Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
5 articles on this Page
SIR GAERNARFON.
SIR GAERNARFON. ETIFEDDIAETH Y FAENOL, A'R DI- WEDDAR FEDDIANYDD, T. A. M SMITH, YSW. Oddiwrth y desgrifiad cynwysedig yn ein llythyr blaenorol, gallai y darllenydd gasglu, fod yn per- thyn i'r etifeddiaeth ion bob math, o diroedd, y gwyllt, y gwael, y rhagorol, a'r tra.-rhagorol; ac felly y mae, gan fod y rhan fwyaf o honi yn gor- ciaiddio rhai o'r gwastadeddau byfrytaf yn Arfon a Ueyn, y rhagorol wrth gwrs, sydd yn ffynu helaeth- af. T mae y ffermydd gan mwyaf, yn eang a godi- dog, ao oddiwrth ragoroldeb yr anifeiliaid a welir ar lawer o honynt, yn nghyda llawnder yr ydlanau, hawdd ydyw i ni gasglu eu bod wedi eu dwyn i gyftwr o ddiwylliad uchel. Yn ystod y desg neu y pymtheng mlynedd diweddaf, y mae cyfnewidiadau mawrion er gwell, wedi cymmeryd lie dros wyneb yr etifeddiaeth braidd yn gyffredinol. Yr ydys wedi gweled tynu i lawr yr hen adeiladau, a chodi rhai mwy cyfleus ac ardderchog yn eu lie yn mhob cyf- eiriad. Preswylia nifer mawr o denantiaid y Faenol ar hyn o bryd, mewn anneddau, a ystyriasid yn bal- asdai gwych yn yr hen amseroedd. Am y tai i'r anifeiliaid, y maent, fel rheol, yn gadarn a gwych. Gan fod y gwaitho adfer pethau, ynparhau i fyned rhagddo, gellid meddwl y bydd yr etifeddiaeth hon o ran ei hadeiladau ar fyrder, mor ragorol, os nad yn fwy felly, nag un etifeddiaeth arall o fewn y Dywysogaeth, oddieithr efallai, etifeddiaeth bryd- ferth a goludog y Penrhyn. A chyda rhagoriaethau y Penrhyn, gwelir fod gradd o felldith y Penrhyn hefyd wedi dyfod i mewn i rai cyrion o'r etifeddiaeth, mewn Dlynyddoedd diweddar, oblegid effeithir difrod ofnadwy ar gnydau rhai o'r tenantiaid, gan y mil- oedd cwningod a adewir i luosogi mewn cloddiau a choedwigoedd cyfagos. Cyfyngir y drwg pa fodd bynag i gylch lied fychan, a gwneir ychydig o iawn weithiau ar gyfer colledion trymion. Eithr onid yw yn bryd i beth fel hyn ddarfod yn llwyr o'r wlad bellach ? Er mwyn eu hanrhydedd eu hunain, dylai y bobl fawr roddi attalfa yn ddiattreg ar bla y cwn- ingod, canys fe welir nad yw Ydrwg yn beth anochel- adwy, tra y mae yn ofnadwy o orthrymus i luaws mawr o dir-ddeiliaid gonest a llafurus yma a thraw. Ax y cyfan, pobllled dda arnynt ydyw tenantiaid y Faenol wedi bod, ar hyd y blynyddoedd. Yr oedd y diweddar T. Assheton Smith, Ysw., yn hynod o garedig i'w ddeiliaid yn mhob mhob man. Ei ewyllys ef oedd i bawb o honynt gael byw, a byw hefyd yn well na chyffredin, os dewisent hwy eu hunain iddi fod felly. Nid oedd tiroedd neb drwy y gwledydd braidd, mor rad a'r eiddo ef. Hyd yma y mae pethau yn parhau mewn agwedd gyffelyb; ac os ydyw fod yr holl denantiaid yn awr dan warning yn argoeli fod rhyw gyfnewidiad gerllaw, ni a ddy- wedem oddiar ein hadnabyddiaeth o dynerwch a haelfrydigrwydd y teulu sydd yn awr wrth y llyw, na wneir dim yn amgen nag a ellid yn deg a rhes- ymol ei ddisgwyl, yn wyneb y symiau a wariwyd yn y blynyddoedd diweddaf, er effeithio y gwelliant- au hyny yr ydys newydd gyfeirio atynt. Os oes i'r etifeddiaeth hon ei gwyllt-leoedd, nid oes gan y perchenogion, megis y dangoswyd genym yn ein lfith diweddaf, yr un achos i gwyno oblegid »?SrLia.wr^{m^laXy4fl^l^vBanner o'r Wyddfa i'w meddiant, ond peth mwy fyth ydoedd fod yr ETITDTR wedi syrthio i'w rhan hefyd. Hen fynydd digon hagr yr olwg arno ydyw hwn, a saif ar gyfer y Wyddfa, yr ochr arall i Lyn Peris, ac yma, ar lechwedd hwn, y deuir o hyd i'r CHWABEL fawr, am yr hon y gwnaethom fyr-grybwylliad yn barod. Y mae hon yn gorchuddio arwynebedd dirfawr, ac yn sefyll mewn rhan yn mhlwyf Llanberis, ac mewn rhan hefyd fn mhlwyf Llanddeiniolen. Ar gyfer y cwr uchaf i'r chwarel, ac yn gysylltiol a hi, y gor- wedda y dreflan hyfryd a phoblog a adwaenir wrth yr enw Dinorwig. Gan gofio, oddiyma y cymerodd y pregethwr ffraethbert, a'r bardd toddedig PRICE yn awr o Newark, America, ei ffug-eaw; ac wrth yr enw hwn y dewisay bobl fwyaf i'r chwarel gael ei galw, a hyny yn ddiau ar gyfrif enwogrwydd traddodiadol y lie. Digon tebyg mai fel yna y safai yr enw ar y cyntaf, sef Din-ar-wig, yn golygu Dinas oddiar neu uwchlaw y Wig. Dywedir fod gan LLEWELYN olaf lys yn y fan yma, ac yn Nghastell Dolbodarn, a saif ar uchelfan Jiyfryd yr ochr arall i un o'r llynoedd sydd ar ein cyfer, y bu i Llewelyn garcharu ei frawd Owen, a elwid OWAIHT GOCH, am yr ysbaid maith o dair-blynedd-ar-hugain, sef o 1254 hyd 1277, oherwyddiddo mewn cysylltiad a'i frawd Dafydd, ymgeisio at ei ddifeddianu ef o'r Or- sedd. Beth bynag am hyny, prif hynodrwydd y fangre yn bresenol yw y gloddfa odidog yr ydym yn awr yn myned i roddi byr ddesgrifiad o honi. Er nad yw y chwarel hon yn cael ei gweithio yn orielau mor drefnus ag eiddo y Penrhyn, eto, i edr- ychydd oddidraw, y mae iddi ymddangosiad gor- uchel a gwir fawreddog. Ar ddiwrnod teg yn yr haf, ceir ami y fath olwg o ymyl yr hen Gastell yr ydys newydd fod yn crybwyll am dano, ag nas anghofir gan ddyn yn fuan. Tra yn sefyll yn y fath le, priodol fydd i ni gofio, mai nid dyna yr olwg a geid ar yr Elidir yn y dyddiau pan oedd Owain Goeh yn garcharor mewn rhyw gell gyfyng o fewn yr hen furiau pruddglwyfus yna, y rhai a daflant eu cysgodion mor hyfryd o'n deutu. Nid oedd mo'r creithiau dyfnion yna, wedi eu gwn- euthur gan ewinedd diwydrwydd, ar wyneb yr hen fynydd y pryd hwnw; ac i Owain druan, nid oedd i fesur oriau ei gaethiwed maith, ddim byd tebyg i swn bywiog y cyrn acw a genir bob awr yn rheol- aidd, er rhybuddio gwyr y creigiau i gilio o'r neilldu am nawdd, tra y rhoddir allan yr ergydion taranllyd hyny, a anfonant eu hadseiniau o glogwyn i glog- wTn yn iahob eyfeiriad, nes peri i un deimlo ar y foment fel pe byddai yr holl nentydd a'r brvniau o'u deutu ar fedr symmud i flfoi i rywle. Ac os newid- iwn ein safle, gan fyned i waered, ac amgylchu cwr isaf Llyn Peris, nes cyrhaedd hyd at odreu y chwar- el, daw yr olwg o'r fan hono i fod yn rhywbeth erchyll ac arswydol iawn. Ymddyrchaif clogwyni oddiar glogwyni, a chreigiau oddiar greigiau, ac ymddeng- ys rhai o honynt fel pe yn eithaf parod i ddymchwe1 i lawr am ein penau ac wrth graffu o honom, can- fyddwn luoedd yn gweithio yn nannedd y clogwyni oddiarnom-rhai ar bethau cyfyng yn rhydd, eraill wrth raffau yn rhwym, a'r cyfan o honynt uwchben y fath ddyfnderoedd, ac yn cael eu cylchynu gan y fath beryglon, fel mai peth rhyfedd iawn yn wir, a fydd gweled y fath ffrwd o fodau dynol, yn ymdy- wallt allan o'r gwaith ar fin nos yn fyw, ac yn gyff- redin heb un anafus chwaith yn eu plith. Ni wyddis yn mha gyfnod y dechreuwyd cloddio am.^ec'^ yn 7 fangre yma gyntaf, ond ymddengys maa. oddeutu deng mlynedd a thriugain yn ol y de- chreuwyd gweithio y chwarel wrth reol ac i bwrpas. Cynnyddai o'r pryd hwnw allan yn raddol hyd y ftwyddyn 1828, pryd y gwawriodd arni gyfnod o lwyddiant ac eangiad anghyfEredin. Hono oedd y flwyddyn yn mha un y daeth y diweddar Mr Asshe- ton Smith 1 feddianu yr etifeddiaeth ar ol ei dad. Yr oedd ef yn meddu ar ddigon o graffder i weled ar unwaith y gallesid gwneud gwell byd o honi tua Chwarel Dinorwig; a chyda hyny yr oedd yn meddu ar ddigon o ysbryd anturiaethus i ymgymmeryd ag unrhyw beth y digwyddai efe osod ei feddylfryd arno. Yn gaulynol, parodd eangn. yr hen glodd- feydd, ac agor rhai newyddion, fel y rhoddwyd bywyd adnewyddol yn yr hollwaith, ac ylleshawyd y wlad o amgylch, i raddau pellach nag yr amcan- wn yn awr ddarlunio. Nis gwyddom yn sicr, pa faint o amser cyn y flwyddyn rag-grybwylledig y gafaelodd y diweddar Mr Griffith Ellis yn ei swydd fel goruchwyliwr y chwarel, ond hysbysir ni yn yr 'Adgofion' sydd ar y ford o'n blaen, mai 300 o weithwyr oedd yno y pryd hwnw. Erbyn 1858, sef y flwyddyn yn mha un y bu Mr'Smith farw, yr oeddynt yn rhifo 2,400, rhwng dynion a bechgyn, a gwerid rhwng eyfiogau a threulion eraill yn nglyn a'r gwaith, uwchlaw NAW MIL o bunnau bob mis! Megis yn chwarel y Penrhyn, felly yma hefyd, y mae eangder y wythien werthfawr hono a ddyrydd foddion cynhaliaeth i gyhnifer o bobl, yn rhyfedd, fel ag i lenwl y meddwl a syndod. Gall un na chaf- odd y fantais o'i gweled, ffurfio rhyw ddirnadaeth am hyn, pan ddywedom fod cloddfeydd y wlad dan sylw, yn gorchuddio mwy na milldir ysgwar, ac mewn rhai manau, gweithir y graig i'r dyfnder unionsyth o 300 o droedfeddi. Ond na feddylier mai dyna yw gwir a phriodol ddyfnder y llech-graig. Y mae pob sicrwydd agos ei bod bump neu chwech o weithiau yn ogymmaint a hyny. Dyna waelod y chwarel yn gydwastad o fewn dim, ag arwyneb y llynoedd cyfagos, a pha faint yn ddyfnach na hyny y mae y graig yn myned nid oes neb a all ddweyd; ac am gwr uchaf y chwarel, y mae agos a bod yn nghrib y mynydd, uchder pa un oddiar wyneb y llyn- oedd sydd oddeutu 1,500.0 droedfeddi, a 1,800 oddiar lefel y mor. Er fod y graig hon ar gyfrif ei medd- alwch yn fwy hydrin o lawer na'r creigiau sydd o'u hamgylch; eto, rhaid meddu cryn egni a medr cyn y gellir ei gweithio i bwrpas. Y mae yn rhaid wrth ddwylaw cywrain i hollti a naddu yn y sheds, ac wrth ewynau cryfion i ddringo i'r ian i ebirno a thanio, er symmud y clogwyni oesol o'u He. Gwir y dymchwelir darnau anferth o'r graig weithiau, heb ond ychydig drafferth. Dywedir i fwy na Dau Can Mil o dunelli gael eu bwrw i lawr ar unwaith ryw ddiwrnod yn 1857, a hyny gyda yr ychydig lleiaf yn mron o draul,—dim ond un blast oedd yn ofynol er effeithio y chwalfa aruthrol. Ond rhyw dro oedd hwn, na ddigwydda ei gyffelyb o bosibl eto yn oes neb o honom ni a rhaid cofio y bydd yr un faint o lafur ac ymdrech yn ofynol er cael y talp- iau o lechfeini i'w priodol leoedd, allan o ryw garn- eddau ofnadwy fel hyn, a phe buasai raid eu dym- chwel yn uniongyrchol o grib y graig. Y fantais oddiwrth ddymchweliadau mawrion fydd, fod mwy o waith yn cael ei wneud, a llai o bylor yn cael ei wastraffu. Cynnyrchir yma wahanol fathau o gerrig, fel mewn chwarelau eraill, ac o ran llito, dichon eu bod yn fwy amrywiog na chyffredin. Holltir a thrinir y llechi at doi yn y teiau bychain, neu y sheds cry- bwylledig am danynt yn barod, y rhai a welir yn rhesi hyd benau y tomenau rubbish a ymestynant o gylch ystlysau y chwarel yn mhob cyfeiriad. Gweithir y slabs i ffurfiau priodol, mewn melinau cryfion a yrir gan ager a chan ddwfr. Y mae y man gledrffyrddperthynol i'r gwaith yndralluosog, a phe byddent yn mhenau eu gilydd, gwnaent ffurf- io llinell a ymestynai am bum milldir ar hugain o ffordd, os nad rhagor. Y mae yr inclines, neu y ffyrdd gogwyddol, gan mwyaf yn serth iawn. Y maent oddeutu ugain mewn nifer, ac ar gyfartaledd, mesurant tua 600 o droedfeddi o hyd. Rhedai y gwageni llwythog p lechi toi a slabs hyd |y man gledrffyrdd y soniasom am danynt, tua'r inclines, ac oddiyno fe'u gollyngir i lawr wrth raffau cryfion o wyfr, tua chychwynfa y gledrffordd fwyaf, hyd yr hon y cludir y llechi o bob math i waered i Borth Dinorwig. Yn yr I Adgoflon,' hysbysir ni fod eyf- answm y cerryg a anfonir i lawr bob blwyddyn, yn cyrhaedd ar gyfartaledd i 1,200,000 o dunelli. Ond y mae hyn yn ormod o gryn lawer. Tebyg ydyw fod, srwagnod wi: naill ax gan yr ysgriienydd neu y cysodydd, ac mai 120,000 y meddylid i'r cyfanswm fod. Hyd yn nod pe felly, buasai braidd ar y mwyaf, yn ol fel y myn- egwyd i ni, gan un sydd yn meddu pob mantais i wybod am y peth hyd gywirdeb. Nid oes genym ofod y waith hon i son am ymwel- iadau Mr Smith a'r chwarel, ei dyb uchel am y gweithwyr, ei gynlluniau er lleshau amgylehiadau y rhai teilyagaf yn eu plith, ynghyda'r feirniadaeth a roddir arnynt yn gyffiredinol gan ei gofiantydd urddasol, am hyny rhaid i ni adael y materion hyn, ynghyda phethau eraill, heb sylwi arnynt yn fanwl hyd y tro nesaf.—Macaulay.
.-.'....,,1'c BANGOR.'
.1' c BANGOR. EGMTSWYR ARFON WEDI DEFFRO! Y GYNHADLEDD FAWREDDOG. Ie, cyfarfod mawreddog, oeddyr un a gynhaliwyd yn y Penrhyn Hall, ddydd Iau diweddaf, waeth heb geisio chwerthin am ei ben, er y gellir chwerthin am ben llawer o'r pethau ffol a ddywedwyd ynddo. Gwyddem fod yr Esgob wedi canu cloch fawr yr Eglwys Gadeiriol er's wythnosau i alw yr holl Es- gobaeth ynghyd, i ymgynghori pa beth i wneud, ar 01 cael y fath brawf o allu'r Ymneillduwyr yn sir Gaernarfon; mae'n fwy na thebyg mai bugleman Lord Penrhyn oedd yr Esgob yn hyn o wasanaeth, ond beth bynag am hyny, trodd y cynnulliad allan yn great success. Daethant yno o bob cyfeiriad. Ysweiniaid a Thoriaid o bob Hiw a graddEd- wards, Nanhoron; Richards, Caerynweh Williams, Plasgwyn; a Wynne, o Beniarth dyna frodyr beth bynag y gwelsom eu henwau o'r blaen, mewn brwydrau eraill ychydig ddyddiau yn 01. Dywed y North Wales Chronicle fod y Penrhyn Hall yn Hawn, ac y mae yr adroddiad yn llenwi dros 10 o'i golofn- au, ac yr wyf am osod ger eich bron ychydig o'r cyfeiriadau a wnaed atom ni yr Ymneillduwyr. Pwnc y gynhadledd oedd ystyried pa fodd i ledaenu dylanwad yr [Eglwys, a chychwyn, yn ol geiriad Lord Penrhyn,—' The Bangor Diocesan Church Ex- tension Society.' Eithaf amcan, ond y drwg oedd fod y troed clwb' yn dyfod i'r golwg yn rhy ami, yn enwedig wrth son am gychwyn y Papur Eglwys- ig Cymraeg, pan y cyfeirid at y papurau presenol fel corsydd llawn o fudreddi afiach, a phob cam- dystiolaethau ar yr Eglwys Lan Gatholig. Yr oeddym yn methu peidio cofio, wrth ddarllen yr hanes, am ddywediad Mr Goschen, A.S., fod yr offeiriaid wedi gwneud eu goreu i droi'r Eglwys yn Conservative Canvassing Association." Yr Arglwydd Esgob. Araeth ragorol, mewn ys- pryd efengylaidd teilwng o Esgob, ddim ond ei fod wedi ignorio bodolaeth Ymneillduwyr yn ei esgob- aeth yn hollol. Dywedai ei fod yn cyfeirio gyda golwg at sefyllfa yr Eglwys yn Nantlle, Llanberis, a Phorthmadog."A oedd dim tipyn bach o gyfrwys- tra yn y cyfeiriad at Nantlle, fel y lie cyntaf a phenaf y galarai nad oedd Eglwys nac offeiriad ynddo P A oedd yno ddim rhyw hanner awgrym yn y cyfeiriad na fuasai yr anrhyd. Mr Pennant ddim yn cael y fath driniaeth yno pe buasai yr 'Eg- lwys Ian, yn dylanwadu yno ? Wel, mae'n bosibl nad oedd yr Esgob erioed wedi breuddwydio y fath beth, ond fel y mae creaduriaid drwgdybus yn rhoi y lliw gjvaethaf ar bob peth. Wel, gobeithio nad oedd ynte. ? Lord Penrhyn, oedd yr areithiwr cyntaf ar ol yr Esgob. Y mae yn ddigon eglur oddiwrth araeth ei arglwyddiaeth, fod y si a glywsom lawer gwaith er yr Etholiad yn wir, ei fod wedi ei siomi yn ddirfawr yn ngallu yr offeiriadaeth a'r Eglwys yn Arfon, ac wedi ei synu gan nerth a dylanwad Ymneillduaeth y sir. Y mae yn fwy na thebyg fod ei arglwydd- iaeth wedi ei gamarwain yn hollol am wir syniadau y Cymry ar bynciau crefyddol a gwleidydddl, ond y mae y crisis diweddarwedi ei lwyr argyhoedcB fod yn rhaid cydnabod Ymneillduaeth ynia, fel ffaith bwysig; ac fel dyn craff, a boneddwr diamheuol, y mae yn cydnabod hyny yn gyhoeddus, ac yr ydym yn diolch iddo, nid am yr araeth hon yn unig, ond am bprawflon orair y mae wedi roddi yn ddiweddar ei fpd yn peliderfynu rnynnu ein deall yn well, ae enill ein gwir barch trwy ei wir haeddu. Teimlai ei arglwyddiaeth mae un ffordd effeithiol iawn i gyr- aedd diwygiad yn yr Eglwys, fyddai i'r offeiriaid am un mis yn y flwyddyn, mis Gorphenaf, fyned i mewn i'w heglwysi gyda'r addolwyr trwy'r drws mawr, yn lle trwy ddrws y festri, er iddynt allu sylwi'n fanwl ar y list of voters a osodir ar ddrysau yr eg- lwysi yn y mis hwnw, i weled a fydd eu henwau eu hunain yno, ac enwau yr addolwyr! Dyna ollwng y gath o'r ewd yn iawn, ie siwr, dyna'r ffordd i gael diwygiad, nid gweddio am yr Ysbryd Glan, fel pobl y capeli, nid ymneillduo i weddio cyn esgyn i'w pwlpudau fel hen ddiwygwyr Cymru. 0 na, ffordd newydd i enill y wlad, edrych ar ol y voters cyn myned i'r eglwys, darllen y Registration List cyn myned i'r gwasanaeth, ie siwr, a rhoddi awgrym i bob addolwr os na byddai ei enw ar lawr, (ai yn yr eglwys eich arglwyddiaeth?) A dyma'r bobl sydd yn gwaeddi I scriw seiat,' yn cynghori'r offeiriaid i dreulio Sabbathau mis Gorphenaf i edrych ar ol y voters. Beth yw hyn, ond ceisio gwneud yr Eglwys yn Conservative Begisti ation Association ? Cyn wired a'r pader, fe roddodd My Lord ei droed ynddi wrth roddi y cyngor hwn. Nid lies ysprydol, ond lies poli- ticaidd y sir sydd mewn golwg yn sicr wrth adeiladu yr ysgoldai a gyru'r holl fan gurad-curadiaid ar hyd y wlad.—Efengyleiddio'r bobl, nage, nage, Disrael- io'r bobl sydd yn y cyngor o Gastell Penrhyn. Yr areithiwr cyntaf ar ei ol, oedd W. Williams, Ysw., Plasgwyn. Y ffaith bwysicaf yn araeth y gwr hwn ydoedd ei fod yn addaw lOOOp. at y Gym- deithas 'does dim eisiau dweyd i'r brawd yna gael hwyl, y mae mil o bunnau yn ddigon i yru yr oeraf i hwyl, y mae yn llawer effeithiolach nag hyawdledd Gladstonaidd i enyn brwdfrydedd. Fe ai loan Pedr a'r Tutor Jones i hwyl benboeth mi wranta, pe add- awai rhyw Yswain fil o bunnau at Golegdy newydd yn y Bala. Y Parch. P. Constable Ellis, Llanfairfechan, oedd yr areithiwr nesaf. Gallwn sfeddwl mai rhyw Bre- win Grant yr Eglwyswyr ydyw hwn, rhyw ddwrdio pawb a phobpeth yr oedd, a bu y brawd hwn a brawd arall o ardal Bethesda bron a'i gyru yn ben- ben yno. Dywedodd fod 4,874p. o ddegwm yr Eg- lwys yn y sir yn myned o ddwylaw yr Eglwys yn y sir yn myned o ddwylaw yr Eglwys i ddwylaw bon- eddwyr eraill (appropriators). Terfynodd araeth lawn o gyhuddiadau yn erbyn boneddwyr y sir, trwy ofyn—' Ar bwy y mae dynion mawr yr oes yn gwr- ando ? Pwy sydd yn dylanwadu ar y wlad ? Nid yr offeiriaid, 'dyw'r gwyr mawr yn gofalu dim am danynt hwy, oblegid nad yw'r bobl yn eu cefnogi y gwir yw, am y pregethivyr Ymneillduol y maent yn gofalu oblegid fod y bobl wrth eu cefnau.' Ei- thaf gwir, Mr Ellis, a diolch i chwi am ddweyd hyny yn eu clyw. Mr Richards, Caerynwch, a ddadleuai yn gryf dros gael papur wythnosol Eglwysig, ac yn mhlith llawer o bethau ffol a ddywedodd am y newyddiad- uron Cymreig presenol, dywedai—' That the Welsh- man would much prefer such a paper to the trash and political nonsense and stuff that was now pro- pagated by some of the Traddodwya Mnryw areithiau brwdfrydig dros &„~i -yaaiaaur tebyg i'r hen Gymro, a dywedid mai'r Eglwyswyr a fagwyd dan ddylanwad y Cymro oedd wedi eu hegwyddori yn deilwng i'r Eglwys. Ond teimlid y byddai yr ymgais i'w sefydlu yn golled am dair blynedd Clywsom ar ol y cyfarfod fod Mr Humphreys, Caernarfon, wedi cael cynhyg ei gy- hoeddi ac wedi gwrthod. Y tebygolrwydd yw, mai troi Cronicl Cymru yn rank tory a wneir. Tybed y geill cydwybod Gwyneddon sefyll y cyfnewidiad, na, gwyddom mai efe sydd wedi cadw hyny o rydd- frydiaeth sydd ynddo er pan ei cychwynwyd, a bydd yn glod iddo os condemnir ef fel Golygydd rhyrydd i'w boddloni. Yr oedd yn ddrwg genym ddeall fod yr areithiwr diweddaf, y Parch. J. Williams, Beaumaris, wedi cael ei hissio i lawr yn hollol mewn cyfarfod o natur grefyddol, a'r Esgob yn y gadair hefyd. Ni fu erioed y fath dwrw a'r fath benderfyniad i roddi siaradwr i lawr, a hyny am ddim hyd y deallais i, ond ei fod yn dipyn o Liberal, ac yn erbyn gwneud y papur yn Tory Organ. Beth bynag, rhoddodd y brawd hwn extinguisher ar hwyl y cyfarfod, a rhodd- asant hwythau muzzle teilwng o ddyddiau Bonar ar ei geg yntau, am feiddio yngan gair yn erbyn cael newyddiadur Toriaidd, Eglwysig, 'hyd y earn.' Dymunwn iddynt bob llwyddiant yn eu hamcan i ledaenu yr hen fam Eglwys. Y maent yn pender- fynu cymmeryd dalen o'n llyfr, trwy godi ysgoldai ar waelod pob pant, yn nghesail pob bryn, ac ar lan pob afon trwy'r sir, ac y maent yn penderfynu gyru allan lu mawr o Scripture Readers i ddysgu a phre- gethu yn y lleoedd hyn. Y mae rhai wedi cychwyn yn barod a welwyd gynt yn ceisio dysgu yngwersyll Ymneillduaeth. Y mae cyfleustra braf i groesi drosodd yn awr, a good pay, a chroesaw i bawb sydd yn deall tactics y seiat a'r capel. Llwyddiant i chwi frodyr oil, cydweithiwn a chydlafuriwn, ond buasai yn well pe bae'eh wedi deflro yn gynt, cyn fod swn cwymp yr heR Fam yn yr Iwerddon yn peri i neb amheu eich dybenion da; cyn bod y tebygoliaeth rhwng Eglwys yn Nghymru a'r Eglwys yn yr Ynys werdd yn eglur i bawb; a chyn fod Dadgysylltiad pob crefydd wladol drwy'r ddaear yn cael ei ddadleu fel peth posibl gan brif glerigwyr Eglwys Loegr ei hun.
YSTAFELL RYFEDD.
YSTAFELL RYFEDD. (Parhad.) DARLUN 3.—' Yr ydwyt yn gweled dau o geffylau mewn cerbyd dysgleirwych. Ymddengys y meirch yn rhai porthiannus. Mae eu penau ymddyrchawg, a'u cefnau Uawn-grynion, yn profi fod cyflawnder o geirch a ffa man dan eu crwyn. Y geirchen fywiol sydd yn tynhau gewynau eu blaendraed aflonydd. Ac heblaw fod y meirch yn profi yn eu hamddang- osiad nad ydynt yn byw ar brinder, y mae ysblen- eiddiwch a gorwychder y cerbyd lathr-gaboledig yn awgrymu ei fod yn perthyn i'r aristocracy. Mae y cerbyd wedi aros, ac y mae y boneddwr barfog a gludid ynddo ar yr heol yn ysgwyd llaw yn serchus gyda'r dyn bishop-like-hatted, a weli mor dra bon- eddigaidd ac eithafol-ostyngedig yn cyffwrdd ffrynt cantel yr het uchel-ochrog a'i law aswy, ac yn gafael a'r Hall yn llaw y boneddwr. Maent yn awr yn dy- wedyd good morning,' ac ar ymadael, ond fod y diweddaf yn ychwanegu ei gynffonog a'i lawr-lyfol appendage-' Syr' ar ol ei good morning.' 'Fe allai, ddarllenydd, er mwyn i ti ddeall y dar- lun yn fwy trwyadl, ei bod yn syrthio arnaf i roddi ychydig yn ychwaneg o eglurhad arno cyn ei dde- ongli. Hyn a wnaf trwy fyned dros yr ymddiddan o'r dechreu. Cymmeraf y llysenw boneddwr' ar y cyntaf, a'r priodol enw llwfryn' ar yr ail. B. (danwenu).Stit dach chi heiddiw ? Mae yn dda gini 'ch gwelad chi. Sut mae Mrs. a'r plant bach ?' (ar un gwynt.) Ll. (gyda. rhyw olwg hanner gwenog a hanner eywilyddgar).-I Mae nhw'n iach iawn, tanci Syr.' B. Mae'n dda iawn gini glywad. Raicl imi ddim ofni, debicini, na ddowch chi i P. yn lie myn'd i M. Yr ydan ni yn gymdogion, yn gydnabyddion, ie, yn gyfeillion.' LI.—' Mae yn wir, Syr. Rhaid imi dori fy nwy glun os do'i P.' B.—'Tybed?' Ll.—' Rhaid yn wir, Syr.' B.—' Wel, wir, ma hyny 'n sobor.' Ll.—' Ydi wir, Syr; ond mi ddeuda i chi, Syr, be na 'i a chi, Syr.' B.-I Wel ?' Ll. Mi fyddaf yn foddlon tori un goes, a myn'd yn hanner Mad ac yn hanner Pen, er ych mwyn chi, Syr, achos yr ydych chi mor ffeind.' B.—Newch chi ddim mwy? Be 'newch chi hefo'ch ceg ?' Ll.—' O ia wir, Syr. Mi fyddaf yn foddlawn i chi ei chloi hi, a myn'd a'r goriad hefo chi.' B.-I Mi fasa'n dda gini tasa chi yn gneud mwy.' LI.-I Wel wir, fedra'i byth symmud, os ca'i fyw, wedi tori 'nwy glun; ond mi dora'i un, Syr.' B.-I Goocl morning.' Ll.—' Good morning, Syr.' Dyna fe yr hyn a fu rhyngddynt. Yr oedd y boneddwr' wedi bod yn ffeind iawn wrth 'Ll.' Ond y mae mor anrhaethol foneddigaidd nes dymuno cael dwy goes Ll.' yn ad-daliad am ei garedig- rwydd. Nid ydwtf yn ammheu, oni buasai ofn o gyfeiriad arall, na buasai LL' yn cyttuno yn gyfan- gwbl a'i gais. Ond boddlona i fod yn' gloff o glun' er mwyn bod yn fwy, os possibl, o wrthddrych car- edigrwydd y boneddwr.' Deongliad y darlun uchod sydd fel y canlyn:— Cerbyd a meirch porthiannus yr ymgeisydd anfudd- ugol am gynrychiolaeth Sir G- ydyw y rhai a grybwyllwyd uchod. A'r ymgeisydd anrhydeddus (?) ei hunan ydyw y 'boneddwr.' Bydded hysbysol iti mai ar daith bleidlais-gasglyddol y mae yr uchod yn ei ddangos. I Ll.' sydd foneddwr heb fod yn byw yn mhell oddi wrth yr ymgeisydd; ac y mae wedi bod er's blynyddau yn gwneuthur defnydd llogell- lwythol o'i ddwy goes. Gwyddis yn yr etholiad diweddaf fod y brawd hwn wedi myned yn hanner Mad-rjn, ac yn hanner Pen-ryn. Ond trwm ydyw meddwl ei fod byth ar ol yr etholiad yn 1 gloff o glun.' Mae wedi myned yn fwy llecach yn ei sym- mudiadau. Rhyw hanner mor ami yr ydym yn ei weled yn y byd. Gobeithio yr ydwyf, ddarllenydd, y gwella ei glun; ond ni chredaf na bydd craith amlwg arni tra bydd efe byw.' Mae ambell i gawr o ddyn yn eiddilyn tra ed- lychaidd pan wedi ei ddodi mewn amgylchiadau. sydd fel deufor-gyfarfod, am graffter man of policy i ddyfod o honynt yn anrhydeddus. Cenfydd llygaid eryraidd un gilfach a glan' i'r hon y diangc yn ddiangol, pryd y bodda y Hall o eisieu'r craffder rhwng y crych-donau ymladdgar. Yr ydwyf yn dymuno dy hysbysu, ddarllenydd, na fu I Ll.' erioed yn ymarfer a'r erfyn pwrpasol hwnw a elwir policy. a pha ryfedd ei fod yn arddangos trwsgleiddiwch raddau pan y gorfodwyd ef i'w ddefnyddio. Dyn ydyw efe sydd yn arfer gwneuthur pob peth ar ei gyfer. Nid ydyw yn myned i drafferth i astudio yn mha bosition y mae. Ei gyffredin arferion a gyf- lawna yn mha sefyllfa bynag y bydd; a'i feddwl stmiibynol ei hun a lefara yn mha gwmni bynag y bydd. Mae mor unionsyth a llinell y ayhydedd yn ei straightforwardness, mor uncompromising a bwled y gyflegrfa yn ei benderfynolrwydd. Hyn ydyw fy marn am dano, er ei fod wedi tori ei goes o herwydd ei lwfrdra; a rhaid iddo dori ei goes arall cyn y newidiaf fy marn. Gobeithio'r nefoedd na wna hyny, er fod tebygolrwydd y daw yn brawf arno eto yn lied fuan.' Deonglydd, sef awdwr y llawlyfr i'r 'ystafell ryfedd,' sydd yn gyfrifol am yr oil a ysgrifenir gan YOTAFELLYDD.
AR FWRDD Y 'CARNATIC' YN YN…
AR FWRDD Y 'CARNATIC' YN YN Y MOR COCH. (Parhad o'r Rhifyn diweddaf.) Ond y mae yn atnser gadael Alexandria bellach. Bydd y gerbydres yn cychwyn am saith o'r gloch, a rhaid cael ciniaw cyn cychwyn i'r diffeithweh. Cawsom giniaw rhagorol, gwerth pum swllt. Ych- ydig cyn saith o'r gloch ymgasglodd tua haner cant o honom yn y Station i fyned gyda'r Express i Suez, ar y Mor Coch. Byddid yn arfer aros yn Cairo am ychydig oriau, ond yn ddiweddar agorwyd rhan newydd o'r gledrffordd, a gellir myned o Alexandria i Suez mewn tua deuddeg awr heb fyned i Cairo. Yr oedd yno lawer o swn a thwrw gan yr Aifftiaid wrth geisio ein perswadio i brynu oranges, afalau, a ffirwythau eraill, i'r daith. Ac ni fu eu hymdrech- ion yn ofer 0 gwbl, gan i'r rhan fwyaf brynu rhagor o lawer, nag oedd yn angenrheidiol. Gan ein bod i deithio drwy y nos yr oedd o bwys cael digon o le i orwedd a chysgu pan wedi blino eistedd—a chware teg i'r Aifftiaid, cafodd pob un le dau berson, a rhai o honom le pedwar. Teimlad go ryfedd ydyw myned mewn train drwy yr Aifft. Aeth canoedd o feddyliau blith-drafflith ar draws eu gilydd drwy fy meddwl wrth alw i gof yr hyn oeddwn wedi ei ddar- llen am hanes boreuol y wlad, yn neillduol mewn cysylltiad a'r genedl luddewig. Ond' mi flinaf ddarllenwyr y TYST a fy 'meddyliau' hyn, gan mai fy amcan ydyw rhoddi adroddiad byr o'r hyn a welais. Yr oedd yn noswaith glir, oleu, a thawel. Ed- rychai yr awyr yn anferth uwch nag y gwna yn Nghymru, a thywynai y ser yn eglurach. Awyr ogoneddus sydd yn yr Aifft, ac nid rhyfedd i'r bod- au wybrenol fod yn wrthrychau addoliad yn nydd- iau anwybodaeth y bobl. Adlewyrchid y ffurfafen ar wyneb tawel y Hyn, ar hyd lan pa un yr oeddym yn myned am lawer o filltiroedd, ac er nad oedd dim arall i'w weled yr oedd yn anmhosibl gorwedd i lawr a myned i gysgu, yr oedd yr olygfa yn rhy oponedd- us. Tuag un-ar-ddeg o'r gloch, arhosodd y cerbyd, a daeth y guard heibio. Aifftiwr oedd, ac mewn llais soniarus haner ganodd y geiriau hyn wrth bob drws—'Refreshment room—Ladies' waiting room- half an hour stopping.' Edrychais allan a gwelais gymysgedd rhyfedd o wareiddiad a barbareiddiwch wedi cydgyfarfod. Y Train ydyw un o brif ar- wyddion gwareiddiad, ond yn ei ymyl gwelsom oleu- adau mor farbaraidd a phe na buasai son am war- eiddiad yn ein byd ni. Ar ben pastwn, ryw bum troedfedd o hyd, gosodid rhyw fath o aelwyd haiarn, a dyn yn ei ymyl yn rhoddi tanwydd ar yr aelwyd, a'r gwynt yn achosi iddo fflamio ifynu, dyna lampau y rheilffordd yn y Station hon. Cydmerwch hyn a'r gas, neu hyd yn nod lampau olew gwaethaf stations Lloegr a Chymru. Aethum i'r Refreshment a dy- j munasom gwpanaid o goffi. Galwodd rhai am j a chawsant eu dymuniad. Daeth amser y | 1 cwpanaid o goffi, swllt; swper, pedwar swllt; P° aid o gwrw, dau swllt. Dychmygwch ffurf { au y brodyr oeddynt wedi galw am swper a cfrWT"^ { Yspeiliodd yr Israeliaid yr Aifftiaid, ond yn »| Aifftiaid ydyw yr yspeilwyr. Ond nid oedd dini 1 j wneud ond talu. Tua phump o'r gloch yn y^°r^ 1 cawsom gyfleustra arall i gael tamaid, ond x £ oe,, j ar bawb ofn, felly nid oedd yr Aifftiaid ddim 3 ocach wedi i ni ymadael. Yr oeddym erbyn ( tua 60 milltir o Suez, yn nghanol diffaethweh 1 lyd yr Aifft. Oddiyma hyd Suez rhed y gledrf0 ] ar hyd lan y gamlas a wnaed gan y Ffrancod 5 dwr croyw i Suez. Ac un o'r pethau rhyfed ydyw gweled cyflawnder 0 ddwfr disglaer yn am ugeiniau o filldiroedd drwy ganol y diffaetoj; 3 sychaf a mwyaf anial a fedd y byd, ar cwbl wneud trwy gelfyddyd yn ystod yr wyth rolyllB diweddaf. 1 Y mae gweled yr Arabiaid yn hwylio eu eye bychain ar hyd y gamlas, heb ddim ond y ty^O" bendraw o'u cyleh, a'r train yn rhuthro heibio im- ynt, ac yn cario gwareiddiad a gwelliantau i y diffaethweh-yn ddigon i ben syfyrdanu dyn- yj hir bydd pentrefydd yn codi ar hyd lanau y CaO 110 rhanau helaeth o'r diffaethweh yn cael eu troi J dir ffrwythlawn. Gwelir arwyddion o hyn 3rn^j thraw yn barod. Pa un a lwydda y Ffran00^ gysylltu y Mor Goch a Mor y Canoldir yn y fodd ag i alluogi llongau i fyned o'r naill i'r 110 peidio, y maent wedi llwyddo i gario camlas o troyw trwy ganol y diffaethweh, ac anmhosibl dyweyd beth fydd dylanwad hyn ar yr oesau ol. Os llwydda i droi y diffeithweh yn dir ffrWr*| lawn gall newid hinsawdd yr holl wlad, a feiddia ddywedyd na wna hyn. Gwyddom f°<j soddau yn newid yn ol y cyfnewidiad a WI1.eir.M arwynebedd y ddaear. Lie y lleiheir coedwig°%, atelir gwlawogydd, a lie yr ychwanegir llysieua^ cynhyrchir gwlybamaeth. A phe gorchuddid J., o bob ochr i'r gamlas hon a gwyrddlesni a pwy a wyr na achosai hyny leithder yn yr fj nes peri i wlaw ddisgyn ar y crasdir. Diamefl. hinsawdd yr Aifft wedi newid er gwaeth er dyddJ Moses, a gall newid eto er gwell. Nid yr un J Il hinsawdd Ewrop yn awr ag oedd ddwy ill o flynY ø au yn ol. Ac nid yr un ydyw hinsawdd India llawer man ag oedd gan mlynedd yn ol. pob cyfnewidiad a wneir ar wyneb y ddaeat 9 yr awyrgylch uwch ei phen. # Pan 0 fewn ugain milldir i Suez, daethom i y peirianau a ddefnyddir i gloddio y gamlas A gysylltu y ddau for. Gwyr darllenwyr y Trsl oes ond llanerch gul mewn cydmariaethiaeth, ig dros gan milldir, o dir yn gwahanu rhwng Coch a Mor y Canoldir. Achosa hyn i dwyrain gael eu cludo o amgylch Affrica Cape of Good Hope am daith o 15000 o j yn lie dyfod yn unionsyth drwy y Mor Coo'* Ewrop. Rhai blynyddau yn ol ymgymerodd wr ag agoryd Camlas (Canal), o'r naill for i'r H 0 er galluogi llongau i fyned i'r dwyrain heb amgylch Affrica. Nid oes eisiau ond taflu gol^. j y map er gweled y fantais anrhaethol a ddei#^ fasnach y byd pe llwyddai yr anturiaeth. mae anhawsderau anferth ar y ffordd; ac er miliynau 0 bunau wedi eu gwario yn barod, a^ llawer a ellir byth gario y peth i ben. CreoM Ffrancod yn y posibilrwydd o hono, a gweithiaQ''? j ogoneddus wrtho. Nid wyf yn cofio yn faint sydd wedi ei gloddio yn barod, ond yrnddeBeJ y rheda dwr cyn hir o'r naill for i'r llall. Taera J anghredinwyr mai yr amser hwnw y dechreua V anhawsderau, gan mai tywod sydd o bob tu i'r las, y bydd y dwfr yn golchi hwnw i lawr, aC,^ costia dros filiwn o bunau yn y flwyddyn i'w yn agored pe byddai wedi ei orphen. Un o'r hawsderau ydyw fod yn rhaid dyfnhau y mor "l ochr am rai milldiroedd. Nid yw y Mor ddigon dwfn i long gyffredin ddyfod o fewn ch milltir i Suez, lie y dechreua y gamlas, a by rhaid dyfnhau hwn dros ugain troedfedd am milltir 0 ffordd. Nid gwaith hawdd ydyw brr Ond y mae y Ffrancod wedi dechreu amo, a haner dwsin o beirianau mawrion ar waith yn y tywod o'r gwaelod ac yn ei gludo mewn cy&" yn ddigon pell. Beth bynag ddywedir am rhaid cyfaddef mai anturiaeth ogoneddus yclYO." ac os llwydda, nis gellir amgyffred ei dylaaw gysylltiadau gwledydd a'u gilydd. at Synais yn fawr weled Suez wedi cynyddu anferth yn^ ystod y deng mlynedd diweddaf- A aethum heibio i'r lie o'r blaen nid oedd yd0,0 j rhyw ychydig o dai, ac ychydig ganoedd o bobl> yn awr y mae wedi cynyddu yn dref fawr, a 3Bilo o bobl ynddi. Y rheswm am y cynydd ydyw »S°L iad y gledrffordd i Cairo ac Alexandria, a ffurfi^i gamlas 0 ddwfr croyw at yr hwn y cyfeiriai3, barod. Cyrhaeddasom Suez tuag wyth o'i &La bore Sul, Rhagfyr 20ed. Prin y gallem feddwl y Sabbath oedd. Credwyf mai ychydig. 0 3$ iaeth a wneir, fe allai fod rhan o'r gwaith cyS^jJ) yn cael ei atal, ond prynu a gwerthu fel ox .a diwrnod arall. Gorfu arnom fyned ar fwrdd y diwrnod arall. Gorfu arnom fyned ar fwrdd y am haner awr wedi deg, a chychwynasom ein ar y Mor Coch am dri yn y prydnawn. Creffa^sAj fanwl ar yr ochr orllewinol i'r mor er gweled y "• fynydd rhwng y rhai y tybir fod plant Israel gwersyllu pan y goddiweddodd Pharaoh hwy. deg neu ddeuddeng milltir o Suez gwelir dau ipre. creigiog a noethlwm yn cyfateb i'r desgrifiad. jjj allai mai yma yr oeddynt, ac mai yn y fan hon y iddynt groesi. Gwelir y ffynonau a elwir Moses ar ei gyfer yr ochr arall. Ond credWP^j, anhawdd ydyw penderfynu y fan, yn neillduol fod arwynebedd y gymydogaeth, yn dra theW £ wedi newid llawer yn ystod y 3500 o flynyddau 7 wedi myned heibio er hyny. Gwelir yn aml^ daeargrynfau a llosgfeydd (volcanoes) wedi bod waith drwy yr holl diriogaeth, ac anhawdd dywedyd na chymerodd cyfnewidiadau pwysig dyddiau Moses. Ni chefais y fraint o weled »y Sinai y tro hwn gan i ni fyned heibio yn 7 Bore dydd Llun gwelem ranau o'r rhestr w a gylchynant fynydd Sinai, ond yr oeddym bell i weled y mynydd. Ite 1!" Dyma derfyn ar fy stori am yr Aifft. Y feithach o lawer nag yr oeddwn yn bwriadu. i weh ei thori yn fyrach. Dydd Nadolig, yn BabelmandeL Yr ydym yn ngolwg Disgwyliwn fod yn Aden bore foru, ac yn wythnos i foru. Y mae yn boeth anferth, y fesurydd yn 80' heb awel o wynt yn go Nadolig llawen i chwi oil, a blwyddyn newydd i'r TYST. S W. JON%S-
Advertising
Pits HOLLO WAT.—Gyfmsoddiadau, Iach.—Pan corph wedi ei wanychu trwy fod yn rhy agored i'r WTJaSt anghymedroldeb neu esgeuluatra. fe wna'r pills ym» d^nol«2 drwg. Os cyxnmerir hwynt yn ol y cyfarwyddiadau gyloh pob box, rboddant adnewyddiad nerth yn mhob 1 o wendid gewynol, trwy yr hyn y nychir yr holl ft rhwystnr rhyddrediad y gwaed. Y maent yn erPfiijeO" archwaeth a'r tretiliad, yn rheoleiddio yr afu, ac yn f^yTo yn esmwyth ar y cylla. Y mae'rpils yn addas i baW» oedran ae arferion. Y mae un dyoddefydd yn eisieu ond gwybod am eich pils chwi iddyn^.B-et f gwerthfawrogi. Chwiliais yn ofer am wellhad dy^ flynyddoedd, ac yr oeddwn yn myn'd yn waelach 0°% i«d adferwyd fi yn fuan wedi defnyddio eich pils chwi- THE MANUFACTURE OF "WATCHES AND CLOCKS.—A teresting and instructive little work, describing cl°c? with great clearness, the rise and progress of watch » 0f making, has just been published by Mr. J. W. Old Bond Street, 99, Westbouvne Grove, and tbe Oi y jg pro Factory, 5S and 60, Ludgate HiU. The book, fusely illustrated, gives a full description of the var1 gj of watches and clocks, with their prices, and no make a x>urdhase without visiting1 the above estf»>.nw resi°^ consulting this truly valuable work. By its aid Col01L ing in any part of the United Kingdom, India, or, the claipt. ies,^are enabled^o* select for themselves the waton v gafety; sd for their use, and have it sent to them with per -ppjioe^ Mr. Benson, who holds the appointment to tne1 0f t^ Wales, sends this pamphlet to any address on postage stamps, and we cannot too strongly reeow the notice of the intending purchaser. the notice of the intending purchaser.