Y Tyst Cymreig

CLODYDD Y MEIRWON. At Olygwyr y Tyst Oymreig. Fonecldigion,-Dywecl hen ddiareb Gymreig Os myni glod bydd farw.' Y mae yn ddiau fod llawer o wirionedd yn yr hen eiriau yna. Mynych y clyvvir elodydd digon uchel yn cael eu datgan i gymmeriad- au digon isel wedi iddynt ymadael a'r fuchedd hon. Gallem feddwl wrth ddarllen ysgrifau ar geryg beddau ein mynwentydd nad oes yno yn huno ond Lliveh y seintiau puraf a welodd ein daear erioed, ac yn wir, mynych y rhoddir gwobrau yn ein. Heis- teddfodau am, y Fi-,cwnad neu'r Bryddest oreu ar ol rhyw greadur ariangarol ag y bu ei golli yn fendith i'r ardal y trigianai ynddi; ond hy>n sydd yn rhyf- edd i ni, fod yn rhaid awdwyr os am enill y Avobr Iwytho c-LL canu a'r anwireddau mwyaf enbydus. Rhaid iddynt osod y cybydd mwyaf ofnadwy a droediodd lwch y llawr allan fel boneddwr haelionus a da, ac addurno y bradychwr gwaethaf allan fel cyfaill hoff ac anwyl. Rhaid troi y meddwyn yn sobr, y diog-ddyn yn wr diwycl a gofalus. Rhaid, wedi enwi eadwyn o'u rhagoriaethau, ac awgrymu na, fedr iaith enwi y cyfan, en codi drachefn i or- seddau disglaeriaf y nefoedd, a'u anrhegu a'r 'delyn aur' a'r palmwydd gwyrdd,' a'u gosod allan fel pethau nad oedd y byd hwn -yn deilwng o honynt. Dim ond i ddyn ofalu am ddigon 0 eiriau starchyddol a bolwyntog fel yna wrth farwnadu bydd yn ddigon sicr o I Ysnodeli,' waeth yn y byd am. y gwirionedd. Mewn cymmydogaeth unwaith rhoddwyd g-wobr o 2s. 6ch. am yr Englyn goreu ar ol rhyw arthes da- fodrwg, ag oedd wedi marw yno yn ddiweddar, ac er i gryn nifer fwrw pedair llinell yn nghyd er mwyn yr hanner coron, nid oedd ond un o'r frawd- oliaeth farddol wedi bod yn ddigon didderbyn wyneb drwy dreio rhoddi darluniac1 iawn o'r ymadawedig a phrofiad yr ardal ar ei hoi, a chafodd y brawd druan yn lie yr hanner coron a deilwng enillodd, yr an- rhydedd o'i alw yn ddyn drwg a chellweirus i'r man eithaf. Wele yr Englyn :— Moler bu farw Mali—0 diolch Fe dawodd a'i flwlbri; A bellach hwyrach gin-na li Aros i'w thafoel oeri. Gwelsom hefyd yr Englyn buddugol yr hwn oedd wedi ei gyfansoddi a rhyw ansoddeiriau crwca a thrystfawr, ond am y syniadau oedd ynddo am Mali nid oedd yn perthyn iddi o'r nawfed ach,er y i-iiynai y beirniad i ni gredu ei fod yn ddarlun byw o honi. Clywais yr wythnos hon fod gwelliant pwysig ar droed yn awr, sef yw hwnw, fod y marwnadau i gael eu gwneud i'r person neu'l' personau y bwriedir eu hanrhegu a'r fath beth, fod hyny i gael eiwneud cyn y byddont farw, a bod hwy eu hunain i feirn- iadu y cyfansoddiadau. Y cyfansoddiad buddugol i gael ei ddarllen yn lie pregeth ar ddydd yr angladd, wedi hyny bydd y farwnad yn eiddo i'r ymadawedig fel llythyr o gymmeradwyaeth o'r byd hwn i'r byd arall. Ilhaid i bob marwnad gael ei llawnodi gan berson y plwyf rhag ofn, wedi darllen y farwnad am y fath borffeithrwydd dynol gan drigolion y byd yr ochr draw, na chredent mai creadur o fyd y ddaear ydyw, ac y cymmerant ef i fyny fel twyllwr a'i daflu yr ochr draw i'r gagendor, wedi i'r bardd chwysu eymmaint wrth ei wthio i'r lie dedwydd. Rhag ofn i bethau droi allan yn lledchwith rhyw dro neLL gilydd drwy i drigolion y byd uwch ben weled trwy y farwnad a chael allan mai twyll yclyw, a gwrthod eu cyfeillach i'r dyn dieithr, os digwydd i'r pethau hyn felly y mae ammod yn cael ei wneud i fod yr arian a dderbyniwyd gan y bardd am ei waith yn cael ei anfon i'r rhoddwr gyda'r Post cyntaf i'r byd arall. Rhaid i bob ymgeisydd roddi ei enw. priodol mewn llythyrenau eglur wrth ci farwnad, yn nghyd a chofianJ- byr o hono ei hun—i bwy enwad y per- thyna ac felly yn y blaen. Bydd hyn yn gymhorth iiliaiv, i'r beirniaid i roddi y wobr i'r ymgeisydd go- goneddusaf. Cewch ragor o'r hanes eto. Yr eiddoch, New Tredegar. lOAN DDEWR.

PRIODI YN Y GWEITHIAU. Foiieddigion,-C-an mai cyfrAvng i'w eich newydd- iadur i dystio yn erbyn y drwg ac o blaid y da, yr wyf am ofyn iddo dystio yn erbyn drwg sydd yn ffynu yn gyflym iawn yn y gweithiau glo a haiarn, sef priodi yn rhy ieuangc. Achwynir ar hyd y gweithiau fod yr amser yn galed, a'r cyflogau yn fychain, ac fod y gweithwyr yn cael eu gorthrymu. Mae hyn yn wir, ond ni byddai aches am yr holl galedi ag sy'nbod pe gwnai'r dynion ymddwyn yn weddus, ac yn parchu eu hunain; os na bydd dyn ynparchu ei hunan, peth ofer yw iddo ddisgwyl am i eraill ei barclm. Mae y trigolion yn lliosoeach ac yn dylotach nag y dylent fod o lawer iawn yn y gweithiauglo a haiarn; ac y mae yn ymddangos i mi mai y prif achos o hyn ydyw priodi yn rhy ieuangc. Mae y rhan fwyaf o ferched yn y gweithiau. glo a haiarn yn priodi cyn cyrhaedd 20 oed. Y maent yn myned i godi plant, pan nad ydynt ond plant eu hunain,— ie, cyn iddynt orphen tyfu! Dylai pob mab amerch fod yn ofalus i beidio a phriodi hyd nes y byddont wedi doci i'w cyflawn nerth. Mae yn drueni g-weled lodesi bach 16 oed yn llusgo un plentyn yn eu llaw, a'r Hall ar eu braich, ac yn gwywo o clan faich y byd cyn bod yn 20 oed! Mae amryw ddrygau yn dilyn priodi yn rhy ieraino-c.-Yii laf, mae yn gwan- ychu yr oes. Yn 2il, y mae yn tylodi yr oes. Yn 3ydd, y mae yn darostwng yr oes. Na feddylied neb fy mod yn dyweyd yn erbyn priodi, oblegid 'anrhydeddusyw priodas yn mhawb, a'r gwely di- halogedig.' Ond ymresymu yr wyf yn erbyn priodi cyn dod i gyllawn nerth a synwyr. Pan y mae lodesi a chryt- iaid o fechgyn 16 oed yn priodi ac yn eppilio, pa nerth a all fod yn eu plant P Edrycher arnynt ar hyd y gweithiau, y maent yn hynod fan a gwanaidd; y maent yn peri fod y trigolion yn amlach nag y dylent fod, ac yn peri tylodi o'r mwyaf Nid oes achos bod haner cymmaint o wragedd gweddwon ar yr Union ag y sydd. Gwelir lodesi 18 oed yn der- byn cynnorthwy o'r plwy', oblegid eu bod hwy. a rhyw fechgen gwyllt a disynwyr wedi priodi yn rhy ieuaingo, a hyny cyn tyfu i'w cyflawn faintioli. Mae hefyd yn darostwng ein cenedl yn y gweithiau eu bod yn cymeryd eu llywodraethu yn gymaint gan eu nwydau. Credaf y dylid gwneud deddf yn gwa- hardd i ferched briodi cyn bod yn 22 oed, ac yn g-wahardd i feibion briodi cyn bod yn 25 oed; a bod i bawb a gaffo blant cyn priodi fagu eu plant eu hunain. Credwyf y byddaiyn attalfa fawr i lawer o'r trueni sydd yn y gweithydd glo a haiarn; ac yr wyf yn creclu fod gweinidogion yr efengyl yn pechu wrth gyflawni gwasanaeth priodas ar blant o 15 i 18 oed. Nid yw Duw yn gofyn hyn oddiar eu llaw. Dylent fod uwchlaw y fath wasanaeth. Wel, fe ddichon y dywed rhywun to mod yn ymyraeth a pheth nad yw yn perthyn i mi. Nac ydwyf. Y mae yn perthyn i bob Cristion wneud yr oil ag sydd yn ei allu i ddiwygio moesau ei gyd-ddynion. Ac y mae yn perthyn i'r TYST, i'r diben o atteb i'w enw, i dystio yn erbyn y drwg ac o blaid y da. Ond os bydd rhywun yn meddwl fy mod yn cyfeiliorni, byddaf yn ddiolchgar iddynt am ddangos hyny trwy resymau ac nid haeriadau. Yr eiddoch, CATTWG DDOETH.

BEIKNIADAETHAU EISTEDDFODOL. I Mri, Gol.Yr wyf am anfon cais gyda Mr TYST at rai o'r beirniaid yma, ac os cydunant a'm cais byddaf yn ddiolchgar iawn iddynt. Yn awr, Mr TYST, gan dy fod yn myned trwy Gymru i gyd, a wnei di ofyn i Gwalchmai a wnaiff ef gyhoeddi ei feirniadaeth ar y Pryddestau ar Fradychiad Crist,' —testyn Eisteddfod Llanerchymedd, Nadolig, 1867. A chan dy fod yn myned i Gaernarfon hefyd, erfyn- iaf arnat ofyn i Gynddelw a wnaiff yntau gyhoeddi ei feirniadaeth ar y Pennillion i Daniel,' a'r Englynion i Fis Ebrill,'—testynau Cyfarfod Llen- yddol Llanerchymedd, Llun y Pasg, 1868. Gwn hefyd, Mr TYST, dy fod yn myned i Langefni, a wnei di ofyn i Morwyllt a wnaiff yntau gyhoeddi ei feirniadaeth ar y Pryddestau i Lyn i Frogwy,' a'r Englynion i'r Fulfran,'—testynau Cyfarfod Llen- yddol Bodfforcld, Llun y Sulgwyn, 1868 F Hyderaf, Mr TYST, y gwnaiff y gwyr parchus uchod gyduno a'm cais, ac y cei di y beirniadaethau i ddyfod i'w dangos i mi rai o'r wythnosau nesaf yma, ac enwau y rhai buddugol ar bob un o'r test- ynau hefyd. Yma tawaf, a disgwyliaf yn hyderus y gwnewch gyduno a'm cais. Yr eiddoch yn bur, :> TEEBOE.

LLYTHYRAU CYMRAES YN NGHANAAN. LLYTHYR VII. Anwyl Rieni,—Yr ydwyf wedi cael y breuddwyd mwyaf ofnadwy, ac y mae wedi cael effaith mawr ar fy meddwl; ac fe allai na fyddwch yn ddig wrthyf am i mi ei ysgrifenu. Breucldwydiais fy mod yn sefyll ar ryw fath o ystyllen wedi hanner braenu. Yr oedd wedi ei losod i fviii-i rhwng y ddaiar a'r nefoedd." Yr Iesu a fy arweiniodd i yno, ac yno y bum yn gwaeddi tua'r nef am i rywun ddyfod i'm cynnorthwyo yn mhellach, ond y cwbl yn ofer, ac yr oeddwn yn dis- gwyl mai colli fy ngafael a syrthio y buaswn. Yr oeddwn yn gwybod os disgynwn o'r fath uchelder mai yn chwilfriw y buaswn cyn. cyrhaedd y gwaelod. Tra yn y sefyllfa yma, bron wedi rhoddi pob gobaith i fynu o fod yn gadwedig, yn gorph ac enaid, gwel- ai8 fy Mhrynwr yn dyfod tuag ataf dan wenu yn siriol a graslawn; ond fel yr oedd yn nesu tuag ataf newidiodd ei wedd, ac aeth i edrych mor drist a thosturiol arnaf fel yr ofnais iddo ddyweyd gair, rhag mai o'r drwg y byddai ond pan gyrhaeddodcl ataf, gofynodd ai yno yr oeddwn i eto ? Atebais inau, Ie, Arglwydd.' 'Ah,' ebe fe, nid wyt ti yn un o'r plant, onide buasairhywUll wedi dod i dy gyrchu oddiyna er's llawer o amser.' O fy anwyl rieni, i ba ,le yr oeddwn i -fyi-i'd! Pe buaswn yn taflu fy hun yn bendramivnwgl i lawr, yr un fuasai fy ei-iaid o hyd. Oh! na fuasai. yn caniatau i mi daflu fy hun i'w freichiau bendigedig, lie y buaswn byth yn ddyogel; ond nid felly yr oedd i fod—nid oedd fy nghwpan eto ond pell oddiwrth fod yn llawn. Y lie cyntaf yr wyf yn cofio fy hun wedi hyny yw yn cerdded drwy'r nefoedd, ond nid oeddwn i yn gweled dim nefoedd 0 honi. Llawr pridd oedd iddi, ac ychydig 0 gadeiriau, ac 0 35 i 40 o ferched a rhyw ddilledyn wedi ei (lafILi dros eu penau, a'u peniloedd ar eu gliniau, ac yn bur ddistaw; ond aethum heibio i'r rhai hyn, ac i lawr un gris i "ryw ystafell eang arall, ond pur yimifyr, ac mor dywyll nes prin yr oeddwn yi-egweled pa fath le oedd, a pheth oedd yno ond pan godais fy llygaid i fynu, canfyddais lygaid fy Mharnwr Mawr, a'r Duw cyfiawn, santaidd hWllw, yr hwn nas gall edrych ar ddrwg, a hyny o oleuni oedd yn y lie, 0 hono Ef yr oedd yn tarddu, a hyny ond ychyclig iawn, fel ag y dywed y Psalm- ydd,—' Cymylau a thynyllwch sydd o'i amg-ylch ef; cyfiaAvncler a barn yw trigfa ei. orseddfaine ef. Tan a a. allan o'i flaen ef, ac a lysg ei elynion o'i am- gylcli.' Cyn gynted ag yr edrychais arno, gwelais lid a digllonedd ofnadwy Yllei wedd; a phan edrychodd ariiaf, yr oedd y fath nerth yn ei olwg nes bron a fy llethu i'r llawr. Ni ddywedodd Efe un gair wrthyf am ryw enyd feehan, ac yn yr yehydig amser poenus hwn, tra yr oeddym yn sefyll yn fuel o'i flaen, teimlais wres angherddol yn dyfod i fyli-ot at oclir fy iiy, neb. Yna edrychais i'r cyfeir- iad hwnw ond Och fi! gwelais fy mod arfili uftern. Yr oedd yno arogl aflachus yn dyrehafu oddiyno, a swn rhuadau fel yn mhell iawn, fel nas gallaswn ond prin glywecl yr adsain (echo). Hefyd yr oedd maint y lie yn anferthol, ac o amg-ylch ei dop wecli ei blastro a. chlai, ond mi twll bychah ar y canol, a chauad ar hwnw, ae iiid oedd byth yn agorecl ond trabycldai pechadur yn cael ei daflu i mewn. Prin yr oedd fy meddwl wedi rhedeg dros y peth- au hyn na theimlais yr un nerth anweledig etc yn fy ngorfodi i edrych yn wyneb yr Hwn y buaswn yn rhoddi y bydoedd am gael fy niddymu o'i wydd, (os yw yn briodol dyweyd felly;) ond rhaid oedd sefyll, ie, a sefyll fy hunan yn unig, heb neb i eiriol drosof. Pa le yr oedd fy N gheiclwad yn awr, yr hwn yr oeddwn yn teimlo fy mod wedi ymddiried fy enaid gwerthfawr iddo er's talm r Nid oedd ef ar gael, t,, chyn gynted ag- y codais fy nihen a'm llygaid trym- ion gan ddagrau, pasiodd y sentence ofnadwy hono arnaf fi, a dywedodd fy Marnwr wrthyf, gan ys- gwyd ei ben, a thaflu ei law, ac yn llawn digllonedd, Dos oddiwrtliyf, yr wyt ti yn waeth na'r diafol.' 0fy anwyl rieni, dyma lie yr oedd gwae; dyma lie yr oedd gwasgfa, ing, a iocs enaid. Y mae yn haws i chwi ddychymygu nag ydyw i mi gael iaith ddigon cref i ddarlunio, ac nis gall yr un cnawd fyned i'r fath raddatt o drueni,- heb ryw fath 0 obaith gwan g-anddo ond gyda mi nid oedd dim. Ond ni ufuddlieais i'm tyngecl, ond teflais fy hun wrth ei draeel, gan lefain, ( Trugarecld trugaredd!' Ond yma cofiais ei bod yn rhy ddiweddar, a dywedais 0 11a buaswn yn cael gweled fy Eiriolwr.? Gall- wn ddyweyd mown yspryd a gwiiionedcl yma mai Golwg arno wllai mi ganu Yn yr afon ddofn hon.' A phan oeddwn eto yn para 1 lefain am. drugaredd, ac wedi digaloni cymmaint nes yr oeddwn bron yn cldibris o fy mywyd, ac yn ymresymu ynof fy hun beth a wnawn, ai tybed a oeddwn i :ufuddhau i'r dynged, a goddef fy nhafiu i'r tan tragywyddol! 'Na ato Duw,' yr oedd yr iau yn rhy drom, ac yn rhy ofnadwy i mi allu ei dwyn na'i goddef. Yna codais fy llygaid i fynu i edrych am ryw un i ddyfod i eiriol droswyf, ac ni chefais y boen i edrych yn hir cyn y gwelais rywun yn: clyfod, ie, fy anwyl rieni, a phwy oedd ? 0 diolch iddo, nid oedd ef neb llai na fy Ngheidwad a'm lachawdwr bendigedig. Dy- wedodd rywbeth yn ddistaw wrth ei Dad, (ie, a fy Nhacl inau erbyn hyn) a newidiodd ei wynebpryd, ae edrychai arnaf mor drugarog a thosturiol, fel y dywed Dafydd yn y 103 Psalm 13,' Fel y tosturia tad wrth ei blant, felly y tosturia yr Arglwydd wrth yrhai a'i hofnant ef.' Ond yr oecld blinder a thrallod wedi bwyta mor ddwfn yn fy nghalon, nes yr oedd- wn yn methu a mv/ynhau hyd yn 'nod Nefoedd y gogoniant, yr hwn yr oeddwn wedi hiraethu eym- maint am dano a'r unig bechod oedd yn poeni fy nghydwybod oedd fy mod wedi derbyn fy ngwynfyd yn fy mywyd, ac nad oeddwn wedi gwneuthur dim dros enw yr Arglwydd; ac yr oeddwn yn teimlo mai fy niogi gyda'i waith oedd yr achos o fy ngoll- edigaeth. Pan godais ar fy nhraed, edrychais i lawr i'r ddaear, a gwelais yno dair 0 wragedd yn eistedd i lawr a'u breichiau yn groes, ac yn siarad a'u gilydd; a phan welais i hwynt felly mor ddi- daro, gwaeddais nes yr oedd y lie yr oeddwn yn sef- yll arno yn crynu, ac yr oedd fy llais fel taranau yn rhwygo'r eyinylau, I Gweithiwel-i waith yr Arglwydd cyn iddi fyned yn rhy hwyr!' Ond nid ystyrient; ac wrth i mi amcanu gwneud iddynt hwy glywed, deffroais. Bum yn wylo drwy'r dydd dranoeth, a fy meistres yn methu peidio wylo gyda mi. Rhaid i mi der- fynu, gan weddio a gobeithio na byddaf byth felly mewn gwirionedd. Hyn odcliwrth eich merch, M. J.

Y DDADL AM ARGLWYDD PENRHYN. At Olygwyr y TYST CYMEBIG. Foneddigion,—Byddaf yn ddiolchgar i chwi os caniatewch le yn y TYST i'r ychydig sylwadau can- lynol ar lythyr Mr John Roberts, Bradford House, Bangor, a ymddangosodd yn eich newyddiadur am yr wythnos ddiweddaf, yn ei gyfeiriad ataf yn ber- sonol o berthynas i'r ymddiddan a fu rhyngom yn go Bangor ychydig ddyddiau yn ol, yn mhresenoldeb pedwar o gyfeillion, yn nghylch yr hyn a gymmer- odd le rhyngwyf a goruchwyliwr yr Anrhydeddus E. G. D. Pennant (y pryd hwnw—Arglwydd Pen- rhyn.yn bresenol) ar adeg yr etholiad dros fwrdeis- drefi Sir Gaernarfon,—yr adeg- yr oedd Richard Davies, Ysw., (o'r Borth y pryd hwnw, ond yn bre- senol o Bennarth) yn ymgeisydd. Mae fy hen gymmydog selcg wedi gwneuthur un camgymmeriad yn ei lythyr a allai roddi camolygiad I 9 i'r darllenwyr ar yr amgylchiad a gymmerodd le y y I pryd hwnw, drwy ei liniaru. Dywed Mr J. R. fel hyn, IJ.ywcdodd wul' yn ddrojod i Mr TVycdt ddyweyd wrtlw am jod yn ddyn beth by nag.J Ni ddywedodd y gwr boneddig y fath eiriau wrthyf, ac ni ddywedais inau hyny wrth Mr J. R. ynnghlyw pedwar.' Cam- wrando a wnaeth fy hen gymmydog, mae yn debyg, ac felly ychwanegu y geiriau uehod at yr hyn a ddywedais. Mae yn ddrwg genyf fod enw Mr Wyatt wedi ei lusgo i mewn i'r ffrwgwd rhwng Mr Roberts a gohebydd y TYST. Fy marn i ydoedd y pryd hwnw, ac ni chefais y gradd lleiaf o le i farnu yn wahanol eto, mai ymddwyn yr oedd Mr Wyatt yn adeg yr etholiad hwnw yn hollol yn ol y (yfar- wyddyd a dderbyniodd gan y givr mawr i ba un yr ydoedd yn oruchwyliwr, a phe gadawsicl ef at ei ryddid, y cawswn i, a phawb arall yn Bangor, bob llonyddwch a chivareu teg i bleidleisio yn ol ein cyd- wybodau, o ran yr un gwrthwynebiad a fuasai yn codi oddiwrth Mr Wyatt. Mae yr ymdrafodaeth a fu rhyngwyf ag ef am flynyddoedd lawer ar ol hyny wedi fy ngadarnhau yn y syniadau hyn am dano. Os ydyw Lord Penrhyn (fel y myn rhai ei fod) yn un o'r rhai anrhydeddusaf a fedd Cymru, dangosed hyny yn yr etholiad dyfodol, trwy ddatgan yn gy- hoeddus i'r wlad ei fod yn rhoddi perffaith ryddid eyd- wybod i bob un o'i tveithwyr a'i denantiaid i roddi en pleidlais fel y mynont, heb' ofni. dim niwed mewn can- lyniacl i hyny. EDWARD ELLIS. Liverpool, Gorph. 1 leg, 1868.

JOHN ROBERTS, BANGOR, A GWEINIDOG- ION YR ANNIBYNWYR YN NGHAER- NARFON. At Olygwyr y TYST CYMBEIG. Fonedcligioia,-Rhag i'ch darllenwyr dybied oddi- wrth awgrymiad John Roberts, yn ei lythyr a ymddangosodd yn y TYST CYMBEIG am y lOfed eyfisol, fod gweinidogion 'siaradus' yr Annibynwyr yn fwy difater gyda'r Liberation Society na'u brodyr o enwadau ereill, a fyddwcli ehwi mor garedig a chaniatau i mi ychydig iawn o'ch gofod i ateb Mr J. R. Wrth gwrs, nis gallaf fi ateb dros y Parch. R. Thomas, Bangor, ac nid oes arno ef angen neb i z, wneuthyr hyny drosto; y mae efe mewn oedran a gallu i ateb drosto ei hun. Am Bethesda a Llan- erchymedd, y mae yn rhydd i mi ddyweyd nad oes gweinidogion gan yr Annibynwyr ar hyn o bryd yn yr un o'r ddau le uchod. Ond gan y cyfeirir hefyd at Gaernarfon, yr wyf yn ystyried mai teg ydyw i mi hysbysu fod gan fy anwyl frawd Mr Evans, a minnau, ymrwymiadau ar y pryd nad oedd yn alluadwy ymryddhau oddi-vathynt: efe yn Ng-hym- anfa Llundain, a minau yn Nghymanfa Sir Benfro. Wedi deall o honom y bwriadai Mr Milton Davies ymweled a'n tref ar yr achos teilwng hwn, gwnaeth Mr Evans a minau bob ymdrech oedd yn ein gallu er cael Mr Davies i liewid yr amser; yr hyn a ben- derfynodd ac a addawodd wneyd. Ond daeth rhywbeth nad oedd genym ni ein dau, na Mr Davies ychwaith, lywodraeth drosto, i drefnu ei ddyfodiad i'r dref ar yr amser yr oecldym ni ganoedd 0 filldir- oedd oddiyma. Gan obeithio y bydd i hyn foddloni Mr J. R. ar y mater hAvn. Pendref, Yr eiddoch, Caernarfon, Gorph. 13. DAVID ROBERTS.

GAIR AT LENORION DOWLAIS. Fonecldigion,-Gwyddoch yn gystal a minau fod yn Dowlais luaws o lenorion twymgalon dros len- yddiaeth eu g-wlad. Ond y peth syddwedify synu lawer gwaith ydyw, paham y rhaid iddynt fod mor dawel a digyffro, yn lie dangos eu teimladau i'r cy- hoedd P Paham hefyd y rhaid i le mor bobIogaicld a Dowlais fod heb yr un Eisteddfod y N aclolig P Drwg genyf fod Pwyllgor Eisteddfod y Drill Hall wedi taflu anfri mawr ar DoAvlais yn gyflredinol, drwy atal un o'r dynion ieuainc: mwyaf talentog a fedcl Dowlais, yn nghyda'r Corau sydd yn dal cys- sylltiad ag ef, i gystadlu yii eiL I-Teistedclfod hwy. Nid wyf yn gwybod pa rhesAvm sydd ganddynt dros eu hymddygiad. Ond y peth sydd arnom ni yn Dowlais ei eisiau yw, caelEisteddfodi ni ein hun- ain; ac yr ydwyf yn crecl-a rnai y cynllun goreu i gael Eisteddfod lAvyddianus fyddai cael Pwyllgor yn gyfansoddedig o ddynion yn teimlo sel dros y sym- mudiad o blith y gwahanol enwadau crefyddol. LlaAver o holi sydd pa fodd yr aeth yr Eisteddfod o'r blaen i lawr. Nid wyf yn cymnieryd arnaf i ateb y cwestiwn yn bresenol; ond yr ydwyf yn credu na ddigia y I Cyliiroqorion fel eu gelwir, wrthyf am ddyweyd mai y cynllun mwyaf gobeithiol i gael Eisteddfod Iwyddianus fyddai cael llncleb enwadol yn ein plith. Yr ydwyf fel un sydd yn cTymuno llwyddiant llenyddiaeth yn y lie, yn appelio atoch oil am godi at eich gwaith, megys o ddyffryn Cysg- adrwydd i ben Bryn Gweithgarwch, i -weithio a'ch holl egni, fel y byddom yn gallu dangos i'r byd fod yn y lie ddynion yn cefnogi llenyddiaeth, trwy gael Eisteddfod ardderchog y Nadolig nesaf. Gobeithio yr atebwch yr ychydig nodiadau hyn trwy godi at eich gwaith i barotoi mewn pryd. 'A stitch in time saves nine,' medd y Sais. Gobeithio y cawniiinnau fel.Cymry efelychu y Sais. Yr eiddoch, Dowlais. GWALCH MOELAIS.

COFRESTRWCH COFRESTRWCH!! Graffed yr etholwyr ar y cyftirwydcliadau canlYllol Gorphenaf 20.Rhaid i'r trethi, clyledus. o flaen lonawr oed, gael eu talu cyn y dydd liwn gan yr etholwyr mewn dinasoedd a bwrdeis- drefi, onide amddifedir hwynt 0'1' gallu i bleid- leisio. Dyma'r diwrnod olaf i roi i fewll liawl am bleidlais yn y siroedd. Gorphenaf 22.-Yr Overseers i wnend rliestr- au, heb fod yn hwyrach na'r dydd hwn, o enwau pawb sydd heb dalu trethi y tlodion hyd Gorph. 20fed; y cyfryw restrau i fod yn ago red i'w darllen a'u chwilio am 14 0 ddyddiau. -Vi reeholders.-Personau yn meddu tai, neu dir- oedd gwerth 2p. ac uchod yn glir yn flynyddol. Leaseliolders.-Sydd yn dal lease ar unrhyw eiddo, yr hon a Avnaed ar y cyntaf am 60 mlyn- edd neu ragor, a'r hon sydd yn werth 5p. neu ragor yn y flAvyddyn yn glir i'w pherchenog.

DYCHYMYG. Pa le sydd yn Nghymru a wneir 0 dair sill, Y gynta'n gwneud enw rhyAV beth digon liyll,, Na cheir neb a garai ro'i ynddo ei droed, Ond llaAver un gAvympodd i mewn iddo 'rioed; Ond mae rhyw greadur sy'n hoff iawn o hono, Ac ami y gwelir e o'i fodd yn myn'd iddo: Y ddwy sill ddiweddaf wna enw peth cas Nad oes neb yn caxu ei archwaeth a'i fla-s; Yn hwnw 'rol marw, y doclir rhag gwall, Y creadur a garai ymdroi yn y Hall, Ddeonglwyr dych'mygion, rhowch enw y lie, Ac enw'r creadur, i DEICIN O'E DE.

BEDDARGRAFF I William Roberts, Coed y Pare, Bethesda, yr hwn a fu farw Mai 4ydd, 1868. ASTUD, dawedog, Gristion,—heddycliol, Diddichell, a ffyddlon; A gloew sant i Eglwys Ion, Oedd y gwr: hardd ei goron.

BEDDAEGRAFF I'R Parch. T. Rees, Trepuett. Ein diwygiwr gweinidogawl—fu Rees, Hen frawd anorclifygawl; Rhyw hendwr henaelurawl, Oedd efe, a haeddai fawl. Gwir Fethodist a gwir,Grisloii,-teilwiig Talu parch i'w gofion, Oedd Eees un o dcleAvr Aveision Diwygiol, sad, Eglwys Ion. EBEN FAEDD.

ENGLYN I Faban y Parch. W. Parry, Colwyn. AER bach, mwy ei werth na'r byd,—a gawsoch O gysur i'ch ysbryd; A chonwch y cewch hefyd Law gras i siglo ei gryd.

ENGLYN I Faban y Parch. J. Williams, MaentAvrog. Tyfu y b'o eich etifedd—o'i gryd Mewn gras a thangnefedd,— A chywir barch, na chau'r bedd Ar ei enw a'i riirwedd.

CADEIRIAD Y Prif-fardd GAVALCHMAI, yn Ngliaerfyrddin, 1867. 'SAMUE, L' biif-fard(I ar(ldeINvii-P, hwn Yn ngwydd haul gadeiriwn; II Y gwr awenawg arweiniwn—i'w sedd, A'r cawr o Wynedd mewn aur coronwn.

TY DDEWI. Duon dymestloecld dial—a dduent Dy DDEWI a'i risial; Ysigwyd, gwyrwyd pob gwal O'i wydrawg hen GATHIDEAX. D wyf ol AArawr uweh ei adfeilion-niÖ oe8' Mae yn Dy ellyllon Garw hyll yw'r fangre hon, Barwydydd llawn ysbryclion Penfro. M

Y LLEW. Yn gadarn frenin y goednvig-c gawn Y llew gwyllt mileinig; Bwystfilod draw, pan ddaw 'n ddig, Neidiant ar ffo '11 grynedig. Llangefni. R. Evans (levnr Non).

FY NGENETH. Mwy anwyl na'r clod a gefais am ganu Yn ienanc fy nhrem, fel Bodran y bardd, Yw imi gael bod a'm gwraig i'm dyddauu,. Am geneth fel gem gwir werthfawr a hardd; Fy Mary Eliza, fy mhlentyn, fy nelw, Fy nghalon, fy ngerub, fy nghysur a m bn, Teg flaenffrAvyth fy nerth, sy drysor ac elw o lawer mwy gwerth na'r byd hebcldi hi. Y lili sy lan, a'i phwys ar yr aAvel, A gloeAvaidd yw'r gwlith ar ddail ir y llwyn,. Y pert adar man a gathlant yn dawel, A hoff yn eu plith yw cwcw'r gog fwyn; Ond Mary Eliza fy ngeneth yw'r harddgi O'r cyfan sy brydferth ac anwyl gan lu, Ar ddeulin ei mam i'w gwyneb y-chwarddaf, Fy nghaiou a lam o'i gweled mor gu. Os dysglaer y ser, mae dau lygaid gloewon Fy ngeneth yh fyw mewn ceinder a serch; Os aeron sy her, mae mefus gwir groewon Yn felus a gwiw ar AATefus fy merch; Fy Mary Eliza sydd yn cyfrodeddu Fy mhriod a minnau a'i hunan o hyd, Gwna gwynder ei hiad i'm hysbryd ryfeddu, ClAvm calon ei thad y'w'm geneth i gyd. Mae'i gwenau mwyn. lion yn tanio fy mynwes, Mae'i chusan yn Aviri, a'i gwefus yn fel, Mae'n glaierwenei bron, a'i theimlad yn gynhes, Ceir haf trwy bob hin o'i golwg heb gel; Mae'n glysion ei dwyrudd fel cwrel ac arian, A'i chalon ddiniweel heb nabod un nam, Fy mywyd a fydd i'w dwyfron yn darian, Anwylion fy nydd -yAv'ni geneth a'i main. BOBEAI-J. Ieua^t.MOST.—Mae eichpenillioni'r Ysgol Sabbotliol' yn rhy HVasgarol a chyffredin. Rhaid i chwi ddysgu cyfansoddi yn fwy cryno, cyn y dewcll yn fardd da; ac os ydych am fod yn fardd gorchestol, rhaid i chwi roddi mwy o newydd-deb ae yni yn eich gwaith. Ym- ddengys eich bod heb ddysgu sillebu yn gywir eto, oblegid yr ydych Avedi ysgrifenu 'TeulAvng' yn lie teilwng, 'TeurDJ's' yn lie teyrnas, &c. Conweh ddysgu y wers o sillebu yn gywir, cyn rhyfygu anion dim i'r wasg eto. Cainwyson.—Y mae eich Can ai- 'Gyvymp Babilon' yn rhy anaddfed ei syniadau, ac yn rhy arw ei gwisg i ymddangos yn y TYST.—Ail gyfansoddwch hi, a cheis- iwch roddi mwy o dhn aweiiyddol yiiddi. MYNWYFAB.—Nid yw eich Penillion chAArithau i'r 'Ysgol Sabbothol' yn ddigon difai i ymddangos. Y mae genych 'aroglau lion' a 'moesoldeb a duwioldeb yn chwareu ar fanerau.' Nid peth lion yw arogl, ac I I nid pethau i chwareu ar fanerau yw moesoldeb a duw- ioldeb. BACIIGEX.—Mae eich Englyn i'r 'Afradlon' yn ddigon gwir, ond nid yw yn ddifai ei gynghanedd; ac y mae yn hollol amddif^d o farddoniaeth. Ymrowch i ddysgu y cynghaneddion, os ydych am fod yn englynwr peni- gamp; ac os ydych am enill gradd dda fel bardd, dysg- wch roddi meddwl cryf yn eich gwaith. JACK MORIs,Er fod eich Englyn i'r I ilfulfrai-t' yn fuddugol, nid yw yn ddigon da i ymddangos. Y mae y Morfran yn eithaf testyn Englyn. Ceisiwch eto Jack Morris. Ap IORWL, RTII.-Alao genych amcau gweddol ar gyf- ansoddi Englyn. Ond nid yw eich gair cyrch yn cynghaneddu yn briodol a phen yr ail linell: — -I gan ingoedd Yr angau erchyllwedd.' Y mae yr g a'r n yn y gair cyrch heb g ac 11 i'w liateb yn nechren yr ail linell. Gwnaethai y tro fel hyn;— -gan ingoedd Dygn angau; Neu rywbeth cyffelyb. Rhaid i chwi ddysgu holl gyf- riniau y cynghaneddion cyny gwnewch cliivi Englynion gwerth i'w cyhoeddi. Ap GA.LAR,-Nicl yw eich Englynion i'r '"Ysgol Sab- bothol yn gywir eu cynghaneddiad. Mae gcnych lill- ellau i-iior waelion a hyn:— '0'1' nwyflawn i'r llesg penllwyd, Rhyw luoedcl a oleuwyd.' Nicl yw eich Penillioll ar I Ostyn geiddrwycl.(I' yn iaivv iawn gwell na'ch Englynion. Da chwi Ap, niyfyriA\reit fwy cyn anfon eich gwaith'l'r wasg. DANIEL GLOFF.-Pellillion gAyeiniaid sydd genych farwolaeth Mrs Jane Davies; ac ni byddai eu cyhoeddi yn anrhycledd i chwi, nac yn fri ar y farddoniaeth farwnadol. Peidiwch a rhoddi eich gwaith mor rwydd o'ch llaw y tro nesaf, ac yna gallech gyfansoddi rhyvr- beth gwerth ei ddarllen. OWAIN Ap IIirGH.—Nid oes genych un amcan aiB g-ynghaneddu Englyn; ac efallai y b^^cldai yn well chwi droi eich ixeddwl at rywbeth yn lie barddoniaeth. DEEWYNFEYN.—Bvdded i chAArithau gymmeryd yr nil awgrym a'ch brawcl Ap Hugh, neu benderfynu i ddysgu cynghaneddu a barddoni yn iawn eich dau.—Tafhvcl) eich menig i lawr fechgyn, ac ymroAych ati 0 ddifrif, a bydd yn hyfrydweh genym gael eich cy-fai-AVyrddo. Yr ydyni yn anfon eiddo Bodran, Heddmolwynog, a'r Cyfail, i'r SAvyddfa; ac yn cadAV eiddo C. W., Eryr, lolo, Carnlledfron, Elwdderch, Daio, Llewelyn, ac E. Griffith, i dynu ein llaw drwyddynt, pan gawn liain- dden.

CYFARFOD CHWARTEROL DEHEU MOR- GANWG. Cynhaliwyd yr uchod yn Mount Stuart, Caerdydd, y 7fecl a'r 8fed eyfisol. Yn y gynhadledd am 2 y dydd cyntaf-y Parch. J. Dayies yn y gadair—pen- derfynwyc1- 1. Pod y cyfarfod nesaf iV gpmal yn mi o gapclydd y Parch. J. Griffiths, Glantaf. 2. Enwyd pwyllgor i dyny allan reolau yr Tin deb erbyn y cyfarfod nesaf. 3. Taer ddymunwyd ar y Parcli. J. David i aros yn yr undch Cjonreig hwn fel o'r blaen, er ei fod wedi ymgymmeryd ag eglwys Seisonig hollol. 4. Bu achos Bristol dan sylw, a phennodwyd ar y Parch. J. B.Jones, B.A., Penybont, i gydweithredu a rhyw frawd 0 Fynwy, er gofalu am supply yno. Am 7, darllenodd a gAveddioddy Parch. T. George, Llaneurog a phregethodc1 y Parchn. D. Richards, Caerphilly, ac H. Oliver, B.A., CasneAvydd. Am hanner awr wedi 10, yr ail ddydd,, dechreuwyd gan y Parch. T. Jones, Watiord; a, pbregethivycl gan y Parchn, T. L. Jones, Rhydri, B. Williams, Canaan, ac M. Morgans, Bethesda. Am 2, dechreuwj-d gan Mr O. P. Jones, o Goleg- Nottingham, a phrcgethwyd gan y Parchn. J. Rees, Treherbert, a J. B. Jones, B.A., Penybont. Am hanner aAvr wedi 8, daiilenAAycl a gAveddiAvyd gan y Parch. J. Rees, a phregethwyd gan y Parchn, -11 -,ri d S. Probert, Bodringallt, a W. J. Morris, Pontyrpridd. Gan mai hwn oedcl cyrfarfod cyrntaf Undeb De- heuol Morgai-iivg, goddefer i mi ddyweyd gair neu cldau yn fAAy nag-arfer ar achlysuron o'r fath. Ac yn gyntaf oil, dywedAvn air am y 1 GYXIIADLEDD. f 1 Ni chyfarfyddodd brodyr a'u gilydd erioed mewn gwell teimlad, ac yr ydym yn hyderu fod y cyfar- fyddiad cyntaf hwn yn index o'r hyn. fydd y cyn- haclleddau cyssylltiedig a'r Undeb Deheuol tra byddo clwfr yn yr a,fon Taf. Yr oedd yn bur dda gel-iyiii ddeall fod y Parch. J. David yn tueddu i gyd.synio a chais y brodyr trwy aros fel o'r blaen i gydAveith- recl-Li a phob peth perthv,nol i'r ui:ideb, a gobeithiwn na welwn byth mo eisieu Mr David yn ein cyfarfod- ydd. Y mae genym lawer o Aveinidogion ie-LLaiilge, yn yr undeb, a byddai colli un o stamp a gweithgar- wch Mr David yn anffawd fawr i ni, a disgwyliwn na ddaw y fath beth i'n eyfltrfod, bethbynag-, amuii deng mlynedd. Yr oedd yn wir dda genym ddeall fod g-afael Mr Davies mor gryf yn yr lindeb Cym- roig ond er mor gryf, nid cryfach nag- y mae gafael yr undeb ynddo ef. Yr oecld y gynhaclledd hon y peth y dylai eynhadleddau fod—meAvn teimlad ac undeb.

Y rEEGETHTj. CredAvn yn ddibetras fod dylanwa,d. gan ledd ar y pregethu, ac yr oedd hyn yn amlwg iawn, yn Nghaerdydd. G-wlith fel gwlith Hermon vn disgyn trwy yr holl gyrfarfodydd ac fel y sylwai Mr David, yr oedd pawb o'r pregefhwyr yn glyfar i gael gafael yn nghalon a theimlad y' gwraiidaAvyr. LlAvyddiant fyddo i'n dilyn y pethau da.

Y TEir I BEXAETH. Gan ein bod mor agos i'r lie prydferth a chyn- liyddol hwn, penderfynwyd myned drosodd mewn cwch tua chwech o'r gloch boreu Mercher. Nid oes angen cly\veyd fod y tywydd yn hyfryd, o blegid yr ydym braidd wedi anghofio tyAvydd gAvlawog a g&rvf yu awr. Yroedd y trip yma yli ieehyd i gorph a meddwl, yn enwedig gan fodR, A. Penybont, mewn gystal hwyl i gracio wits. Teimlem yn ddiolchgar i Cadben Rowlands, Dr. Jones, a, Mr Davies, Creckton street, am dalu mor hwylus am y cwoli.

v ( ixio. Er gystal oedd y cyrddau, ac er mor adfyAAnol oedd ymweliad a Penarth, etto rhaid gofalu am clamaid i'r corph, a gwyddai cyfeillion Mount-Stuart hyny'n dda, a pharotoisant yn rhagorolyn y Windsor Hotel. Wedi cinio, dyAvedodd y Parch. J. David air ar y pwys i Aveinidogion adnabod eu lie ynyf adegbwysig' bresennol, a gobeithio y ca ei awgryaniaclau le yn nghalon pob un ag oedd yno. Cynhygiodd y Parch. J. B. Jones, B.A., Penybont, 'Ein bod yn dymuno llwyddiant i Mr David yn ei gylchnewydd.' Gwnaeth Mr Jones sylwadau rha- gorol ar Mr David, fel man of business, fel gweinid0g" ac fel cyfaill; ond er mor dda oedd y syhvadau, nid oedd yr un gair yn ormocl am ragoriaethau Mr David. & Eiliodd y Parch. B. Wrilliams, Canaan, mewn geiriau llawn o syniadau uchel am Mr David; a cni(I oes eisieu dyweyd i'r penderfyniad basio yn unllais. Da oedd genym weled Mrs David yn edrych mor (Ida-yn well ar a vydcloji-i ni nag y gwelsom hi erioed. Llwyddiant i Mr a Mrs David yn nghapel Hanah street, a chyda llaAV, dyma'r capel goreu yn Nghaerdydd o ddigon, ac yr oedd yn rhaid cael.- calon lawn i anturio ar y fath adeilad. Deallwn fod yn mhell dros dclwy fil wedi eu talu am dano yn barod.—Pro. Tvm.

DYN YN IIYSBYSU EI FAEAVOLAETH EI mlisr GYDAII, TELEGEAPII.—Yr wythnos ddiweddaf, darfu i ddyn yn Llanrwst, tramewn cyrflAvr o feddwrdod, clelegraphio hysbysiad o'i farwolaeth i'w fam yn Llundain. Darfu i'r wraig druan wedi derbyn y fath newydd ofnadwy, gycliAvyn o Lundain dan alaru ei cholled o'i mhab ond er ei maAvr syndod, pAvy oedd wedi dyfod i'wehyfarfod i Station Llani-wst, ond y dyn yr oedd hi Avedi dyfod yr holl ffordkl o Lundain i'w gladdu. v Y mae arolygwyr (overseers) trefdalaeth Conside a Knitsleyr, swydd Durham, weclipenclerfynu rhodcli yr holl fenywod hyny sydd a'r cymmwysderau gofynol ganddynt, arrestr yr etholwyr, acy maent weclidarparu y rhestr yn gydffurf a'r cyfryw benderfyniad. DAMWAIN ANGEUOL,.—^Ychydig ddyddiau yn ol, llattcl- wyd un John Jones, oedd yn gweithio yn ngloweithfe- ydd Mostyn, trwy i oddeutu pedair tunell o lo syrthio arno. GAVENWYNO PYSGOD.—GAveiiAvyaiwyd y pysgod yn yr afon Gaunlass, sydd yn rhedeg trwy bare Esgob Dur- ham, yn Nghastell Auckland, gan ryAV ddihiryn anad- nabyddus eto. HUNANLOFEUDD IEUAXC.—Rhoddodd bachgen o'r enw Thomas Revill, 13eg oed, derfym ar ei einioes trwy ymgrogi mewn ystabl, am fod ei dad wedi ei omedd i gael myned i de party mewn capel. PEDWAR 0 BLANT AR YR UN ENEDIGAETH.—Rhoddodd gwraig i John Gurnsey, morthAvyliwr yn ngofAveithfa ei Mawrhydi, yn y dockyard yn Chatham, enecligaeth i bedair o enethod, yr wytbnos'ddiweddaf, ae yr oedd yr oil o'r plant a'r fam yn dod yn mlaen yn dda. EHEILFFOEDD Y BALA A DOLGELLEY.—Disgwydir Y bydd i'r linell hon gael ei liagor ar y laf 0 Awst.

Y FUWCH. Nodau y fuwch pawb edwyn—anilail Sydd yn ufudd forwyn; Yn d'od at arigen y dyn, A'i mwynaidd laeth a meny 11. Bala. BEYNIOG.