Y Tyst Cymreig

BANGOR. DR. SEES versus AKGLWYDD PENEHYN. At Olygwyr y Tyst Cymreig. Foneddigion,—Dyma Mr Thomas Lewis, Frondeg, wedi gwylltio wrchych chwi a minau i'r fath raddau fel ymae yn methu'n glir Ian a g-NNTybod at ba un ohon- om i anneiu ei wn clats' gyntaf; Dau both yn unig' sy'n cymmell Mr Lewis i sylwi ar fy ysgrif naenorol; ac un o'rpethau hyny ydyw'rffaith eiehbod chwi wedi rhoddi 'lie mor amlwg' iddi yn eich papur. Y mae eich gwaitli yn rhoddi 'lie mor amlwg' i lythyr mor bechadurus—llythyr ag- oedd yn ddigon rhyfygus i dafiu amheuaeth ar anffaeledigrwydd gwr byd- bwysig fel Thomas Lewis, Frondeg, wedi gwneyd y TYST yn 'bapuryn bach ieuanc, gwvrdd a dinod,' er ei fod yn meddu 'Golygwyr medrus' Cyson iawn yn wir; a hollol deilwng o un 0 clclisgyblion mwyaf urddasol yr ysgol hono o fonglerwyr llenydd- ol ag sydd er's blynyddau bellach yn fwrn dibaid gylla y wasg Gymreig. Oad gwelaf, foneddigion, eich bod chwi wedi ameanu'n deg at liniaru disjof- angerddol Mr. Lewis trwy roddi lie liawn gan am- lyeed yn y TYST diweddaf i'w ribyn ef ac a roddas- och yn eich rhifynau blaenorol i'm llythyr innau. Nid oes genyf ond gpbeithio y bydd i'r ymostyngiad hwn o'r eiddocn ei lwyr foddloni, fel na ddisgyno ei 11 y ddialedd arnoch. Y mae gwaith Mr. Lewis yn ym- attal rhag tynu allan ei ivormwood, ink, a'i ystyriaeth drugarog- y byddai I braidd yn bechod defnyddio baton y Poliee at fy mhenglog bachgenaidd, direidus ac ymhongar,' yn dangos nad ydyw am hollol ang- hofio trugaredd yn nghanol barn,' gan ei fod yn dewis yn hytrach arfer nvin y wialen fedw' at fy mysedd 'hir.' Yn awr, yr wy" fi yn edmygu ysbryd trugarog y paragraph bach tywyll, tryblithog ac anghywir hwn yn fawr iawn, gan belled ac yr wyf yn ei ddeall; ac efallai pa byddai i Mr. Lewis Iwyddo i gael gan ei gymmydog galluog John Roberts (1") i drosglwyddo y syniadau yr ymdrecha ef eu mynegi ynddo i G-ymraeg (icleallalivy y byddwn alluog i 9 z;1 ganfod mwy fyth o'i ogoniant. 08 ydyw y lienor o'r Frondeg am i'w lythyr gael ei ddeall gan rywun heolaw efe ei hun, y mae'n hollol angenrheidiol iddo g-ael gan ryw gyfaill neu gilydd gyfiawni hyn o wasanaeth, nid yn unig a'r paragraph crybwylledig, ond hefyd a phob llinell yn ei epistol; obleg'id y mae "min gwialen,' bvsecld liirion,' a'r lluaws eraill o ymadroddion tramoraidd cyffelyb a geir ynddo yn hollol anealladwy i bool sydd wedi arfer darlleii a siarad Cymraeg bur fel y'i hysgrifenir gan lenorion a gawsant fantais i astudio rhywbeth heblaw Latin Lexicons shop y cyfferydd a buisuess circulars porth- myn moch ein gwlad. Bydded i Mr. Lewis dderbyn yr awgrym uchod yn garedig, ac ymgynghori a rhywun tipyn mwy hyddysg ynmhriod-ddull (idioin) yr hen iaith nag ef ei hun a'i gierc, cyn anfon cyn- ioli ei Gaeoethus Scribencli i'r wasg y tro nesaf. Bydd yn ddigon buan iddo ammeu gallu neb arall i ddarllen a deall ysgrif Seisnig,' pan rydd efs brawf i ni ei fod ef ei hun wedi dysgu darllen, deall, ac v sgriienu iaith ei f am yn weddol- gywir; oblegid y prawf goreu a ellir gael o gynnydd dyn mewn ieith- oedd ydyw ei fod wedi meistroliww iaith yn drwyatH. Y nno'11 wir ddrwg genyf, Foneddigion, fy mod o elml yr ang-enrheidrwydd poenus o ddyweyd cym- maint o oethauanmherthynasol a'r testyn ysgrifen- edig uwchben fy llythyr, ond dymunwn eich adgofio mai Mr. T. Lewis yn unig sydd yn gyfrifol am hyn; pe buasai iddo ef ymlynu wrth y testyn gosodedig, sef, a ydyw Arglwydd Penrhyn yn arfer aylanwad anmnriodol ar fcddyliau a chydwybodau ei weithwyr, ei denantiaid, yn nghyd a phersonau ær-aill ag sydd yn cdg,vvjrdd bod o dan ei ddylanwad, sir adeg etholiadau,' ni buasai genyf achos o p-wbl i ysg-rifenu y sylwadau nchod; ond gan i Mr. Lewis litclewis yn hytrach gilio oddiwrth y testyn gwreidd- sol, a throi i wneuthur jrmosodiad personol ar ei wrthwynebydd, y mae yn bryd i mi, ie, y mae yn flA.-Udsunuld ornh wvsedi a- a.-rnaf, i ddpro-0s ir1r10 mewn geiriau eglur, ei ffnlinah T UUt lEiu ju.j \v via etlu weal yspas,' fel lienor fe weddai iddo ymddwyn yn bur ochelgar pan yn son am alluoedd dealltwriaethol neb arall. G-weddus ydyw iddo hefyd gono (ei lythyr jxt dyst) nad ydyw dim a adichon efe ysgrifenu yn werth munyd o sylw o ran ei deilyngdod Uenyddol, gaa nad ar pa bwnc yr ysgrifeno; ac mai yr unig Teswm paham y cydnabyddir ei fodolaeth o gwbl ydyw y ffaith ddarfod iddo Iwyddo i ymwthio i dipyn o sylw yn,ein dinas yn ddiweddar mewn cys- sylltiad a'r ffrae a chwmni y dwfr. Dywedaf etto, Foneddigion, na buaswn yn gwneyd y sylwadau hyn oni buasai fod iachawdwriaeth Mr. Lewis yn agos at fy nghalon; a fy mod yn dymmio ei weled wedi ei ddwyn o gyfeiliorni ei ffyrdd i'w iawn bwyll; ac i ystyried mai nid perlau Uenyddol ydyw cregin cocos Billingsgate. Dyna fi yn awr wedi darfod am byth a blagiard- iaeth Mr. Lewis; a therfynaf ag ef yn hollol y waith hon trwy gyflwyno yr ychydig gwestiynall canlynol i'w sylw. Cjonhellirfi i ymwneyd ag ef trwy gwes- tiwnau gan yr ystyriaeth o'i anallu i ymlynu wrth y pwnc, o herwydd ei awyddfryd angsrddol i ddangos ei fedrusrwydd mewn personal combat. Fy ngofyn- iad cyntaf ydyw:—A ydyw Mr. Lewis yn barod i brofi yr haeriad canlynol o eiddo Bangor Liberal— '■Lord Penrhyn will shine brightly, in comparison with any other 31.P. in North Wales.' Yn ail:—A all efe fy nghyfeirio at gymmaint ac un ffaith ago sydd yn dangos fod Lord Penrhyn yn gyfaill i ryddid cydwybod ? Yn drydydd:—A fedr efe roddi rhyw reswm bodd- haol paham y gwrthododd Lord Penrhyn roddi lie i Fedyddwyr Bangor i adeiiadu capel arno; ac hefyd paham y gwrthoda yr un peth i'r Annibynwyr yn nghymydogaeth Bethesda i, Pan ettyb Mr. Lewis y g'ofyniadau syml uchod yn foddhaol bydd genyf ychwaneg i ofyn iddo. Yn y ltyfamser bydded iddo ymdrechu carthu allan y bom- bast a nodweddai ei lythyr diweddaf o'i gylla llen- yddol. Yr eiddoch etto, CASWALLON LAiv HiR.

LLYTHYR 0 AMERICA. AT P. M. WILLIAMS, YSW., (PEDR MOSTYN). Hyde Park, Luzerne Co., Pa., N. A. Anwyl a Pharchus Syr,—Wele fi bellach yn ngwlad machlud haul, yn yr hon ag y mae yr Yankee yntau yn teyrnasu—efe ydyw y Boss; a rhai i mi addef wrthych yn y fan hon fy mod wedi cael Jonathan yn llawn cystal ei egwyddorion a John Bull hyd yn hyn modd bynag. Rhoddais fy hun o dan ei reolau a'i ofal yn Castle Garden, tua'r 2 Of eel o Fai, os wyf yn cofio yn iawn, ac odcliar y profiad byr hwn gwelwch nad rhyw lawer o ddim dyddorol ellwch ddisgwyl oddiwrthyf yn yr epistol hwn. Yr oeddwn yn teimlo awydd a blys ynwyf i gyfiawni fy addewid i chwi hir cyn yn awr, ond bum yn tramwyo ychydig ai^- wlad, a thrwy hyny deimlo dipyn yn flinedig a lluddedig, nes i mi, os addefaf y gwir wrthych, golli pob hwyl at ysgrifenu. Yr oedd y daith dros y "Werydd yn Avell nag y disgwyliais. Nid oeddwn heb ofni croesi y wain las, yn gymmaint fod cynnifer o'r hil ddynol wedi colli eu bywydau wrth fyned drosti. Cefais long dda, a chyfeilllon llawen yn gwmni, a bu hyn yn gymorth mawr i mi gadw fy meddwl i fynu o'r dyfnder gwelwlas du. Cyrhaeddais fy nharef newydd yn hynod hapus a dirwystr, ac yn wir nid bychan ydoedd fy llawen- ydd wrth gyfarfod a gwlad o hen gyfeillion a chyd- nabyddion. Y mae Hyde Park yn sefydliad cryf a phoblogaidd iawn gan ein cenedl ni; hwy yn mron ydyw pob peth yn y parthau hyn. Y maent yn en dylanwad a'u g'allu yn arutlirol uwchlaw i'r hyn y tybiais eu bod. Un o'r pethau cyntaf welais yma ydoedd angladd Cymro o Nantyglo, a chymdeithas o Wir Iforiaid Cymreig- yn cerdded yn ol dull yr hen wlad, gyda'u galarwisgoedd ac arwyddion y Lodge. Gwclais yma hefyd Etholiad, a Chymro yn famydd ar y seclcl, yn mynu g-weled fod pob peth yn cael ei gario allan yn onest a theg rhwng y pleidiau. Bum mewn Eisteddfod yn nghapel y Bedyddwyr yma, pryd y cefais ar ddeall fod yn aros yn y lie hefyd lenorion pur goeth a goleuedig. Bwriadant ddyfod allan yr wythnos hon a newyddiadur Cymreig newydd, dan yr enw 'Baner America.' Bydd yn cael ei argraphu yn Nhinas Scranton, tua milldir o'r dref hon. Y mae ei berchenogiacl wedi ei sylfaenu yn mron ar yr un egwyddorion a'r TYST. Y mae iddo dri o olygydd- ion—y Parch. Mr Evans (Ednyfed), (B.), ar y Go- hebiaethau, M. M. Ellis, (T.C.), ar Hanesion Tra- mor, &c., a'r Parch. Mr Parry (Dewi Moelwyn), (A.), ar y Farddoniaeth. Y mae y tri enwad—Annibynwyr, Bedyddwyr, a'r Trefnyddion Calfinaicld-yn gryfion iawn yma. Y mae gan y tri gapeli heirdd ac eang, a phob un ei weinidog. Ein heglwys ni ydyw y cryfaf a'r mwy- af poblogaidd yn y lie. Rhifa ein haelodau dros ddau_ gant a banner. Y mae genym gor canu ac ysgol Sul lewyrchus a Uwyddiannus iawn. Arwein- ydd ein cor ydyw Robert James, gynt o Bethesda, Merthyr,—awdwr i lawer o ddarnau cerddorol da. Y mae yn perthyn i'r eglwys ddau breg-ethwr cyn- northwyol—un o'r ddau yn fardd, ac yn awdwr i lawer o lyfra.u da. Ei enw yclyw Gwentydd Bychan. Yr wyf yn heff iawn o hono fel cyfaill didwyll. Y mae genym weinidog- duwiol a defnyddiol. Yr wyf yn ei hoffi yn fawr fel dyn, cymmydog-, a Christion. Un Evans ydyw o ger Cwmllynfeli, Morganwg. Y mae yn y wlad hon yn mhell dros 30 rnlynedd. 1 r wj'i yn bur ddedwydd a chartrefol yma, yn gymmaint a fy mod yn mysg- lluaws a adwaenwn yn dda yn yr hen wlad; oncl rhaid i mi addef wrthych, Syr, fod llawer i adgof felus ond hiraethlon yn dyfod ac yn llanw y fynwes hon am fod ynnghymcleithas y frawdoliaetn fach, gynes, a siriol yn School Croft. Gobeithio eich bod yn parhau yn eich tynerweh a'ch y tosturi atynt trwy roddi iddynt fwyd niaethion a chryf i'w lieneidiau yn awr ac eilwaith, canys corlan a piiraidd liwm ac amddifaid ydynt heb yr un bugail i ofalu a gwneucl hyn iddynt. Dyinunaf arnoch fy nghofio i yn gynes atynt un ac oil, yn neillduol y ddau Glark, Mr Thomas, a Rhys Etna Jones. Yr wyf wedi addaw ysgrifenu at Eos Afan, Bank, yr hyn a wnaf yn fuan. Cofiwch n ato yntau. Dyma derfyn ar y Uith brysiog ac anniben hwn yn y fan hon. Cewch ei well y tro nesaf. Yr eiddoch; yn iaeh, siongc, a siriol, METJEIC} A:J:AN.

LLYTHYRAU CYMEAES YN NGHANAAN. LLYIIIYE VIII. JEEIRSALEAR, SYRIA. Amvyl Rieni,—Yr oeddych yn son yn y llythyr diweddaf a anfonasoch ataf eich bod wedi derbyn fy llythyr wedi hir ddisgwyl am dano; rhaid felly fod y llythyr wedi bod yn hir ar y ffordd, oblegid i mi ei anfon mor fuan ag y gallwn wedi derbyn eich un chwi; ond bu y llythyr diweddaf a anfonodd John fis cyfan ar y ftordd. Y mae yn dda genyf weled fod y llythyrau i mor ddycldorol i chwi, ond eto yr ydwyf yn meddwl eu bod yn mhell o fod yn ddigon dyddorol i'w gwneud yn llyfr. Ond os ydych chwi mown gwirionedd yn meddwl cu hargraphu, go- beithio, fy anwyl rieni, y bydd eu daiilenwyr mor barod i basio heibio y ai-al wencl-tcla-LL sydd ynddynt ag yr ydych chwi, a goboithio na anfonwch yr un llythyr i'w gyhoeddi os na bydd lies a budd i'w gael oddiwrtlio; ond yr ydych chwi yn Rhos yn fwy galluog i farnu nag ydwyf fi, felly gwnewch a fyddo da yn eich golwg. ueoJ_ "Wei, yn awr am ychydig hanesion ydd Jerusalem, fel y-fcLiJr amse^ymao feydd o bererinion wodi gadael y ddinaa, a'r 'Pasg wedi myned trosodd, yr hwn'y mae y Groegiaid yn gadw wythnos ar ol ein Pasg* ni; ac er fod pererin- ion yn para i ddyfod er wythnos cyn dydd Nadolig, eto y mae cymmaint o gannoedd yn dyfod bob dydd am bythefnos cyn dydd Gwener y Groglith, er rmvyn bod yn bresenol yn yr Eglwys, yr hon sydd wedi ei hadeiladu uwchben bedd yr lesu, nes y mae yn an- hawdd ymwthio drwy'r heolydd. Yr achos eu bod eisiau bod yn yr eglwys ar y diwrnod hwnw yn fwy neillduol na rhyw cldiwrnod arall yw, eu bod yn credu fod tan yn dyfod i waered o'r nef ar ddydd Gwener y Groglith; ac ar doriad y dydd gwelir yr hen bobl, yu cloffion, &c., a phawb a'r sydd yn an- alluog i wthio as i oddef cael eu gwthio, yn ym- gynnull yn nghyd i'r lle mwyaf cyfietis a diogel yn yr adeilad, nes oddeutu deg- o'r gloch ymae pob man wedi ei orlenwi. Y mae pedair awr etc ganddynt i aros cyn i'r defodau gymmeryd lie ond am ddau o'r gloch, pan y bydd pob llygad yn tremio ar yr un man, a phawb mor ddistawa'r bedd, (oddigerth am- bell i ochenaid drom, yr hon sydd yn deilliaw oddiar deimlad poen mewn cefn, neu ochr rhywun a fydd wedi ei daro gan benelin ei gymmydog, yr hwn fydd yn dwrdio yn ddistaw nad oes ganddo ddigon o le i symmud yr aelod pwysig hwnw), daw un o'r hen archoffeiriaid allan gan sefyll yn nrws yr yatafell yn yr hon y dywedir y claddwyd ein Harglwydd, ac wedi diosg pob dilledyn oddiam dano oddig-erth un, yr hwn sydd yn angenrheidiol er moesgarwch, (yr hyn y mae yn ei wneud er mwyn i'r edrychwyr welecl nad oes dim twyll ynddo, ac nad oes ganddo ddim yn ei feddiant i'w alluogi i wneud y tan), yna aiff y Parchedig i mewn, ac yno y bydd ef am ychydig amser yn gweddio (meddai ef) am i'r tan ddyfod i lawr. Y mae disgwyliad pryderus y gynnulleidfa yn ofnadwy erbyn hyn, a phan ddaw y tan allan o'r ystafell hon, y mae pawb yn rhuthro a'u holl nerth, ac osdywedai rhywun wrthynt am gymmeryd gofal, dywedent na losgodd y tan hwnw neb erioed ac y maent wedi parotoi rhywbeth tebyg i ddarn o raff, a rhuthrant i'r tan santaidd, gan oleu y darn rhaff a'r naill llaw, ac a'r llaw arall dodant gap nos ar y pen llosgedig i'r rhaff, yr hyn sydd yn g-wneud y cap yn ddu gan y inwg a'r huddygl; yna mae y pererin- ion yn pacio y capiau mewn cist i'w cymmcryd gyda hwy i'w gwlad eu hunain, gan roddi gorcliymyn pendant i'w cyfeillion am roi y capiau am eu penau yn eu heirch pan y byddant farw, fel pan ddaw dydd mawr yr aclgyfodiad y cant hwy (y rhai sydd wedi eu nodi gan y cap du) eu cyfrif yn mhlith y rhai cadwedig, o herwydd credant na wnaiff y cap byth fr&enu. b O 'r trueiniaid, yn goddef eu twyllo gan offeiriaid, y rhai y bydd eu cyfrif yn fawr am arferyd y fath dwyll, a hyny gyda mater pwysig cadw enaid,—y rhai sydd wedi eu gosod gan ddyn- ion o leiaf i geisio dwyn yr anwybodus i wybodaeth o'r Efengyl, yn lie llenwi eu penau a'u calonau a photha-LL (lisail ac anwireddus. Ond Duw yw y Barnwr mawr—Efe bia'r dial. Y mae y tan yn dyfod allan o dan goffr o farblc, a phan welant y tan yn dyfod y mae ysgrechfeydd y gynnuileidfa yn ofnadwy, ac y maent a'u rhaffau a'u canwyllau ar hyd yr heolydd, fel pe byddai mater bywyd yn ym- ddibynu ar iddynt gyrhaedd i'r lie apwyntiedig. Fe allai y byddai yn dda genych glywed ar ba delerau y mae y pererinion yn cychwyn eu pererin- dod. Cymmerwn, er engraifft, aelodau o Eglwys Groeg. Pan y bydd un o honynt wedi penderfynu myned ar bererindod, y mae i'r dyn hwnw amlygu ei feddwl i offeiriaid ac aelodau yr eglwys y perthyn iddynt iddi. Weeli hyny gwneir casgliad, a'r rhai sydd yn alluog i dalu rhyw g-ymmaint o swm, sef yr hyn a ddywed yr offeiriad, y maent yn cael eu cyfrif mor enwog a phe baent wedi bod ar bererindod eu hunain, ac y mae ganddynt hawl i orfodi y pererin i roddi iddynt gap du ar ei ddychweliad. Ond cyn i'r pererin gycliwyn o'i wlad ei hun, arweinir ef i'r eglwys, lie y gweddia yr offeiriad am i Dduw a'r holl saint gymmeryd gofal drosto ar hyd ei daith. Y mae rhan o'r arian yn myned i dalu ei ffordd yn ol ac yn mlaen, a'r rhan arall i'r eglwys a'r convents, a chan fod ganddo lythyr o ganmoliaeth at yr lioll eglwysi a'r convents, y mae yn myned ar ei union wedi cyrhaedd Joppa i'r Greek Convent i aros dros nos, ac yn y boreu rhaid iddo dalu 26 piastres (pum swllt), a'r un modd y noswaith nesaf yn Ramleh (Arimathea gynt). Dranoeth y mae yn cyrhaedd Jerusalem, gan wylo a rliuthro drwy ganol pawb i'r eglwys lie y mae bedd yr Arglwydd lesu, gan gusanu pob modfedd ar y lle.santaidd hwnw. 0 na bai y dosbarth sydd a'r tueddiad a'r cariad diragrith hwn tuag at yr Argiwydd wedi eu geni a'u magu yn y man He ycawsant bregothu yr Efengyl iddynt fel ag y mae yn yr lesu, heb yr oferg-oelion ofnadwy a wthir gan y rhai gyfrifir yn well eu calonau na'r trueiniaid anwybodus. Y mae eraill o'r pererinioi-i pan ddeuant yn agos i'r ddinas yn sefyll yn gyntaf, ac yn syllu ary porth ,Y am gryn amser cyn myned i mewn, ac wedi myned trwyddo y maent yn edrych ac yn teimlo pob carreg nodedig hyd nes cyrhaeddant y convent, ac wedi idd- ynt gael rhywbeth i fwyta arweinir hwy i eglwys fechan sydd yn perthyn i'r lie, yn yr hon y bydd rhyw gymmaint o offeiriaid yn barod i weddio dros y perererinion. Wedi myned trwy y defodau hyn, golchir eu traed gan un o'r parchedigion, ac yna aiff yr offeiriaid yn nghyda'r pererinion i ystafell eang, ac wedi i bawb eistedd i lawr, cymmer yr arch- oiteiriacl lyfr yn ei law, yn yr hwn y rheddir enwau yr holl bererinion, ac enwau y rhai a roddodd y swm penocledig o arian iddynt cyn cychwyn. Wedi hyny gofyna yr archoffeiriad i bob un ar ei ben ei hun, pa faint o'i dculu sydd yn fyw a pha faint sydd wedi marw, ac wedi i'r pererin ateb rhaid iddo dalu 20s. am bob un sydd yn fyw, a 10s. am bobun sydd wedi marw, (dyma y gyfran leiaf-y mae y cyfoethogion yn talu yehwaneg.) Y mae y pererin wecli hyny yn derbyn tocyn am bob un o'i deulu. Dranoeth y y boreu, y mae y pererin yn gadael y convent, a thu allan i'r drws y mae yno ddyn yn sefyll, i'r hwn y rhaid i'r pererin roddi yr holl docynau a dderbyn- iodd am ei deuln, yn nghyda thri swllt a chwe' cheiniog am fyned i afon yr Iorddonen; ond y mae ganddo lawer o fanau i ymweled a hwy cyn myned i'r Iorddonen, a'r lie cyntaf ydyw yr Eglwys Sant- aidd, sef yr hon sydd wedi ei hadeiladu uwchben bedd yr Arglwydd; yno draohefn y maent yn ys- grifenu ei enw i lawr mewn llyfr, am yr hyn rhaid iddo dalu pum swllt. Y mae i gysg'u y noswaith hono yn yr Eglwys, yr hyn a gyfriiir gan ei gyd- wladwyr yn rhinweddol. Ar y pumed dydd wedi iddo ddyfod i J erusalem, arweinir ef i ardd Gethse- mane, ac oddiyno i'r Eglwys sydd uwchben bedd Mair—yma rhaid iddo dalu pum swllt eto. Wedi hyny i Bethlehem, ac i'r holl eg-hvysi a'r convents o amgylch, ac nid oes dim llai na phum. swllt i dalu yn mhob lie. Y mae dosbarth arall o bGreriiiion yn ymweled a g-wlad Canaan ac y OjCLC-.ai yn lenditli fawr iddynt hwy a phawb arall pe baent yn aros gartref. Eu hunig amcan wrth ddyfod i Jerusalem ydyw i gael yr enw eu bod yma, ac nid 088 un lie pwysig na dy- ddorol iddynt hwy ond y tafarndai, y rhai, y mae yn dclrwg genyf ddyweyd, sydd wedi eu goiienwi o fis Chwefror hyd fis Mai; ac nid tafarndai sefydlog Jerusalem yn unig, ond y mae tafarnwyr o barthau ereill o'r byd yn agor diotai yma am y ddau fis hyny. Y mae yn resyn na byddai y ddinas hon beth bynag yn rhydd oddi wrth y fath felldith, yr hon a elwir yn ddinas y Duw byw. Wel, ni fcddyliais eich blino chwi a llythyr mor faith, ond gobeithio y gwnewch faddeu i mi, Add- ewais i chwi hanes fy nhaith i Afon Cedron, ond rhaid i mi wneyd hyny yn fyr iawn. Yvrth fyned yno, aethum trwy ddyffryn JIIlab Henon, yn y man lie y gyrodd lilanasseh ei fcibion trwy y tan yn 2 Cron. xxxiii., wrth fyned drwy y clyffrYl bryn- wyd am y deg darn ar_boyg'riaes yn bresennofn^rl ia^s^iSlydyw, o ddautu dau gant o ynuwch na'r llwybr, a'r graig hono yn llawn ogof- aau, ac yn mhob ogof y mae beddau, yn y rhai y dywedir y claddwyd y dieithriaid a laddwyd yn y rhyfel ychydig o fiynyddoecld wedi i Grist esgyn i'r net. 0 ddeutu banner milldir yn nihellach y mae Enrogel (2 Sam. xvii), ac yn agos i Afon Cedron. Yno y mae ffynnon ddofn, ac o ddeutu deg llath i lawr hyd at y dwfr. Y mae ei genau yn llathen o led, a phedair llath o hyd, ac felly y mae yr entrance am rai troedfeddi i lawr wedi hyny. Y mae yn myned yn iletach tua'r gwaelod, nes ymae yn myned yn llydan iawn. Ychydig o funudau wedi hyny, daethom at y Cid- ron, ond siomwyd fi yn fawr; aethom yno gan dybied gweled yr afon yn llifo drosodd, wrth fod cymaint o son a thwrf yn ei chylch, ond p8 has chwi yn cym- meryd dwy alwyn o ddwfn ac yn ei dywallt i lawr allt, byddai hyny yn gymaint ag a welsom ni yn ngwely y Cedron; ond er hyny yr oedd cannoedd o bobl yn clyfod o holl amgylchoedd Jerusalem i'w gweled hi; ao y mae yn achos o lawenydd mawr, wrth ei fod yn nod wrth yr hyn y gwyddont y cant ddigon o ddwfr ar hyd yr haf. Nid ydyw y dwfr yn loew, ond y mae yn dda i'w yfed; yfais beth o hono, ac wedi hyny ar y ffordd yfais o lyn Siloam, y mae hwnw yn loew a da. Y mae darn o dir gwastac1 ar ochr yr afon, ar yr hwn yr oedd tri neu bedwar o luddewon yn gweddio, er cofiant am y Benhin Dafydd. Y mae y rhan hono o'r afon lie yr aeth yr lesu drosto yn uwch i fyny, ac yn agosach at ardd Gebhsemane; ac y mae gwely y Cedron oddeutu dwy lath a hanner o ddyfnder, a hyny o led yn y top, ag yn culo tua'r gwaelod. Rhaid terfynu yn bresenol. Hyn oddiwrth eich anwyl ferch, yn iach a chysurus, MAEQAESr JONES.

EISTEDDFOD GvVERNOGLE. BEIRNIADAETH AR Y TESTUNAU BARDD- ONOL, GAN ERYR GLYN COTHI. Ifarwnad er cof am y diweddar Daniel Evans, Gwernogle. Cyfansoddodd tri ar y teatun hwn, sef lolo, Gal- arwr, a Cyfaill. lolo.-Y mae cyfansoddiad hwn yn clebyg iawn i ryddiaith sych, ar ddull bywgraffiad. Anmherffaith ac anystwyth yw llawer o'i linellau, ac ami y cyfar- fyddir a thor-mesur, a'r orgraff mewn llawer man yn hynod o wallus. Linell go aflafar, a chroes i ddeddfau aceniaeth yw:- 'Ger y Gwemogle proswyliai.' Bai pwysig arall yw rhoddi ddofn a Iron i odli, megys yn y penill canlynol:— Ond Ow! marw Daniel Evan, Croesodd yr Iorddonen ddofn; Yn llaw Crist ei Archoffeiriad, Heb un tristweh yn ei fron.' Deallecl Iolo nad oes yn y llinellau uchod odl o gwbl. Llinell glogyrnog iawn hefyd yw:— 'Hedeg wnaetii uwch a gwenau.' Pe dywedasai:— 'Hedeg wnaeth uwch g,, g a gv.eiiau,' buasai yn fwy rheolaidd. Rhaid i Iolo. dalu mwy o sylw i deithi a chystrawen iaith, cyn y daw yn fardd llithrig a medrus. Er y cyfan, ceir yn ei Gan lawer llinell dlos, yr hyn a brawf fod ynddo ddefn- yddiau i gyfansoddi yn well mewn amser i ddyfod. Go,larwr.-Dyii,ia y gan fwyaf o lawer, a phe buasai yn cael ei mhesur yn lie ei phwyso, buasai yn sicr o enill y gamp; ond fel y mae gwaethaf, nid wrth fesur y bernir Barddoniaeth eleni eto. Ymddengys i mi fod Galarwr a Iolo fel pe byddent wedi ym- rwymo a diofrycl i syrthio yn euog or un gwallau. Gwallau orgraffyddol, gwallau sillebol, a thor mesur. Pe cyinmerasai ychydig- o drafferth i gaboli rhai llinellau anystwyth, a mwy o ofal wrth eu hysgrif- enu, gallasai wneyd can rhagorol o hon. Nid priodol dyweyd— Cariad brawdol yn llawn bywyd, Yn ei fynwes oedd yn gref.' Dylasai Galarwr wybod nad yw Cariad yn un amser yn cael ei roddi yn y rhyiv fenywaidd; gwrrywaidd (masculine) ydyw'r gair. Eto syniad eithafol iawn, a hollol groes i briodolder sydd yn y penill can- lynol:- Nid myfi yn unig wyla, Ond yr ardal drwyddi gyd! Ar ol cyfaill anrhydedda A breswyliodd yn y byd.' Chwyddiaith ffol ac afresymol yw pethau fel yna. Yr ydym yn eithaf boddlon i Daniel Evan gael yr holl barch sydd yn ddyledus iddo fel dyn, fel gwlad- wr, fel Cristion, ac fel Pregethwr; ond peidier priodoli iddo hoU anrhydedd y byd! Oblegyd po buasai y dyn mwyaf anrhydeddus o bawb, buasai ei giod wedi cael ei ndg-ann i bedair coiigl y ddaear cyn yn awr. Peidiecl yr awdwr a gwangaloni, sicr fod ynddo ddefnyudiau Galarnadwr campus yn y dyfodol, os gwna ymdrech at hyny. Cyiaill.-Dyin,L y gan oreu o lawer; cynyrch teimlad tyner a galarus yw hon. Gafaela yr awdwr yn ei destyn mewn modd destlus a barddonol, nes ydym yn edmygu llawer drychfeddwl ffraethbert o'i eiddo. Marwnad, ac nid Bywgraffiac1 ydyw; a gellir canfod yn eglur nad yw galari-i yn beth new- ycld i'r awdwr. Mae ei ddarluniad o deimlad eglwys Gwernogle ar ol D. Evan, yn brydferth a naturiol. Gofyna mewn teimlad pruddglwyfys— P'odd mwyach aiff Seion yn mlaen ar ei thaith, Pwy arwain y dlysferch trwy'r aiiial l' Ac yna gollynga ryddid i'w deimlad— Draw, draw treiddia'r sibrwd dros fynydd a rhos, Ilyd fro deg y Teiti'r aeth cwynian.' Ond er ei holl ragoriaethau, nid yw heb lawer o ddiilyg-ion. Llinelbhynod iawn yiv- 'Lwysgordd felusan,' yn y penill cyntaf, pan edrychir ami yn ei chys- sylltiad a'r rhai sydd o'i chylch. Hefyd, llinell a syniad eithaf anmrhiodol yw— 'Ac heddyw y tafod sydd fuddar a mud.' Y clust sydd yn fuddar ac nid y tafod, mud yw hi. Ac os yw yr awdwr yn un a gymer gyngor, gad- awod allan y deg-fed penill o gwbl, nid oes y cysgod ileiaf o farddoniaeth yn agos ato. ° Eiddo Cyfaill yw y wobr flaenaf, ac nis gallaf yn well na rhanu yr ail rhwng lolo a Galarwr, ar ol methu yn deg a gweled y naill yn rhagori dim ar y llall. Pryddest cr cofam y diweddar Barch. John Davies, Castellnedd. Derbyniwyd tri cyfansoddiad ar y testun hwn,— Edmygydd, Tcimladwy, a Teimlad. Edmygydd.—Penillion wyth llinell sydd gan yr awdwr hwn. Gofalodd beidio rhoddi gormod o fesur, a gofalodd hefyd fod nyddiad rhai o'i linellau yn ddigon main. Tor-mesur sydd yn andwyo ei I y gan; ysgrifena yn fwy cywir na haner y cystadleu- wyr. Ceir ami linell dlos yn y gan, ond yn lhnver rhy amgylchiadol,—crwydro ar o gwahanol olyg- feydd yn ormodol, yn lie canlyn ei destyn. Ymrodd- ed ati er hyny, mae ynddo ddefnyddiau gwir fardd. Teimladwy.—Pryddest faith iawn yw ciddo hwn, wedi ei hysgrifenu yn eglur a deailadwy. Hynod o esgeulus yw wedi bod gycla'r orgraff, mae ynddi dor-mesur arswydus, yn enwedig yn y llinellau deuddeg sill. Gallem feddwl mai ieuainc yw'r awdwr fel Pryddestwr. Cyll ei anadl yn fynych gyda nowidiad y mesur; a cheir arwyddion amlwg fod ei awen yn teimlo vn flinedig a phoenus wrth "r0""11. ^7 "er±yn- Yr unig ragoriaeth sydd vnddi SLrf. !r^r™aL57iiait]l orachel braidd yn mhob icii'da ad, ac Ac. ymdrech, daw yr awdwr yn Teimlad. Rhydd yr awdwr hwn gynJiwysiaa maith o fiaen ei gan, fel pe buasai yn canu ar ryw destun arwrol a dieithr. Diffyg- chwaeth yw rhoddi cynhwysiad o fiaen canig fach mor fer. Dechreua yn null Alun ar ol yr Esgob Heber, ond cyll ei olwg yn fuan ar y gwr hwnw. Llinell afrosgo yw:—• I Lie dyrcha'r clogwyni yn uchel a ban.' Onid uchel yw ban ? Cystal fuasai iddo ddyweyd 'uchel ac uchel,' yn gywir. Eto dywed— I y troediodd John Davies yn nechreu ei oes.' Pe buasai yn gwybod ystyr y gair troedio, ni fuasai byth yn ddigon mympwyol i'w roddi yn y fan lie rhoddodd ef. Cymer hefyd 'deml' yn air dau sill, a cheir ganddo rai llinellau hynod wallus mewn acen- iaeth. Wrth orphen ei Gan, dywed— Goreu-faen o farmo.i fo'n nodi'i orweddfan, Ac arno'n gerliedig lythrenau o aur: Mewn modd nas gall anian lyehwino eu tlysni, Hyd foreu bo'n codi i foli Mab Mair. Terfyniad meddwl y llinell olaf yw, mai boreu yr adgyfodiad y bydd Mr Davies yn dochreumoli 'Mab Mair,' cystal a dyweyd ei fod yn moli rhywun arall yn awr; A phahani y dywed Mab Mair? Mab Duvv yw yw efe cystal a Illab Mair. Cofied Teim- lad nad o barch y galwai yr luddewon ef felly ar y cyntaf, end fel gwawd a diystyrwch; ac nid yw galw Mab Mair arno yn ychwunag-u dim at ei an- rhydedd hyd yn nod yn ein dyddiau ni. Ond wüdi'r cwbl, ceir rhai penillion tra barddonol gan hwn. Mas ei ddarluniad o hoffder Mr Davies at fabanod yn hynod o ddesgnfiadol a thlws. Er yn wir, mae yn rhaid cyfaddef, fy mod wedi fy siomi yn fawr yn y Pryddestau, yr oedawn yn lied ddysgwyl pethau gwell ar ol yr hen bererin ymadawedig. Felly, iTioddor y wobr fiaenaf i Teimlad, a'r ail i Teimlad- 1.,vy. :1\»2!;1.

FY MAM, 0 FLAEN y- FRWYDR. O! fy main, o fiaen pob brwydyr, I\Iedclwl 'rwyf am dann;i:; ti, Tra yn gwylio y byddinoedd, 0 fiaen trem y gelyn du Ac yn nghanol fy nghydfilwyi-, Meddwl 'rwyf am Dduw fy nhad—■ Ofni eilwaith mai Y gorweddaf yn fy llgwaecl O fy mam, na chawn dy weled Onwaith yn fy nghartref cu; Ond rhaid dilyn y banerau, J Nes cyrhaeddaf deyrnol fri; A Dywed air yn nghlust ein b'rodyr, 9 Yr adwaenom eu holl friid Yn cyfnerthu ein gelynion I'n bradychu yn y gad Oli irae'r yn Mao y frwydr fawr gerllaw; 0 fy mam fy Nuw a'th gadwo Yn ddiogel rhag pob braw Ocheneidiau dyfnion Rhyddid Dorant yn Y mawr Ond ymladdwn dan ein baner, Neu cyd-syrthiwn ar y I O fy mam, os na chei etc Wasgu'th blentj-n at dy fron, O fy iram, paid a'i angliofio, Os cwynipa yn y frwydr hon HEDD MOLWYNOG. i — t C'yfansoddivydy llindlan isod gan yr awdwr pan yn df' chwelycl wrtho ei hun, ar fin nos, o'r Ceinewydd, i d'4 ei dad, ar hyd y llwybr troed, yr hwn sydd yn arw«i'f yn unionsyth drwy fymcent Vfe yr h:uia C anwyl chwaer hyd nes byddo 1 Doran beddau y byd A, un enyd yn agoryd.' I Pwy ddiclion nesu at Y fonwent ddistaw, brudd, Hob himeth dwjrs yn llethu 'i iron, A dagrau'n gwlychu 'i rudd Mae'r nos ger llaw—tra'r dydd Yn cau ei emrynt claer, Ncillduaf draw, a gwnaf fy 1301<1, Yn ymyl bedd fy elnvacr. Rhaid imi wylio ar Fy nhroed rhag tori hedd Y rhai sy'n gorwedd yil y S'lyn- Ah! bedd :— Bedd Jane, a llu o'i hen Gyfoedion ar bob Law, Ond oil yn fud-miLC 'n nos o hyc1, Yn nhalaeth brenin braw. Mae'r cof o gladdu 'm chwaer I mi fel gwaniad dedd A balm i leddfu'r archoll ddofn Yw cael elleiiiio li bedd; 1 Glwys ddagrau treiglo wnant Yn ffrydlif dros fy ngrudd Ac esg-yn ocheneidiau fyrcld o eigion monwes brudd. Pan goiiwyf 'nawr yn drist Ei geiriau a'i mwyn wedd, Nis gallaf lai nao aros drwy Yr hiruos with ei bedd; Jane! Jane! Ah! ofer lef, Kid 08S clan leni trwch Y fonwent oer, yn unitS ond Ii hanwyl, anwyl Iwch. Ehedeg ,wnaeth at Grist, Ac erys Yl1.el gol; A chredwyf pe gallasai dd'od, Na ddeuai^byth yn ol; Y fath wahaniaeth sydd l'hyngof íi a Jane Myfi yn wylo uwch ei bedd, A hithau 'n gwisgo gwên. j Fi In deqhiwr Ilesg a Mewn byd sy'n llawn o gur, A hithau yn y drydedd net, Y'nghanol gwynfyd pur: 0 na edrychai 'n fwyn 'Nawr dros y nefol gaer, lzyw angel hardd-t dod i 1 A'm cipio at fy chwaer. Gynt o Geredigion. S ETXA JOSES-

Y BYD. J Lie anfwyn, anghall, ynfyd—a'i woniaeth J Yn blino fy ysbryd r Lie llawn cynen, bob enyd, Lie y mawr boen, llym yw'r byd. TEEBOB.

Y CYBYDD. i Am y cwbl mae cybydd, i Am arian o bobman bydd, Am aur bydd ei ymorol, Hyn yw lioff waith adyn frol r l'w afael pob peth hefyd Dynai. pe gallai, i gyd Hoffj li wyneb lieb iii NN,iia i Ei enw byth ddiflana Hyd ei arch, heb barch y bydd, Hengibog surdrwyn gybydd! IAGO r, roivc. Yr ydym yn anfon eiddo Rhys Etnrt Jones, Trebor, ac labol i'r Swyddfa; ac yn eadw cyfansoddiadan y beirdd cwolyv0 wrth law i edrych drostynt:—Y Lleiaf, Nathan Wyn, Ap l Iforwyscm, Alareh Glan Dyfi, Ieuan Mon, Silyn Wyllt, IeU^J, Deudraeth, Iorwerth Glan y Mor, Penfryn, Myrddin, a Pef wynfryn. qo Feird(I anwyl, cymmerwch bwyll, o blcgid y mae ddigon wrth law i lenwi y TYST am fliirN-Cdyn gron. 1