgar. ymered pob cynulleidfa neu bersonau eu llwybr eu nunam i wneud hyn. Derbynir cyfraniadau gan bob un o honom ag y ym yn Uawnodi, dros y Pwyllgor, yr apeliad gos- ^gedig ond taer hwn. Trysorwyr. JOHN CORY, Docks, Caerdydd. JAMES WARD, Roath Castle, Caerdydd. Ysgrifenyddion Myg. LLEWELYN JENKINS, Maesycwmwr, Mon. Parch,. ALFRED TILLY, Tredegarville, Caerdydd. JOHN DAVIES, Halswell Terrace, Caerdydd.