Y Tyst Cymreig

CYHHADLEDD r, Awr. AHERN YSTWYTH. 'l' Cynhaliwyd y Gynhadledd hon ddydd Mawrth, i achweddlGog. Ni bu mwy o ddisgwyl am Gyn- ladleclel yn Nghymru yn yr ocs yma. Yr oedd y bae Yrnwyr a'r gorthrymedigion a'u llygaid ami. a Q i ynghyd o oreugwyr ein cenedl o Dde °gledd, a threfydd Lloegr; a boneddigion sydd oedT1'11 G^a ccnec^ nz' er nad ydynt o honom ni. Yr cu h y „r^an fwyaf o honynt yn gynrycliiolwyr wedi "vrl a 0 T/a^an°l gyrau y wlad, a'r llcill yno o toad a'r amcau. 33u cyfarfod rhagbaro- wv 7 nos ■^iUn' °nd am 11 boreu Mawrth y dechreu- ar y gwaith 0 ddifrif. Y GYNIIADLEDD .^Erbyn yr awr benodedig yr oedd yn ymgyiiulled- g, yn y mPerence Hall nifor o wyr brwdfrydig a avv^tnvaai wedi eu hanfon yno yn gynyrchiol- a'eth er .wc^i dyfod yno o bellafoedd y Dywysog- a,'r c|yu nnio-° gariad atyr achos, ac o gydymdeimlad hvbn^v -^wyr' un cwr *'r a(3°iliad gwelcm yr C«„j Klwriad Stepney, A.S., dros fwrdeisdrefi ar^ y™"11!) dros ei 80 oed yna, dyna Henry Ilich- acw U °ia ^y4dam a cheers wrth ddyfod i mewn— 1/ cadeirydd (yr aelod dros sir Abeirteifi) iddo Ui! ser.ch°S yn nioesymgrymu i'r parch a delid ynbn t aeli0misM:r Morley, A.S., yn cydnabod ogy c^-tlaus y caredigrwydd mawr a gwresog- a ddang- ^ersona^-°' ^>arL ddeallwyd pwy oedd amryw eft err, aU 0irci11 0 n0cl J'n y cyfarfod deuent i fewn am eets yn ol ci haeddiant. acISpACyf?dodcl y cadeirydd (E. M. Richards, Ysw.) ef ytifp? y cyfarfod, ac eglurodd paham yr oedd ^echrP1imi n wymedigaeth arno i gymeryd y gadair. ^ierbvn° rwy ^^arllen y llythyrau oedd wedi ereill no °7 amryw o aelodau seneddol, ac y** br'ps,/1*-i°edd amgylchiadan wedi eulluddias ifod Stanley a a .Ysorifenai yr Anrhydeddus W. O. y symnJ. b/' 1 ddyweyd ei fod yn anghymeradwyo yru y J ci j.yr oed(i yn ofniy buasai yn foddion i 0l%'n v +• ?iamvr yn erbyn y tenant, a'r tenant yn »ier Jd?, J!ilnwr' ^is gallai Syr John Han- efiada-n a i a'r- neillduolrwj'-dd a roddid i ddiodd- rniinni Mv T> °^e('i°n tenantiaid Cymreig l)y- ^udiad n ,*11 °i°y Hughes bob llwyddiant i'r sy- Mr. Sar'tn? 1^S S^Uai fod yn bresenol. Cymhellai r^ag v ^-S.- y tugel fcl yr unigfeddyginiaeth ^ar°d i rnrl?- ,m Politicaidd, ac .eto, yr" oedd yn fdrvo- „„„ i P°^ cynorthwy yn ei allu. Yr oedd yu tl!no ai^vf,n- rhos" Lloyd, Bronwydd, anghy- °u i ac mai yr hyn a ddylid wneud fyddaicynyg fodymchwiliad seneddol i gael ei wneud i'r achwyniadau yn ystod y senedd-dymor nesaf. Mi\ Corwallis West, Castell Eli LLtliuii, a ysgrifenai i ddy- weud y byddai yn gwylicd yn fanwl weithrediadau y cyfarfod, ac os gwclai achosion o gamwri yn cael cii profi, y bycldai yn dda ganddo i helpu'r amcan mawn golwg. Derbyniwyd llythyrau hefyd oddi- wrth Mr. Davies A,S., Mr. L. Jones Parry, A.S., Mr. Watkin Williams, A.S., Milwriad Edwards, A.S., Syr Pryse Pryse, YParchedi gion Dr, Edwards, Bala; 0 Thomas, Liverpool Dr. Rees, &c. &c. Ysgrifenai Mr. Jones-Parry, a'r Milwriad Pryse a diweddent eu llythyrau drwy ddywedydmao y tugel ydoedd yr unig amddiffyniad i'r etholwyr tlodion. Yna aeth y cadeirydd yn mlaeni egluro rhesymoldeb y mesurau a fabwysiadir i ddangos cydymdeiinlad a'r dosbarth sydd yn awr yn dioddef o herwydd cydwybod. Rhoes yr aelod anrhydeddus dros Mer- tliyr engreiftiau yn y senedd o'r dioddefiadau yr achwynir o'a plegid—rhoes y benod a'r adnod fel nad oedd yn bosibl camgymmeryd. Cynygiaief fod dau neu dri o foneddigion yn cael eu penodi i chwilio i mewn i'r achwyniadau hyny. Gyda golwg ar y cyhuddiad eu bod yn debyg o osod dosbarth yn erbyn dosbarth, yr oedd yn ei daflu yn ol gyda'r dirmyg mwyaf oedcl yn bosibl (cymeradwyaeth). Penerfynwyd fod y boneddwyr canlynol i weithredu fel ysgrifenyddion Meistriad J. Mathews, Aber- ystwyth, Mr. T. Harries, Llechyd, a'r Parch. J. Thomas, Liverpool. Mr. Dillwyn, A.S. a ddywedodd ychydig eiriau cyn ymadael, gan fod amgylchiadau yn galw arno fod yn Llundain y noswaith hono. Cafodd dderbyn- iad gwresog iawn, am yr hyn y diolchai. Mr. Stephen Evans, Llundain, a ddaeth ymlaen i gynyg y penderfyniad cyntaf, fel y canlyn :—"Eod y gynhadledd hon yn ystyried ei bod yn achos o lon- gyfarchiad didwyll, ac yn brawf cryf o ddadblygiad egwyddor boliticaidd yn y Dywysogaeth, fod cynifer o etholwyr wedi plcidlcisio yn yr etholiad diweddar yn unol a'u hargyhoeddiadau, or gwaethaf y dirwasg- iad mawr yr oeddynt yn ddarostyngedig iddo oddi- wrth dirfeddianwyr ac eroill." Dywedai i ychydig gyfeillion gyfarfod yn Llundain ddydd Sadwrn, yn y Freemason's Tavern, acfcl blacnbrawf o'r hyn oedd- ynt yn myned i'w wneud yn y Brifddinas, crybwy 11- odd fod y symiau. canlynol wedi eu cyfranu yno yn barod—Meistriaid Parnell, lOOp., Mr. R. G. Wil- liams, I Op., Robert Jones, I Op., Morgan Lloyd, 10p., Cymro, 5p. os., S. Evans, op. Eiliwyd y cynygiad gan Mr. Hugh Pugh, Pwllheli, a chefnogwyd ef gan y Proffeswr Morgan, o Gaer- fyrddin. Dywedai Proffesor Morgan nad oeddynt wedi dyfod yno i roddi unrhyw farn rhwng tirfeddianwyr a'u tenantiaid, ond rhwng y gorthrymwyr a'r gor- thrymedig. Nid oeddynt wedi cyfarfod i osod dos- barth yn erbyn dosbarth, ond i amlygu eu cydym- deimlad a'r dynion y rhai yn ngwyneb erlecligaoth a ymddygasant yn gyson, gan gario allan eu heg- wycldorion. Yr oeddynt yn anghymeradwyo y dynion a fynent fod yn ormeswyr, ao yn cymerad- wyo y dynion na fynent fod yn gaethion (cymerad- wyaeth). Deuddeng mis yn ol cymhollodd etholwyr sir Abertcifi a sir Gaerfyrddini ymddwyn fel dynion a chario allan eu hargyhoeddiadau cydwybodol. Yr oeddynt wedi gwneud hyny, pc yr oeddynt hwythau yno i ddangos na chaent fod ar eu colled hyd y byddai yn eu gallu hwy i'w cynorthwyo (cymcrad- wyactli). Dywedai y Parch. M. D. Jones, Bala, ei fod ef yn ystyried y niwed moesol gafodd y rhai a bleiclleis- iodd gyda'u meistri tir, yn groes i'w cydwybodau, yn llawer mwy na'r golled arianol a gafodd y rhai a bleidleisiodd yn groes i'w meistri tiroedd (cymer- adwyaoth). Mr Fryer, gorucliwyliwr Syr Pryse Pryse, a gy- nygiodd fod y gynhadledd hon yn eydymdeimlo yn ddwys gyda'r pryder a'r dioddefiadau ag y mae lla- wer a anfonwyd allan o'u tiroedd yn ddarostyngedig iddo, ac creill a niweidiwyd yn eu hamgylchiadau mewn canlyniad i'w gwaith yn arfer eu hawliau, mewn modd cydwybodol, yn yr etholiad diweddaf." Dywedai Mr. Fryer fod yn ddrwg ganddo weled tenantiad yn dyfod ato yn barhaus a'r dagreu yn eu llygaid yn erfyn am fFermydd, a rhai ohonynt yn myned mor anrliyddgarol eu hunain a gofyn iddo droi y tenantiaid Geidwadol ymaith, fel yr oedd y tirfeddianwyr Ccidwadol yn gwneud a hwy (chwerthin). Cyfododd Mr. Gee, Dinbych, i ellio y cynygiad, mewn araeth gref, yr hon a uchel gymeradwyid. Yn nesaf, cyfodod Mr. Morley, A.S., i gynygpen- derfyniad arall, ond cyn iddo allu gwneud hyny, cynygiwyd a rhoddwyd tair banllef uchel i'w groes- awn. "Fod yn ddyledawydd ar bawb sydd yn anrhy- deddu gonestrwydd gwleidiadol, igynorthwyo y rhai y galwyd arnynt i ddyoddef oblegid gwrthwynebu yr ormes y cynygiwyd ei gosod arnynt oblegid eu hymarferiad o'u pleidleisiau i addalu iddynt hyd y gellir am y colledion a ddyoddefasant." Wedi peth distawrwydd dywedodd Mr. Morley ei fod yn ei theimlo yn anrhydedd iddo gael dyfod i'w mysg i'w cynorthwyo yn y gwaith o wneud rhyw ddarpariaeth sylweddol gogyfer a'r trueni yr oy oedd gorthwm rhai dynion wedi ei ddwyn ar yr etholwyr. Yr oedd yn edrych ar yr achos nid yn unig yn un a berthynai i Gymru, end yn un cen- hcdlaethol. Yr oedd ganddynt, meddai ef, ddigon o orthrwm yn Lloegr ond yr oedd yr achos yn Nghymru yn deilwng o bob cefnogaeth a chynorth- wy, am ei fod yn gweled ei fod wedi elwyn gwccld neu ffurf neillduol. Yr oedd yn deall fod tenantiaid, drnain, am ddim ond meiddio gwneud a'r eiddynt en hunain yr hyn a ddylasent wneud wedi eu bwrw ar y byd mawr llydan, a buasai yn greulondeb o'r mwyaf iddynt hwy eu gadael i drugaredd dynion gorthrymus fel ag oedd yn y wlad hon (cymcradwy- aeth). Ni fyddai hyny yn ddim gwell na dywedyd wrthynt am fwyta ac ymdwymo heb roddi modd iddynt wneud hyny. Yr oedd ef wedi llafurio ar. hj'd ei oes i roddi hawl i rhyw ddosbarth neilldnol gael pleidlais, ond wedi iddynt lwyddo i'w chael buasai yn anghysondeb ynddo beidio a llafurio am iddynt gael ei defnyddio mewn modd priodol (clywch clywch). Y mae dyn yn anfeidrol fwy pwysig nag erw lydan o dir. Y mae arnom eisieu dysgu ein gwyr mawr i ddeall nad en heiddo hwy ydyw y bleidlais. Os dywedant, "Mae yn rhaid i ni gaol gwneud a fynom a'r eiddom ein hunain," rhaid i uinnaugael cyfraith i ddywedyd Na chowcb." Mae rhyw ddyled- swyddau arbenig yn perthyn i berchenogaeth tir, ac os ydyw y meddianwyr yn myned i'w defnyddio mewn ffordc1 niweidiol ao anheg rhaid cael cyfraith i'w rheoleiddio pa fodd i weith- redu (cymeredwyaeth). Dyna y cwestiwn o osod tir at adeiladu capelydd—dylid cael dealltwriaeth clir ar hyny, oblegyd yr ydym yn gweled fod tiroedd yn syrthio yn barhaus i ychydig ddwylaw, ac yn ei gy- sylltiad a rhai dynion angliyfiawn gall fod ganddynt awdurdod beryglus ar eiddo cyfreithlon pobl ereill— deiliad heddychlawn ei Mawrhydi. A hwyrach ond i ni chwilio ychydig yn fanylaeli fod llawn cymaint an gen arnom am gyfraith y tir yn Lloegr a Chym- ru ac yn yr Iwerddon (cymeradwyaeth). Modd bynag, gadewch i hyny fod, mae yn gywilydd o'r mwyaf nad allai dyn ddefnyddio ci bleidlais yn y modd y dewiso, heb gael ei orfodi i wneud yr hyn a fyddo yn groes i'w gydwybod. Dywedai Mr. Morley fod y drysorfa oedd yn cael ei chychwyn y dydd hwnw i fod at wasanaeth Ceidwadwyr cydwy- bodol a gaffont eu gorthrymu gan y rhai a gamenwir yn Rhyddfrydwyr, yn gystal a'r Rhyddfrydwyr gorthrymodig. Yr oedd rhai felly i'w cael weithiau, a dylent barchu argyhoeddiadau cydwybod pob clyn pwy bynnag fyddo (cymeradwyaeth). Eiliwyd y cynygiad gan y Milwriad Stepney, a chariwyd ef yn unfrydol. Wedi i Mr. Lewis Davies, Caerdydd, ddywedyd ychydig eiriau, wrth gynyg y penderfyniad nesaf, sof.- "Fod i drysorfa i gael ei chodi yn y dull canlynol. 1. —Trwy danysgrifiadau. 2.-Trwy gasgliad yn mhob capel trwy Gymru, ar y Sul cyntaf yn lonawr nesaf. 3.-Trwy godi Trysorfa Amdcliffynol o 20,000p." Cyfododd Mr. Henry Richard, A.S. a dywedai gyda golwg ar yr hyn a gyhoeddodd, a'r ffeithiau a ddygodd ymlaen yn Nhy y Cyffredin, nad oedd un iota ohonynt wedi eu gwrthbrefi. Gyda golwg ar y drysorfa a fwried ci chychwyn, a'r modd i gasglu yr arian ynghyd, dymunai siarad yn barchus am yr ofn a gynhwys llythyr Mr. Richard Davies, yr aelod Seneddol dros Sir Fon. Ofnai ef i'n gwein- idogion droi oddiwrth eu dyledswyddau gweinidog- aethol, a myned ibregethu politiciaeth ar y Sul ac o'r pwlpud. Onel nid oedd ef (Mr. Richard) yn ofni dim o'r fath beth. Gwyddent eu bod yn cael eu cyhuddo gan bapurau Lloegr o bregethu popoth ond Efeiigyl- -Iladr,,tcl,,i llofruddiaeth a'r cwbl (chwerthin) Ond pwy a feiddia ddywedyd hynywrth gynulleidfao Gymry ? Mae hwn yn gyfarfod ardderchog—yn cynyrchioli Cymru, yn fwy cyflawn felly nag mae y senedd yn ei hunan yn en chynrychioli. Yn awr gofynai a yw yr haeriad fod eu gweinidogion hwy yn pregethupoliticiaeth yn wir ai nad yw ("nac ydyw.") Ai nid enllib o'r fath waethaf ydyw cyhuddiad o'r fath ar eu' cymeryd? ("Ie Ie,") Ie, meddaf finau, ac ni feiddiai y rhai sydd yn ei ddwyn ymlaen ddim dangos eu gwynebau yma i ddwyn y fath gy- huddiad isel a maleisus yn eu herbyn (cymeradwy- aeth). Haeriadau a wneir yn y tywyllwch ydynt, ac sydd yn diflanu bob tro y dygir hwynt i oleuni. (clywch, clywch.) Yr oedd ganddynt esiampl neill- duol o'r apostol Paul yn gorchymyn gwneuthur casgliad ar ddydd cyntaf o'r wythnos i'r saint gorth- rymedig oedd yn ceisio cydymffurfio, er gwaethaf pob dylanwad, yn unol ag argyhoeddiaclau eu cydwybod. Eiliwyd gan y Parch. Thomas Levi, a chefnogwyd hcfyd gan y Parch. D. M. Evans, Llanelli. Ar gynygiad Mr. Asa Evans, ac eiliad Alderman Phillips, Abertawe, penderfynwyd fod y drysorfa i gael ei diogelu mewn pump o ymddiriedolwyr fod tri ohonynt yn ddigonol i weithredu, i arwyddo cheques, rhoddi arian i mewn a'u tynu allan, ac i wneud taliadau am y cyfryw ofynion ag a fyddo wedi eu derbyn a'u cymeraclwyo, yn ol fclypenderfyniro bryd i bryd. Siariadwyd ar y penderfyniad yma gan y Parch. M. D. Jones, Bala. Cynygiodd Mr. D. E. Williams, Hirwaen, ac eil- iodd Mr. W. Jones, Llwynygroes, fod y boneddigion canlynol i fod yn ymddiriedolwyr cyntaf, ac mewn