Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
--Y GYMDETTTTAS DDIWYGIADOL…
Y GYMDETTTTAS DDIWYGIAD- OL GYMREIG. P J ————— 8 ychydig yn llai na blwyddyn yn'ol, eysieraSom ein rhyddid i alw sylw ein cyd- ^ladwyr parchus y Meistri W. Williams, ac • Williams, dau o aelodau Cyngor Trefol Llverpool, at yr angenrheidrwydd i ffurfio ymdeitlias o ryddfrydwyr Cymreig y dref. oedd ein hamcan ar y pryd yn ddim mwy ffurfio Cymdeithas i Liverpool, yn unig y S^yliem oblegid cysylltiad agos Liverpool iddi gario dylanwad anuniongyrch- yno. Cymerwyd yr awgrym i fynu yn ^ioed; a chyfarfu nifer o gyfeillion brwd- g 1 Wneyd y parotoadau. Barnai amryw ar Y pryd na ddylasid mewn un modd ei chy- i Liverpool, ond buasai yn llawer gwell gosod ar seiliau digon eang i gynwys holl "yttiru. Yr unig anhawsder a deimlid i hyny b y buasai hyny yn ymddangos yn rhy debyg i wthio eu hunain i fod yn arweinwyr y genedl mewn gwleidiadaeth, a hyny heb gael eu hawdurdodi na'u galw ganddi. Cafwyd ^yfarfod cyhoeddus i osod yr amcanion ger y rhai a gymeradwywyd yn unfrydol; c ennilIodd y cyfarfod hwnw hynodrwydd lrlawr, oblegid bu yn werth gan Brifweinidog Y dydd gyfeirio ato yn y Senedd. ■^lewn cyfarfod a gynnaliwyd ar ol hyny, yfonwyd ar nifer o reolau, y rhai fel y gwelir eglur sydd yn gwneyd y Gymdeithas yn 0 gyffredinol i'.n eenedl yn Nghymru a °eSr > er mai yn Liverpool yr oedd, ac y lllae Corff mawr ei haelodau, eto nid Cymdeith- 1 Liverpool ydyw mewn un modd, ond ^eithas Ddiwygiadol Gymreig. Daeth i Sytoeddusrwydd neillduol trwy iddi fod yn ^yddianus i gael John Bright i un o'i chyf- al'fodYdd, yr hwn a dduetlb ar y dealldwriaeth r fod y gymdeithas nid yn lleol, ond yn genedl,ethol., Rhoddodd ffurfiad y Gymdeith- gaf^ eawediS y cyfarfod a'r gynnadledd a ^yd yn nglyn ag ymweliad Mr Bright, yni a bYwYd newydd yn holl garwyr rhyddid trwy y^ysogaeth a bu ei dylanwad anunion- Phol o bosibl yn fwy na'i dylanwad union- mewn anfon allan anerchiadau, a ^arwyddiadau gydag amcan i gyffroi yr _^°l\vyr at eu gwaith; ac o bob lie yr anfon- at Gyngor y Gymdeithas am help i gynal CYfarrodydd rhoddwyd ef gyda'r parodrwydd Nid ydym mewn un modd yn tybied i, k°ll glod am yr hyn a ennillwyd gan y u ryddfrydig yn yr etholiad diweddaf yn dYledus i'r Gymdeithas Ddiwygiadol Gy- Glg" °nd yr ydym yn tybied iddi wneyd ei Yn ganmoladwy; a hwyrach y buasai yn hoibl i gymdeithas a oddiweddwyd gan -U-ad cyffredinol mor fuan wedi ei ffurfiad Yd yn well. Mae y Wasg Gymreig yn abod ei -gwasanaeth gwerthfawr—teimlad °'r aelodau rhyddfrydig a ddychwel- oedd eu bod yn ddyledus iawn iawn iddi edrycha lluaws mawr o'n cydwladwyr fel gallu pwysig iawn o blaid egwyddor- 1011 rhYddfrydiaeth. :N. ydym wrth ddyweyd hyn am awgrymu ed yn n°d holl ryddfrydwyr Cymru yn tych. yn ffa £ r £ 0x ami. Dichon fod rhai o'r "Wv • nigiaid yn ofni ei bod yn rhy eithafol— fod ambell un o ysbryd lied ben- edrych ami yn rhy werinol—nid j yn amheu nad all rhagfarnau lleol beri fed rai edrych yn gilwgus arni-a chlywsem fod ambeU un o wyr y gyfraith yn awgrymu y m^ryaf o'r elfen glerigol yn nglyn a mae pethau fel yna yn ddigon naturiol ^es ond os arhosir heb wneyd dim ^yo\bydd° yn canm°l ac yn cymerad- ^asa" I'yth heb ei wneyd. Pe l>Uasa. s^r yn addfed i wneyd ei gwaith ni ailgen cymdeithas gyffredinol i' w sym- Mae bodolaeth cymdeithas i gyrhaedd Yw amcan, yn rhagdybied anaddfedrwydd yn y lluaws ato a rhaid i'r ychydig sydd yn addfed wthio eu gwasanaeth ar y Iluaws sydd yn anaddfed. Y cwestiwn neillduol y dymunem ei gyf- lwyno i sylw Cyngor y Gymdeithas Ddiwyg- iadol Gymreig ydyw pa fodd i drefnu ar gyfer y dyfodol ? Yr ydym wedi ennill buddugol- iaethau ardderchog, ond rhai i ni edrych yn ddyfal rhag colli y tir a ennillasom ac nid hyny yn unig ond gweithio a'n holl egni at ennill y tir lawer sydd eto heb ei feddianu. Er nad oes ond deg eisteddle gan y Toriaid yn Nghymru, eto y mae hyny ddeg yn ormod. Ni bydd ein gwlad wedi ei chyflawn waredu nes y byddo pob un o'r deg wedi eu dwyn oddiarnynt. Ond y pwnc ydyw pa fodd i wneyd hyny. Digwyddodd i ni yn ddamweiniol weled hanes cyfarfod a gynnaliwyd yn y Westminster Palace ddiwrnod agoriad y Senedd, lie yr oedd nifer o'r aelodau Cymreig newyddion ac eraill; ac iddynt yno benderfynu y dylid ffurfio cym- deithasau sirol yn ISTgogledd Cymru i edrych ar ol y cofrestriad, ac y dylesid ethol cyngor eyffredinol cynwysedig o lywyddion ac is-lyw- yddion y cyfryw gymdeithasau sirol yn nghyd ag eraill; a bod y Gymdeithas Ddiwygiadol Gymreig i gael ei gwahodd i gydweithredu a hwy. Nid ydym yn gwybod dim am yr am- gylchiadau dan ba rai y galwyd y cyfarfod hwnw. A ohebwyd a swyddogion y Gym- deithas Ddiwygiadol Gymreig yn flaenorol iddo i ofyn eu cydweithrediad ? neu a anfon- wyd atynt ar ol hyny yn ol y penderfyniad ? Os na ddo—ar bob cyfrif dylesid gwneyd. Pa ddyben pasio penderfyniadau a'u gadael i farw yn y fan ? Ac ymddangosai i ni yn hynod iawn i'r cyfarfod gael ei gyfyngu i Ogledd Cymru. Nid yw Cymru i gyd ond fel cledr llaw gwr, a pha raid son am ogledd a de ar bob achos? Paham bellach nad allem gael rhywbeth cyffredinol i'r genedl oil ? Ond pa esgeulusiad bynag a fu yr ydym yn bur sicr yn ein meddwl wedi y cwbl nad oedd un bwr- iad i ddirmygu neb. Na fwriadid un sarhad ar y De wrth ei gyfyngu i'r Gogledd-nac un amharch ar y Gymdeithas oedd eisioes mewn bodolaeth, ac yn cael ei chydnabod yn allu pwysig, trwy beidio gohebu a'i swyddogion na chyn nac wedi y cyfarfod. Ond y mae hyn oil yn dangos y mawr bwys i gael personau i ymgymeryd a symudiadau cenedlaethol sydd yn deall Cymru yn dda, a'u cydymdeimlad yn drwyadl a phob cwr o'r Dywysogaeth. Pa fodd bynnag, yr ydym yn mawr gym- meradwyo yr amcan o gael Cymdeithasau Sirol yn mhob sir yn N ghymru, a chymdeithasau Ileol yn mhob cymmydogaeth hefyd dan nawdd y Cymdeithasau Sirol hyny. Dylai fod gennym dair-ar-ddeg o gymdeithasau o'r fath yn nhair sir ar-ddeg Cymru, ynghyd a chymdeithas leol hefyd yn Liverpool, He y mae y boblogaeth Gymreig yn lluosocach nag yn rhai o siroedd y Dywysogaeth. Mae yr elfen Gymreig mor gref yn Liverpool, ond ei gweithio yn briodol, y gallai droi yr etholiad yn hawdd yn ffafr y rhyddfrydwyr. Gwnaeth y Gymdeithas Ddi- wygiadol Gymreig lawer yn yr Etholiad di- weddaf ond trwy ei bod wedi gwasgaru ei nerth mewn rhan ar Gymru ac mewn rhan ar Liverpool, nid yw wedi gallu gwneud ei gwaith mor effeithiol a phe ceid cymdeithas i weithio yn uniongyrchol ar Gymry Liverpool. Wedi cael y cymdeithasau sirol hyn trwy Gymru, a chymdeithas leol yn Liverpool, gallai y Gym- deithas Ddiwygiadol Gymreig droi ei holl sylw at y pethau sydd yn pfflrthyn yn gyfartal i'r holl siroedd; a bod cadeirydd, a thrysorydd, ac ysgrifenydd yr holl gymdeithasau sirol, yn rhinwedd eu swydd, yn aelodau o'i chyngor gweithiol. Gellid yn bur hawdd, gydag ych- ydig o gyfnewidiadau, gyfaddasu cyfansoddiad presenol y Gymdeithas Ddiwygiadol Gymreig i wasanaeth yr holl gymdeithasau Cymreig yn gyffredinol. Dylai fod gan y Gymdeithas gyffredinol drysorfa gref at ei Haw, fel y gallai, drwy ei swyddogion, gynnal gohebiaeth reol- aidd a'r holl gymdeithasau—anfon cynlluniau o ddeisebau pan y mae rhyw achos yn gofyn cydweithrediad—cyhoeddi traethodau byehain ar gwestiynau pwysig fyddo yn tynu sylw— estyn cynnorthwy trwy anfon areithwyr ar adeg o etholiad—dynoethi y camwri a ddyodd- efir gan ddynion oblegid pleidleisio yn gyd- wybodol-ac yn mhob modd i wasanaethu achos rhyddfrydiaeth yn mysg ein cenedl. Dylid sicrhau gwasanaeth ysgrifenydd a gyf- hvynai ei holl amser i'r gwaith, ac a ymwelai yn achlysurol a'r holl gymdeithasau sirol er gweled eu trefn, a symbylu yn mlaen y rhai a ddigwyddai fod yn hwyrfrydig i symud. Cyn y gellir gwneud dim yn effeithiol rhaid cael cydweithrediad yr holl blaid ryddfrydig, ac ni ddylid gadael i gulni ac eiddigedd personol na lleol fod yn attalfa i wneud y gwaith yn eff- eithiol. Ni byddai raid i'r cyngor fod yn un- rhyw fan yn sefydlog; ac er mwyn dileu pob rhagfarn, dylai gyfarfod yma ac accw fel y t,Y I gwna Cyngor yr Eisteddfod; neu fel gwna Cymdeithasfa y Methodistiaid, yr hwn y mae ei symmudiadau yn ddigon adnabyddus yn Nghymru ond byddai yn ddigon hawdd trefnu iddo gyfarfod amlaf yn y lie y byddo yn fwyaf eyfleus i'r rhan fwyaf o'r aelodau. Ond pa fodd y ceir hyn oddi amgylch ? Nid oes gennym ond ei gyflwyno i sylw Cyngor y Gymdeithas Ddiwygiadol Gymreig; ac oddiar ein hadnabycldiaeth bersonol o'r boneddigion a'u cyfansoddant, yr ydym yn teimlo yn bur sicr y byddant yn barod i wneud pob peth yn eu gallu at gael yr amcan i ben. Os ceir Banquet yn rhyw le, dylid ar bob cyfrif gael cynhadledd mewn cysylltiad ag ef i gydym- gynghori pa fodd i weithio yn y dyfodol. Ni roddem ddiolch am dano yn unig i foli ein gilydd am y peth a wnaed; os na bydd hefyd yn is-wasanaethgar i gael cyfle i gynllunio at waith yn y dyfodol. Os na cheir Banquet, ai ni ellir cael hanner dwsin o brif ddynion pob sir at eu gilydd i ryw fan, i gyfarfod nifer o aelodau cyngor y Gymdeithas Ddiwygiadol Gymreig, er cael ymgynghoriad doeth a phwyll- og pa fodd i ddal yr hyn sydd gennym, ac ennill y tir sydd ar ol ? Gadawn hyn yr wyth- nos hon i sylw y Gymdeithas; a dichon y dychwelwn atto mewn rhifyn dyfodol.
LLYTHYR Y MEUDWY.
LLYTHYR Y MEUDWY. (O'N MEUDWYDY RHWNG BRYNIAU GARTH MADRYN.) Yn nyddiau ei phethau bychain'—yn nechreu eu byd yr oedd Anghydffurfia yn ddigon cynefin a'r prif-ffyrdd a'r caeau,' ysguboriau, ceginau amaeth- dai, cottai gweithwyr, a lluestai bugeiliaid. Wrth oleu canwyll can feined a chalenig cybydd, a hono wedi ei gosod mewn canwyllbren haiam, a hwnwyn grogedig wrth linyn, ac un pen iddo wedi ei rwymo wrth ei glust, a'r llall yn Thwym am hoelen wyth wedi cael ei gyru a gwegil bwyall i drawst derwen mawr trwehus-wrtli oleu-gwan y fath ganwyll, ac un yn gofyn yn ami am i ryw un o'r gwrandawyr i droi ei fawd a'i fys yn snuffers, er mwyn tori ei phen du myglyd a-drewllyd-wrth oleu o'r fath y darllen- odd ami un o apostolion Anghydffurfia ei destun yn yr amserau sydd yn awr yn anmhriodol yn cael eu galw yn hen. Yr oedd amser gas, mahogany, a char- peti heb ei eni y pryd hwnw. Ni wyddai ei syna- gogau diaddurn hi ddim am bethau felly. Mewn hen ysgubor, o furiau pridd, a tho rhedyn ar ei phen y dechreuodd Methodista Gralfinaidd ei gyrfa apos- tolaidd: a'r un mor isel oedd dechreuad holl ferched Anghydffurfia. Gwir ganlynwyr yr apostolion ydoedd sylfaenwyr Anghydffurfiaeth! Gwelent yr anweledig; a chyflawnasant wrhydri. Deallent y ffordd i efengyleiddio gwlad, a gwnaethant hyny heb ,,y Z, waddol, na degwm, na threth eglwys. Eu gwobrwy yma ydoedd cydwybod ddirwystr, a'r llawenydd o weled yr anialwch yn dechreu blaguro fel y rhosyn. Ar eu traul eu hunain y llafurient, a thrwy bregethu yr efengyl yn rhad y llwyddasant i berswadio i'w derbyn bobl ag yr oeddynt ar eu gwrych gan rag- fam yn eu herbyn. Nid yn unig ymddygai pregeth- wyr cyntaf Anghydffurfia fel hyn, ond mae'r un llwybr wedi cael ei gymmeryd hyd yn od yn y gan- rif bresennol. Efallai y syna y darllenydd pan hys- byswn ef fod enw John Elias ar lyfr eglwys y Meth- odistiaidyn Llangeitho fel un y talwyd iddo SWLLT —bob dimai-am bregethu am 10 o'r gloch yn uno'r sassii/nau a gynnelid yn y lie hwnw. Ar promissory notes y Bibl, ac i gael eu casho yn adgyfodiad y rhai cyfiawn, yr oedd y rhan fwyaf o'r hen bregethwyr yn gorfod byw. Gwasanaethu y Meistr oedd eu dewiswaith hwy, ac ymfoddlonent ar fod yn weis- ion' i ddynion er mwyn Crist-ond nid er mwyn neb arall. Yr oedd running account' rhyngddynt hwy a'u Meistr, onide nis gallasent wasanaethu eu gwlad a'u cendl fel y gwnaethant. Pioneers y byd sydd yn ei chael hi yn galed ar bob llafur-faes: ac yn fendi- o gedig y dylid cyfrif eu coffadwriaeth. Gall pobl yr oes hon ddyweyd, eraill a lafuriasant, a ninnau a aethom i mewn i'w llafur hwynt.' Yr ydymynddi- betrus yn dweud nad ees un dosparth o bobl wedi gwneud cymmaint o wasanaeth-a gwasanaeth o'r fath uchaf—a gweinidogion Anghydffurfiol y Dy- wysogaeth—a'r gwasanaeth hwnw hyd yn bur ddi- weddar am y peth nesaf i-ddi;)t. Gwallgofiaid, neu ffyliaid, neu ynte wir olynwyr yr apostolion oeddynt, a'r olaf yn ddios oeddynt; oblegid pe na fuasent hyny, arosasai eu gwronwaith heb ei gyflawni. I)c- chreuir cydnabod hawl y sawl a bregethant yr efengyl i fyw wrth yr efengyl, ac y mae Cymru wedi gwella cryn lawer yn yr ystyr hyn yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf. Ac y mae yr ychydig dystebau sydd wedi cael eu gwneud iychydig o ffyddlolliaid y tir yn ymddangos fel ffrwythau addas i'r edifeirwch a brofir o herwydd esgeuluso eu hawliau cyhyd. Dyna, ddarllenwyr anwyl, yr arweiniad i mewn i destun y llythyr presennol, sef y dysteb y bwriada edmygwyr a chyfeillion y Parch. Dr. Rees of Aber- tawy wneud iddo. Nid ydym yn meddwl fod cym- maint ag un person yn y Dywysogaeth ag sydd yn adnabod ein hen gyfaill a wadai ei deilyngdod i dderbyn cydnabyddiaeth gyhoeddus o ddiolch ei gyd- wladwyr am y gwasanaeth a wnaeth i'r wlad a'i macodd.' Mae 33 o flynyddau oddiar y Nadolig di- weddaf er pan y daethom gyntaf yn gydnabyddus a'r gwr y dewis ei gyfeillion ei anrhydeddu a thysteb genhedlaethol. Yr oedd yr amser hwnw o gylch 21 oed, a chwedi cael ei ordeinio ychydig fisoedd cyn hyny yn weinidog ar eglwys fechan o rif ac ysgafn o bwrs yn Nghraig-y-byrgoed, y nailldu i Ferthyr Tydvil. Buasai golwg digon aii-apostolaiclcl ar Es- gob Llandaf, yn esgobaeth yr hwn yr oedd deadell ein cyfaill yn byw, pe cynnygasid ar fod iddo was- anaethu ei ddydd a'i genedlaeth hyd yn oed pan yn brentis eglwysig am y swm anferth o bymtheg swllt yr awr ? Nage. Yr wythnos ? Nage. Y mis ? Ie. Dyna i'r geiniog ydoedd cyflog Thomas Rees, diweddar o gapel Isaac, Sir Gaerfyrddin, am fyned i mewn ac allan o flaen cynulleidfa Craig-y-byrgoed! Pa guredyn fuasai mewn hwyl i badera am swmyn o'r fath hyn. Nid y lleiaf na'r ysgafnaf o blant gwragedd, fel y gwyddys, ydyw y Doctor yn bres- ennol; ond yr amser y gwelsom ni ef gyntaf, yr oedd yn ddigon teneu a garw yr olwg arno, ac nid oedd disgwyl blewyna bywoliaeth ar 15s. y mis ddim yn Wlad Canaan o brospect o'i flaen. Yn rhyw sut, llawer sut, a phob sut, cafodd gymmaint o fendith ar ei gyflog fel y cadwodd enaid a chorph mewn un- deb a'u gilydd hyd nes iddo ddysgu cryn lawer o Saisoneg; oblegid nid ydoedd wedi cael ond rhyw chwarter o ysgol cyn cymmeryd gofal eglwys. Y llyfr a ddarllenai pan welsom ni ef y tro cyntaf ydoedd Hanes Bywyd Rowland Hill. Nid oedd modd gwneud dim o hono heb gymhorth Geiriadur Saisonig a Chymraeg. Yr oedd holl ymylon dail y rhan gyntaf o'r gyfrol wedi mwy na'u britho gan y geiriau Cymraeg a ysgrifenasai er mwyn eu har- graphu ar ei gof, ae arbed y drafferth o'u hail edrych yn y Geiriadur. Tua hanner y gyfrol, yr oedd nifer y geiriau Cymraeg wedi myned yn llawer llai a llai llai yr aent oddi yno hyd at y tudalen olaf, ar yr hwn nid oedd cymmaint ag un yn ysgrifenedig! Dyna un fuddugoliaeth, a'r fuddugoliaeth gyntaf, a bu hono yn fam i lawer buddugoliaeth ar ol hyny. Fel hyn, chwi wyr ifainc ein colegau, y dysgodd Thomas Rees o Graig-y-byrgoed yr iaith Saisoneg! Dan dyrfa o anhawsderau y llafuriodd, ond eu gorch- fygu a wnaeth. Os oes rhywbeth mewn dyn ar lun ymenydd ac ymroddiad, i'r lan y daw er gwaethaf holl wasgfeuon bywyd; ond os na fydd y pethau hyn yn y dyn" yn naturiol, ofer disgwyl i un math o oruchwyliaeth i'w dwyn allan. Pwy a ddyg sylwedd allan o wegi ?—Nid llongaid o'r guano goreu. Dwyn allan o'r dyn yr hyn ydoedd yn anmhlyg- edig ynddo, ac nid gosod rhyw elfenau newydd- ion ynddo ydyw gwaith dysg a gwrtaith. Yr oedd yr oil ac ydyw Dr. Rees y flwyddyn 1869 yn Thomas Rees 1836 yn Nghraigybyrgoed, pan yn byw trwy ffydd ac amynedd ar 15s y mis. Yn y flwyddyn 1847 y gwelsom ni ein gwron nesaf pan yr oedd yn weinidog yn Siloa, Llanelli, a phan yr oedd wedi gwneud ei fodolaeth a'i allu yn adna- byddus yn neheudir Cymru yn mhob man, ac mewn amryw fanau yn y gogledd. Tyfu yn raddol, fel y dderwen, yr oedd ein cyfaill pan nad ydoedd ganddo ond ychydig o lyfrau, a thyfu mae yn wneud yn barhaus. Mae genym barch dauddyblig i'r dynion yma sydd wedi cyfodi o ddim, ac felly i Dr. Rees o Abertawy. Mae wedi gweithio yn galed, a chwedi tywallt cymaint o inc, a hyny i'r dybenion goreu, a nemawr yn y Dywysogaeth. Nid gorchwyl ysgafn ydoedd cyfieithu esponiad Barnes ar y Testament Newydd: a phan wnaeth hyny, nid oedd ei ennill, a gweithio yn galed trwy y dydd ac yn ami hyd yn ddiweddar yn y nos, yn fwy nag ennill navvy ar ein ffyrdd haiarn. Mae yn drugaredd fod y Doctor yn hoff o hanesyddiaeth, ac o herwydd hyny yn gallu troi pob chwiliad yn 'llafurus gariad,' onide tasg plant Israel yn yr Aipht fuasai asglu defnyddiau at Hanes Anghydffurfiaeth yn Nghymru, trefnu y rhai hyny, a'u gwisgo mewn Saisoneg cywir o ran gramadeg a phriod-ddull. Yr oedd ffordd ynNghraig- ybyrgoed o fiitho ymylon dail y gyfrol yn cynwys hanes bywyd Rowland Hill at ysgrifenu Hanes Ang- hydffnrfiaeth yn y Dywysogaeth, ond ffordd bell iawn ydoedd hi, a serth, a garw, ond yr oedd swn evcelsior yn mhob awel a ysgubai dros y llethri ar hyd y rhai y cropianai ein gwron i fyny. A Dr. Rees yn unig mae a fynon ni yn bresensl, a. pheidied neb a dychymygu ein bod yn amheu tsil- yngdod llawer o weinidogion Cymreig eraill i clcle- byn tystebau, a byddem yr un mor barod—pe byddai- hyny o unrhyw wasanaeth-i bleidio eu hawliau hwy yn gystal a rhai y gwr da o Abertawy—ond un ar y tro, gydwladwyr anwyl. Os ydyw Cymru-garwch, Cymro-garwch, ac Ang- hydffurfia- garweh, ac amlygiadau sylweddol a gwasanaethgar o hyn yn cyfansoddi teilyngdod i dderbyn rhyw arwydd yr un mor sylweddol o barch a chydnabyddiaeth oddiar law Ymneillduwyr y Dywysogaeth yn ddiwahan, yr ydym yn credu y dylai Dr. Rees gael tysteb gwerth gwneud ymdrech unedig ar ei chyflwyno iddo. Mae y gwahanol bapurau a ysgrifenodd ar wa- hanol amserau ar Gymru yn ei hagweddau cym- deithas, addysgiadol, a chrefyddol, a'r rhai sydd newydd gael eu cyhoeddi yn un llyfryn, yn brofion diymwad o'i irladgarwah, a'i all-ti i lefarn feleiriolwr ac amddiffynydd drosti. Ac nid gwasanaeth bychan i Gymru a'i gweinidogion, yn gystal ac i lawer o faterion cysylltiedig a'r Dywysogaeth ydyw fod Dr. Reesewedi llwyddo i ddyfod i gydnabyddiaeth ber- sonol a chynifer o leygwyr cyfoethocaf a mwyaf haelionus ein cymydogion yr Annibynwyr Saisonig. Trwy gydweitlirediad gweinidogion Cymreig llwydd- odd i gael 2600p o Cheltenham tuag at drysorfa yr hen weinidogion. Nid swm bychan ydoedd hyny, a bu- asai rhaid curo wrth lawer drws yn yr hen wlad cyn gellid casglu cynifer o gannoedd. Casglodd Dr. Rees ei hun 500p. at gapel newydd Ebenezer, Aber- tawy, lie y gweinydda i gynnulleidfa luosog—pa gymaint mwy lluosog na'r amser y cymmerodd ei gofal sydd yn gwbl adnabyddus i hen aelodau y lie. Mae wedi casglu 3000p. at y capel newydd Saisoneg yn Abertaw ac fydd yn barod i'w agor tua diwedd mis Mai nesaf. Bu yn offerynol i adeiladu capel Saisonig ac Ysgol Frydeinig yn Beaufort, a chasgl- odd tuag atynt 1,200p. Mae wedi casglu yr holl arian hyn yn ystod y deuddeg mlynedd diweddaf! Pe cynygid cadair am gasglu y swm mwyaf o arian at achosion da, nid ydym yn adwaen neb ar hyn o bryd ac y byddai gwiw iddo gystadlu a'r Doctor. Ac y mae wedicyflawni ei holl orchwylion cyhoeddus ar ran achos crefydd a gwladgarwch yn Nghymru heb (ni a'i gwyddom) gyfoethogi ei hun. Nid oedd y mymryn lleiaf o arian-garwch yn ei natur; ond y mae llond ei galon o naelioni-garwch a gwasanaeth-garwch. Nid ydym yn adwaen dyn mor barod i wneud cymwynas i eraill a'r Doctor, a gwna hyny yn ddidrwst a difost. Ni chlywsom ef erioed yn siarad yn amharchus am neb, a medr edmygu pob peth edmygadwy yn mhawb yn ddiwahan. An- hawdd fyddai genym ni gredu fod ganddo dyn yn un rhan o'r byd ac yr ydym yn eithaf sicr na ddylai fod ganddo -an, a byddai yn ddigon o reswm genym ni i ymgadw yn mhell oddiwrth unrhyw ddyn neu ddynes pe clywem eu bod yn dweyd cymaint ag un gair angharedig am ddyn na ddarfu iddo erioed wneud cysg-od o niwed i ddyn, nae. i anifail, nac i abwydyn. Os ydyw cymmeriad cyhoeddus a dirgel difrych- eulyd—os ydyw gwasanaeth amrywfath a sylwedd- ol i'w wlad a'i genedl, a hyny heb fod gymaint a suJlt yn gyfoethocach oherwydd gwneud—os ydyw meddiant o galon fawr,eang, dyner, a pharodrwydd dirwgnach a diflino i wneud daioni i'w gyd-ddynion yn rhesymau digonol dros wneud i unrhyw ddyn dysteb, yr ydym yn sicr y cyduna pawb sydd yn ad- waen Dr. Rees ei fod yn wir deilwng i ni fel Ym- neillduwyr Cymru, o bob enwad, wneud hyny iddo ef. Mae 899 o gapeli Annibynol yn Nghymru, ac y mae rhif ein haelodau o 90 i 100 mil, a phe byddai i bob aelod ond cyfranu tair ceiniog yr un, ni cheisiem hatling yn ychwaneg at dysteb Dr. Rees, a gwydd- om ond i ychydig o'n pobl mwyaf arianog roddi eu hanner guineas, heb son am guineas, byddai swm eu cyfraniadau yn ngyda sylltau y dosparth llai arianog yn ddigon, wedi ei ranu yn dair ceiniogau, i'n gall- uogi i gyhoeddi i'r byd i bob aelod eglwysig yn ein plith gyfranu ei ddryll tair ceiniog (three-penny bit) tuag at dysteb y caredicaf a'r diniweidiaf o blant gwragedd, ac un ag sydd ei hun wedi gwneud cyn- nifer o gymwynasau ag eraill. Mae yn dda genym hysbysu darllenwyr y TYST fod pwyllgor o ddynion gweithgar a selog wedi ei ffurfio yn Abertawy, ac i fod yr ysgrifenydd, sef y Parch. B. Williams, o Ca- naan, ger y dref hono, wedi derbyn, ac yn parhau i dderbyn llythyrau caredig ac annogaethol i'r amcan oddiwrth ein dynisn goreu, yn weinidogion a lleyg- wyr. Llwyddiant i'r Dysteb medd y Meudwy o waelod calon, a dyweded yr pioll bobl Amen tcrth gyfranu tuag atti.
[No title]
Y DYDDIADUR AM 1869.—Galwyd fy sylw gan gyf- aill at y ffaith fod enwau Meistri H. Roberts ac M. Davies, dau bregethwr cynnorthwyol yn y dref hon, wedi eu gadael allan. Nis gallaf gyfrif pa fodd y bu hyny; ond yr wyf yn sicr nad oedd un bwriad gan neb. Ni wyddwn eu bod allan nes y galwyd fy sylw. Anfonwyd enw Daniel Roberts, pregethwr cynnorthwyol yn Nazareth, Sir Gaernarfon, i mi yn rhy ddiweddar i'w roddi i fewn. Dyna y cwbl y galwyd fy sylw etto attynt; ond y mae yn bur sicr fod ynddo fwy na hynyna o wallau; ond pa wall bynnag sydd ynddo, nid oes yr un yn fwriadol. Liverpool. J. THOMAS.