Y Tyst Cymreig

AT OLYGYDD Y TYST CYMREIGr.' Vnwyl Mr. Gol,—Yr ydwyf yn cael fy moddio yn vr yn y TYST CYMKEIG. ac y mae genyf hyder iiief y bydd i'r creadur a el wir cyhoedd' iawn brisio yr ymdrechiadau sydd yn cael ei gwneud er hy. fforddi a diwyllio ei feddwl, coethi ei chwaeth a phuro ei deimlad. Darllenais eicli erthygl ar Helbulon Golygwyr.' Mae y cyhoedd' yn gyffredin yn gwneyd yn ysgafn iawn ohonoch chwi fel golygwyr pan yn traethu ich cwyn ond ar draul cael fy ystyried yn 'rhy grefyddol' dymunaf o'm calon i chwi gael llawer iawn or nerth a'r cysur sydd i'w gael hyd yn nod mewn belbulon golygyddol yn y geiriau Haiarn a phres fv ad dan dy esgid, a megis dy ddyddiau y bydd dy nerth.' Mae cr» bwyll yr adnod hon yn dwyn i'm meddwl ddigwyddiad a gymerodd le yn daiweddar, hwyr&ch y oyddai yn werth genych wybod am dano. Yn niwedd y flwyddyn 1849, yr oedd gwr ieuanc o yyniru yn troi ei wy'neb tuag at un o athrofeydd yr Annibynwyr yn Lloegr, mewn pryder mawr wrth leddwl ei fod i gael ei arholi mewn iaith na fedrai nemawr ddim o honi hyd nes oedd yn agos i ugain "Oed—iaith hollol arihysbys i' bawb yn y plwyf lie y niagwyd ef oddieithr i ryw ychydig iawn o bersonau, fel y Person, y Gweinidog, y Siopwr, a dau neu dri oedd wedi cael r, w grap ami hi wrth yru gwartheg i Loegr, a myn'd i sir y Mwythig i fedi Wrth fyned f Yorkshire pregethai ddwywaith ar y Sabbath yn Gartsiie St., Manchester, lie y cafodd garedigrwydcl gan ei gweinidog ag eraill nad ydyw Wedi ei hanghotio eto. Mae yn rhywbeth i weinid- wybod fod ei gefnogaeth a'i sirioldeb i ddynion jeuanc yn cael ei gofio, a gwyr yr > sgrifenydd am ^awer un sydd yn coiio gyda chalon gynes wedi ^eigliad llawer o iiynyddau am barodrwydd y Parch, ■ft. Jones i'w gwasanaetliu. Wrth gychwyn i ffordd dywedai un o'r cyfeillion Wrtho, Cymmer galon ty machgen i, pa beth bynag a ddaw i dy gyfarfod cofia yr adnod yma, Haiarn a phres fydd dan dy esgid di, a megis dy ddyddiau y bydd dy nerth. Cafodd ddarbyniad rhwydd i'r Coleg, ag wedi bod yno am bum' mlynedd ymsefydlodd yn y weinidog- aeth yn Lloegr. Aeth dwy flynedd ar bymtheg heibio, ac ni ddig- y 11 1:1 wyddodd iddo weled na chlywed dim oddiwrth' y. gwr a adgofia iddo yr adnod. Ar fore Sabbath yn ddiweddar pregethai i gynnulleidfa luosog y Pro- ffeswr Harlev, oddiwrth y géiriau a nodwyd. Yr oedd un yn y gallery yn edrych fel pe buasai am dori dros pob terfynau a myned i'r Pwlput at y pregethwr. Pwy oedd ef feddyliech chwi ? Wel, neb yn am- gen na'r hen frawd o Fanchester a roddasai adnod y testyn i'r gweinidog ddwy iiynedd ar bymtheg yn ol Nid hir y bu heb ddyfod at y prsgethwr ar ol yr oedfa, a dyma ei eiriaw, Wel, nid oedd genyt yr anmheuaetli Ileiaf pwy oeddycli pan y gwelais chwi yn myn'd i'r pwlput. a phan oeddych yn dechreu. yr oed fa., ond pan ddarllenasodl y testyn, ineddwn "Wrthyf fy hun, clytiar adnod a roddais i pail yn dyfod i Loegr, as fel mellten daeth i fy meddwl mai chwi oedd y gwr.' Felly y gair diweddaf a ddywetlai y brafrd o Fan- chester yn Gymraeg wrth y dyn ieuanc, oedd y gair cyntaf a glywai yn Saesoneg gan y gweinidog yn Illhen dwy tiynedd ar bymthag, yn mhell o Fahches- ter, ac mor hyriod annisgwyliadwy. Yn y cyfamser yr oedd y ddau wedi caeHlawero ofidiau y bywyd hwn, ond yr oedd y ddau trwy orojiad yn gweled prydferthwch, ac yn cael melysder yn y geiriau yn awr, na wyddent ond drwy hanes am danynt pan y cyfarfyddent ddiweddaf. Cofiwch fi yn garedig afeyr, JJep Deiliwr.' a dy- wedwch wrtho fy mod yn cymmeryd dyddordeb Mawr ar lawer cyfrif yn ei lytliyrau. Gobeithio na: bu ef erioed yn euog o gymeryd rhan mewn 'rhwygiadau Eglwysig.' Byddai yn ddrwg genyf feddwl ei fod yn ei hen ddyddiau yn gorfod edrych yn ol gyda gilar ar yr amser y byddai yn »iyned o dy i dyi wnio dillad ond i rwygo yr eglwys. Hyderaf am darjo ef bethau gwell. Dywedir i Mr. Pugh o Mostyn sylwi unwaith na byddai ef am un rhwyg' eglwysig a gymerodd le if» byddai gan Deiliwr law yn y gwaith ac mai yn Ueiliwr yx aeth Adda yn union pan bechodd. Gwel (,en. iii. 7. Yr oedd llawer iawn o bethau ar fy meddwl i'w traethu i cliwi. fel Gol. pan yn dechreu y llythyr hwn ond gwelaf fy mod wedi rnyned i gyfeiriad na ivvriedais, am In ny toraf hi ar hynyma. Gan dclymuno i chwi bob llwyddiant, Ydwyf. &c., R. G. J.

Y BOBL NA ALL YSGRIFENU. Dengys y papyrau seneddol sydd wedi eu dwyn i mewn hyd ddiwedd 1865 nifer y meibion a'r merched sydd wedi rhoddi oroesarlyfr y cof- restrydd wrth briodi o blegid na allant ysgrifeiiu. Yr oedd mwy na'r drydedd ran o'r holl Gymry a briododd yfiwyddyn hono yn gorfod rhoddi croes ac yn agos i'r drydedd ran o'r dynion yn siroedd Cambridge, Hertford, a Norfolk, mwy na'r drydedd o'r dynion yn Snffolk35 y 100 yn Bedfordshire—38 y LOO yn Staffordshire, a 40 y cant yn swydd Fynwy. Yn Lancashire yr oedd yn rhaid i 1 dyn o bob 4 a b-riododd wneud croes. Ar yr un pryd, y mae addysg yn cyn- nyddu, a nifer y rhai na fedr ysgrifenu bob blwyddyn yn lleihau. Yn 1845—66--8, v cant o'r dynion a briododd yn Lloegr, a 50-1 y cant o'r merched oedd yn alluog i ysgrifenu. Yn 1855, yr oedd 70—5 y cant o'r dynion, a 58-8 y cant o'r merched. Yn 1865, yr oedd 77--5 y cant o'r dyniou, a 68-8 y cant o'r merched yn medru ysgrifenu, mwy na thair rhan o bed air ir o'r dynion, a mwy na dwy ran o dair o'r merched. Yn yr 20 mlynedd yma, y mae y gwelliant wedi bod yn gyfiymach yn mysg y merehed nag ya mhlith y meibion. Yn flaenaf yn mysg y dos- barthiadau anwybodus mor: belled ag y mae a. fyno a'r merehed y saif Deheudir Cymru lie y mae mwy ma hanner y raerchecl yn analluog i ysgriftiint eu henwau ac yn Ngog-ledd Oymru, a siroedd Mynwy, Stafford, a Lancaster, y mae rhif y merehed na all gymmajnt ag ysgrifenu eu henwau yn fwy na 48 y cant. Yn swvdd Bed- ford. y mae dwy ddynes yn mhob pump yn gor- fod gwneud croes. Mae yn nodedig fod yn y: siroedd dwyremiol, ac mewn llawer o siroedd yn hanner Ddeheuol Lloegr fwy o ferched nag o ddynion yn gallu arwyddo llyfr y cofrestrydd. Yn Westmorland, yr oedd y cyfartaledd mwyaf o ddynion yn alluog i ysgrifenu, sef 9 yn mhob 10 ac yn Sussex, y cyfartaledd mwyaf o ferched mwy nag 8 o bob 10. Mae y ffigyrau hyn yn dwyn eu gwers eu hunain.

MAN ION 0 EYNWY. Casnewydd. —-Cynnaliwy^d cyfarfod yn ngliapel Victoria Road, nos Lun diweddaf er cyd-lawen- hau am fod yr holl ddyled wedi thalu. Oymerwyd y gadair gan W. Graham, Ysw., maer y dref. Agorwyd y capel yn 1859, costiodd. rhwng yr organ a phob peth angenrheidiol er ei wneud yn complete zC4270, ac erbyn hyn'mae'r oil wedi eu talu. Yr oedd Mr. Pollard yr hen weinidog yno ar Y pi-yd, a thalwyd teyrno-ed o barch iddo am ei anturiaeth a'i weithgarweh gydag adeiladu a thalu am y capel. Darllenodd y Parch. H. Oliver, B.A., y cyfrifon yn fanwl o'r dechreu, ac yn sipr wrth ei wrando, raid dweyd eu bod wedi gweithio yn rhagorol. Dyma'r capel goreu ag y gwn i. am dano yn yr holl gwmpasoedd, a da genyf ddeall fod Mr. Oliver yn llwyddo i'w lenwi juor dda. Siaradodd y Parchn. F. Pollard, J. Davies, Caerdydd, Dr. Rees, Abertawe, R. Hughes, Cendl, &c. Mae'n debyg fod Mr. Watkins, yr adeiladydd, wedi edrych dros y gwaith yn rhad am ddim, ac yn awr wrth dalu yr holl ddyled cofiodd y cyfeillion am dano, ac anrhegwyd ef a phwrs yn cynwys Y.50, yr oedd v rhan hyn o'r cyfarfod yn effeithiol dros ben. Yr oedd H. O. Wills, Ysw., Bristol, yn bresenol, a siaradodd yn ddoniol dros ben. Yr oedd yn hwyliog iawn wrth roi hergwd i Dizy' a" gyf- eillion; ond nid oedd yr hen I uddew yn clywed dim, a phe buasai yn ciywed, mae yn hen gyfar- wydd bellach a thrbi y glust fyddar at bob peth o'r fath. Wrth adael hyn, goddefer i mi ddweyd gair am ragolygon crefydd yn ngodreu Mynwy. Digon digalon y mae wedi bod inewn llawer man yn y blynyddoedd diweddaf, ond da genyf ddweyd ei bod yn dechreugoleuo yn gyf- lym. Dyna hen gapel Heol y felin—yr hynaf yn yr ardaloedd wedi bod am flynyddau fel llin yn mygu, yn awr yn deohreu ymysgwyd ac Wedi diOl galwad i Mr. W. G. Edwards, ogoleg- Aber- honddu, ac mae yntau wedi dechreu ar ei waith. Pwy a wyr na cheir gweled yr hen le enwog gynt, yn enwog a chryf etc. Dyna Penywaun wed'yn, maes gweinidogaetb. yr enwog Davies, wedi bod am iiynyddau yn gwanychu; ond yn awr yn ymysgwyd o'r Uwch acwedi rhoi galwad i Mr. Morgan, o goleg Aberhonddu, ac mae yntau wedi dechreu. Dyna Llanfaches drachefn, lie y ffurfiwyd yr eglwys Annibynol gyntaf yn Nghymru, mae Mr. Jones yno yn gweithio o ddifrif. Mae'r holl symudiadau yma yn galw am i bob eglwys trwyFynwy a Chymru oil gefn- ogi o galon, gymdeithas yr achosion Saesneg, ac hyderaf y gwna pawb godi ati ar unwaith, a gwneud rhywbeth yn effeithiol. LI-Vfi Netoydd.-Da genyf ddeall fod Gweith- iau y diwqddar Mr. John Oliver, Llanfynydd, vn y wasg ac y bydd y llyfr yn barod yn fuan. Darllenais rai o'r ae yn wir yr oeddynt yn dlws anarferol. Hyderaf y ca y Parch, fl. Oliver, B.A., ei gefnogi yn deilwng yn yr anturiaeth hyn. Y Parch. II. Parry, Qraigfechuai.—Da genym ddeall fod gobaith am i Mr. l'arry ddvfod yn ei ol i Fynwy eto. Bydd yma bawb ryn ei dderbyn achalon gynes, ac hyderwn y bydd yn. dra llwyddianus os daw gyda chyfeillion caredig Victoria. Mae hen anwyldeb yn Mynwy at Mr. a Mrs. Parry- GOHLJBYDD;

BLAENAU FFESIINIO& -Nos 'Perchell a nos Iau, 14eg a'r lofed cyfisol, cynnaliodd Gfweiuydd Bi'ass Band gyngherddau yn y Marchnadfa, yn cael eu cynnortliwyo gan; H. Roberts (Eos Bai-livyd), a Garmonydd, Pan ystyriom fodcyfarfodydd yn enwedig cyngherdd- au yn. caeleu cynnal mor fynych ar hyd yr ardal: y yr oedd y cynnulliad i'r cyngherddau uchod ar y cyfan yn bur Iluosog, er nad mor lluosog ag y Z, gwelsom hwy. Ni wyddom yr achos o hyn, os nad edrych arno fel bwyd wedi ei fwyta lawer gwaith o'r blaen. Chwareuwyd gan y Band ddarnau tlysion a chwaethus, sef Opera Trova- tore,' Willitni Tell,' &c., yn nghyda darnau o Judas a'r 'Messiah' gan Handel. Yr oedd Garmonydd a'r Eos hefyd yn eu hwyliau goreu fel y dywedir. Nos Wener, yr 16eg cyfisol, cawsom un o'r cyfarfodydd hyny ag y mae pob newyddiadur erbyn hyn yn 11 awn o'u hanes, sef cyfarfod anrhegu. Yr anrheg oedd set o lestri arian gwerth tua £ 94, a Beibl gwerth S6 10s. Der- bynydd yr anrheg oedd W. Williams, Ysw., Rhiwhouse, gynt; goruchwyliwr y Welsh Slate Co. Quarry, chwarel y diweddar Arglwydd Pal- merston. Cyflwynwvr yr anrheg oeddynt: y Beibl gan Mrs. Owens, priod Mr. R. Owens gor- uchwyliwr presenol y chwarel uchod a'r llestri arian gan Mrs. Williams, Baltic Hotel. Gwnaeth y ddwy annerchiad byr a phwrpasol i -Air. Williams wrth gyflwyno yr anrhegion, ac ateb- t, 13 wyd hwy yn fyr ganddo yntau. Rhoddwvr vr anrheg oedd y gweithwyr. Y llywydd" oedd Mr. D. Jones, Agent, a'r arwemydd Mr. E. Z, Evans, Viewfield, y rhai a gyllawnasant eu gwaith yn ganmoladwy. Cawsom gyfarfod llewyrchus, o'r hyn lleiaf difyr iawn. Cyfododd amryw oruchwylwyr i fynu i ddatgan eu barn am deilyngdod Mr. Williams fel dyn, fel cym- mydog, fel goruchwyliwr, fel guardian, fel over- seer, &c. Cyfododcl Mr. J. O. Jones i fynu i'w ganmol yn ei gyssylltiad ag addysg yr ardal, a'r Parchn. Morgans a Davies, St. Dewi, i ganmol y Pwyllgor am ddarparu fod y Beibl yn rhan o'r anrheg, ac i gynghori Mr. Williams pa fodd i ymddwyn yn ei hen ddyddiau tuag at y Llyfr gwerthfawr. Lie yr oedd cynnifer o gannoedd wedi ymgynnull, naturiol fyddai disgwyl llawer math o deimlad yn cael ei ddatgan mewn llawer dull. Ac felly y bu fel mae gwaethaf dweyd, ond rhag i ni gael ein beio o dynu un math o ddarlun o'r amgylchiad, dywedwn eiriau Mr. E. ny Roberts, yr unig weithiwr a gyfododd, diau y cyfodai ychwaneg pe caniateid iddynt, dywedodd I mai dyn caled iawn y gwelodd ef Mr. Williams yn ystod y blynyddoedd y bu ef yn gweithio dano, ond ei fod yn un safai at ei air-beth bynag ddywedai, byddai hyny yn gyfraith;' ac y mae geirwiredd i'w ganmol yn mhob dyn pa le bynag y ceid ef. Yn awr, gadawn yr oil i farn y cyhoedd i ffurfio barn am deilyngdod Air. Williams i dderbyn yr anrheg, gyda dywedyd fod yr anrheg yn deilwng o'i weithwyr. MAC.

ASAPH GLAN DYFI, Y GOL., ABERTH MOLTANT, A'I ADOLYGYDD. At olygwyr y Tyst Cymreig.\ "oneddigion,—Goddefwch i mi ddywedyd gair °yrar ypethau uchod. Yr oedd Asaph wedi meddwl Prynu Aberth Moliant, ond y mae syniadau yr adol- ygydd wedi oeri llawer arno. Gresyn na fedrai dyniona dybiant eu hunain yn gymmw) s i ysgrifenu. ^oe^dus, farnu drostynt eu hunain. Paham. y rhaid dirmygu y naill er gorfodi y lla.il?' Nid oes Un ham a.gyfiawnha ddirmygu neb; ac nid oes ^n ham a wna i ddynion call gredu haeriad noeth, ibrawf em Hasaph. Beth sydd a fyno y llyfr hwn na'l' adolygydd a Detholiadau eraill o H. mnau ?'! I oo^ petit: Dylai adolygydd gonest ddangos y 'gwa- iianiaeth sydd rhwng yr us a-r gwenith.' Paham y rnaid^son am swm a sylwedd emyn-lyfrau aili Am fod yn wastraff ar arian yr eglwysi, yr Ysgolion Sabbathol, a'r gwrandawyr brynu dim di- sylwedd.' Os gellid rhoddi "miloedd o emynau da a drwg am hyn a hyn o bres,' paham na ellid rhoddi hyn a hyn' o gannoedd o rai gwir dda am 'hyn a hyn o bres?'u Attebaf yr holiad ynfyd hunanandwyol yma ag un arall: Pa les a wna emynau drwg i neb? Emynau da,' heb y 4 drtog,' sydd i fod mewn Llyfr Hymnau, Asaph, druan Yn awr, Mr. Gol., os ydych am fod yn deg at eich gohebwyr, sefwch chwithau ar y carbed. Ni wnai cyhoeddi y gweddill ond gadael i Asaph syrthio i'r un camgymmeriad a'r adolygydd.' Dywedwch, ar ol hyn o ysgrif, beth yivlr camgymmeriad' ly hwnw, fel y gallwyf ei alw'n ol os argyhoeddir fi ei fod yn I gaii-igymmeriad.' Yr adolygydd yn unig, sydd yn gyfrifol am yr adolygiad,4 Debyg iawn' ac oni ddywedodd yr adolygydd hyny ar y dech- reu ? Pa ddelw bynag, nid oes arno ddim awydd i neb arall sefyll yn ei esgidiau. Diangodd un frawddeg yn y rhifyn diweddaf ein sylw, nes oedd wedi myned yn rhy ddiweddar.' Attolwg, nodwch y frawddeg hono allan, er mwyn cael ei hadchwilio. Nid ydym ninnau chwaith yn gweled pa raid rhedeg i wddf y naill gasgliad wrth ganmol y Hall.' Na minnau chwaith ac yr wyf fi yn gtoadu tegwc h yr awgrymiad. Ni nodais unrhyw gasgliad, ond Aberth Moliant trwy ystod yr holl ysgrif y mae fy holl awgrvmiadau i at ddiffygion casgliadau eraill yn gyffredinol; ac nid rhedeg i wddf' casgliad ncilldvol ydyw hyny, fel y dylech chwi, yn anadneb, wybod. Os dywedais rhywbeth yn fy syhvadau cyffredinol y teimla rhyw gasglydd neillduol ei fod yn cyffwrdd ag ef, nid oedd genyf fi ddim help i hyny; edryched cf, ac amddiffyned ei hun, os myn, neu diwygied ond nid eich gorchwyl chwi; beth bynag. fel Gol., yn troi yn amddiffynwr neillduol i neb, o leiaf, dyntt farn eich G ohebydd. GWEIRYDD. O.Y.—Goddefwch i mi gywiro un gwall argraph lied bwysig sydd yn y rhau olaf o'm hadolygiad: cyttim, gyda hirnod uwch ben yru ydyw'rgair ifod, fel hi,n.- Cydgenwch fawl cyttun,' Nid yw cyttun, heb yr hirnod, yn ddim gwell ar les accen y llinell na cytnn, end ei fod yn gywirach o ran orgraph. [Diolch i'r hen gyfaill Gweirydd am ddweyd ei stori mor fyr, ac mewn tymher mor dda. Dyma y frawddeg, Gweirydd, a dybiem ac a dybiwn ybuasai yn well ei gadael allan,—' Y syniad isel yma am ar- chwaeth y wlad sydd wedi bod wrth wrando yr hys- bysiadau gwaradwyddus a welsoiii yn nghorff yr u-ain mlynecl(I diweddaf fod hyn a hyn o filoedd o hymnau i'w cael am hyn a hyn o bres.' Addefwn fod y frawddeg yn un finiog, a digon tebyg :Dad oedd yr awdwr yn disgwyl iddi frathu i'r asgwrn ond ymddengys i ni yn rhy bersonol a chyfeiriadol; a dyna y I camymmet- Iiad Iy cyfeiriasom ato. Dyna y cwbl sydd genym i'w ddweyd, a dyna ddigon ar ar beth mor ddibwys.—GoL.]

Y PARCH. L. POWELL, CAERDYDD. [Mae yn hysbys i lawer o'n darllenwyr fod Mr. Powell er's blynyddoedd yn dwyn allan Hanes ei fywyd. Mae yr hanes yn hollol fel ef ei hun; ac y mae pawb sydd yn ei adnabod (a phwy nad yw) yn gwybod nad oes neb fel efe. Un hynod yn mysg dynion ydyw. Bydd yr hanes yn ddwy gyfrol; mae y gyntaf wedi dyfod allan, a daw yr ail yn fuan. Mae ganddo lawer o lythyrau a dderbyniodd oddi wrth wahanol gyfeillion, na ellir cael He iddynt ynyr hanes, ac y mae wedi anfon rhai o honynt i ni i'w cyhoeddi. Yr ydym yn cyhoeddi ganlyri yr wythnos hoii.-GOL."

DEG 0 GELWYDDAU EGLWYS LOEGR. 1. Pan haero yr Eglwys mai yr offeiriad yn unig a all gyhoeddi gollyngdod, y mae yn dy- wedyd CELWYDD. 2. Pan haero yr Eglwys na all un dyn fod yn gadwedig oddieithr iddo gredu Credo Athanas- ius, y mae yn dywedyd CELWYDD. 3. Pan haero yr Eglwys fod pob plentyn a fedyddir ganddi yn cael ei ail-eni gan yr Yspryd Glan yn y bedydd, y mae yn dywedyd CEL- WYDD. 4. Pan haero yr Eglwys fod Bedydd Esgob o osodiad Dwyfol, a bod y rhai a'i derbyniant yn derbyn maddeuant pechodau trwy hyny, y mae yn dywedyd CELWYDD. 5. Pan haero yr Eglwys wrth gladdu fod pob un a gleddir yn cael ei roi yn y bedd mewn sicr a dyogel obaith o adgyfodiad i fywyd tragy- wyddol, y mae yn dywedyd CELWYDD. 6. Pan haero yr Eglwys fod y Sacramentau yn foddion trwy ba rai y derbynir Gras Duw, y mae yn dywedyd CELWYDD. 7. Pan, haero yr Eglwys fod gwir gorph a gwaed, Crist yn cael eu derbyn yn Swper yr Arglwydd, y mae yn dywedyd CKLWYD]>. 8. Pan haero yr Eglwys fod y namyn un 5 y deugain erthyglau yn cefnogi y fath syniadau a'r rhai uchod, y mae yn dywedyd CELWYDD. 9. Pan haero yr Eglwys fod yn iawii i gadw allan Lyfr y Datguddiad o'r llithau Sabbathol, y mae yn dywedyd CELWYDD. 10. Pan haero yr Eglwys fod y Diwygwyr Protestanaidd yn rhoddi gwyneb a chefnogaeth i'r fath syniadau a'r rhai hyn, yn eu. hystyr naturiol, y mae yn dywedyd CELWYDD. [Allan o Draethodyn gan John Hampden, Ysw., diweddar Olygydd yr Armourei.]■

MISS WATTS YN BETHESDA. Gyngherdd.-—Nos Wener, Awst 16, yn Jeru- salem, addoldy eang y T. C. yn y dref hon, caf- odd cynnulleidfa liosog a pharchus ei boddhau yn fawr gan seiniau melusber y gantores enwog Miss Watts, yn nghyd ag amryw gantorion md anenwog eraill. Ar ol rhoddi awenau y cyfarfod yn nwylaw y Parch. E. Stephen, Tan-y-marian, ja chael ychydig sylwadau buddiol a difyrus ganddo, ac iddo alw y gynnulleidfa i gydganu y don ragorol Stephens,' aed trwy y program yn y drefn ganlynol1 He shall feed his flock' (liandel) gan Miss Watts. 'Comfort ye my people' (Handel), gan Mr. E. Roberts, o Eglwys Gadeiriol Bangor. Cwynfan Cyfaill ar ol Cyf- aill arall,' gan Signor Paggi (athraw Miss Watts) ar y Watts yn ei ddilyn ar ybei-dfille- Trio gan Mri. E. Roberts, Bangor, H. B. Jo ,es (Garmonydd), Thos. Morris, ac Isaac Davies, Bethesda. Ymadawi.ad y Gog' gan Mi.ss Watts (ei chyfan>soddj,ad ei hun). Bu raid iddi ail ganu —gwyddoch beth y mae hyny yn brofi. Yr hen alaw adnadyddus, Ton v Melinydd,' gan Mr. Stephen ar eiriau o waith ein bardd Llystyn (debygaf) yn gosod allan deimladau teulu ar eu cyfarfyddiad ,?u gilydd ar ddydd Nadolig, a'u hymadawiad drachefn byth i gyfarfod felly mwy ~y- gynnulleidfa yn uno yn y cydgan. Bu raid I iddo ganu eilwaith, a chawsom 'Fy mam yn gweddio. Yn nesaf y 'Sweet Bird' gan Miss Watts—Signor Paggi yn ei dilyn ar ei liute; yr oedd hori mor sweet fel y bu raid ei chael eil- i waith. 'Waft ye, angels' (Handel) gan Mr. Roberts. Darn o waith Rossini ar gariad (charity) gan Signor Paggi ar y flute, a Miss Watts ar y berdoneg. Yn olaf, canodd Miss Watts Beddgelert' ar ddymuniad; ac ar ol i Mr. Stephen alw am ddiolchgarwch i bawb oedd a rhan yn y cyfarfod, heb anghofio ei hunan. bid siwr, ymadawsom. Dylaswa ddyweyd fod Mr. E. W. Thomas, organydd St. Ann's, yn gwneud ei ran yn deilwng wrth y berdoneg ar hyd y cyfarfod. Mae yn hawdd i bawb. a ddarlleno hyn o lin- ellau gasglu oddi wrth goethder y program, a rhagoroldeb y talentau oedd genym i ni gael cyfarfod a Chanu da—dina i friwo teimlad na llygru chwaeth neb. Mae yn anhawdd genyf feddwl nad oedd Uawer, fel fy hunan, yn teimlo rhywbeth yn rhedeg yn ol, ac yn mlaen ar hyd itannau eu teimlad pan oedd Miss Watts yn myned trwy y frawddeg hono, Come ye, that are heavy laden;' ac O! mor effeithiol y canai Mr. Stephen hen 'D.n y Melinydd.' Peth go ryfedd ydoedd gweled a chlywed un o feibion galluog yr Lidal yn chwareu ei flute mewn cy- ngherdd Cymreig wrth odrau un o hen fynydd- oedd uchaf Gwyllt Walia, a'r dyn mawr o Dan- y-manan' mar gartrefol gydag ef a phe buasent wedi eu siglo yn yr un cryd. Yn ystod y cyfarfod, cawsom anerchiad gan y Parch. R. Roberts, Carneddi. Rhoes gernod neu ddwy i'r dosbarth hwnw sydd yn erbyn canu dim ond salmau, hymnau, ac oldlau ys- prydol, a cheisiodd brofi. eyfreithlqndeb caniad- aeth foesol, a sylwodd maiy fiordd effeithiolaf i gadw canu iel[t llygredig draw o'n gwlad ydyw ymarfer a cherddoriaeth bur ac uchel o'r natur ,oedd yn y cyngherdd hwn. Yr oedd elw y cy- ngherdd hwn yn myned at Ysgol Frytanaidd y ¡ C'neddi.-J..J. ,:i;;

pryd y tadau yn gwaeddi 'Yn mlaen '-ac mae dyledsw) dd a eh,) dwybod yn llefain Excelsior;' tra nad oes ond anwybodaeth a budr-elw a ddiflanant o flaen swn ceinion Plant Rhyddid yn gwrthwynebu. Na thw.vller chwi gan bersonau a ymdrechant eich nudo drwy ddweyd nad ydyw o fawr wahaniaeth pa fodd y rhoddwch eich pleidlais. Mae'n wir nas gall ;un dyn wneuthur llawer, ond pan y bydd yr un fhwnw yn meddu ar gvmhwysderau Henry Richard, eyfaiil John Bright, Richard Cobden, a Stuart Mill; Ysgrifenydd Cymdeithas Heddwch, a Goruchwyliwr Cymdeithas Rhyddhad Crefydd; mae'n sicr y bydd ymddangosiad yn y senedd, nid yn unig fel aelod dros Merthyr, ond Yr Aelod dros Gymru,' yn ddechreu cyfnod newydd yn hanes politicaidd ein hen Wyllt Walia.. Ati ynte, gyfeillion, fraich ac Jsgwydd nac arbedwch na thraul na thrafferth er anrhydeddu y Cymro twymgalon o sir Aberteifi; a chotied pob un a honoch ar ddydd yr etholiad Wales this day expects that every man will do his duty.' J~ Vl Yr eiddoch, &c., W. J. E.