Y Tyst Cymreig

AT OLYGWYE Y 'TYST CYMKEIG,' Foneddigion,—Y mae Gruff yn para 711 edmygwr ffydclon a gonest i Gladstone. Y dydd o'r blaen, a« tli i dy cymydog, (Tori penboeth), gan gymeryd y TYST yn ei law, ac wedi iddo fyned i mewn, gwelodd Dafydd Fythelig yno; ond ni fu yr olaf yn hir cyn mvn d allan ar ol i Gruff dclyfod i fewn. De llodd Mr Tori (gwr y ty) fod presenoldeb Gruff wedi peri absenoldeb Dafydd, a gofynodd i Gruff a oedd ryvi-beth annymunol wedi. cymeryd lie rhyngddynt. Atebdild Gruff nad oedd aim ar a wyddai ef i ond ei fod yn tybied, er hyny, both oedd yr achos fdcl Dafydd yn metliu dyoddef ei bresen- oldeb ef. Vdyw y papyr yna;' gofynai Tory, 'Y TYST vdvV" ebai Gr-ttfy. 'Beth y mae yn dystioF' ebai Tory, 'Wei, y mae yn dwyn tystiolaetb i am- gylchiadau hyhotaf y dyddiau presenol. Mae ynddo beth o hanes Gladstone, Bright, Foster, ac eraill, ac y mae ynddo summary o holl symudiadau mwyaf pwysig y senedd bob wythnos, a Rhwystrodd Tory Gruff i fyned yn mlae:i gan wneyd yr ymad- roddion mwyaf trahaus a beiddgar, a gwrandawodd Gruff arnynt gyda perffaith amynedd. 'Ni saif Gladstone a'i barti dclim o'n blaenau ni,' ebai Tory, 'chwythir hwyrit fel us o flaen gwynt. Ha! nid ydym yn barod i ddyoddef y fath greaduriaid a liwynt i fuddugoliaethu arnom mwyach. Yr ydym wedi penderfynu yindorchu llowys yn awr. Mae Mr A-s yr offeiriad wedi dechreu ar ei waith. 'Cynaliodd gyfarfod yr wythnos ddiweddaf, lie yr oedi i holl landlords cyfoethog y plwyf yn bresenol, a darllenodd yno gylch-lythyrycircularj a dderbyn- iodd oddiwrth yr Arch-Esgob, yr hwn a gynwysai yr oil o'r rheolaa ag sydd yn angenrheidiol er cael cyflawn Gwrandawodd Gruff yn graffus ar y Tory, ond ni ddy wedai air yn ei erbyn er mwyn cael clywed rhagor o'i ddirgeledigaethau a'i gynlluniau; ac ar ol enyd o dawelwch ycliwanegai Tory, 'Bydd rhaid i chwi yn un ac oil, roddi eich pleidleisiau. gyda'r Tories, onide, collweh eich llef- ydd bob un o honoch. Y mae pob landlord i gael llythyr personol, a phob tenant i gael llythyr oddi- wrth ei land-lord erbyn yr etholiad nesaf. 'Does dim ffordd i ni golli'r dydd. Ac hefyd, y mae yr Offeir- iad a Squire D- wedi. bod yn ymweled a holl dylodion y plwyf yr wythnos hon; a thrwy fod yn haeu-oni-i i iawn iddynt y maent wedi creu teimladau da iawn tuag at ein hachos ni. Yr oedd llythyr yr Arch-esgob yn gorchymyn na fyddai i un draul neu drafferth gael ei harbed yn yr achos presenol, ac yn hendant i ddangos pob caredigrwyold tuag at yr cl cl Ymneillduwyr,i-\y buasai iddynt golli eu grym i bLidleisio yn ein herbyn. C-i di weled Gruff na feiddia eich gweinklog chwi scfyll yn yr achos hwn fel y gwnaeth yn achos y dreth eglwys, oherwydd y mae ei landlord yn uchel Eglwyswr, a bydd. yn sicr o golli ei dy os na rydd ei bleidlais iddo ef.' Erbyn hyn, yr oedd Gruff yn barod i ateb Tory. ac aeth yn mlaen fel h n,—'Wei, yn ol yr hyn a ddywedwch, yr ydyeh yn plcidio aehos ac sydd yn cael ci gynal drwy arfer gorthrwrn, trais, hoced, a dichell, o'r fath a nodasoch, ac y mae yn ddrwg genyf eich bod yn plcidio y fath achos. Ond gyda golwg ar ein gweinidog ni, mentraf ddyweyd y dyoddefai fyned allan o'i dy yn llawen yn hytrach na phleidio y Toriaid, ac y mae wedi dangos ei sel dros onestrwydd a right lawer gwaith cyn hyn. Gwyddoch i Diot- rephes fyned a'i dy oddiamo, a hyny am na buasai yn cefnogi anghyfiawnder. Do, Mr Tory, aeth at ei landlord, cytunodd i dalu llawer mwy nag a allai neb dalu am dano byth. Ehwymodd i wneyd hyn am 7 mlynedd er mW.rJ] codi y gweinidog oddiyno, ac er iddo chwilio yr holl wlad am denant, methodd gael neb ond perthynas iddo ei hun, ac y mae yn gorfod h lpu hwnw i dalu y rhent. Y mae y perth- ynas hwnw yn awr ar adael y lie, a chymerwch syhv Mr Tory, fel ag y mae drwg yn tarddu oddiar ddrwg y mae rhyw ddrwg yn sicr o darddu o'r amgylchiad hwn. Yr wyf wedi galw eich sylw at y ffaith hon, er eich addysg chwi. Ni ddaw da o ddrwg. Y mae yn anmhosibl i chwi lwyddo yn y fath achos twyllodrus a gorthrymus. Try eich holl dclyfais Doriaidd allan yn ofer. Ni saif eich bygythion hun- anol o flaen goleuni gwirionedd, a nerth anorchfygol tegwch a rhyddid.' Fel yna y terfynodd Gruff y tro hwn. Addawsom yn ein diweddaf roddi araeth Gruff ar ymidygiad gwra: g Dafydd Fythelig y tro hwn, ond y mae genym resymau digonol dros gadw hono am ychydig amser eto. Caiff ei hanfon yn ei hamser priodol, os byw ag iach fydd GLADSTOXIAX.

ADGOFION CYMRU LIVERPOOL. Foneddigion, Yn y TYST diweddaf, gwelais lythyr oddi wrth D. E. Hughes, yn gofyn i chwi er- fyn arnaf i gyflawni yr addewid a wnes, rai wyth mosau yn 01, yn mherthynas i adgofion hen genedl y Cymry yn Liverpool, yr hyn ar y pryd y bwriedais ei ysgrifenu yn wythnosol i'r TYST, er budd ac adeil- adaeth i'm cydgenedl. Ond fe'm lluddiwydyn hyny gan -amryw o bethau. Un peth d fy mod yn symmud i aneddle newydd, ac felly yr oedd pob peth yn benbleth a'u gilydd. Peth arall, yr ydwyf ar fin gorphen argr iphu y Traethiadur, sef y gelfyddvd o ddarllen a llefaru yn synwyrol, ynghyda sylwadau ar ganu a thraethganu. Yn awr, gan fod y peth hyn bron ar ben genyf, ymdr ichaf, gyntaf ag a allwj-f, gyflawni fy addewid yn y pethau uchod. Mri. Gol., os gwyddoch am neb un a chanddo ychydig o hanes am yr hen Gymru a fu yn Liver- pool, da fyddai genyf ei gael i go-phori yn yr hanes, iel na wneler ef yn hanes unochrog a phleidiol, yr hyn nis mynwn fod mewn un modd. Ac er y gwyddom am lawer un yn perthyn i'r gwauano1 en- wadau, nid oes modd i mi wybod am danynt oil; a phe gwyddwn, diau fod llawer un a llawer peth wedi ei ollwng dros gof genyf erbyn hyn. Ehad Duw ar y Cymry a'r Gymdeithas sydd wedi codi yn euplith i sefyll dros eu hiawnderau fel cenedl, ac na foed iddynt wneuthur ysgol i'r Sais i ddringo i uwchafiaeth ar gost y Cymry. Paham y rhaid iddynt wrth Vernon Harcourt na neb Sais arall i'w cynrhychioli, pan y mae cymmaint o Gymru mor abl i wneuthur y gwaith a hwythau. Pwy ond y Saeson a fynodcl gael siarad yn Nghyfarfod Mawr yr Amphitheatre ar gost Cymru P A adawodd y Saeson i'r Cymry gael siarad yr. nghyfarfod y brec- west yn y Philharmonic Hall ? Na choeliai. Da etwi, Gymry anwyl Liverpool, peidiwch a bychanu eieh hun drwy feddwl nad oes yr un Cymro yn eich plith yn abl i ch cynihychioli. Oes, y mae yn llawer amgen na'r Saii goreu a gewch, pe bai i chwi ond meddwl hyny am danoch eich hunain, a ehwilio allan am y gwr, a rhoddi y siawns iddo gael treio ei law yn j gwaith. ROBT, HEEBEET WILLIAMS. y, Pont Menai.

NODION A NIDIAU. Meistri Goly Wyrj yn y rhifyn cyn y diweddaf o'r TYST, yn mysg pethau ereill, darllenais y sylw- adau gan ryw un a eilw ei hun yn 'Craffwr.' De- chreua drwy ganmol y TYST uwchlaw nr wyddiad- uron ereill. Yr wyf finnan yn addef ei fed felly, ac yn wir yn cydweled a'r rhan fwyaf o'i nodiadau yutau ar y gwahanol bethau y rhydd ganiiioliaeth iddynt. Ond, yn enw pob rheswm, beth sydd yn y Nod- ion a iN icliau' i flino ysbryd y gwr craff ? Os nad oes ganado lygaid i weled dim ond gwaith lolyn' yn y rhai yna, nid rhyfedd iddo ediych tua Dinbych; ond odid nad oes yna ambell un call yn Ninbychheb fyned at Mr Robinson i chwilio am dano-os nad oes, fe ddywed rhai y ceir weithiau berl yngenau 31y 'fW.Ti+. a chredaf fod y lolyn hwn yn 11awn mor ddonjol yn ei' Nodion a Nidiau/ pa un bynag ai dyn a clwl neu un yn dynwared ffwl ydyw, ag a welir o wythnos i wythnos yn y Punch, Judy, Fun, a pha- purau cyffelyb. Fe ddywedaf fi wrth y Craffwr' hwn fod yn rhaid cymmhwyso y TYST i'r miloedd, ac nid i ambell i wr craff rhagfarnllyd yma a thraw sydd icl yr alaroh, ys dywed y bardd— I Yn addoli liardcl cl(lelw ei litin.' Yr wyf yn gobeitbio na fydd barn hunanol y craff hwn Yl un attalfa i chwi ychwanegu rhagor o ffnsrv th yinf-nydd y lolyn sydd yn fy lloni i, a llawer ere 11 a'i uarlknant, ac a ddisgwyi am danynt yn wy timolol. t., Yr eiddoch, &c., G. P. 'i I.

YR ETHOLIAD. Fonedaigon, Mae y frwydr etholiaclol fwyaf DAvysig a ymladdwyd erioed wrth y drwa ac yn ddiau, mae yn ddyledswydd ar bawb i godi ei lais dros ei ochr. Nid iawn i neb i esgusodi drwy ddy- weyd nas gall wneuthur ond ychydig. Mae pob peth a wneir yn bier o fod o ryw werth naill ai dros neu yn erbyn y gwirionedd, a gall pob un wneuthur rhywbeth, a gall y rhywbeth hwnw fod y gwelltyn diweddaf a dor asgwrn cefn y camel. Mae pi idiais y tlotaf mewn etholiad yn pwyso llawn cymmaint a plileidlais y cyfoethocaf; a gall, ac mae yn fynyeh, un vote yn penderfynu'r ddadl a throi y fantol. Ond hyd yn oed pe na buasai gobaith am lwyddiant ar y pryd, dylesid myned at y poll os bydd galw, oblegid gall wneuthur lies mewn amser dyfodol. Hyd yn hyn, mae ein cenedl ni wedi bod yn hir gysgu, a'r canlyniad yw fod sefyllfa bresennol ein cjomrychiolaetii yn warthus. Y prif achos o hyn yn ddiau yw fod corph v genedl wedi cadw oclcliwrth wleidiadasth fel oddi wrth ysgymunbeth, dan y grediniaeth nad yw politics a chrefydd yn gyfartal a'u gilydd. Camsyniad mwy erioed ni wnawd, o blegid y mae y naill yn anattodadwy gylymedig wrt i y llall. Hyny yw, credaf mai y eyfreithiau mwyaf unol a'r Beibl yw y rhai goreu er lies y wladwriaeth, a bod cael deddfau gwladol da yn gynmihorth mawr i lwyddiant a ffyniant crefydd. Mae'n wir fod gcnyni enghreifftiau o g'refydd yn llwyddo yn nghanol y tywydd mwyaf tymmhestlog, a blodeuo hyd yn oed ynglianol tan a r ffagodau, er gwaethaf pob deddf a chyfaith a roddid yn ei herbyn. Ond etto, gwell ganddi gyfreithiau cydweddol a'i liysbryd rhyddfrydig ei hun, a ffiaidd ganddi bob trais a gormes ar gyrph a chydwybodau dynion. Mae Prydain yn enwog drwy'r byd am ei rhyddid, ac mae hy, i yn hyn yn cadw'r blaen ar wledydd ereill y ddaoar; ond rhaid iddi etto ymysgwyd o'r llwch a tharo yn gryf yn erbyn yr anghyfiawnderau sydd yn aros ynddi, onite yn sicr fe gyll y flaenor- iaeth, ac fe symmudir y ganwyllbren allan o honi, o blegid yr ydym yn mhell iawn etto o fod yn meddu perffaith ryddid. Nis all fod rhyddid lie y mae Eglwys Sefydledig, a lie y mae unhryw fanteision i'w hennill wrth gTedu un ochr fwy na'r llall. Ni ddylem aros yn foddlawn yn ein sefyllfa bresennol, os gallwn drwy unrhyw foddion ei gwella. Ac nid oes neb a ddywed ein bod ni fel cenedl etto wedi ymdrechu hyd at waed dros ein hopiniynau politicaidd, gan ymladd yn erbyn anghyfiawnder. Mae tir lawer i'wfeddiannu, mae'r dydd yn fyr, felly rhaid i ryw rai weithio fel cewri cyn y gellir bloeddio goruchafiaeth ar elynion ein rhyddid. O'r diwedd daeth yr amser i weithiq; ac yn awr, pan y mae pwngc pwysig yr Eglwys Wyddelig wedi ei godi i'r gwynt gan un o ddynion mwyaf talentog ein senedd, rhaid i Gymru Ymneill- duol ymysgwyd o'r llwch, a gweithio neu ymfodd- loni etto i fradychu ei hegwyddoricn. Mae yn dda genym weled fod rhyw belydr o oleuni yn ymddang- os y dyddiau hyn, fod y wawr megis ar dori, a bod etto obaith am oleuni yn yr hwyr.' Mae Cymry Lerpwl wedi dechreu yn ardderchog. Na fydded iddynt byth golli eu sel a'u cariad cyntaf, a bydded i ddeuparth o'u hysbryd syrthio ar eu brodyr clrwy'r.holl wlad. 0 blegid cyn i'r demons- tration yn yr Amphitheatre wneuthur y lies bwriad- edig, rhaid i'r brwdfrydedd a'r tan yn y cyfarfod hwnw lynu wrth y deputations nes peri iddynt gofio a gweit io wedi myned gartref, nes tanio'r holl wlad o Gaergybi i Gaerdydd ag ysbryd cewri. Rhaid ffurfio canghenau o'r Gymdeithas Ddiwyg- iadol Gymreig yn ein prif drefydd, rhaid cynnal cyf- arfodydd, a rhaid dysgu'r bobl yn egwyddorion rhyddid a masnach deg, onite yn sicr fe ddiwedda'r holl dwrw presennol etto, mor bell ag y mae a fyno Cymru ag ef, mewn mwg. Mae ein gwrthwyneb- wyr yn gweithio gydag egni, ac mae yn sicr na ollyngant yr un gareg heb ei thori os breuddwydiant y cant rywbeth dani. Maent hivy yn benderfynol o weithio, canys mae yr anghyfiawnder presennol mewn gwlad ac eglwys yn peri elw nid bychan iddynt; o blegid y mae plant y byd hwnyn gallach yn eu cenhedlaeth na phlant y goleuni.' Y mae ein hegwyddorion ni yn sicr o lwyddo, ond ni lwyddant byth ond drwy gyfryngau ac heb i rywrai weithio a dioddef llawer drostynt. Ati ynte gyfeillion o ddifrif. Nid oes dim amser i'w golli. Mae 'r struggle wrth y drws. In the world's broadfield of battle, In the bivonac of life, Be not like dumb driven cattle, Be a hero in the strife.' Yr eiddoch, &c., Pontselly. W. J. E.

AT iNlEISTAP, TYST. Wei done, machgen i! Pe dawn i yn agos atat ti mi gurwn dy gefen di. Ni fydd'dim use i Syr Wat- kin, na Price bach, na neb arall, roi y screw ar bobol hen sir anwyl Meirionydd, tra y da i di ati i dystio gwirionedd. Bydd yn dda gen i dy wel'd bob dydd Gwener, er mai o LerpAvl yr wyt yn dwad. A deyd ygwir iti, ni leicies i mo Lerpwl erioed mi fum i yno pan fyddai y coaches yn rhedeg, a byd mawr fyddai myn'd i gyfarfod y goach fawr i'r Ddwy- ryd. Dyna y lie cynta, ystalwm, y bydde pobol Penllyn yn cael coach pan fydde arnyn1; eisio myn'd i Loeger. Yr yd-vi yn coho mai pobl falch iawn fydde rhai Lerpwl, fel y mae nhw eto, o ran hyny, ac yr oedd dywediad ganddynt am bobol Lancashire —Bolton lads, Manchester men, Liverpool gentlemen. Dig-on tebyg eu bod yn meddwl mai gentlemen oedd- ynt am mai slave traders oeddynt, ond y mae y fun hono drosodd gyda nhw yrwan. Wel, yr an, bydd yn ddyn, a meindia dy fusnes dy hun, a rhaid imi ddweyd dy fod yn gwneyd hyd yma. Mae y Tystiau dwaetha yn dangos fod ene ddyn wrth eu pene. Dymi hin braf wedi dwad. A oes dim posib cael clowed genyt pan fydd excursions yn myn'd yma. ac acw. Fyddai yn leicio clywed am hanes yr excur- sions. Pe dawn i ddim yn gallu myn'd fy hun, mae nhwy yn agor tipyn ar lygaid pobol. Ond, bobol anwyl! y fath wahaniaeth sydd rhwng y Saeson a'r Cymry Bydd yn dda gen i mai Cymraes ydwi pan welai y fath set o rai mor ignorant a vulgar a rhai o'r Saeson eto, druain o honynt, mQ-wi\ factories mawr, neu o dan y ddaer, mae nhw y rhan fwya' o'r fiwyddyn, a phan welant hwy Llyn Tegid, neuAfon Menai, y Wyddfa a'r Aran, does dim rhyfedd eu bod yn colli dipyn arnynt eu hunain. Mae gen i achos arall i fod yn dda gen i fy mod yn Gymraes, ac o sir Feirionydd hefyd. Gwelais fap yn dangos cynnydd Pabyddiaeth; ac y mae ganddynt lawer o gapeli yn mhob sir yn Lloegr ond un, a Scotland ond tair sir, ond mae pump sir yn Nghymru heb yr nn, sef Meirionydd, ac Aberteifi, a Brycheihiog,* a Pen- fro, a Maesyfed. Go lew, Cymru; ond wfIt i sir Fflint, maent yn britho yno. Mae yr Eglwyswyr yn dyweyd mai cyfarfod Diwygiadol Liverpool sydd yn helpu i'r Pabyddion lwyddo. Druain o'r Eglwys- wyr; mac yr esgid yn gwas u, ac mae nhw yn melldithio cyfarfod Lerpwl a Dr. Eees yn enwedig. Wyddost ti be fyddai yn ddweyd wrth riw ddynes fydd yn dwad yma, ac mae arni of on y Pabyddion o'i chalon. Ewlwysreg ydi hi. Fyddai yn weyd tase Eglwyswyrs wecli bod yn Senters er pen oedd Besa yn teyrnasu, fuase yr un Pabydd yn Mhrydain yrwan. Wel druain o'r personiaid! Beth ddaw o honynt, yn enwedig y rhai aeth o golegau y Senters a'r b Methodistied, er mwyn cael bwyd a cliogi ? Beth ydi dy farn di am y pregethwrs sydd yn myn'd at y Saeson oddiwrth y Cymry ? Mi glowais rai a glowoedd Mr Oliver, Pontypridd gynt, wrth agor capel Llanberis, yn dyweyd ei fod wedi ei andwyo i fod byth gyda'r Cymry eto. Y fath bity! Dyn mor glyfar! Yr oedd yn seren o faintioli mawr. Clywais hefyd fod Dr. Eees wedi bod mor Hwydiannus a rhoi tair preg-eth mewn un oedfa—un iddo ei hun, un i'r bobol yn y set fawr, ac un i'r holl bobol. Wel done y'doctor! Yr oedd Mr Evans, Aberayron, yno hefyd. Dyna ddyn ddylai gael D.D. Mae bob gair o'i bregeth fel afalau aur mewn gem- waith arian" -yr un gair yn ormod na rhy fach. Mae'n debyg gen i y dwedi fy mod i yn barnu pre- gethwrs ormod. Dywedaf wrtha tithe, dy fod yn rhy ifangc i wybod — mai clyna fyddai gwaith merched Meirion 40 inlynedd yn ol, ac mae yr hen air yn dyweyd mai annodd ydi tynu cast o hen geffyl. Mae rhywun yn beio ar rai am fod yn hir yn darllen a gweddio wrth ddechreu cyfarfodydd mawr. Wel, yn siwr, mae gormod o hyny fe allai, gan mai i wrando pregethwyrs diarth y bydd y bobol hyny yn myn'd, ac nid i weddio nac i wrando gweddi ych- waith. Dyna y peth ola mae nhw yn feddwl am dano. Dyma fi wedi dwad i ddiwedd fy llith. P.S.—Daswn i yn Mrs Rothchild, buaswn yn gwneyd railway i ben yr Aran, a'r Renig, a'r Wydd- fa, er mwyn cael awel o wynt, ond gorfod aros yr ydw i yn GYMKAES 0 DROED Yn ARAIT. Nid yw Brycheiniog mor lan ag y meddylia yr hen chwaer mae yn Aberhondda gapel gan y Pabyddion.—GOL.

DIEWESTWYE A'R ETHOLIADAU. At y Parch. 8. Evans, Hebron. Anwyl Frawd,—Mae eich llythyr diweddaf yn dangos yn eglur y safle a gymerwch ar y cwestiwn mewn ymddiddan rhyngom. Nid oes dim yn fwy angenrheidiol er arbed pob camgymeriad nag i ddynion ddeall eu gily(ld.-Dyma eich geiriau: Tybiivn ddau ymgeisydd yn yyfwerth yn mhob peth arall, ond, fod un dros y Permissive Bill, ac yn erbi/n ysgrif Gladstone, a'r llall dros ysyrif Gladstone, a thros y fasnach fed(lit,ol.-Ilt tin a ddylem ddeivis ? Dywed- ais, a dywedaf eto, dewisiwn bleidiwr y Pe),;)IiV,3ive Biti., Dyna ateb pendant. Rhaid i minau ateb yn ben- dant, yn yr amgylchiadau presenol dewiswn bleidiwr ysgrif Gladstone. Mae yna un ymadrodd yn y dyfyniad uchod nas gallaf ei ystyried yn hollol deg, 'dros ysgrif Mr Gladstone a ikros y fasnach feddwol. Buasai dyweyd ac yn erbyn y Permissive Bill yn decach oni fuasai. Prin yr wyf yn barod i roddi pawb nad ydynt dros y Permissive Bill i lawr fel rhai 'dros y fasnach feddwol.'—Nid. i mi y per- thyn amddiffyn gwrthwynebwyr y P-rmissive Bill, ond yr wyf yn credu am lawer nad ydynt yn cyd- weled a mi ar y mesur eu bod yn llawn mor elynol i'r fasnach feddwol a ninau. Mae llawer o ddirwest- wyr mor selog a chywir a chwi a minau heb fod dros y Permissive Bill; ond byddai yn ddrwg iawn genyf o herwydd hyny eu h ystyried fel rhai 'dros y fasnach feddwol.' Yr wyf yn cydsynio a'r cwbl a ddywedwch am ddrygedd a melldith y fasnach feddwol; a byddai yn dda iawn genyf allu bod mor obeithiol a chwi y ceir cyfnewidiad buan yn y ddeddf gyda golwg ami. Yr wyf yn credu y daw y fasnach i lawr, ac y dylai ddyfod, a dyfod trwy allu y llywodraeth a'i creodd: ond ychydig o ymddiried sydd genyf mewn cyfraith ar gwestiwn cymdeithasol, ond a fyddo yn gorffoliad o farn a theimlad y bobl. Ac yr wyf yn gweled gwaith mawr i'w wneyd cyn diddyfnu y wlad oddi- wrtl yr arferion meddwol.-Nis gwn pa beth yw eich teimlad chwi; ond peth annaturiol iawn imi yw clywed dynion yn son llawer am ddeddf i roddi i lawr y fasnach feddwol, ac ar yr un pryd yn cynal y fasnach a'u holl egni trwy yfed y diodydd meddwol. Byddai o'r goreu i'r cyfryw fod yn ddeddf iddynt eu hunain i ddeebreu.-Ar yr un pryd derbyniaf help o bob man i'w rhoddi i lawr, a bydded rhyngddynt hwy a'u cysondeb. Ond nid wyf yn gweled y Permissive Bill eto wedi dyfod i addfedrwydd i'w wneyd yn brif bwynt yr etholiad nesaf, ac y mae yn eglur fod cwestiwn dadgysylltiad yr Eglwys Sefydledig yn yr Iwerddon wedi dyfod'-Nid egwyddor fawr cyd- raddoliaeth crefyddol yw y cwestiwn; fel y mae gwaethaf y modd nid yw hwnw wedi dyfod yn ddigon addf,d i fod yn brif gwestiwn yr etholiad; ond y mae yr anghyfiawnder o barhau yr Eglwys Brotettanaidd yn grefydd sefydledig yr Iwerddon, 'pan y mae corff y bobloga^th wedi ymneillduo oddi- wrthi.—Mae y wlad gan mwyaf yn ddigon goleuedig i weled gwrthuru y fath beth; ac yn barotaoh i ddeddfu arno yn awr nag ar ddim arall. Yr ydych chwi yn addef fod cwestiwn yr Eglwys Wyddelig wedi dyfod yn addfetach i ddeddfu yn uniongyrchoi arno. Nid yw o bwys i ni pa fodd y daeth, y ffaith yw ei fod. Drwg genyf eich gweled chwi yn defn- yddio hen edliwiad y Toriaid, nad yw 'ond cwestiwn plaid rhwng y rhai sydd mewn swyddi, a'r rhai awyddus am swydd.' Prin y buaswn yn disgwyl sen fel yna i'r blaid Ryddfrydig o Hebron. Nid pwnc newydd ei godi i'r gwynt ydyw. Mae yna nifer fawr o aelodan wedi pleidleisio dros ddadgy- sylltiad yr Eglwys Wyddelig lawer gwaith o'r blaen.—Dyna gredo John Bright bob amser.—Nid newyddian yn y ffydd yw Mr Gladstone ychwaith, er na ddiegwyliodd y denai i ben cyn gynted, eto, yr oedd yn disgwyl mae i'r fan yna y deuai.Ond pa wahaniaeth i ni pa fodd y daeth i addfedrwydd, gan ei fod wedi dyfod. Hwynthwy eu hunain sydd yn gyfrifol am yr amcanion oddiar ba rai y maent yn gweithredu. Yn sicr ni wrthodech bleidlais un dros gydraddoliaeth crefyddol oblegid mai anffydd- iwr ydyw,—ai bleidlais, ae nid ai gredo y mae a fynom ni. Onid i gydgyfarfyddiadau amgylchiadau yr ydym yn ddyledus am ddygiad pob cwestiwn agos i bwynt? Newyn yr Iwerddon barodd derfyniad mor sydyii si llwyr ar ddeddfau yr yd. Ehaglun- iaeth yn ei ffordd sydd yn dwyn pob peth i ben. Mae yn wir fod Edward Miall, a chyfeillion rhyddhad crefydd, wedi bod yn gweithio yn ddifiino i addfedu meddyliau y wlad at hyn, er nad oedd neb 0 honynt hwythau yn disgwyl y daethai i ben cyn gyiited; ond nid oes neb yn fwy llawen nag Edward Miall wrth weled y peth a elwch chwi yn undeb damweiniol' y gwahanol bleidiau wedi cym- meryd lie, beth bynag yw eu hamcanion, gan fod y dyben mawr yn cael ei gyrhaedd.. Mao hyd yn oed Mr Miall yn ochelgar iawn wrth siarad am ddad- gysylitiad yr Eglwys yn yr Iwerddon yn awr. Nid yw yn cylioeddi yn groew mai fel- instalment o ddad- gysylltiad cyffredinol sydd i ddyfod y mae yn edrych arno. Mae yn sicr mai felly yr edrycha, ond ni ddywed hyny, rhag tarfu a dychrynu ryw rai nad yw yn edrych arno felly. Mae cyfeillion gwresocaf rhyddhad crefydd yn anog i beidio son ar hyn o bryd am ddadgysylltiad yr Eglwys yn. Lloegr' nag yu Nghymru, rhag i ryw beth a ddisgwylir yn y dyfod- ol ddyrysu y peth da sydd yn ymyl. Nid cwestiwn cydraddoldeb crefyddol yn gyffrodinol ydyw, old cwestiwn dadgysylltiad yr Eglwys yn yr Iwerddon. Nid wyf yn ammheu dim na welir dilead y fasnach feddwol cyn y sefydlir cydraddoldeb crefyddol drwy y deyrnas oil;' ond nid oes dim yn eisiau ond i ryddfrydwyr fod yn unol a phenderfynol na welir cwestiwn yr Eglwys Wyddelig wedi ei benderfynu. Y peth a ofnwyf yw i gyfeillion selog- y Permissive Bill daRu rhwystr i ffordd peth sydd yn ymyl, wrth )7 amcanu at beth nad y w eto beth bynag wrth y drws. Mae yn wir fod teimlad awyddus mewn lluaws mawr am wneud rhyw gyfnewidiad yn y fasnach feddwol; ond nid oes yn mhellach oddiwrth y cyf- ryw na mabwysiadu y Permissive BitT, na dim byd yn debyg iddo. Pan y dygwyd y peth ger bron y Senedd ddiweddaf, 40, onide, gafwyd o'i blaid. Yr oedd 40 yn rhifedi mawr—yn rhifedi y gall cyfeill- ion y Permissive Bill deimlo yn galonog ynddo. Bn y CAvestiyn.au pwysieaf a enillwyd yn y Senedd y 30 mlynedd diweddaf heb gynifer a hyny drostynt un- waith. Pob parch i'r 40 hyny, gobeithio y byddant yn y Senedd newydd bob un, a llawer ychwaneg. Ond nid oes yr un gwleidiadwr doeth, pa mor selog bynag y byddo dros unrhyw bwnc, a'i gwthiai yn mlaen pan nad oes ond 40 drosto mewn ty o fwy na 650 i ffordd cwestiwn arall agos at ei galon, ac wedi cael mwyafrif o 65 drosto yn yr un ty, ac yn ymyl dod i derfyniad llwyddianus. Caniatawn os myn- woh fod cAvestiwn clilead y fasnach feddwol yn bwysicach ynddo ei hun na dadgysylltiad yr Eglwys yn yr Iwerddon, eto y mae addfedrwydd y wlad a'r Senedd i fabwysiadu yr olaf yn galw arnom i fod yn ochelgar rhag taflu y blaenaf i'w ffordd. Gall pethau Ilai eu pwys weithiau hawlio ein sylw blaen- af. Pe byddech chwi yn myned o Hebron i Nebo i bregethu ar brydnawn Sabbath nesaf, a gweled ani- fail wedi syrthio i lyn ar eich ffordd, ac yno yn mron boddi, ni feiai neb chwi am adael yr odfa a'r bregeth am y Sabbath hwnw, a gwneuc1 eich goreu i achub bywyd yr anifail. Nid am fod achub bywyd anifail yn bwysieach ynddo ei hun na phregethii yr efengyl, ond yr oedd gwneud y peth lleiaf ei bwys ar hyny o bryd, gan ei fod yn eich cyraedd, yn dyfod yn ddy- ledswydd uniongyrchoi arnoch. Pe buasai y Permissive Bill yn addfedrwydd pre- senol cwestiwn yr Eglwys Wyddelig, a'r Eglwys Wyddelig yn sefyllfa y Permissive Bill, buaswn yn gwaeddi a'm holl egni—All hands to the Permissive Bill! ac fe ddaw yr Eglwys Wyddelig yn ei thro; ond gan mai fel arall y mae, gadewch i ni gydym- drech i gael yr Eglwys Wyddelig o'r ffordd; ac wedi i ni gael hwn oddiar ein llaw, yna at y Per- missive Bill, os efe sydd nesaf mewn addfedrwydd. Y cae yd addfeta fyddwch chwi yn ei fedi gyntaf, onide ? ac erbyn gorphen a hwnw bydd un arall yn barod i'w dori, ac felly o un i un nes y byddo y cwbl ar lawr. Yr wyf yn edrych ar yr egwyddor fawr o gydraddoliaeth crefyddol, fel y gosodir hi allan gan y Liberation Society, ynddi ei hun yn bwysicach na dadwaddoliad yr Eglwys Wyddelig, yn ol yr eg- wyddor y cynnygir y mesur; ond yr wyf yn barod, ac nid yn unig hyny, ond yn gweled y dylwn gadw y pwysicaf o'r neilldu ar hyn o bryd, er mwyn gwneud peth y mae y fath addfedrwydd iddo. Teflw-ch eich holl help, frawd, i gael hwn o'r ffordd, ac yna dychwelwn a gwnawn y llall; a gell- weh fod yn sicr mai oddiwrth y blaid ryddfrydig y ceir yr help mwyaf i roddi i lawr y fasnach feddwol. Y Toriaid yn gyffredin a attegir gan dafarnwyr. Rhaid yw gwneuthur y pethau' yn gyntaf, 'ac na adewid y lleill heibio yn eu hadeg. Yr eiddoch yn serchog, Liverpool. J. THOMAS.

LLYTHYRAU CYMEAES YN NGHANAAN. LLYTHYR IV. JERUSALEM, SYRIA, Gorph. 15fed, 1865. Fy Anwyl Rieni,-Yr ydwyf wedi derbyn eich llythyr er yr 20fed o'r mis cliAveddaf, a llawen iawn oedd genyf o herwydd geni imi frawd, ac y mae y merched bach yma yn cyduno a mi i ofyn am ei ddarlun mor fuan ag y-bydd y cariad yn gwybod sut i fod yn llonydd i sefyll y fath driniaeth. Yr oedd yn dda genyf hefyd fod fy mam yn gwella mor dda a gobeithio ei bod yn holliach erbyn hyn. Ond 0 mor drwin ydyw clywed son am angeu, yn enwedig pan yn tori ei ysglyfaeth i lawr yn mlodau eu dydd- iau, sef ein cyfaill Joseph Jones. O! mor drwm oedd genyf glywed y newydd; gobeithio y bydd symmudiad y brawd ieuanc yn foddion i droi ei gyf- eillion i ymofyn am drugaredd drwy werthfawr waed ein Iesu bendigedig. Pan ddeuais at y rhan hono o'r llythyr lie y mae yn hysbysu genedigaeth efelliaid i Mrs Williams y rhyfeddais yn fawr, ond gobeithio y tyfant er clod a chysur iddi, yr hyn am- gen a fuasai yn fywyd unigol. Yn awr, gan nad ydwyf wedi bod yn alluog i fyned i un man neillduol er pan ysgrifenais atoch ddiweddaf, ceisiaf roddi i chwi ychydig o newyddion cartrefol. Felly dechreuaf yn gyntaf gyda darlunio i chwi mor gywir ag y gallaf y ty yr wyf yn byw ynddo. Y ty tebycaf i hwn a wn i am dano ydyw ty Mr Owen, Aberderfyn, ond fod hwn a'i ffront tua machlud haul yn lie ei godiad, pe tawii i yn gweled yr haul yn codi yn yr un fan yn Jerusalem ag y mae yn codi i chwi yn y Rhos, ond nid felly y mae; y lle cyntaf y mae ef yn gwneud ei ymddangosiad yn ? ] boreu ydyw uwchben Mynydd yr Olewydd; ac er mwyn dangos i chwi mor eglur ag y gallaf, golyco wch fod y mynydd hwn yn codi yn un bryn serW oddeutu hanner milltir o'i waelod i fyny, a hyny Ar y man lie mae y gwaith bricks yn Llwyneinion, "a'1 led oddiyno hyd at fferm y Talwrn, felly yn 01 f1 marn i, fel y bydclai y mynydd hwn yma i'r Rhos YI ol ei bellder a'i faintioli, felly hefyd y mae Mynyílû yr Olewydd i Jerusalem. Golygwch fo(I my-nidd- oedd yn amgylchu Rhos a Bryinbo drwy WrexhaIJI i Bangor-is-y-coed, a thrwy Wynnstay i Blasmadogi dyna ydyw mynyddoedd Moab. Y mae BethleheJII fel pe baech yn meddwl am dref fechan yn N anH Bela. Cyffelybaf fynydd y Plas-draij. a'i amgyleh' oedd i fynyddoedd Judea, ond fod godrau y rhaf fwyafo honynt yn dyfod o fewn ychydig latheni 1 furiau y ddinas. Wel, yr ydwyf wedi myned yn mhell oddiAvrth^ nhestyn, ond rhaid dyehwelyd. Yn awr, os gallwd1 dcleall fy ny-grifiad i o fanau sydd mor bell oddi' wrthych gwclwch fod yr haul yn codi ar un talcefl i'r ty ac yn machludo dros y llall. Y mae yma ardi fechan o flaen y ty, yn 20 llath o hyd a 7 o led. mae tair o ystafelloedd yn gwynebu yr ardd, end wnaf sylwadau ar un o honynt ond y ganol, a'i achos fy mod i yn son am hono ydy.w fy mod yn el ehyffelybu i'r ystafell hono lie gollyngwyd y claf o'r parlys i lawr iddi i'w iachau gan yr Iesu, oblegytf fod lie agored yn nghanol y to a hwnw yn dyfod 1 fyny fel clochdy bychan, top yr hwn sydd wedi ei wneud o wydr, ac ond tynu y gwydr (yr hyn sycf1^ yn bur hawdd i'w wneud) gellir gollwng gweljl bychan drwy'r gwagder heb ryAV laAver o drafterth- Y mae yr ystafell hon yn wyth lath o hyd a chyDJ* maint a hyny o led y mae y muriau yn gogwyddo yn y canol yn debyg i bont tu mewn, a rhai o hon- yut o dair i bedair llath o dewdwr, a'r deneuaf honynt dros lathen, ac y mae iddi bedair o ffenestri, a dyna oedd lie addoliad y Protestestaniaid cyn i'r eglwys gael ei hadeiladu. Yn awr y mae genyf ystafell arall i'w dwyn i'ch sylw, sef yr hon yr ydwyf yn cysgu ynddi ond yfl gyntaf dywedaf fod yr ystafelloedd i gyd ar yr 111%. llayiT. Nid oes gTisiau yn' perthyn i'r ty, ond yri unig y rhai sydd yn arAvain i fynu ar y to, yr Iiavii sydd yn wastad, a'r hwn sydd wedi ei wneud i'r pwrpas (mewn un ystyr) i gerdded arno. Ond nid ydyw yr ystafell hon ond llathen a thri chwarter 0 led, a dwy a hanner o hyd. Mewn un arall wrth drasd y gAvely, lie nad oes ond papur yn gwneucl1 rhan uchaf or wal rhyngof fj a hwythau, y mae dail asyn, y rhai ydynt yn jTnddwyn eu hunain ar hyd y nos yn fwy respectable na Ilawer o u brodyr; diolcb iddynt am hyny. Ar y dehau i mi, lie y mae gwal gadarn hyd i'r top rhyngof fi a hwythau, y mae 20, o golomenod. Wythnosau yn ol yr oedd 25 o hon- ynt, ac yr oedd y pumed ar hnWiÍn yn cael ei al-w yn Frenin y Colomeiiod, o herwydd ci fod yn llawer mwy a harddach na'r lleill, ac yn wir yr oedd pob un o r lleill yn talu cryn barch i'w fawpiydi;, ond rhyw gi mawr du a ddaeth i droseddu a llusgo'r. truan oddiar ei orsedd nes ei ladd, a phedwar o'i' ddeiliaid. Tu ol i fy mhen, mewn math o seler, yr, hon sydd a'i tho o gratings haiarn er mwyn gollwng i mewn ychydig o oleuni, y mae 21 o ieir, heblaW. ceiliog ieuanc, yr hwn wrth goisio canu sydd yn gwneud yr oernadau mwyaf aflafar a glywais i erioed, a hyny, debygwn i, am ei fod wedi ei gyn1.- meryd o wlad ei dadau cyn iddo ddysgu canu. Ar y ohwith i mi y mae yr ystafell lie mae y ddwy ferch hynaf yn cysgu. Felly chwi welwch fy mod wedi fy amgylchynu a chymmydogion o bob rhyw. Y mae ffenestr fechan i fy ystafell, yn cvnnwys gwydr yn gymmaint a phedair o'ch paenau chwi. Y mae y ffenestr yma dros lathen yn uwch na phon y gwely. Bu agos i mi angliofio un creadur arall sydd yn gAAireud ei gartref yn i'y ystafell, a hwnw ydyw y lizard, neu fudrchwilen, o bedair i bum modfedd o hyd; ac yn wir nid un ond llawer o honynt. Y maent yn syrthio rlnvng y coed i lawr yn eu cwsg, nes yr wyf yn dyweyd weithiau y byddai yn dda genyf pe baent yn rhywle arall o fy ffordd i. Wel, yr ydwyf wedi rhoddi rhyw ddesgritiad anfarchnad- ol o'r ystafell, ond peidiweh chwi a meddwl mai rhyw gut o 10 yr ydwyf yn cysgu ynddo yehwaith, ond yn y gwrthwyneb. Y mae y rhai sydd wedi 'bod yn ei gweled y tu mewn yn dyweyd mai hi yw y room fechan harddaf vn Jerusalem. Yn awr yr ydwyf yn gweled fy mod wedi dyfod i ddiAvedd fy llythyr cyn rhoddi i lawr hanner yr hyn oeddwn wedi fwriadu ysgrifenu ond os bydd new- yddion cartrefol fel yma yn eich boddloni, dywed- wch, a chewch yr hanner arall o hanes ein cymmyd- ogaeth a'n cymmydogion yn y llythyr nesaf. Hyn oddiwrth eich hanwyl ferch, M. J.

CYFARFOD CHWARTEROL CYFUNDEB GOGLEDDOL MORGANWG. Cynnaliwyd y cyfarfod uchod ar yr 16eg a'r 17eg o Fehefin, yn Bryn Seion, Dowlais. Y Parch. W. Williams, Abercrombey, yn y gadair Penderfyn- wyd 1. Fod y cyfarfod hwn wrth edrych ar y sicrwydd sydd y bydd Etholiad CyfEredinol yn niwedd y flwyddyn, yn dymuno yn ddifrifol alw sylw ethol- wyr ymneillduol Merthyr ac Aberdare at y pwys o iddynt fod yn unol, yn benderfynol, ac yn gryf, er dyogelu dychweliad H. Richard, Ysw., i'r Senedd nesaf. 2. Fod y cyfarfod hwn yn mawr lawenhau wrth weled y cam y mae Mr Gladstone wedi ei gymeryd, a'r llwyddiant y mae hyd yn hyn wedi gyfarfod, yn ei ymdrech i ddadgysylltu a dadwaddoli yr Eglwys Wyddelig; ac yn ymrwymo i wneyd a allo i'w gefn- ogi i ddwyn ei gynllun i derfyniad buddugoliaethus. 3. Fod y cyfarfod hwn ar ol clywed gan Mr Thomas, Glandwr, a Mr Williams, Goitre, sefyllfa trysorfa y Colegdy newydd yn Aberhonddu, yn taer gymhell yr eglwysi perthynol i'r cyfundeb i wneyd ymdrech egniol i anfon eu cyfraniadau i'r Trysorydd yn ddioed. 4. Fod y Parch D. Jones, Soar, Merthyr, i fod yn Ysgnfenydd y cyfundeb. 5. Fod y Parch W. Williams, Hirwa-n, i fod yn Gadeirydcl am y fiwyddyn ddyfodol. 6. Fod T. Williams, Ysw., Goitre, i fod yn Drys- orydd y cyfundeb, a bod dymuniad ar i rholl eglwysi perthynol i'r cyfundeb i anfon eu casgliadau at y Gymdoithas Genhadol iddo ef yn brydlon. 7. Fod T. Willioms, Ysw., Goitre, i gynrychioli y cyfundeb ar Fwrdd CyfarwyddAvyr Cymdeithas Gen- hadol Llundain. 8. Fod y Cadeirydd i ddarllen papyr yn y gyn- nadledd gyntaf ar ol ei etholiad. 9. Fod y Parch D. Thomas, Abercanaid, ibregethu ar Ailenedigaeth yn y cyferfod nesaf. 10. Fod y cyfarfod nesaf yn ol y g-ylchres i fod yn Siloa, Aberdare; yr amser i'w nodi etto. Am 7 o'r gloch y nos gyntaf, dechreuwyd gan y Parch R. Griffiths, Cefn, a phregethodd y ParchnD. Jones, Hirwaen, a T. Thomas, Glandwr. Am 10 dranoeth, dechreuodd y Parch R. Jones, Nelson, a phregethodd y Parchn R. Rowlands, Aberaman, a D. Price, Aberdare. Am 2, dechreuodd y Parch W. H. Thomas, V ochriw, a phregethodd y Parchn R. Evans, Aberdare, a W. Williams, Abercrombey. Am 7, dechreuodd y Parch F. Evans, Adulam, Mer- thyr, a phregethodd y Parchn D. Thomas, Abercan- aid, a D. Jones, Soar, Merthyr. Hwn oedd y cyfarfod cyntaf i'r cyfundeb Gog- leddol, a chafodd ei dderbyn yn roesaAvus iawn gan yr eglwys barchus yn Bryn Seion, er ei bod wedi ei hamddifadu o'i ffyddlon a'i hanwyl weinidog. Caf- wyd arwyddion amlwg fod Duw gyda'i bobl. D. JONES, Ysgrifenydd.

Mewn ystorm fawr o fellt a tharanau a fu yn ddiweddar yn America, toddwyd gan y mellt dros fil o drodfeddi o wire y Telegraff yn Illinois.