Y Tyst Cymreig

CYMDEITHAS RHYDDHAD CREFYDD. CYFARFOD MAWR YN XOllA EROYBi. Sefydlwyd y Gymdeithas ragorol uchod, fel y mae yn hysbys, oddeutu pedair blynedd.ar hugain yn ol. r yr amser hwnw y mae wedi derbyn llawer o wrth- Wynebiaaaii, a llawer stormydd croesion wedi curo arni, ond hyd yn hyn mae wedi dal ei thir yn wyneb yr on, a chan mai cyfiawnder a gwirionedd yw ei syLtaem y mae yn ddiameu y deil hyd nes y byddo cydracldoldeb crefycidol wedi gordoi ein teyrnas, pob gormes mewn cysylltiad a chrefydd wedi ei symud ymaith, a phob eglwys ym gorfod eynnal ei hunan yn annibynol ar y wladwriaeth. Pa bryd y daw yr amser hyfryd yna i ben nis gwyddom, ond mae'n i-icr o ddod. Amcan Cymdeithas Rhyddhad Crefydd ydyw hyrwyddo hyn, a gwi leyd ei goreu er amddiffyn yr egwyddorion ar ba rai mae wedi ei seilio. Sefyd- wyd hi ar y cyntaf yn Lloegr, ond yn awr mae yn euu ei therfynau, ac mae y Cymry yn cael y cyf- leustra a'r fraint o roddi eu hysg'wyddau dan yr arch, \^r^'Wre^^0 ^'r C-yindeitbas o blaid gwirionedd a Ghyriawnder. I'r dyben hwn penderfynwyd yn ddi- a,i *on dirprwywyr trwy y Dywysogaeth, er ihoodi mantais i'r trigolion wybod amcan y Gym- deithas, &c. Ymwelir a Gogiedd Cymru gan y arehn D. Milton Davies, gweinidog yr Annibynwyr Yii Llanfylliii, a Joseph Jones, gweinidog y Method- istiaid yn Borthaethwy, Sir Foil. Erbyn hyn maent wedi teithio trwy ranau helaetli o'r wlad, a nos Ial uiweddai, y 4ydd cyfisol, ymwelsant a Chaergybi. wnaethom grybwy Iliad yn y rhifyn diweddaf am. £ yn, ond yn awr yr ydym yn alluog i roddi rhyw iraslnn o weithrediadau V*cyfarfod, yr hwn a gyn- hahwyd yn nghapel y Methodistiaid, (Hyfrydle). Gan nad oedd yn gyiieus cymeryd notes ar y pryd IUS gallwll ond rhoddi erynodeb o hanes y cyfarfod. Cymerwyd y gadair gan J, Lewis, Ysw., Frondeg. Yll ei nodiadau arweiniol sylwodd ar y Gymdeithas -ei t ^anwa<i yn awr mewn cyferbyniad a'i dylan- wad 24 mlynedd yn ol.—Fod yr Eglwyswyr yn newid eu barnau ar y mater, sef Dadgysylltiad yr Eglwys y Llywodraeth. Hefyd darllenodd lythyr 0 sv"th y Parch E. Pugh, gweinidog y Wesleyaid yn y dre.f, yn cwyno oherwydd ei fod yn analluog i fod yn bresenol, ac yn gwir gydymdeimlo a'r amcan mewn golwg. T Cynyghvyd y penderfyniad cyntaf gan y Parch J olm Williams, mewn araeth danllyd a tharawiadol. Y Pendertymad oedd fel hyn—< Fod y cyfarfod hwn yn mawr gymeradwyo amcanion ac egwyddorion Cy^ueichas Rhyddhad Crefydd, a tlmag at hyrwyddo eiUwyddiant pellach yn dymuno rhoddi iddi bob ceinogaeth. Eiliwyd hyn gan Mr John Jones, a phasiwyd ef yn unfrydol. to Dygwyc1 yr ail gynygiad i sylw gan Mr Edward gyda sylwadau hynod o'r pwrpasol—'Fod y cytartod hwn yn credu oddiar brofion egwyddorol a ^nesyddol na ddylai crefydd ddwyn unrhyw gysyllt- p yniongyrchol a'r wladwriaeth.' Galwyd ar y arcn I). Milton Dayies i eilio y penderfyniad, yr hyn a wiiaetli mewn araeth alluog a. hyawdl, gan ctderbyn cymeradwyaeth anghyifredin amryw weitli- ian yn ystod ei thraddodiad, ac yn enwedig ar ei tlierxyn. Cymerodd Mr Davies olwg hanesyddol ar y pwngc, a dangosodd fod pob ffiirf o grefydd a fu erioed mewn cysylltiad a'r wladwriaeth wedi llwyr tethu. "Wrth derfynu rhoddodd gomplinient iawni' Mr Gladstone, ac amiogodd bawb i ymddiried yn y gwr hwn fel eaplain. Cynygiodd y Parch Evan Thomas, (M.C.,) y pen- derfyniad a, ganlyn:—' Fod y cyfarfod hwn yn llawen- hau am y J'hagolygon y bvdd i'l- Gymdeithas hon gyrhaedd ei hamcanion—a hyny o herwydd llwydd- anarferol mesur Mr G-ladstone gyda golwg ar jr. Eg-lwys Wj^ddelig- DyAvedodd foci rhaid ym- admed mewn mi gwell ac uwch na Mr Gladstone. 61 yn parchn Gladstone jn fawr, ond annogai y gynnnlleidfa i ymbil a Duw. Efallai y denai y pethau y soniv/ycl am danynt i ben rhyw dro, ond i bleiclwyr yr achos fod yn bwyllog ac arafaidd. oc odd y Parch J oseph J ones i eilio y penderfyniad. -j-Jywedodd yr ymdi-ochai jar y He cyntaf, gryfhau « J J raf' Thomas. Gwnaeth hefyd nodiad- wfJ !1' 8! ar y^d °eraidd yr TmneiUduwyr iW yEi liirion, ac na hoffent ddyfod dvw^'l^.lr 0S1°n fel hyn' a tllra ar y pen hwn nier\'rl ^7ae yr 0es ^0n y11 rily oleuedig i gy- y- i ^y^ hwnbug fel hvn yn lie duwioldeb.' li oedd araeth Mr J. yn Uawn o'r Welsh fire. Tm- r, 11u:.u 3n fwyaf neilldnol a'r arguments hyny a v ? \11 ^laen gan y blaid wrthwynebol yn erbyn •f, auoT«yl«iad, ac atebai hwynt yn ol eu haeddiant. A1?"7 i-y Peilderfyn^<i yn unfrydol. r11 7 cyflwynwyd diolchgarwch i'r Cadeir- 1 f)lrPrw.ywyr- Yn» gwasgarodd y dorf wedi cu iiollol foddhau, a chyda clymuniad am gael cyfar- iod o'r fath yn fuan eto. o Yr ydym yn deall gyda llawenydd fod yr areithiau a draddodir gan y Dirprwywyr i ymddangos etc yn y gwahanol gyhoeddiadau Cymreig. Yr oedd yn dda. genym weled pbbl Caergybi mor fywiog gyda'r achos, a chredwn y deuant allan eto yn y dyfodol yn fwy nag erioed gyda materion o'r fath. Daeth nifer fawr o danysgrifwyr tuag at y Gym- deithas yn miaen ar ddiwedd y cyfarfod.—Qohebydd.

MOELTRYFAN. CYFARFOD BLYNYDDOL.—Cynhaliodd yr Annibyn- 3"n Moeltryfan, ger Caernarfon, eu cyfarfod plynyddol Nos Sadwrn a Sabbath y Sulgwyn. ±*regeth\yyd gan y Parclin. J. Owens, Llangefni; -Griffith, Portdinorwic W. Koberts, Liyerpool; a D. Roberts, Caernarfon.

LLANBEDROG, GER PWLLHELI. Cynhaliodd yr Annibynwyr yn y lie uchod eu cyf- a, °d blyiiycldol ddyddiau Llun a Mawrth, y 25ain a r 26ain oynfisol. Cymmerodd y gweinidogion can- 9 lynol ran yn y eyfarfod:-Pai,elin. N. Stephens, Liverpool; W. Nicholson, LlanystumdAvy W. Ro- hortk, Ffestiniog; ac R. Rowlands, Ceidio. Dechreuwyd y gwahanol oedfaeon gan y Parchn. J. Morris, Madryn Lodge; Rowlands, Ceidio; M- cnolviii, Llanystumdwy; a Parry,' Abersoch. Cafwyd caredigrwydd anarferol gan y gwahanol enwadau yn y lie, a rhoddodd y brodyr y Methodist- *a teiitiiyg- eu haddoldy prydferth i ni yn llawen a iriol. Mae yti llawenydd genym allu hysfbysu fod glwl-" yn Llanbedrog wedi ei rhyddhau o'i blin gaetllÎwed-pob dimai o'r ddyled wedi ei thalu. Llawer o ddiolch i bobl dda sir Aberteifi' am eu aredigrwydd a'u sirioldeb i mi pan yn eu plith yn asglu at y ddyied. Boed bendith ar bawb o honynt heb wneMd eithriad o iieb.- Y Gweinidog.

BRYN, LLANELLI. !?«}? Eisteddfod yn y lie hwn, ar y laf o se^ Llun y Sulgwyn, pryd y gwobrwywyd J WddngTO fel y canlyn Tlletha-,A,cl 'Ca(lw Neithiorau ar y Sabbath,'— BarddoniSi P P l1llllPS' Castellnewydd Ernlyn. Af]Btni, T5, Pryddest Ciwymp Jerico,'—■ Mr onfryii' 4 i^'r> nf31 Gymdeithas,Bryth- a ToVi Mav- i' ^am Rinweddol,'—Mab iddi, 7mv ;T Mr J- Bowen,Mr D. Jen! byll' j}.' t m ■. i Luglynion i'r Aradr a'r Tyll- iea'vi tell-)pnV;dod-, Cerddoriaeth-Datganu The, X'hanU Cartel I'hwiig C6r y ^xya a C-hor Capel Als. P'i0 rn,,f,> -o-Q-p > oi\r- t l<oethvmaUe'' Ait 205' L Gwrllt,—C6r y yr OPA p Jia j) ^J11 yn 1 blant,—Cor Blodau Oeuawd Fwp I I 8T?arti ° Capel Als. <3«d5 V fectgyn,—Richard Jenkins a'i gyf. o yr afo^WM- ^,ruawcl 1 Ferdl('d-S Y ddeilen ar l^ewvr?; ~M. Jones a Martha Bowen, Capel Unawd i Fechgyn,—Daniel alolm, '■ ^ewydd. Unawd i Ferched Y Fwv- CerdA,iSS Jones' Capel Newydd. Darllen '>nacth ar y pryd, gan 4,—Parti, o Capel Als, Cyfansoddiad o Don Gynnulleidfaol, mesur 6ecl,- Alaw Ddu. Araeth ddifyfyr,—G. Elias, Llangenech. Darllen difyfyr,—D. Jeffreys, Bryn. Llawysgrif oreu, rhanu rhwng Mr T. Griffith, Glanymor, a Mr R. Adams, Talybont. Cyfieithiad o 'Man,' gan Young, rhanu rhwng Mr J. Williams, Coleg Caer- fyrddin, a Homo. Adroddiad Cartref y Saint,' i blant, dim cystadlu o herwydd anmhrydlondeb. Darn o 4 Elusengarwch D. Wyn, i rai mewn oed,— Mr jr. Griffiths.. Englyn Gorhfr,' rhanu rhwng Mr W. Ijlewelyn, ac Odydd. Fancy Work,'—Miss Thomas, merch y Parch. J. Thomas, Bryn. Cawsom Eisteddfod lewyrchus dros ben, lawn cystal a'r disgwyliadau uchaf. 0 ran maint y gyn- nulleidfa, yn nghyda phethau arianol, yr oedd yn berffaith lwyddiant. Yr oedd y Llywydd—Mr Williams—yn ei hwyliau goreu, a chredwn nad oes well arweinydd cyfarfod- ydd o'r fath nag ef yn mysg' ein cenedl. Medr gadw cynnulleidfa faT drwy ei ymadroddion ffraethbert a'i yspryd bywiog yn ddifyrus yn barhaus. Mae yn deilwng- i fod yn Llywydd yr Eisteddfod Genedl- aethol. Bydd yr elw oddhvrth yr Eisteddfod yn myned i leihau dyled y Capel, yr hyn swm fydd g'ryn clipyn uwchlaw 20p. Gwnaeth y Beirniaid eu gwaith yn anrhydeddus, sef J. Thomas, Ysw., (leuan Morg-anwg-), ar y Traethodau, y Fardcloniaeth, &c., a Mr W. A. Wil- liams, (Gwilym G-went, Pencerdd), y Gerddoriaeth. Ond am foddio pawb nis gallasent wneud hyny; byddai yn angenrheidiol gwobrwyo a chanmol pob ymgeisydd cyn gwneud hyny, cofier. O.Y.-Eniiillodd iin dan. y ffugenw Joab' ar y Traethawd ar Absalom, ac un Homo yn gydfudd- ugol ar y cyfieithiad o Man,' a 4 Tomi' yn gyd- fuddugol ar y Pennillion i'r Fam Rinweddol. 13oed iddynt anfon eu henwau priodol a chant eu gwobr- wyon.—I). rr, r8(J.

PORTHMADOG. Y Gylchwyl Gerddorol yw pwnc y dydd yn awr. Y mae y babell goed ar iin cael ei gorphen. Pe buasai Cymanfa y Sir yn cligwydd bod yma eleni, nid idea wael fuasai llogi y babell hon at ein g-was- anaeth. Yr ydym yn deall na fydd y gost o'i cliodi dros 10Op. Cymmered pwyllgor yr Eisteddfod esiampl, i beidio gwastraifu arian ar eu pavilion. Gofaled y TYST am adroddiad da, yna cant le i obeithio am advertisement y flwyddyn nesaf. Y mae y Welsh Coast Railway yn rhoddi excursion trains bob bore Llun, i Aberystwyth a'r stations oddi yma hyd yno. Nid yw y third elass ond 3s. 6ch. oddiyma i'r Brighton of Wales, ac yn ol. Y mae yr awydd am drip wedi cymmeryd meddiant o honom fel pla. Y mae Mr Lleyn a Miss Eifionydd yn dechreu teimlo yr iasau newyddion er mawr foddhad i'r shareholders. Cyhoeddwyd y byddai y Wave of Life :J11 myned i Enlli ddydd Ian diweddaf, ond drwy fod y gwynt yn edrych yn wgus ar ein bwr- iadau, neu fod y train yn yingeisydd mwy llwydd- ianus, ni chychwynodd y llestr i'w thaitli. Dywod- wch a fynoch, trip ardderchog yw mordaith i Enlli. Y fath drcat a fyddai cael cwmrii detholedig o gyf- eillion—beirdd, traethodwyr, a chantorion—i. dreulio diwrnod yn yr hen ynys glodfawr, He y gorwedda cynnifer o enwogion. Pwy gawn. yn Farcusi drefnu y fath ymdaith P P'le mae Gohebydd? Nid peth bychan i ni y bobl fawr, fyddai cael treulio diwrnod yn mysg- Cymry glan, na chlywsant efallai, air o son am danom! Gellid byrhau y fordaith drwy -le -IOC gychwyn o Bwllheli rhoddai hyny fwy o amser i'w dreulio, ar dir elasurol Enlli.

GRYHHOBEB SEIfEBIJOL. I Ail ymaflodd Ty y Cyffredin yn ei ddyledswyddau nos Iau diweddaf. Cymmerodd Mr Lyttlcton y llwon a'i sedd fel aelod Rhyddfrydig dros East Worcestershire, yn lie Mr Calthorpe, yr hwn sydd wedi ei ddyrchafu i'r Ty uclmf. Y It ETHOLIAD CTEFKEDIXOL. Rhoddai Mr Gathorne Hardy rybudd y byddaj iddo ddydd Iau nesaf ddwyn bil i mewn i ddiwygio cyfraith pleidrestriad mor bell ag y mae a fyno a 1868, ac i ddibenion eraill. MR GLADSTONE A'R EGLWYS WYDDELIG. Gofynodd Syr T. Bateson i'r Prifweinidog os yd- oedd wedi cael galw ei sylw at lythyr oedd wedi cael ei ysgrifenu fel yr ymddengys gan Mr Gladstone yn nglyn ag etholiad East Worcestershire, yn yr hwn y dywedid fod y Llywodraeth yn ystod yr eisteddiad presenol wedi cyuhyg- gwaddoli yr Eglwys Babyddol yn yr Iwerddon, a chreu hefyd Brifysgol Babyddol, a thalu ei threuliau o drethoedd y wlad, a hoffai wybocl pa mor bell yr oedd hyny yn wir ? Dywedai Mr Disraeli fod arno ofn fod yr aelod anrhydeddus wedi syrthio i drap wedi ei osod yn ddeniadol. Credai ef mai ffug neu ddifyrgast oedd y llythyr hwnw, ac. nad oedd ond gwawdlun o ar- ddull yr aelod anrhydeddus wedi ei wneud er mWYll cario yr etholiad, ac nadoedd efwedi rhoi ystyriaeth bellach iddo. (Chwerthin.) Atebai Mr Gladstone nad oedd yn myned i am- ddiffyn arddull y llythyr yn ngwyneb beirniadaeth yr aelod anrhydeddus. Addefai mai efe oedd awdwr y llythyr, a g'allai sefyll at yr hyn a gynhwysai oddi wrth ddatganiad y llywodraeth mewn perthynas i ardrefniadau eglwysig yn yr lAverddon. Nid oedd ei lythyr, modd bynag, wedi cael ei ddifynu yn g-ywir." Amddiffynai Mr Disraeli ymddygiad y Llywodr- aeth, a dywedai fod eu hamcanion yn ddigon clir- na wnaent ar yr un cyfrif waddoli yr offeiriaid Pabyddo1. Galwai Mr Cardwell sylw yr aelod anrhydeddus at y datg-aniad a wnaethai fod y Llywodraeth yn bwriadu rhoddi breintlen i Brifysgol Babyddol, ac fod y draul o hyny i gael ei ddwyn gan y Senedd. Ceisiai Iarll Mayo wadu hyn, ac fod ystyr wedi ei roddi i'w eiriau nad oedd ef wedi fwriadu. Yn Nhy y Cyffiediii, nos Wener, gofynwyd i'r Llywodraeth gan Mr Stopford mewn perthynas i FIL Y TERFYNAU, os bwriedid mabwysiadu anogaeth y pwyllgor neill- duol i beidio helaethu terfynau loo iwrdeisdrefi yn groes i adroddiad. dirprwywyr y terfynau ? Dywedai Mr Disraeli ei fod yn gobeithio y byddai i'r Ty ymffurfio yn bwyllgor ar Fil y Terfynau ddydd Lliin nesaf, pan y cai aelodau y pwyllgor neiilduol gyfleustra i roddi en rhesymau dros fab- wysiadu yr anogaethau a gynhygient i'r ty i'w derbyn. Gwrandawai ef ar y rhesymau hyny gyda dyddordeb mawr. (Chwerthin,) BIL Yu EGLWYS WYDDELIG. Ar ymffurfiad y Ty yn bwyllgor ar y bil hwn, Cynhygiodd Mr Ayrton fod i gyfarvvyddyd gael ei roddi i'r pwyllgor fod ganddo awdurdod i ddarparu yn y bil ar i ddaliad pob swydd yn nglyn a Choleg Maynooth, fod yn ddarostyngedig- i'r un telerau ag y bydd daliad swyddogaethau yn yr Eglwys Sefydl- edig yn ddarostynedig iddynt ar ol pasio y gyfraith hon, ac na bydd dim arian i'w talu yn ol Act 8 a 9 Vic., c. 2-5, i ymddiriedolwyr Coleg Maynooth hlag" at unrliyw hen efrydydd, neu efrydydd a dderbynid )1011 ar ol pasio y gyfraith hon. Danghosai Mr Greville Nugent y byddai mabwys- iadu y cynhygiad hwn yn foddion i roi atalfa hollol ar Goleg Maynooth. Cynhygiai ef fel gwelfeant fod i bob un a bennodid i unrhyw swydd yn Ngholeg Maynooth ar ol pasio y gyfraith hon i ddal y swydd liono yn ddarostyngedig i ewyllys y Senedd. Cefnogai Mr Gladstone y g:welliant gan mai amcan y bil oedd oedi, ac nid difodi ar hyn o bryd. Rhanwyd y Ty a chafwyd Dros y cynhygiad 109 Yn erbyn *185 I Mwyafrif 76 Penderfynwyd ar y gwelliant heb ymranu, gan gynnwys hefyd y Beyium Dmum. gynnwys hefyd y !lcgiuHt .J)cmuJn.

EFENGYLWYP, TEITITIOL cymru. RHYS DAFIS, NEU RHYS Y GLUN BREN. [Parhad o'r rhifyn dnoecldaf.) Nid un o'r rliai hawddaf i gael Hetty iddo oedd Rhys Dafis. Byddai yn gynddeiriog yn crbyn trefn 'cadw'r mis,' yn enwedig pan y dig- wyddai y mis' fod yn mhell, ac yn hollol o'r cyfeiriad lie yr oedd i fyned dranoeth. Trefn ryfedd ydyw y drefn o 'gadw'r mis.' Digon tebyg ei bod yn ddyeithr i'r rhan fwyaf o'n dar- llenwyr. Yn siroedd amaethyddol y De y maent yn lletty a pregethwyr bob yn ail fis. Bydd rhyw ddeuddeg neu cldeunaw, mwy neu lai, yn eu cymeryd am bob o fis yn eu tro. A phob pregethwr ddaw ynghorff y mis hwnw, y mae y teulu sydd yn cadw y mis i ofalu am fwyd a Hetty iddo. Pan y byddo moddion ar hyd y dydd ar y Sabbath neu yn yr wythnos, y maent yn dyfod a bwyd i Dy'r Capel; ond os yn y nos y daw pregethwr, rhaid idclo fyned i lettya i'r lie fydd yn cadw'r mis.' Y peth cyntaf a ofyna pregethwyr dyeithr pan ddaw ar gyhoeddiad i gymydogaeth ydy w, Pwy sydd yn cadw'r mis ?' a rhaid myned yno, pell neu agos. Mae y neb fyddo a'r mis, a hawl ar bob preg'ethwr mawr a ddaw yno ynghorff y mis; ac y mae gan bob pregethwr dinod hawl i letty yn y lie y byddo'r 'mis.' Tramgwydd dychrynllyd ydyw myned i un man ond y lie y byddo y 'mis;' ac yn en- wedig i bregethwr enwog fyned i le gwych pan y digwyddai y mis fod mewn lie cyffredin. Mao cadw'r mis' wedi crOll a chadw llawer cynen cyn hyn. Ac y mae y mis weithiau yn digwydd bod yn nihell iawn, ac yn hollol o'r pwynt y bydd ar y pegethwr eisiau myned dranoeth—ond nid oes dim help, rhaid ymostwng i ddeddf y mis,' Y neb sydd yn 'cadw'r mis bia'r pregethwyr am y mis hwnw. Clywais y diweddar Mr Morris, Cilgemn, Tyddewi wedi hyny, yn ei ffordd ffraeth ei hun yn dyweyd, wrth son am Zacheus wedi dringo i ben y syca- morwydden, a'r lesu yn ei gyfarch rhwng cang- au y pren, Disgyn ar frys, canys y mae yn rhaid i mi heddyw aros yn dy dy di.' 'Taw,' meddai un o'r disgyblion, 4 aros yn nhy Zecheus, both yw dy feddwl di; na raid, nid y fe sy'n cadw'r mis, ac y mae yn rhudd myn'd yno pe bai e dair milldir o'r ffordd.' Gwyddai Mr Morris trwy brofiad, beth oedd gorfod myned o'i ffordd i Ie "r mis.' Dyna un o'r pethau sydd yn perthyn i grefydd gymdeithasol Cymru, na cheir yn mysgun genedl arall. Nid oedd dim a fynai Rhys Dafis a lle'r mis, yn enwedig pan ddig- wyddai fod yn mhell, ac o'i flordd, ac os buasai ganddo ryw un yn yiiiyl fuasai yn rhoddi lletty iddo. Ond bu dda iddo ef am hen drefn y 4 cadw'r mis;' oni buasai hon digon tebyg y bu- asai yn ami heb 10 i roddi ei ben i lawr. Ond yr oedd y rhai a lettyont bregethwyr er mwyn yr Efengyl bob amser yn groesawgar o bono, ac yn gwneyd eu goreu i'w wneyd yn gysuras. Disgynodd ei goelbren i lettya unwaith ar noson oer yn y gauaf, gyda thculu caredig. Gorch- ymynodd gwraig y ty i'r forwyn dwymno y gwely i'r hen bregethwr, yr hyn a wnaed yn cldioed. Aeth Rhys Dafis i'r room a clechreuodd ddiosg ei ddillad. Cofiodd y forwyn ei bod heb fyned a'r warming-pan o'r gwely, a rhedodd i fynu y grisiau, clywodd Rhys hi yn dyfod,, diffoddodd y ganwyll, ac ymollyngodd i'r gwely heb ddatod y glun brcn. Aeth y forwyn mor ddistaw a chath at y gwely, a chafodd afael, fel y tybiai, ar goes y luarming-pan, a dechreuodd dynu yn ddiarbed—ond yn lie coes y warming- pan coes bren Rhys oedd yn ei Haw. Ffymigai Rhys a ffyrnigai yr eneth; a chan ei bod yn llanees gref tynodd ef o'i wely gerfydd ei goes bren. Clywyd y struggle o'r gegin, a brysiai y gwr a'r wraig i fynu i gyfryngu rhwng y ddau. t', Mae y chwedlau a adroddir am dano yn ddirif, llawer o honynt yn wirionedd, a llawer eraill y mae yn bur debyg fel y mae chwedlau yn gy- ffredin yn myned yn fwy wrth dreiglo. Ni bydd hanes Rhys Dafis yn gyflawn heb air am ei geffyl. Yr oedd y march yn ateb i'r niarchogwr. Bu ganddo lawerceffyl yn ei oes, ond yr oeddynt oil yr un ddelw. Teneu a thru- ain iawn bob amser. Araf iawn yr elai ei geffyl, am nas gallai ei feistr odclef myned yn gyflym. Byddai ei geffyl bob amser yn llawn castiau, cicio a bratliit--ond nid oedd digon o north yn- ddo i beri i'w gic wneyd fawr niwed; ac yr oedd yn rhy hen i beri i'w ddanedd wneyd fawr o'u hoi. Bu ganddo yn liir geffyl a alwai yn Miller; ac y inae un aingylchiad yn mywyd Miller gwerth ei gofnodi. Yr oedd Rhys Dafis yn cyd- deithio a Mr Davies, Abeiieifi, a Mr Griffiths, Hawen, i gymanfa Llanelli. Cyrhaeddasant Gaerfyrddin erbyn haner dydd, a disgynasant wrth ddrws y Drovers Arms. Llawen g-yfarch- wyd y ddau wr parchedig gan Mrs Davies, a gorchymynodd yn uchel i John yr ostler gymer- yd ceffylau Mr Davies a Mr Griffiths i'r ystabl, a rhoddi digon o geirch iddynt; ac mewn llais clistawach gorchymynai iddo droi ceffyl Rhys i'r yard. Sgramen felen, arw o ddynes oedd Mrs Davies, neu Mari o'r Drovers, fel y gelwid hi gan lawer; weniaithgar iawn i bregethwyr enw- og, ond yn bur ddibarch i bregethwyr dinod. Dywoi, llawer mai un dyner garedig ydoodd yn y gwaelod, ond fod y gair garwaf yn mlaon- af ganddi. Hwyrach hyny, ond gwyddai Mari o'r Drovers yn dda wrth bwy i fod yn swrth a garw. Gallasai drin Rhys Dafis felly, ond ni buasai byth yn ymddwyn felly at Mr Davies, Aberteifi, a Mr Griffiths, Hawen. Pa fodd bynag, wedi iddynt giniawa, cychwynodd y tri am Lanelli. Gwelwyd yn fuan fod bywyd new- ydd yn Miller—-qfe oedd y ceffyl goreu ar y ffordd, ac erbyn cyrhaedd gallt Penygraig nid oedd a'i dilynai. Yl oedd ei hoywder yn syndod iddynt oil. Aeth y gymanfa heibio, ac aeth Rhys i'w daith i werthu llythyr y gymanfa. Wrth ddychwelyd galwodd Mr Davies a Mr Griffiths drachefn yn y Drovers Arms, pryd y cawsant Mrs Davies yn tywallt melldithion ar ben Rhys Dafis, oblegid i'w hen geffyl y dydd o'r blaen, yfed llon'd celwrn o'r breci goreu a ddarllawasid erioed. Chwareu teg i Miller. Serviwyd hi yn right am droi hen geffyl Rhys Dafis i'r yard. Am lafur a gwasanaeth Rhys Dafis i'r Efengyl, hwyrach y gwelir yn y dydd y datguddir y dir- gelion oil, ei fod wedi bod o fwy gwasanaeth i'r Efengyl na Ilawer a gyfrifid yn enwocach. Beth bynag, fel y dywed awdwr yr ysgrif arno yn y Geirlyfr Bywgraffyddol o E4 Cyriru, y mae dwy ffaith yn hanes ei fywyd gwerth eu cadw ar gof. Efe yn y flwyddyn 1806, pan yn cadw ysgol yn Mhenal, ar gais Mrs Anwyl o'r Lleigwy, oedd yr Annibymvr cyntaf a aeth i bregethu i Dalybont, Sir Aberteifi. Ar esgynfaen o flaon y Black Lion y traddoclodd ei bregeth gyntaf yno. Efe hefyd pan yn pregethu mewn lie o'r enw Beddycoedw, a fu yn offeryn yn llaw yr Arglwydd i argTI-ioeddi baehgenyn o'r enw William Williams, yr hwn wedi hyny a adwaenid trwy Gymru oil wrth yr enw anwyl Williams o'r Wern.' Nis gellir adrodd hanes eglwys Talybont yn llawn hob son am Rhys Dafis; a thra y byddo Williams o'r Wern mewn coffadwriaeth, coffeir hefyd am Rhys y glun bren. Anfarwolwyd y pregethwr diaddurn yn anfarw- oldeb "Clll o'r 'tri chedyrn cyntaf.' Dichon y dylaswn ddyweyd mai genedigol oedd Rhys Dafis o ardal Castellnewydd. Gan- wyd of, fel yr arferai ddyweyd, yn y ilwyddyn tair caib, yn 1777, a bu farw yn 1847, wedi bod am haner can mlynedd yn Efengylwr teitliiol ,,y yn Nghymru. ,¡.¡; :¡r,¡; 4>?O;='r

MARWNAD I'R DIWEDDAR MR. JOIIINI WHITLEY. (UiI o Dcstynau Cyfarfod Llenyddol Rllyl, ])ydd Llun y Sulywyn, 1868.) Derbyniwyd 6 o g-yfansoddiadau ar y testyn hwn, sef eiddo 'L. M. N. O. P. 'GlanElwy,' 'Creigfardd,' 'Ifor Hael,' 'Arfonwyson,' ac 'Un a'i gwclodd yn oi gystudd.' Wrth ystyried maint y wobr mae yn syn gOlly-f weled cynifer wedi anfon i'r gystadleuaetli, a dan iieu dri o'r cyfansoddiadau yn well na'r cyffredin mewn cyfarfodydd o'r natur yma. 'Arfonwyson.' Mae ganddo 6 phennill cywir o ran y mesur, ac yn dyweyd yr hwn y mae yn ei ddy- weyd yn rheolaidd a naturiol, ond nid oes dim oud enw yr ymadawedig wrth ben y pennillion, yn gwneyd i mi feddwl mai marwnad i'r diweddar Mr John Whitley ydynt. Yn wir y mae yn ymddangos i mi nad oedd 'Arfonwyson' yn gwybocl fod J. W. yn medru cana o gwbl, neu o'r hyn lleiaf nid yw yn cyfeirio dim at hyny, a gwyr pawb a adwaenant J. W. mai byd bychan tlawd a diwerth fuasai y byd yma iddo ef pe na buasai ca>m yn rhan bwysig o'r gwaith ynddo. 'L. M. N. 0. P.' Nid yw yr ymgeisydd hwn wedi dysgu sillebu geiria-u mor syml a dywiol (duwiol), fyddigoliaeth (fuddugoliaetli), rhiw (rhyw), r/ioedd ('roedd),/yddlondeb (ffyddlondeb), &c. Y mae gan- ddo hefyd 12 llinell heb yr un odl ynddynt, sef Un a swyn,' 'swydd a tywydd,' a 'gwan a glan,' yn atteb i'w gilydd. Dyma y grisiau cyntaf i'whesgjai. yn ysgol uchel barddoniaeth, ac os methir yn ngwaelod yr ysgol beth wneir pan geisier esgyn y ris uchaf P Gobeithio y bydd 'L. M. N. 0. P.' yli foddlawn i fyned adref heb y wobr ar ol clywed am y gwallau a llochyyd. If or Hael.' Cadw y-ii bell oddiwrth ei destyn fel 'Arfonwyson' y n-iae 'Ifor Hael.' Mae ganddo fwy am y glaswelltyn yn gwywo,' a 'blodau y dolydd,' 'Yr Heulwen ddysglaer,' &o., nag sydd ganddo o J. W. Nid yw yn gywir dyweyd fod angau wedi gyru ei wenwyn marwol I dryivanii tyner dad.' Nid gwenwyn sy'n trywanu. Dyma'r pennill goreu sydd ganddo o ddigon:— I Bel,thynasau peidiwch wylo Seion paid a'th dristaidd lef, Y mae'n colled ni yn ennill Fawr dragwyddol iddo ef; Dysglaer yw ei goron euraidd Fel gorchfygwr yn y nef, Bythol mwy ei gun ddyrchafa Am y goncwest trwyddo ef.' 'Glan Elwy,' a 'Creigfardd.' Mae'r ddwy farw- nad yma yn llawer gwell na'r tair flaenorol. Ni fuaswn yn petruso rhoddi'r wobr i bob un o'r ddwy pe na buasai eu gwell yn y gystadleuaeth. Anaml y ceir pennill gwell na'r un canlynol gan 'Creig- fardd:'— 'Boed llewyrch o'r trigfanau fry Yn lloni ei weddw fwyn, Boed trugareddau'r nef wrth raid Yn lleddfu ei chlwyfus gwyn; Cyrhaedded cri'r amddifaid bach Sy'n wylo am eu tad, Nes ennill iddynt ffafr nef A nawdd eu nefol Dad.' Nid pob un a enillodd mown cystadleuaeth farddon- ol all gyfansoddi fel yna. 'Un a'i gwelodd ynei gystudd.' Dyma y farwnad oreu o lawer. Ni ddisgwyliais gael un gystal am y wobr a gynygiwyd, Mae'r iaith yn gywir, y mesur yn rheolaidd, y syniadau yn naturiol, a'r darlun mor debyg i'r gwrthrych fel na raid gofyn wrth edrych arno, fel y gofynir wrth edrych ar ambell habiting, 'darlun pwy yw hwnf' Marwnad i'r diweddar John Whitley ac nid neb arall ydyw. Mae yn hyf- rydwell genyf gael rhoddi y wobr i 1 Un a'i gwelodd yn ei gystudd.' RHYDDERCH 0 FON. [Gwelir y pennillion buddugol yn y golofn fardd- onol.—Gol.] j