Y Tyst Cymreig

EFEXGYLWYR TEITHIOL CYMRU. RICHARD JONES, LLWYNGWRIL. ke (Parhad o'r rhifyn diweddaf.) Un hynod oedd Richard Jones am gadw cyf- eillachau eglwysig hefycl. Ni cheid ei well i ddyddanu y gwan eu meddwl, ac i fagu ei gyf- ddyddanu y gwan eu meddwl, ac i fagu ei gyf- eillion mewn athrawiaeth, a'u- meithrin mewn mewn profiad ysgrythyrol. Yr oedd chwaer hynaf yr ysgrifenydd yn un o'r rhai hyn. Dywed fel h3-n, Ni chlywais neb gwell mewn society erioed na Jiichard J ones. Burn yn cerdded, sef o'r Bwlchgwyn i Lwyngwril i'r society, gan- oedd o weithiau. Fe allai mai haner dwsin a fyddai wedi ymgasglu yn nghyd; ond byddai yr hen sant mor wresog ac mor nefolaidd fel y byddwn yn myned adref dan ganu, wedi cael eithaf tal am fy siwrnai.' Llawer a allem ei fynegu am dano yn hyn, ond nid ymhelaethwn yma oddieithr dweyd ei fod yn bur hynod weith- iau yn ei weddiau yn y cyfryw gyfarfodydd. Ambell waith efe a grybwyllai am rai o'r cyf- eillion wrth eu henwau yn ei weddi, mewn rhyw amgylchiadau neillduol. Uu tro pan oedd gwr o'r enw Morgan Morris naill a'i newydd ddyfod i'r gyfeillach eglwysig, neu ynte pan oedd yn cael ei dderbyn yn gyflawn aelod, yr oedd yr hen frawd mewn hwyl ragorol yn niwedd y cyfarfod wrth. weddio dros y frawdoliaeth feehan; ac yn mhlith yr amryw fendithion a ddeisyfai gan yr Arglwydd, dywedai—' Yngiafal —yngiafal a'r pethau hyn y b'om ni, a Modd- gian gyda ni.' Dychymyged y rhai sydd ad- nabyddus a hwyl Richard Jones, pa fodd y lleis- iai efe yr ymadrodd, a Moddgian gyda ni,' yn enwedig pan oedd efe mewn teimladau dwys- ion trosto ef. Ni ddywedai hyn yn fyr ac yn sychlyd, ond efe a chwyddai ei lais, ac a roddai sain effeithiol iddo—'a Moddgian gyda ni.' Mae eilswn yn nghlustiau rhai o'i hen gyfeillion hyd heddyw, yn enwedig wrth ddarllen yr ad- tn gofion hyn -am dano. Ar ol arfer ei ddoniau am dymor maith yn y cylch hwn, o'r diwedd tua'r flwyddyn 1822, annogwyd ef i bregethu. Dywedid mai yr C, Ivy achos iddynt ei gadw mor faith cyn ei annog ef i hyn oedd eu bod yn ofni y collent ei gymdeith- as a'i wasanaethgarwch i raddau mawr yn eu plith fel brawdoliaeth fechan; ac ni buont yn hir cyn cael profiad o hyny. Nid oedd ar ei gychwyniad fel pregethwr ond canolig iawn mewn cydmariaeth i'r peth y daeth yn mhen ychydig fiynyddoedd wedi hyny, yn enwedig yn ei ddull yn trin ei faterion: ond derbyniai gyngor yn garedig gan bawb a'i rhoddai. Pan oedd yn dechreu dweyd ychydig dan y pulpud, dywedai rhyw wraig wrth ei chymydogion wrth fyned adref o'r addoldy, 'Wel, y mae hi wedi darfod ar Die yn lan, rhaid iddo ymroi ati, neu ei rhoi i fynu.' Pan fynegwyd hyn iddo, aeth fel saeth i'w galon, a dywedodd, 'Wei, yn widd- iaiedd i, os yw Neli William Sion yn deud felly tiui danaf, y mae wedi myn'd yn wan ofnadwy arnaf.' Ond yn hytrach na ffyrnigo wrthi, a < £ igaloni, efe a ymroddodd a'i holl egni i ddi- ivygio a chynyddu. Arol myned yn bregethwr cyhoeddus, arferai ambell air neu frawcldeg gymysgedig o Gymraeg a Saesoneg, ac weithiau air Saesoneg pur, pan ar yr un pryd na wyddai beth oedd eu hystyr. Wrth son am brofedig- aeth Daniel yn cael ei daflu i ffau y llewod am ei ddiysgogrwydd yn ei grefydd, efe a ddarlun- iai y llewod yn ei gyfarfod dan ei foesgyfarch ef fel hyn—'How cli clib, thyr; a hen lew arall yn deyd wrtho gan estyn ei bawan, How di dw, how ch did, Printh o Wetth ?' Dywedodd yr ys- grifenydd wrtho wrth fyned adref o'r capel, Richard Jones, rhaid i chwi ofalu am iaith well wrth bregethu onide chwi ewch yn wrthrych sport i'r rhai a garant ddal ar feiau pregethwyr.' 'Wel,:beth yw'I"mater.' Mater yn wir, dy wed- asoch fad un o'r llewod yn galw Daniel yn Prince of Wales. A wyddoch chwi beth yw hyny, Richard Jones ?' Wel, beth yw o dwad.' 8 Tywysog Cymru ydyw ystyr yr enw; ac ni bu Daniel erioed yn Dywysog Cymru.' Taw iachgian, a,i dyna ydi o ?' Ie, yn siwr.' Wei, Viel,' ebe yntau ni thonia i byth ond hyny am ei enw.' Derbyniodd y sylw yn garedig. Hawdd fyddai ganddo weithiau wrth ymdrin a rhyw bwnc o ddadl, grybwyll syniadau hen awdwyr enwog, gan ddywedyd, I Wel hyn y mae Doctodd Dodrieth yn golygu, ac wel hyn y mae Doctodd Owen yn deyd, ac y mae Henddy yn deyd wel hyn, a Doctodd Watts yr un fath; ond wel yma yr wyf fi'n deyd.' Mecldylicl y gwnaethai gam a'i fraich gan mor angerddol y byddai yn dwGycl-I ond wel yma yr wyf fi'n deyd.' Dywedodd tad yr ysgrifenydd wrtho ryw &-o-Richard, y mae eich dull yn son am farn awdwyr, a'ch barn eich hun, yn ymddangos yn lied hunanol. Beth ydych chwi o ddyn wrth Henry, Doddridge, Owen, a Watts, dynion mawrion mewn dysg a gwybodaeth ? Pan son- ioch fod eich barn chwi yn wahanol i'r eiddynt hwy, dywedwch hyny bob amser yn fwy gos- tyngedig.' Derbyniodd y cyngor mewn siriol- deb, a diwygiodd yn y peth hwnw, er y glynai rhyw gymaint o'i weddillion wrtho drwy ei oes, oblegyd arferai ddweyd wrth grybwyll ei farn ar ambell bwnc—' 'Wy i yn ffyddaeo a nhw yn y fan yma,—'wy i yn ffyddaeo a'r gwyr da ar y pwnc yma.' Ond daeth yn mlaen o radd i radd nes y cyrhaeddodd enwognvydd mawr ac ystyr- ied ei anfanteision. Bellach ni a'i dilynwn ef am ychydig fel PRE- GETHWR TEITHIOL. Cyn cychwyn i'w daith, efe a ofalai yn eithaf prydlawn am bob angen- rheidiau iddi, Astudiai a chyfansoddai nifer digonol o bregethau, gan eu trysori yn dda yn t, z;1 ei gof mawr, ac yn gyffredin traddodai hwynt yn gyntaf tua chartref. Gofalai am wisg addas erbyn diwrnod y cychwyn, yr hon ni pharhaai ond dros ychydig yn ei harddweh. Ar y dydd pennodol, dacw ef yn cychwyn i'w ffordd, a'i got fawr dan ei gesail, a'i ffon yn ei law, a chan sythed a phe buasai wedi bod yn sawdwr am ugain mlynedd, ac mor heinif ar ei clroed a llanc. Nid oedd ganddo na gwraig na phlant i ysbio yn hiraethlon ar ei ol, nac un achos bydol i'w gyflwyno i ofal neb. Ni chyhuddid ef un amser o fod yn hwyr yn dyfod at ei gyhoeddiad. Ar ol cael tamaid o luniaeth, eisteddai yn nghongl yr aelwyd gyda'r fath sirioldeb a bodd- lonrwydd meddwl fel pe na wybuasai am ddim gofid yn ei oes, oddieithr efallai y buasai wedi bod yn rhedeg y diwrnod hwnw am ei fywyd rhag ryw fuwch neu eidion gan dybied mai tarw ydoedd. Mynai gael sicrwydd am yr amser y cyhoeddid fod y moddion i ddechreu; a phan y deuai'r amser i gychwyn, dyna ef ar ei draed, ac ymaith ag ef. Aroswch, Richard Jones, ar- oswch dipyn eto, eisteddwch, y mae'n ddigon buan; ni ddaw yno ddim pobol yr hawg eto.' 'Dyma fi yn myn'd,' ebe yntau, I dewch chi amther a fynoehchi, dechreu 'naf fi yn yr amther.' Ofer fyddai ceisio ei berswadio i aros wrth un- dyn-ffwrdd ag ef yn ddiymdroi. Ar ol myned i'r addoldy, eisteddai ronyn bach i gael ei anadl, canys yr oedd yn wr tew a chorphol. Codai ei olwg ar yr areithfa, ac os dygwyddai fod hono yn lied uchel, dywedai, 'Wfft iddyn' nhw yn gwneyd pwlpudau wel hyn! Mae dynion yn gwiddioni wrth wneyd capeli. Daf fi ddim yna,—mae fy mhen i yn troi mewn pwlpudau uchel. Tyr'd fachgian, ceisia y blocyn yna i mi dan fy nhraed.' 'Dyna fo, Richard Jones.' Yna efe a safai arno, a'r Beibl o'i flaen ar y bwrdd. Darllenai ryw Salm neu bennod, gan ei hesponio wrth fyned yn mlaen. DarHenwr go anghelfydd ydoedd, fel y gwelid bechgyn ieuainc weithiau yn cilwenu ar eu gilydd wrth glywed ei seiniau: gwyddai ef hyn yn dda, a bu yn brofedigaeth iddo ambell dro, megis pan y dygwyddodd iddo ddarllen y rhan olaf yn y bedwaredd adnod ar hugain yn Matt, xii., fel hyn, Nid yw hwn yn bwrw allan gythreuliaid ond trwy Beelthab, penaeth y cythreuliaid,' efe a ddeallodd fod rhai yn y gynnulleidfa yn gwawd-wenu. Aeth yn mlaen drachefn hyd at y 27 adnod, pan welai ei hun yn y brofedigaeth eto; dechreuodd ei darllen dan ryw led-bysychu —'Ac oth trwy—ac oth trwy— Yna lled- besychai fel pe buasai am gael ei beirianan llafar yn eithaf clir i seinio y gair nesaf yn ddigon croyw a nerthol, bob llythyren o hono, a chyn- hygiai drachefn,—' Ac oth trwy Beelthab'— gwenai y bobl y tro hwn yn fwy nag o'r blaen. Dwy i,' ebe efe, ddim yn hidio llawedd am enwi y gwr yna.' Yna elai yn mlaen yn galon- og. Ond os nad oedd yn gampus am ddarllen, edryched pawb ati pan elai i esponio; a buan yr anghofid ei ffaeleddau fel darllenwr. Os na ddigwyddai fod y canwr yno, hwyliai ef y mesur ei hunan; yna ar ol y mawl—' Yrwan,' ebe efe, ni awn ychydig at Wrandawr gweddi.' Gwedd- iai yn ddifrifol, cynnwysfawr, gwresog, ac yn fyr-eiriog. Byddai ganddo ryw fater neillduol bob amser ynddi, a byddai yn hynod yn ei sylw o ryw amgylchiadau pwysicach na chyffredin yn ngoruchwyliaethau Duw at y byd a'r eglwys. Hysbysai a darllenai ei destyn, gan ddangos ei gysylltiadau a'i egluro i'r gynnulleidfa. Yr oedd yn gampus am hyn. Crybwyllai y mater- ion a gynhwysid ynddo mewn modd eglur, di- rodres, a naturiol iawn. Ei raniadau ar ei destyn oeddynt yn gyffredin yn dlysion a tharawiadol. Yr oedd ganddo ddull priodol iddo ei hun yn yr oil a wnelai, ac ni bu erioed yn amcanu at ddyn- warediad o neb mewn dim. Wrth ddibenu ei bregeth, dywedai, gan symud y Bibl a'i ddodi ar y fainc o'r tu ol iddo, Yrwan, ni nawn ychydig gathgliadau,' y rhai bob amser a fydd- ent yn naturiol ac i bwrpas. Edryched y canwr ato ei hun, oherwydd gyda'i fod yn dweyd y gair olaf yn ei bregeth, dyma'r pennill allan yn brysur a disaid- Mi redais tua'r fflamia 'Doedd neb yn mron o'm mlaen; Rhyfeddu grath 'rwyf heddyw Na buathwn yn y tan,' &c. Ar ol diweddu y cwbl o'r gwasanaeth trwy weddi, edrychai am ei hot a'i ffon, ae wedi byr ymgyfarch ag ychydig gyfeillion, hwyliai tua'i letty. Os dygwyddai y noson hono fod yn dywyll, ni syflai gam heb ryw arweinydd gonest a gofalus i'w dywys yno. Yn rhywle ar ol myned trwy ryw goedwig fechan, dywedai ei arweinydd wrtho, Dyma ni yrwan, Richard Jones, yn ymyl y bont bren hono, os ydych yn ei chofio. Mae'n siwr ei bod yn lied dywyll heno, ond mi gymeraf ddigon o ofal am danoch chwi, gwnaf yn wir; ymaflaf yn eich braich, ac ni awn trosto yn araf bach, ae yn ddyogel.' 'Naddo i yn widdioneddi ddim dros dy bompren di heno.' 'Dewch, dewch, Richard Jones, mi gymeraf fi ddigon o ofal efo chwi, mi wn i am bob modfedd o honi, ac mi gewch chwithau gymeryd eich amser: yrwan, Richard Jones.' 'Gollwng fymyddaich, fachgian, gollwng fi, mi af fi ffordd arall.' Dyn a'n cato ni, mae gryn filldir o gwmpas i fyn'd y ffordd hono, 'rwy'u siwr y munud yma. A fedrweh chwi ddim ymddiried cymaint a hyn yn ngofal Rhag- luniaeth, i groesi rhyw afon fach fel hon Taw a chadw thwn, mae Rhagluniaeth wedi rhoddi peth wel hyn i'n gofal ni ein-hunaiii; tyr'd oddiyma yn y f Lu-i-Lid, ni awn ffordd arall, gwell gen i fyn'd ddwy filldir o gwmpath na thori fy ethgym mown rhyw le ofnadwy fel yna.' Yna o dosturi at ei ofnusrwydd, arwein- iodd ei gyfaill ef yn ddyogel i'w letty. (III) barhau.J

CYFARFOD CHWARTEROL YR ANNI- BYNWYR YN SIR FAESYFED. > GAN KILSBY. 'f:il (jPar had o'i- rhifyn diweddaf.) Mae enw Iesu yn cael yr un effaith ar feddwl Sami ag arferai wneud ar galon Teimoth y gaib,' yr hwn oedd yn aelod yn Nghrugj-bar, yn mhen uchaf sir Gaerfyrddin. Mewn ystyr ddciiarol rhagorai niferi ar Deimoth, ond yr oedd efe yn 'ddoeth i iachawdriaeth,' a bu farw o farwolaeth fuddugoliaethus. Bendig- edig f'o ei enw e' byth ac yn dragywydd,' oedd y geiriau a ddefnyddiai yr- hen Gristion pan deimlai ei galon yn cynnesu at y Gwaredwr. Dygwyddodd rhyw Sais bregethu mewn cym- manfa pan yr oedd Teimoth yn bresenol, ac jn hollol ddirybudd dyma y dystawrwydd a deyrn- asai dan bregeth hwnw yn cael ei dori gan y geiriau uchod o eiddo gwr y gaib. Ar ddiwedd y gwasanaeth, gofynodd rhyw un a safai ger llaw iddo ar y pryd, a'r hwn oedd yn eithaf cyfarwydd ag ef, paham y darfu iddo waeddi fel y gwnaeth, ac yntau heb fod yn gwybod un gair o Saisoneg. Yr oedd ateb yr hen greadur duwiol yn ddigon nodweddiadol. Mi glywais i,' ebe Teimoth, y peth tebyca' a glywais i erioed i Iesu Grist (Jesus Christ, onide P) a mi glywais (sic-felly) nghalon yn twymo tuag ato.' Druan o Deimoth y gaib! Mae e' gyda phrif wrthrych ei serch er ys llawer blwyddyn. Gwledd berffaith i Sam Maddy ydoedd clyw- ed canu cynnifer o hymnau i lesu Grist, a gwnaethom ninnau ganu cymaint nes oeddym ar fin crygu, gan ystyried taw oedfa olaf y cyf- arfod chwarterol oeddym yn gadw yn llety Sam, druan. Wedi canu, darllenodd Mr Griffiths amryw ranau pwrpasol iawn o eiriau Crist allan o efengyl loan, gan eu hegluro er adeiladaeth a chysur i feddwl ei brif wrandawr. Y fynud y gwelodd Sam ei athraw crefyddol yn ymaflyd yn y Bibl, dyna fe yn diosg ei hat gyda pharch- edig ofn, ac yn ymddwyn mewn modd teilwng o efelychiad miloedd pan ddarllenir Gair Duw yn eu clywedigaeth. Gorphenwyd yr oedfa trwy weddio-ganu yr hen hymn Saisonig o eiddo Pantycelyn,— Guide me, 0 Thou great J ehofah, &c.' Yn ol athrawiaeth y penglogyddwyr ystyriwn fod gan Sam ben da o ran ei ffurf, ond nis medr siarad, er y dichon wneud amryw fathau o swn, ac arwyddion y rhai ydynt yn gwasanaethu fel cyfryngau ymddiddan rhyngddo ef a'r hen wreigan sydd yn gofalu am dano. Y dirgelwch yw sut y gwnaed y creadur digymhorth hwn yn grefyddol, oblegyd nid yw ei geidwades, mwy na?i mam o'i blaen, yr hon a ddug Sam i fynu pan yn faban, yn ol Jtystiolaeth Mr Griffiths, yn gwybod dim yn brofiadol am grefydd. Rhaid yw fod yspryd yr Argiwydd wedi dysgu Sam, a hyny trwy gyfrwng emynau efengylaidd syml, a darlleniad y Gair, i garu Ceidwad pech- aduriaid. Ychydig iawn o weithiau yn ei oes y gallodd fyned i'r llan, ac y mae Capeli Mr Griffiths yn llawer rhy bell i greadur methedig fel ef i fyned iddynt. Er mwyn profi gwirion- eddoldeb crefydd Sam ceisiodd Mr G. gan ei frawd-ynghyfraith, yr hwn sydd gantor da dros ben, i fyned gydag ef i'w weled, a gofyn- odd iddo ganu rhyw gan heb fod yn un gref- yddol, a chan mai un o'r fath ydoedd hi ni wnai hi ddim o'r tro, a rhoddodd Sami arwyddion o'r fath amlycaf o'i anghymmeradwyaeth, ac o'r dydd hwnw hyd yn awr nid yw yn dda ganddo am y gwr hwnw er cystled cantor ydyw, ac er can hoffed yw yntau ei hun o ganu. Wedi rhoddi ychydig bres i Sam i brynu pinafore newydd, cyfodasom i ffarwelio ag ef, ond yr oedd yn anhawdd ganddo adael i ni fyned, ac awgrymodd i'w geidwades ei ddymuniad i ni fwyta tamaid o fara a chaws, ond nid oedd arnom eisiau, a phe buasai, torth Sam fuasai yr olaf y boddlon'sem gymmeryd y mymryn lleiaf o honi. Yn y mudan digymhorth hwn cawsom un o foneddigion natur, ac un o etifeddion y nefoedd. Y mae'r gemau. a'r perlan puraf Goreu 'u lliwiuu is y llo'r, Dan y tonau'n gudd rhwng creigiau, Yn nyfnderoedd mawr y mor, Ac mac'r blodau tecca'u lliwiau, Lie nas gwelir byth mo'u gwawr! Ae yn taenii'u perarogl,,iu, Lie na sylwa neb mo'u sawr.' Buom bron anghofio adrodd tystiolaeth ceid- wades Sam mewn perthynas i'w arferiad o weddio yn ei ffonld ef—annealladwy i ddynion, ond dealladwy ddigon i ddarllenwr y galon- ganol nos pan fetha a chysgu, ac am ei Tbryder ynghylch ei bod hithau yn dweyd ei ph rayers foreu a hwyr. Mae clybod Sami yn berffaith, a medr ddeall pethau ysprydol er na fedr dori geiriau. Teimla fod ei enaid a'i galon mewn carchar, ac ammhosibl oedd ymatal rhag wylo wrth ganfod dagrau gloewon Sam yn rhedeg dros ei ruddiau pan y soniai Mr Griffiths wrth esponio gair Crist am yr adgyfodiad pan y bydd ganddo gorph gogoneddus, a synwyrau ufudd at ei wasanaeth. Nid oes genym un-ammheuaeth ynghylch diogelwch cyflwr Sami, ac os yw yn ddistacll yn awr, bydd yn ddysglaer a gogon- eddus yn y man. Moddion gras i ni oedd ein hymweliad a Sami, ac nid oes un perygl y gwnawn ni esgeuluso un cyfle yn ein gallu i ymweled ag ef drachefn. Ymadawsom a'r Parch John Griffiths gyda theimladau o barch, edmygedd, a chariad. Er ei fod o ran teimlad a thymher yn Gymro byw- iog, tanllyd, eto, oherwydd ei gwbl anwybod- aeth o'r iaith Gymreig, gorfodir ef i dreulio ei fywyd fel meudwy l'hwng mynyddau Maesyfed. Nid yw yn adwaen, heblaw yr Athrawon yn Aberhonddu, ond rhyw did o weinidogion Anni- bynol Cymru. Trig ar ei ben ei hun, ac yn ab- senoldeb pob math :o symbylau (bydol efallai) gwna waith efengylwr i bwrpas. Mae efe yn wir ganlynwr i'r apostolion. Nid yn ddiog mewn diwydrwydd—gwresog yn yr yspryd, ac yn iawn gyfranu gair y bywyd i bobl ei ofal.— Mae ei wisg yn lan-ei fywyd yn ddiargyhoedd, a rhyngddo ef a'i Feistr mawr mae running ac- count, ac nid oes dim perygl na dderbynia oddiar ei law wobrwy gwas da a ffyddlon.' Gofala' efe am roddi tamaid yn ei bryd i Sami, am yr hwn.ni ofala y gwr eglwysig, yr hwn sydd yn derbyn tri chant o bunalt am fugeilio wyth o ddefaid yn y gorlan gerllaw..Efe ydyw yr unig isfugail sydd gan y Penbugail yn yr ardal dywell (hyd yn ddiweddar) hon. Duw yn rhad iddo, a dyweded pob darllenydd ystYT- iol Amen. Yr oedd un cymeriad gwreiddiol arall ond gwahanol iawn oddiwrth Sami, yn byw yn y plwyf cymydogaethol, a bwriadem ar amser ein hymadawiad o dy Mr Griffiths i alw heibio iddo ar ein ffordd adref; ond parhaodd yr oedfa yn hwy yn lletty Sam nac y dysgwyliasom, ac felly bu gorfod amom adael yr ardal heb weled yr edition hynod hwn o'r natur ddynol. Rhaid i ni yn lie adrodd yr hyn a wehom, ysgrifenu yr hyn a ylywsom am dano. Person y plwyf ydyw, a hen lane eccentric, pruddglwyfus, tlawd neu gybyddlyd, neu gyfanwaith o'r elfenau hyn mown cyfartaledd nas medrwn benderfynu. Y tro diweddaf y gwelodd ein hysbysydd ef, dyma yr olwg oedd arno, os oes rhyw un am osod ei photograph yn ei album. Ar ei ben, fel y dylas- ai fod, yr oedd hat, ac ar hono holl liwiau yr enfys. Yr oedd yn gnycau a phentydd, a phe buasid ond cynyg cadair Eisteddfod am y bwbach mwyaf effeithiol i darfu brain, ni fuasai gwiw i un hen hat arall gystadlu a hi, ac ni chlywsid byth air o gwyn oddiwrth un o'i chydgystadleuyddion eu bod wedi cael cam. Yr oedd am dano grys, ond mor negroaidd ei gomplexion fel mai gorchwyl anhawdd fuasai i un Committee benderfynu yn mha flwyddyn o deyrnasiad ein grasusaf Frenines y buasai ddi- weddaf yn y golch. Ac yr oedd y negroyn allan drwy ei drawsis in search of fresh air, ac hefyd er mwyn cyhoeddi ei fod wedi ei hir droi allan o seiat dwr a sebon. Yr oedd ei wyneb a'i ddwylaw yn bygddu gan faw ei hosanau allan trwy ei esgidiau yn yr awyr agored, a chan 17, t, ddilyn eu hesianipl fradychus yr oedd eithafion ei glai allan hwythau trwy yr hosanau yn yr awyr agored. Buasai ei barchedigaeth yn niedru gwneud ceiniog dda o hono ei him mewn amryw o siroedd amaethyddol Lloegr ar rai tymhorau, trwy hurio ei hun allan fel bwbach brain teithiol.' Un ymweliad a chymydogaeth, a dyna'r brain wedi ymfudo yn finteioedd i bellafoedd y ddaiar. Mae yn byw wrtho ei hun, ond unwaith yr wythnos (dydd Sadwrn yn debygol), pan yr ymwelir ag ef gan ryw hen ddynes er mwyn ei rwystro i Hottentoteiddio ei hun yn gyfangwbl. Rhyw dy segur, heb fod y rhent ond rhyw drifle, mae ef yn hoffi oreu. Yn bresenol mae yn dodi fynu mewn adeilad ag oedd llynedd yn feudy. Galwodd ein hysbys- ydd a chyfaill iddo unwaith arno, a chafodd nad oedd ond un ystol yn ei fwthyn, ac eis- teddodd un o'r ymwelwyr ar hono, tra y gosodai y Hall a'i barchedigaeth eu pwys lawr ar astell y ffenestr. Yr oedd ganddo un ford fach gron, ac ar hono depot, a chwpan, a disgl. Ni wel- wyd un math o wely, ac ni wyddai'r ymwelwyr yn mha le, ys dywed bechgyn y calch yn Sir Aberteifi, yr oedd yn tynu lawr y nos. Mae yr eglwys lie y dywed ei bader ar y Sul mewn cyflwr ag sydd yn anrhydedd mawr i'r blaid grefyddol oludocaf yn y deyrnas. Nid oes yn aros ar ben ei thraed o'r hen eglwys ond y gangell, lie yr ymgyferfydd rhyw dri neu bedwar o eneidiau ar y Sabbath. Mae un pen i'r gangell yn safn- rwth agored i'r awyr, ac yr oedd y ventilation yn y gauaf dipyn yn rhy berffaith, a deuwyd i'r penderfyniad o osod green baize dros ei gen- au, a digon tebygol fod hen garthen nithio fel math o linings i hwnw, a thystiolaeth y person mewn perthynas i'w synagog ddigymhar yw- It is very comfortable, now,'—ie, wedi leino y brethyn gwyrdd blewog a'r hen garthen Ysgrifenwyd hanes llawer cwrdd cwarter i gyhoeddiadau a newyddiaduron y dywysog- aeth, ond dim cyffelyb i hanes cyfarfod chwar- terol yr Annibynwyr yn Sir Faesyfed yn mis Mai, 1868, ac etto ni ysgrifenasom ddim ond yr hyn a welsom, a glywsom, ac a deimlasom. Ymhelaethu rhyw fymryn bach ddarfu i ni, onide ? ddarllenwyr anwyl. Da b'och a di- bechod.

.J Y CYMRY YN LIVERPOOL; gan W. H. Parry, Pris 4c. Dyma lyfr bychan gwasanaethgar iawn. Mae 8t destyn yr ydym er's blynyddoedd wedi teimla angen am rywbeth arno. Ychydig iawn o hanes Y Cymry yn y dref sydd ar gof a chadw. Buasem yfl hoffi gwybod pa bryd y dechreuodd y Cymry ymfudo, i Liverpool ? o ba ranau o Gymru y daeth y rhal cyntaf ? eu helyntion wrth ddyfod yma dros Pai'|j (j-ate a'r Mersey ac yn y llongau bychain y cludi^ hwy o Fon ac Arfon—y cyrau o'r dref y dechreua$' ant gartrefu—ygorchwylion a ddilynent yn'benaf-^ pob peth a ellir gael o'u hanes; a hanes dechreua^ 1 y gwahanol enwadau crefyddol. Mae hyn oil i'4 wneud rywbryd, a goreu pa gyntaf, oblegyd p6 fwyaf yr oedir anhawddaf oil fydd cael y defnyddia¡¡' Nid yw y traethawd dan sylw yn cerdded y llwybt yna. Ond cymmer olwg ar Y Cymry sydd yn Livei'j < pool-eu manteision a'u hanfanteision. Barnwyd el J yn oreu yn Nghystadleuaeth Lenyddol Prince'^ < Road, Mawrth 24, 1868 ac ar gymhelliad y Parol1' D Saunders, y Beirniad, y mae yr awdwr wedi ei gjj hoeddi yn llyfryn byclian tlws. Mae y traetha" ( yn un rhagorol, wedi ei ysgrifenu ynfanwl a chrY110> 5 Nid oes na choegedd na rhodres yn agos ato ac } mae yn rhydd iawn oddiwrth y chwyddiaith a geit I yn fynych yn nghyfansoddiadau ysgrifenwyr iely ainc. Ymdrinia yn fedrus a'r manteision a'r anfa¡J' t teision y mae y Cymry danynt yn ydref; ac erj J cydnebydd fod ganddynt eu hanfanteision dengf J yn amlwg fod eu manteision yn fwy; a bod Yl'Ø gyfleusderau ond eu defnyddio i ymddyrchafu 1 gymdeithasol a chrefyddol. Byddai yn dda geny^ fod y llyfryn hwn yn llaw pob Cymro ieuanc yn J ( dref. Yr ydym yn sicr y gwnelai ei ddarllenio 5 mawr iawn. Dangosodd y Pwyllgor ddoethineb T newisiad y testyn, a gwnaeth y Beirniad galluog Tt c ddoeth iawn i anog yr awdwr i ddwyn ei draetha^. allan trwy y wasg". Nid oes g-enym ond gobeithio bydd ei gydgenedl yn y dref yn ddigon doetb brynu a darllen y llyfr.

BETH AM Y RHIFYN DIWEDDAF? Rhagorol! Gwella bob tro. Hit dda oedd cael darlun o'r Colegdy newydd yn Aberhonddu. Da genyf weled eich bod yn rhestru CYNDDELW yn mysg eich Gohebwyr. Y mae pob peth a ysgrifena efe yn sicr o gael ei ddarllen. Y mae ganddo destyn od, sef Clicyddiaeth. Addawa ddyr'od at ei bwngc yn y nesaf. Y mae ganddo un sylw rhagorol yn ol fy marn i, sef, Gair mawr yw clicyddiaeth, a llys enw parod i' w roddi ar unrhyw fintai o ddynion, a ymunent i gydiveithio er mwyn eyrhaeddyd rhyw ddyben neill- duol a'r clicycldion gwaethaf sydd yn ywaeddi mwyaj yn erbyn clicyddiaeth? Gwir bob gair. Bwgan a godir gan segurwyr i ddarostwng gweithwyr. Y mae llawer o grefydd yn mysg gweinidogion a lleygwyr goreu yr Ymneill- duwyr o bob enwad yn Nghymru. Beth ond crefydd ac awydd gwneyd lies sydd yn eu cadw rhag taflu y cwbl i fyny mewn diflasdod, a gadael yr achos ar ysgwyddau y tuchanwyr cenligenllyd, a diog? Wedi eu claddu yr addefir gwer th, ac y cyd- nabyddir ol llafur ambell un, ys dywed eich doniol ohebydd Chit C'lud-' We never envy the. dead, but the living.' Llwydd i Cynddelw i wneyd cyfiawnder a'r pwnc. Y mae- tlsby yn fwy donipl nag y -teimlais ef erioed, a Chit Chat yn y pejihau a weloddlll. ac a glywodd, yn ddyddorol, ac yn hwyliog. Y mae y brawd doniol hwn yn cario digon o falast. Yr wyf fi o'r un farn ag ef yn hollol am ohebydd y Deheu- dir yn y Faner. Nid oes gan ddyn Itelp, ei fod ytt ddidalent, ond y mae diffygion rhai dynion yn'tarddu o'r ewyllys. Y mae cyhoeddwr^archug. y Jgmer r0- deall effeithioldeb cyferbyniad, ac felly yn gosod dan extreMe a!r gilydd, 'Gohebydd Llundain,' a Gohebydd y Deheudir.' Os'nad YW wedi profi ei dduw" dod, y mae wedi argyhoeddi fy meddwl mai nid yn Ninbych y mae darllawdy y 'Nodion a'r Nidiau.' Y mae y llinell derfynol rhwng'y siwlime^ a'r ridie/i- lous, mor gul ac mor gam, fel y mae yn anhawdd gwybod bob amser ar ba ochr iddi y mae rhai gwrth- rychau, yn enwedig os byddant yn fychan. Y mae y ddawn JBivnsiaidd yn farchnadol, yn enwedig os yfl genuine, fel eiddo eich gohebydd. Y mae yn drueni fod y fath un yn llechu dan gysgod ffugenw. Hir. oes mewn llythyrenau breision i'r 'Nodion, &c.' Beth sydd ar John Roberts, Bangor? Gallaf fi. brofi tuhivnt i bob dadl na wnaeth y reporter un an- hegwch ag ef. Ddarllenwyr y TYST, peidiwch a. bod yn galed ar John. Dyn go lew ar y cyfan ydyv?" Bradford House. Diffyg synwyr yn cyfarfod tymer boeth yn yr un person ydyw y peth gwaethaf a ellir ddyweyd am dano. Yr oeddwn i yn barnu nad oedd efe ei hun ar y pryd-yn gwybod pa beth oedd yn ddywedyd. Cynghorwn ei fEryndiau i gadw y writing pen o'i afael. Y mae yr erthyglau arweiniol yn gampus, a'r ysgrif ar Richard Jones, Llwyngwril, yn rhwym o gael ei darllen. Y mae yn rhaid fod rhywrai yn cymeryd trafferth fawr i lenwi y TYST o wythnos i wythnos. Yr wyf yn cymeryd y drafferth i'W gydmaru a phapyrau eraill, ac yn ei gael llawn cys- tal a hwythau am newyddion lleol, ac yn tra rhagori arnynt mewn erthyglau gwreiddiol, darttenadwy. Y mae un diffyg Meistri Gol., yn eich papur, sef diffyg yr hyn a elwir gan bobl gyffi-edin weithiau yn sebon, bryd arall yn flawd. Nid oes genych ddim o'r nwyddau hyn i chwi eich hun, nac i'ch gohebwyr ychwaith. Efallai y dywedwch eich bod am gadw cydwybod clcla,-I)-Lirion. Ond cofiwch ei bod yn ffasiwn y dyddiau hyn i gario y gydwybod yn y llogell. Yr ydych braidd yn sharp at eich go- hebwyr. Cam eu lIes'! Bosh. Peth drud iawn i'w gadw mewn swyddfa papur newydd yw gonest- rwydd. Wodi'r cwbl, erbyn yr ystyriom ein bod yn.' fodau cyfrifol i gael ein barnu, efallai mai chwi sydd yn iawn. Ni hoffecli i angeu eich dal a'r brwslt lather yn eich llaw. Daiiwcli ati yn wrol, a gadewch i eraill eich canmol. CJRAFFWB.