Y Tyst Cymreig

MR. HENRY RICHARDS. Cyhhaliwyd cyfarfod dyddorol iawn yn Brynsion, capel yr Annibynwyr, CAvmbach, Aberdar, nos Lun Medi 16, gan gyleillion y boneddwr uchod er dangos ei gymmwysderau i'n cylinrychioli yn y Senedd, fel yr aelod ychwanegol mae y Bil Diwygiadol presenol wedi ei ganiatau i fwrdeisdref Merthyr Tydfil, Faenor, ac Aberdar. Nid ydy w ein hysgoldy Bryt- anaidd, lie byddis yn cynnal cyfarfodydd o'r fath wedi ei orphen, o ganlyniad, nid oedd genym dar yr amgylchiadau ddim i'w wneuthur yn well nag [ wnaethom. Wedi neillduo y Parch. J. Morgan, gweinidog Y1 Annibynwyr, i'r gadair, ac Ù¿o wneuthur rhai sylwadau arweiniol er eglurhau natur y cyfarfod, a'i fantais fydd gan y werin wedi estyniad yr ethol- fraint iddynt i osod genau y genedl i siarad eu gol- ygiadau yn groew yn y Senedd. Yna cynnygiwyd gan Mr Thomas Evans, ac eil- iwyd gan Mr John Rees, Co-operative Stores, Cwm bach:— Fod y cyfarfod hwn yn ystyried anfanteision I Cymru o herwydd nad ydyw egwyddorion y nifei luosocaf o'r genedl yn cael yn cael eu cynnrychioli yn y Senedd.' Siaradwyd ar y mater yn oleu, fod y rhif luosocaf o'n cenedl yn weithwyr, ac heb feddu pleidleisiau, ac fod gan bob dosparth yn y deyrnas fwy o rif i bleidio eu hegwyddorion yn y Senedd nac Annghyd- ffurfw^r Cymru. Pasiwyd y penderfyniad yn un- frydol. Yn nesaf cynnygiwyd gan Mr David Thomas, Mechanic, Llefetysiencyn, eiliwyd gan Mr Thomas Davies, a chefnogwyd gan Mr David Evans, Agent, Cwmbach Fod y cyfarfod hwn yn ystyried yr angenrheid- rwydd am gael cynnrychiolydd a fyddo o'r un egwyddorion a'r rhif luosocaf o'r fwrdeisdref a'r dywysogaeth, ac yn alluog i dcladleu allan y golyg- iadau hyny.' Bu ymresymu cadarn ar hwna eto, gan ddangos nas gallasem ddisgwyl y gwnaethai neb ddadleu ein golygiadaa os na fuasai yn credu yr un peth a ni, ac os buasai unrhyw ddyn yn addaw amddiffyn egwyddorion croes i'w broffes, nad oedd y cyfryw i ymddiried dim icldo. Pasiwyd y penderfyniad liwn eto yn hollol unfrydol. Wedi hyny cyniiygiw d gan Mr B. Evans, Grocer, eiliwyd gan Mr Henry Edwards, a chefnogwyd gan y Parch Thomas Phillips, T.C. Fod y cyfarfod hwn am ddatgan ei farn nad yw yn elynol i neb sydd ar y maes eisoes, ond ei fod yn credu mai y dyn mwyaf cymmwys, ar a wyddis am dano, i'n cynnrychioli yn y Senedd ydyw Mr Henry Richards, a chan y bydd dwy vote gan bob dyn a fyddo yn dal ty &c., mai cyfiawnder a gonestrwydd fydd ini roddi un o'r ddwy i Mr. Richards.' Dangoswyd y dylai pob dyn fod yn unol a'i egwydd- orion, a pheidio gwasgu ar neb arall i weithredu yn groes i ryddid ei ewyllys, ac nad oedd eisiau ond hyny er aicrhau eisteddle Mr Richards yn y Senedd dros y fwrdeisdref hon. Pasiwyd y penderfyniad yn wresog a dieithriad gan y cyfarfod oil. Yn ganlynol cynnygiwyd gan y Parch Mr Samuel, gweinidog y Bedyddwyr, ac eiliwyd gan y Parch E. W-. Moytlj U f i cl o (I i,,i i cT Fod y cyfarfod hwn yn cael ei ystyried yn ddyied- swydd arnom i neillduo gwahanol bersonau i fod yn bwyllgor lleol yn y Cwmbach, er trefnu a gweithio allan bob mesurau cyfreithlon er cael Mr Henry Richards i'n cynnrychioli yn y Senedd, fel y mae y cyfarfod hwn wedi ei gyhoeddi i'r perwyl hwnw.' Wedi i'r ddau fonheddwr uchod siarad yn gryf ac eglur dros gymmwysderau a theilyngdod Mr Rich- ards i gael ein cefnogaeth mwyaf gwresog, a'i fod yn ddyledswydd arnom i ymfEurfio yn bwyllgor er r-ario ein hamcan i ben yn fwy trefnus a llwydd- [anus. Wedi gosocl y penderfyniad olaf hwn ger bron y cyfarfod cariwyd ef yn hollol unfrydol. Gallem feddwl fod y gynnulleidfa o gylch tii chant, a'r rhan fwyaf o honynt yn benau teuluoedd, o ba rai y neillduwyd rhyw 40 yn bwyllgor, i gario amcan y cyfarfod allan yn y dyfodol, a bod y Parch J. Morgan, cadeirydcl y cyfarfod, i fod yn gadeirydd y pwyllgor, a Mr Rosser Thomas yn ysgrifenydd. Ar ol cyflawni y ddeddf seremoniol tuag at y cadeir- ydd, ymadawodd pawb yn ddedwydd. Gallem feddwl, os bydd pob congl o'r fwrdeisdref fel y lie hwn, y bydd Mr Henry Richards yn sicr o fod yn ein cynnrychioli yn Senedd ein gwlad. Yr eiddoch yn gywir, SYLLWE.

CWM-Y-GLO. Cynhaliodd. Annibynwyr Arfon eu-cyfarfod chwar- terol yn y lie hwn ar y dyddiau Mawrth a Mercher, Medi 17 a'r 18. Y cadeirydd oedd yr hybarch D. Griffith, Bethel, yn cael ei gynnorthwyo gan y Parchn D. Oliver; R. Parry, Llandudno, ysgrifen- ydd y cyfarfod; Mr Richard Jones, Bethel, trysor- ydd; hefyd y Parchn E. Stephen; W. Griffiths, Trefriw; J. Rowlands, Henryd; W. Griffith, Amana; T. Johns, Ebenezer; R. W. Griffith, Bethel; D. Roberts, Caerynarfon; J. Thomas, Llanrug; E. Evans, Caerynarfon; a W. Roberts, Liverpool. Pregethwyr—Mri. W. Williams, W. Roberts, a T. Foulkes, a nifer mawr o ymwelwyr o Carmel, Tyny- maes, Ebenezer, Bethesda, Llanberis, Bethel, &c. Drwg genym nad yw enwau y brodyr hyn wrth law, y maent yn haeddu parch a diolchgarwch am. gerdded dros y bryniau ar ddiAvrnod poeth, er rhoi eu presenoldeb yn y cyfarfod, a'u cefnogaeth iddo. Yr oeddym braidd yn meddwl mai mewn conference cymmanfa yr oeddym, gan fod yno gapelaid o ddyn- ion. Ymddyddanwyd yn fywiog iawn ar y materion canlynol:—Yr angenrheidrwydd o ffurfio Undeb Ysgolion yn cyrhaedd o Fangor hyd Gapel Curig, i gael ei alw yn ddosparth Bethesda, cyffelyb i ddos- parth Bethel; ac ni ryfeddem na bydd trydydd dos- parth yn cyrhaedd o Landudno hyd Bettwsycoed a Dolyddelen yn fuan eto yn cael ei fEurfio, yna, byddai Arfon yn meddu ei thri Undeb Ysgolion. Siaradodd amryw o ddosparth Bethel yn annogaethol iawn ar y mater. Rhoddodd Mr William Parry, Bethesda, a Mr Ellis Jones, Tynymaes, adroddiad difyrus o'u taith trwy yr eglwysi a nodwyd iddynt yn achoa Trysorfa yr Hen Weinidogion. Cawsant addewid- ion da, a'r derbyniad mwyaf croesawgar yn mhob man. Dywedai Mr Richard Owen, Bethel, a Mr Morris Roberts, Siloh, eu bod hwythau yn bwriadu dechreu wythnos i'r Sabbath nesaf, yn Nghaeryn arfon. -Rhoddwyd taer annogaeth ar yr eglwysi i wneud casgliad bychan ar ddydd diolchgarwch am y cynhauaf, at Drysorfa y Gwragedd Gweddwon, a'u hanfon i Mr Evans, Newport, y goruchwyliwr dros Gymru, a phasiwyd penderfyniad o ddiolchgar- wch i Mr Evans am ei ymdrech o blaid y gymdeithas. Amlygid teimladau o lawenydd pan hysbyswyd fod gweddw ac amddifaid yr addfwyn a'r selog Barch T. Edwards, Ebenezer, wedi eu dwyn o dan nawdd y gymdeithas hon, a phwy nad oedd yn llawenhau gweled Mr Griffith, Bethel, yr hwn sydd tan amddi. fiyniad y gymdeithas arall, yn marchogaeth i'r cyf., -W' arfod fel un o bendefigion neu dywysogion Cymru. Hysbyswyd fod Mr Peter Lloyd, Caerynarfon, wedi dechreu pregethu, a dymunw) d iddo bob llwyddiant. Datgenid teimladau o lawenydd fod yr ysgrifenydd wedi ennill y gadair yn Nghaerfyrddin. Cytlwyn- wyd diolchgarwch y cyfarfod i'r Parch W. Roberts, Liverpool, a Mr Griffiths, Llundain am anrhydeddu y cyfarfod a'u presenoldeb. Wedi i Mr Richard Jones ddadleu yn wrol a ffraeth o blaid Trysorfa y Cyfariod Cliwarterol, terfynodd yr ymddiddan. Pre- gethwyd gan y Parchn R. Parry, E. Stephen, Wm Griffith, Trefriw; J. Rowlands, Henryd; R. W. Griffith, Bethel; E. Evans, Caernarfon W. Roberts, Liverpool, a D. Boberts, Caernarfon. Dygwyd y rhanau arweiniol yn mlaen gan y Parclm T. Johns, W. Griffith, J. Prichard, Llanberis, a Rowland Hughes, Ebenezer. Yr oedd y cynnulliadau yn an- nghyftY ii o luosog, y weinidogaeth wedi ei gwisgo ag arian, a'i badenydd ag aur melyn, a'r Arglwydd yn mysg ei bob!. Rhaid i'r darllenydd gofio liefyd fod hwn yn gyf- avfod agoriad y capel newydd. Y c nllunydd ydyw Mr. Thomas, Glandwr. lVIesura I (i llath wrth 14, a chynnAvysa eisteddleoedd i 539; mae ynddo oriel brydferth, a bydd y draal oddeutu £ 800. Yr oedd yn dda genym gael golwg mor galonog ar ein cyfeillion yn Cwmyglo. Yr oedd y canu yn dda, y casgliadau yn helaeth, y bobl yn fywiog, a Mr Gliver-er ei holl waith yma ac yn Llanberis—yn dal mor gryf. Yn ddiau yr oedd gan Ragluniaeth laAV yn anfoniad gwr ieuanc addfwyn a dysgedig- i'r cylchoedd poblog apliwysig hyn. Arhoed eifwa yn gryf. ROBERT HALL.

TREFEDIGAETHAU PRYDAIN. NiD oes dim yn hanes cenedloedd y byd, mewn cyssylltiad a sefydlu trefedigaethau yn ogvfuAvch a llwyddiant Prydain yn y cyfeiriad hwn. Yn y peth hwn, y mae hi wedi tatiu Groeg, a Rhufain, a Spain, a Ffrainc, i'r cysgod yn hollol. Priodolir y llwyddiant i sefydlogrwydd ein llywodraeth, ac yni ein cydwladwyr, a'u ffyddlondeb i'w cytundebau. Oddiwrth yr adroddiad a gyflwynwyd yn ddiweddar i'r Senedd, ymddengys fod ein holl diriogaethau tramorol yn 3,800,701) milltir ysgwar. Y mae genym 950,436 milltir ysgwar yn India, a 632,360 milltir ysgwar yn Ngogledd America- Gibraltar yw y lleiaf o'n holl feddianau tramorol; nid yAv y dref a'r am- ddiffynfa anngliydmarol sydd yno, ond milltir a banner ysgwar. Y nesaf at Gibraltar mewn bychan- dra ydyw Gambia,—yn ugain milltir o arwyneb, a'r nesaf at hono ydyw Bermuda, yr hon sydd yu 24 milltii- ysgwar. Yr oedd poblogaeth y trefedigaethau yn y flwydd- yn 1862, pan orphenAvyd y,cyfrif diweddaf, uwchlaw 149,000,000. Cynnwysai India 143,271,210 Aws- tralia uwchlaw 1,260,000 a Gogledd America 3,200, 000. Nid oes ond 556 o drigolion yn y Falkland Islands, er eu bod yn 7,000 milltir ysgwar, tra y mae poblogaeth Bermuda yn 11,461, er nad yw ond 24 milltir yn ysgwar. Y mae poblogaeth Gibraltari y leiaf o'n holl drefedigaethau, yn 15,462, Bydd yn ddyddorol gan ein darllenwyr wybod, yn neillduol y merched ieuainc sydd a'u bryd ar ymfudo, fod y gwrywaid yn lluosocach na'r menywaid yn yr holl drefedig-aethau, oddieithr yr India Orllewinol-y menywaid sydd luosocaf yno, ond yn Jamaica a Trinidad. Mae 30,000 yn fwy o fenywaid nag o wrywaid yn ein holl diriogaethau yn yr India Orllewinol. Yn y flwyddyn 186", yr oedd cyfanswm cyllid y trefedigaethau uwchlaw 62,558,51 Op., a'r holl dreul- lau yn 63,750,799p. Fel y canlyn y IFae y manyl- ion :—India: cyllid, uwchlaw 45 miliwn treuliau, [Uwchlaw 46 miliwn. Awstralia cyllid, uwchlaw 9 miliwn: treuliau, 9 miliwn. Y trefedigaethau yn Affriea, miliwn o gyllid, a'r un faint o dreuliau, Gogledd America, 3 miliwn o gyllid, a 3 miliwn o dreuliau. Yr India Orllewiiiol: cyllid, 800,000p. ,a'r treuliau yn gyfartal. Y trefedigaethau eraill i'SOO.OOOp. Gwelir oddiwrth y cyfrifon uchod, fod imerched Prydain, fel y fam, yn casglu ac yn casglu ac yn gwario peth anferth o arian bob blwyddyn,

TRAIS RYDDHAD Y FFENIAID, YN MANCHESTER. Cyhoeddasom yn y rhifyn blaenorol fod dan Ffeniad enwog wedi eu dal yn Manchester, sef y Milwriad Kelly, a Chadben Deasey. Wedi iddynt fod o flaen yr ynadon yn cael eu holi, a gohirio eu hachos wythnos yn mhellach, fel yr oeddynt yn myned yn ngherbyd y carcharorion oddeutu banner awr wedi tri prydnawn dydd Mercher, ar hyd fibrdd Hyde, tua'r carchar, gwnaed un o'r ymosodiadau mwyaf beiddgar yn yr oes er eu rhyddhau. Aeth y cerbyd yn mlaen yn dawel hyd bont Rheilffordd yn agos i weithiau papur Higginbottom a Heywood, yn ngofal un-ar-ddeg o heddgeidwaid-ehwech tuallan i'r cerbyd, un oddimewn, sef Brett, a phedwar mewn cab ar ol, yr oil ond Brett yn ddiarf. Sylwodd yr heddgeidwaid fel y nesaent at y bont fod yno fintai wedi ymgasglu o 80 i 100, a llawer o'r rhai hyny a gynau ganddynt, yn cael eu harwain gan un William O'Meara Allen. Galwodd Allen ar y gyrwr i aros. ac ar hyn taniwyd gan amryw. Gwaeddai un o'r heddgeidwaid o'r tu ol am i'r gyrwr fyned yn ei flaen, ond methai fyned, gan i un o'r Ffeniaid saethu un o'r ceffylau yn ei wddf. Taflwyd y gyrwr oddiar ei sedd a chareg fawr, a saethwyd yr heddgeidwad arall wrth ei ochr yn ei forddwyd. Taflwyd eaAvod o gerig at y neill, a saethwyd y ceffyl arall. Ceis- iwyd saethu amryw o'r heddgeidwaid, end achubas- ant eu hunam trwy ostwng eu penau fel yr anelid atynt. Neidiodd amryw o'r ciwed drygionus i ben y cerbyd gyda cherig, bwyeill, a morthwylion, i dori yr estyll, a dryllio y drws, er rhyddhau y carchar- orion, tra yr oedd oddeutu 20 ar lawr gyda phistol- ion llwythog yn cadw yr heddgeidAvaid ac eraill a'u cynnorthwyent draw rhag ymyraeth. Yna saethodd yr arweinydd amryw weithiau i glo y drws, nes ei ddryllio yn hollol, a galwodd am i'r carcharorion ddyfod allan, ond yr oeddynt yn gloedig yn eu gwa- hanol adranau, yna gofynodd i Brett am yr agoriad- au, a gwrthododd yntau, yna saethodd Allen ef yn ei ben, aeth y belen trwy ei lygad, gan ddyfod allan i ben yr het. Aeth Brett allan o'r cerbyd o dan honcian, wedi i Allen gymmeryd yr agoriadau. Rhyddhaodd yn union y ddau Ffeniad, a rhedasant ar draws y caeau yn nghyfeiriad Ashton. Diangodd pedair o'r carcharoresau oeddynt yn y cerbyd. Gwyliai Allen dros Kelly, a chlywyd ef yn dweyd, Kelly, mi a fyddaffarw drosot.' Aeth anryw ar eu holau, eedwid hwy draw trwy danio arnynt. Dal- iwyd un o'r fintai gan yr heddgeidwad Bradley, sef Michael Larkin, o Eliza St., City Road, Hulme. Rhedodd dyn ieuanc arall o'r enw Hunter, ar ol Allen, bygythiai ei saethu a phistol, ond dygodd Hunter, yr hwn sydd ddyn cryf a gwrol, y pistol o'i law, a tharawodd ef ag ef amryw weithiau. Daeth rhagor o gynnorthwy, a dywedir y buasid wedi malu Allen yn ddarnau oni bae i'r heddgeidwaid grefu am ei arbed. Modd bynag, aed ag ef i'r car- char, a daliwyd oddeutu 30ain o'r fintai yn mhellach yn y dydd. Dranoeth dygwyd hwynt ger bron yr ywadon, ac adnabyddwyd Allen fel yr un a saethodd yr heddgeidwad Brett, yr hwn a gymmerwyd i'r hysbytty, ond er pob ymdrech, bu farw hanner awr wedi pump y prydnawn. Cynhygiwyd R,300 o wobi gan y Llywodraeth am ddal Kelly a Deasey, ac ychwanegodd bwrdeisiaeth Manchester f,200 at hyny. -=:T'v:-='n..n; Parha yr heddgeidwaid bob dydd i chwilio am Kelly a Deasey, ond er yn niethu cael nemawr o'n hanes, y maent yn cymmeryd amryw o'r Ffeniaid i lynu. Gwnaeth oddeutu deg a deugain o heddgeid- waid o dan arweiniad yr arolygydd Garner, ruthro l mewn i'w prif orsaf yn Ancoats, Manchester, borei: SadAvrn. Yr oeddynt Avedi cael sail i grcdu foe rhyw drafodaeth ddirgelaidd yn myned yn mlaei yn y lie. Rhedodd y rhan fwyaf o honyDt allan, oddieithr un dyn a dwy ddynes. occl gadawsan' amryw bapnran ar ol, ni wyddis yn iawn eto bett ydyw eu cynnwys. Y mae oddeuiu 40 o'r Ffeniaid a rhai o honynt yn mysg y rhai mwyaf cyhoeddus wedi eu cynimevyd i fynu yn Manchester. Haeru yn g-ryf fod Ivelly a Deasey yn llechu yn rhywle yl ngh^mjpydogaeth Ancoats.

) rillY i\íI. Cyng11erdd.—Ncm Fercher, JUetli 18, yn yr Ysgolay Brutanaidd, cynhaliwyd cyngherdd gan Gor y Graig, dan arweiniad Mr T. ilorris. Cymmerwya rhan ynddo gan Miss Walters, Sirhowy; Miss Anne Evans, Rhymni; Mr L. Williams, Tclynor; Mr B. Bowen, Dowlais, ar y Berdoneg; Mr Joseph Jones, i Mr Benjamin Powell. Llechryd, Rhymni. Yr oedd yr ystafell yn orlawn o wrandawyr, ac yr oedd y tyndra braidd yn annghysurus. Gallem feddwl fod yr elw arianol yn lied galonogol, yr hwn oedd i'w ddefnyddio tung at dalu dyled capel y Graig, yr hyn sydd bron wedi ei gyflawni. Gan eich bod yn hoffi 1 llawer mewn ychydig,' af heibio y mauylion rhag, rhoddi gwaith cwtogi i chwi 03 oes modd. Canodd y cor dair-ar-ddeg o alawon gwladol Cymru, o gasgliad Pencerdd Gwalia, set Llwyn Onn, Mercb Megan, Clychau Aberdyfl, Hob y Deri Dand.o, Rhy- felgyrch Gwyr Harlech, Ar Ily(I y Nos, &c. Yr oedd ivnnifer o ddarnau braidd yn ormod i'w canu, gan fod y cynnorthwywyr mor luosog, er fod y cor yn 3anu yn lied dda, as ystyried ei fod yn ieuanc. Ym- drcchodd yr arweinydd bywiogyn ganmoladwy gyda hwynt. Diau mai Miss Walters oedd prif wrthrych attyniadol y cyfarfod. Canodd yn rliagarol, a chaf- odd gymmeradwyneth mawr. Yn wir yr oedd ei Dais vneistvolgar yn hawlio pob clust i wrando ar ei symmudiadaii ystw> thion a chywrain. Mae Miss kiine Evans (merch Heman Gwent) yn gantore?. Each addawolannghyflredin; mae ganddilaisswynol a thoreithiog, ac ystyried ei hoed genethaidd. Chwarenoeld Mri Williams a Bowen yn deilwng o'r symmeradAvyaeth gwresog a gawsant gan y dorf. Actbant hwythau Mr Joseph Jones a Mr Benjamin Powell tr-Nvy on darnau yn eithaf derbyniol. Di- gwydclodd an lfa wel bych an i'r olaf pan yn dechreui canu, yr hyn a'i Uuddiodd i wneud cyfiawnder ag ef hun, Cawsom gyfarfod hyfryd, a phawb yn edi-ych Fel pe buasent wedi nnvynhau eu hunain.

CYLDYFNOG, PENEGOES. Dydd Mawrth, y 3ydd o Fedi, aeth Edward Pugh Jones, mab Edward ac Eleanor Jones, o'r lie uohod, ymAveled a'i Irawd yr hwn oedd yn byw mewn fferm o'r enw Pantyscyllen, o fewn tua milltir o'i gartref. Fel y mae yn bysbys i'r cymmydogr.athau yma, daeth va v;- tor.n ddychrynllyd o fellt a tharan- IU yr oedd y mellt mor ofnadwy a dyehrynllyd fel y penderfynodd y gwr ieuanc antibdus beidio dych- ,i-elycl adref y noson hono. Tu cefn i'r ty (Pantys- -yllen) y mae tair o goed mawrion, un goeJen onen, a. dwy fasarn. Oddeutu naw o'r gloch y noson hono :arawodd y fellten yn yr onen tua ei chanol-rhed- odd i fynu ar hyd iddi i'Av brigyn uwchaf, ag i 'awi Irat^et'n nes rhysglo y pren o'i gylch. Ac yn ol Jam y Trengholwyr, aeth y fellten wedi hyny o dan sylfaen y ty, i fewn i'r gegin o dan gareg yr aelwyd, Ja un oedd o dan draed y trancedig (E. P. Jones). j-v naed y gareg yn ddarnau a neidiodd darnau o ioni o dan y settle ar ba un yr oedd ef yn eistedd, rhwygwyd bivrdd y settle o'i le, a thaflwyd y tranc- 3d"g ar ei wyneb. Yr oedd dyn arall yn eistedd prferbyn ag ef a phlentyn ar ei lin. Tynodd y rellten esgid y dyn oddiani ei droed heb iddo deimlc liwed,—trodd liw gown nos y plentyn am dani, heb aiweidio dim arni; oddieithr ychydig spottyn ar ei )raich lei llosg tan, tarawodd wraig y ty yn un ochr 'w pIlen nes cauodd un llygad iddi, a bu felly am Idyddiau; efFeithiodd hefyd ar un o'i breichiau yn led drwrn. Pan y daeth y fellten i fewn gwnaetb swn aruthrol yn y ty, ac arogl sulphur fel yr oedd pawb yn y lie bron a mygu. Taflwyd hwynt oil, )nd y wraig i lawr, eto cawsant nerth i gyfodi i gyt oddieithr Edward, a rhedasant allan am en bywyd Yr oeddynt yn meddwl fod Edward allan gyda'i yntaf, ond pan ddeallodd ei frawd John nad oedd Edward yn eu mysg, gwaeddodd am dano, ond ofer oedd. Aeth at y ty yn ol, ofnodd fyned i mewn gan gredu, os oedd ci frawd eto yn y ty, ei fod yn Earw. Aeth i'r ty iferm nesaf, yna aeth rhai o'i teulu yno yn ddioed gyda goleuni, a chavvsant ef ai y llawr yn hollol farw. Yr oedd dinystr mawr wedi wneuthur yn y ty, gan y fellten, a'r tfenestri yn yffion. Lladdwyd hefyd fochyn ar y ffallt. Mae', tro yn rhybudd i ni bawb fod yn barod, « canys yr yr awr ni thybiom' y mae yn ami. Hebryngwyd ei weddillion marwol gan dorf fawr o'r cymmydogion i fynwent Penegoes, ar y dydd Gwe^er ca-olyuol O. Y.—Cafodd ei fam yr be., ^'dd weddw oed- ranus ddirfawr golled ar ei ol. Yr oedd yn gwisgo'i cymmeriad o anrhydeddu ei fam yn ystyr fanylaf j gair. Cafodd yr ardal yn gyffredinol hefyd golled am gymmydog fl-yddlawn.-B. Jones.

CASNEWYDD A CHAERDYDD. Mae y ddwy dref hyn, er o fewn un filLdir at ddeg i'w gilydd, yn gorwedd mewn dwy sir-y flaenaf yr Mynwy, a'r olaf yn Morganwg. Hwyrach y byddai yn anhawdd nodi dwy dref arall yn Neheudii Cymru, sydd wecii cynnyddu mor gyflym a'r ddwy hyn ac ymddengys nadydynt eto ond yn eu baban- iod. Saesneg yw prif lalth y ddwy dref; eto y mae yn mhob un o honynt filoedd o Gymry, ae achosior Cymreig go lewyrchus. Yn Casnewydd y mae An aibyniaeth Seismg gryfaf, ac yn Nghaerdydd y mac Annibymaeth Gymreig gryfaf. Da genym hysbysi Eod crefydd efengylaidd ae Ymneillduaeth yn myned ar gynnydd yn y ddwy dref. Mae capel prydferth y ^.ar?. j (-)liA'er, B.A., yn Casnewydd, a'r ddimn olaf o l ddyled wedi ei thalu, ac y mae y deml fawi agos yn Uawn o ddynion goleuedig—da eu ham gylchiadau, ac awyddus i weithredoedd crefyddol Mae y Tabernacl, dan ofal Mr. Darnton, B.A., wedi ei adnewyddu drwy draul fawr, a'r ddyled oil i gael ei thalu y flwyddyn hon. Dydd yr eglwys hon hefyd yn aUu pwysig. Mae eithaf ysbryd myn'd' yn y gweinidog a'r diaconiaid. Mae capel mawr a phryd. terth Dock Street, ar hyn o bryd heb weinidog. Y mae yno eglwys barchus iawn-eglwys nad yw yn foddlon bod yn rhywie yn mysg y llwythau. Ceit yn mysg y diaconiaid rai lleygwyr yn cyssegru eu hamser a'u harian er helaethu terfynau eu henwad( Mae Mynydd Seion gyda'i gweinidog newydd don- iol a gweithgar, yn adnewyddu ei nerth, a daw yn fuan yn eglwys bwysig. A'r wythnos ddiweddaf, urddwyd Mr W. G. Edwards, o Goleg Aberhonddu, yn fugail ar hen eglwys Heol y Felin: Hon yw mam yr eglwysi eraill yn y dref, a llawer o eglwysi y wlad o gylch. Bu unwaith yn eglwys luosog a pharchus iawn. Cyrchai gwreng a"bonbeddig iddi am filldir- oedd o gwmpas. Ond yn y cyfwng rhwng y ddwy iaith, collodd ei nerth. Cadwyd y Gymraeg yn y awasaiiaeth nes i'r g-ynnulleidfa ddiflanu: a buwyd

yn dewis gweinidogaeth gynnorthwyoL ag eraill dros nifer o llynyddoedd heb gael gafael ar frawd a farnont hwy fyddai yn gymhwys i'r lie; gan hWYYlJ enw pob rheswm a chyfiawnder y mae bawl i'w con- demnio, heb ar yr un pryd ddwyn eu hannibyniaetb oddiarnynt. Cyhuddiad brwnt ac anfrawdol yw yr un a roddir yn erbyn y gweinidogion fel rhai a Haw yn y gwaith o rwystro y myfyrwyr i gael lleoedd; a rhyfedd iawn i mi yw. paham y mae cynnifer o weinidogion yn dygwydd cael ar eu meddyliau i fyned at A. B. C. i gwyno yn achos yr eglwysi a'r myfyrwyr. Byddai yn onestrwydd mawr yn y brawd roi ei enw yn gyf lawn, er mantais iddynt i'w oclielyd rhagllaw, o blegid y mae yn anmheu eu gonestrwydd a'u geir- wiredd, ac y mae y cyfryw un yn annheilwng o ym ddiried. Pur wahanol i ffordd yr apostolion, a dyn- ion goreu pob oes, a phob enwad, ywcynllun A.B.C., yn gorohymyn i'r gweinidogion beidio cynnorthwyo yn achlysurol yr eglwysi gweigion. Gobeithio na charia y fath gynghor ynfyd ddigon o ddylanwad 1 oeri teimladau gweinidogion ac eglwysi tuag at eu gilydd. Mae yr enllib a roddir ar bregetliwyr cynnortb wyol, a diaconiaid, gan yr ysgrifenydd, tu hwnt i aerxynau moesgarwch a chrefydd, Dros ba hyd y mao yn rhaid i'r dynion da hyn sydd yn ein lieglwya fod yn wrthddrychau erledigaeth, ac yn nedau i gyf eirio atynt, fel pe byddent yn achos o bob rhwysfa ac aflwydd yn yr eglwysi. Y maent yn bersonau y barnodd yr eglwysi y maent yn perthyn iddynt; eu bod y cymhAvysaf o'r holl aelodau i'r swyddi pwysig a roddwyd iddynt; a gwyddom yn dda am ganoedd o lionynt yn y Dywysogaeth, sydd yn aberthu llawei o'u hamser, a'u harian, a'u galluoedd, mewn llaiui-1 phryder gydag amgylchiadau yr achos sydd dan eu g-ofal, ac yn agos at eu calon. Nid wyf yn gweled angen am ysgrif faith i fanylu ar syiwadau cwmpasog 'cyhuddwr y brodyr.' Cy-. nglior neu gerydd, feallai, yw y mwyafpriodol y tro yma 11 cyfaill, am ei hyfdra yn ymyraeth rhwng pleidiau, a hyny mewn dull mor annhebyg i IWJ ddo 1 gyrhaeUd yr amcan y sonia am dano. Gadawer llonydd i'r eglwysi i farnu drostynt en hunain ar fater na bydd neb i ddwyn y canlyniadau ond hwy eu hunain. Gadawer llonydd i'r gwein- idogion i wneud cymmaint a allont o ddaioni-gar. tref ac oddi cartref. Na erlidier ein pregethwyr ffyddlon sydd yn gwasanaethu yr eglwysi yn ol eu gallu yn barchus a defnyddiol; a rhodder parch i'n diaconiaid ar gyfrif eu cymmeriad, ac er mwyn en gwaith. Gadawer i'n myfyrwyr chwareu teg i ym. claro ar eu teilyngdod eu hunain, a bydd yr eglwysi yr ymsefydlant ynddynt felly, yn gartref mwy ded. wveld íddynt na bod gan neb law i i-nterferio rhyng- ddynt. ° Penrhyn. E. MOEEIS.