Y Tyst Cymreig

TAITH 0 GWYNFE I AMERICA. [Parhad.] Bu Mr. George Lamb yn hynod garedig i ni trwy ofalu am i ni gael berths rhagorol yn yr un man ag yr oedd y Cymry i gyd, yn y first steerage. Y mae yn haeddu y clod uchaf am y gofal, y llafur, a'r pryder y bu ynddo yn cyfleu o 100 i 120 o Gymry yn eu lleoedd priodol, ac hyd ag oedd modd, gyda eu gilydd hefyd, ac nis gadawodd y llong nes eu gweled oil yn eu lleoedd priodol, a phob peth yn iawn gan- ddynt. A buasai pob peth yn eithaf cysurus yn ein mysg oni buasai yr haid o hen Wyddelod a ddaefch z7, jBtom yn Queenstown, y rhai a lanwasant bob congl :o'r steerage, o'r lower deck i fyny i'r top, a byddent jhwy ar bob pryd o fwyd yn llanw y byrddau oedd i pi ar gyfer ein berths yn y gangway, i fwyta ein jbwyd arnynt; felly yr oeddym ni yn gorfod bod yn jein berths iieti ar y dec o hyd. Ond er hyn i gyd yr oeddem yn mwynhau ein hunain yn rhagorol wedi i ini wellhau o glefyd y mor. Trwy i mi wneud i fyny !a rhai o'r cooks, yr oeddem yn cael llawer o gig a phethan ielly yn bur ddanteithiol. Cyn i ni gy- hwyn deehreuodd wlawio yn drwm, a pharhaodd felly am rai dyddiau, ond cliriodd i fyny yn fuan, Yr oedd y gwynt yn chwythu yn gryf drwy y nos, end yri gwueud dim niweid i'r llong. Tarawyd ni yn glaf iawn gan glefyd y mor ein tri yn ystod y nos. Angorwyd ar gyfer Queenstown am tua 9 o'r gloch y boreu hwn, yr oeddym yn glaf iawn ein tri, ac yn methu yn lan a chodi i foreufwyd, ond yn well cyn ciniaw. Daeth dros 350 o Wyddelod i'r bwrdd yn Queenstown. Codwyd angorau yn barod i ail gychwyn tua 4 or gloch. Diwrnod tawel, braf heddyw. Tra yn aros ar gyfer Queenstown cyfarfu-; asoni y Parch. T. Levi ar y bwrdd, ac yr oedd yn dda iawn gennym weled ein gilydd, a chefais y Faner ganddo i'w darllen. Mae Queenstown yn dref hardd. yn sefyll ar lecliwedd ar lan y mor, ac y mae palasau heirdd, a gerddi prydferth a ffrwythlon, a pharciau gwyrddleision yn ei hamgylchynu ar bob llaw. G'ychwynasom oddiyno am hanner awr wedi pedwar yn y prydnawn. Yr oedd yr haul yn tywynu yn ysplenydd, a'r gwynt yn chwythu awel iachus, a'r mor yn llyfn fel gwydr. Teithiodd y llong o'r amser y cychwynodd o Liverpool nes cyr- haedd Queenstown, 240 o filltiroedd, ac o Cape Clear hyd haner nos teithiodd 60. Dydd Gwener, 20ain. Diwrnod gwyntog, a'r mor yn arw, a'r hen long yn cael ei hysgwyd fel pluen ar frig y tonau ewyn-wyn, Yr oeddwn yn glaf iawn neithiwr a heddyw-yn methu bwytta dim, ac yn hollol ffieiddio pob peth, Teithiasom 180 o filltir- oedd. 28ain. Dydd Sul heddyw, a'r Sabbath cyntaf imi dreulio ar y mor erioed. Cawsom noswaith arw neithiwr trwy y nos, pobpeth yn y llong yn cael eu cymmysg-u bendramwnwgl, a'r Gwyddelod oil yn gwaeddi, gan feddwl ei bod wedi dyfod ar ben arnynt. Daethom yn well cyn y boreu. Meddyliais lawer am fy hen gartref hoff ac am Gwynfe heddyw, Y gwynt yn troi gyda ni heddyw, a'r hwyliau yn 'cael eu codi, yr oeddym yn myned yn mlaen yn hwylus, ac yn teithio tua io milltir yr awr. Gwas- 'anaeth yn y Saloon yn y boreu. Dim gwasanaeth drwy y dydd wedi hyny. o herwydd fod y mor yn Thy arw, a Mr. Levi yn glaf iawn, yn methu dod allan o'r Cabin. Cliriodd i fyny yri braf iawn yn y pryd- nawn; Yr hen Wyddelod yn tyngu, yn rhegu, ac yn chwareu cardiau ar y dec. Teithio 268 o filltir- pecld. 29ain. ~Cael noswaith arw ac ystormus. Ymor yn hynod arw er ei bod yn ddiwrnod braf iawn, a'r haul yn pelydru yn ardderchog arnom ar y dec. Y gwynt yn ein herbyn braidd o hyd, er y cwbl y llong yn myned yn mlaen yn hynod gyflym. Cyfarfum un o stewards y llong, yr hwn sydd Gymro o'r enw Jones. Yr oedd yn hynod gyfeillgar a siaradus, a chefais ymgomio gydag ef am gryn amser. Cyfar- tfuasom long hwyliau heddyw tuag 11 o'r gloch, yn myned yn ol tua LiverpooL Yr oedd yr haul yn tywynu yn brydferth iawn ar ei hwyliau. Yn cael prydnawn hyfryd. Am 6 o'r gloch yn cael gorfchJ ymyn i gyd i fyned ar y dec, ac yn gweled llong iiwyliau yn myned yn ol heibio i ni, Y gwynt yn 'ein herbyn. Teithio 260. 30ain. Cawsom noswaith hynod o anesmwyth. Bhoddodd Gwyddeles ieuanc enedigaeth i ferch fach y boreu hwn. Teithiwyd 254. Mai I af. Yn cael y noswaith fwyaf dychrynllyd a brawychus a gawsom eto ar y mor. Yr oedd yr hen long yn cael ei thymblo yn ol ac yn mlaen fel meddwyn gan nerth y tonau cynddeiriog, a phawb mewn dychryn du yn meddwl mai yn yr eigion mawr trochionog y byddem cyn y boreu, a pharha- odd felly trwy y nos. Ond trwy drugaredtl yr Hwn sydd yn eistedd ar y llifeiriant ac yn marchogaeth y tonau, nid felly y bu. Methu cysgu dim trwy y DOS; yn dyfod yn well yn y dydi.1; y gwynt yn troi gyda ni, a'r hwyliau yn cael L-U codi. Yn cyfarfod Mr. Levi ar y dec yboreu liwn. :I( yr oedd yn hynod wael ei iechyd gan glefyd y mor. Gwelsom ddwy long, un o bobtu i ni, yn passio y prydnawn hwn. Cawsom lawer o ddifyrwch wrth weled cyfraith y llong yn cael ei rhoddi mewn gweithrediad ar Wyddel ieuanc am smocio yn y steerage. Rhoddwyd ef i sefyll am dair awr ar y bont sydd ar ganol y llong, yn ngolwg pawb. Cafwyd llawer o ddifyrwch wrth ei weled yn cael ei warchod yno gan y mates. Teithiwyd 244. 2il. Cawsom noswaith hynod dawel ac esmwyth, a chysgasom yn bleserus a digyffro drwy y nos. Edrychai y mor yn llyfn a theg fel gwydr y boreu hwn, fel pe byddai yn edifar ganddo ei fod wedi bod mor gynhyrfus y noson aeth heibio. Awel iachus, ond lied oer ar y bwrdd. Y llong yn myned yn mlaen yn hwylua er fod y gwynt yn wrthwynebol. Y llongwyr yn dywedyd ein bod ar gyfer banciau Newfoundland, ond eu bod wedi cadw tua chan milltir oddiwrthynt, rhag taro y llong wrth y creigiau sydd yn y parthau hyn. Tua hanner dydd cawsom oil orchymyn i roddi ein Pass Tickets i fyny i awdurdodau y llong, ac i bawb na fu yn yr America o'r blaen, i fyned i fyny ar y dec uchaf, ac i'r rhai a fuont yno o'r blaen fyned i'r dec isaf. Yn cael y diwmod tyneraf a gawsom er pan ddaethom i'r Hong. Y mor yn ymddangos yn gwbl lonydd a'r gwynt o'n tu. Cawsom ddifyrwch mawr y pryd- nawn hwn wrth wrando canu a dawnsio gan rai o ddwylaw y Hong, a Gwyddelod, a Germans. Teith. iwyd 294. 3ydd. Noswaith dra anesmwyth a gawsom, ond cysgasom trwy y nos. Y mor yn hytraeh yn arw y boreu hwn. Y City of Paris yn cael ei dodi yn ei llawn hwyliau am y tro cyntaf y fordaith hon. Yn parhau yn ddiwrnod hwylus braf, ac yn cael ychydig o wlaw cynhes tua'rhwyr. Gwelsom haid o adar y mor heddyw, yr hyn oedd arwydd sicr ein bod yn :trnu tu'r Ian. Teithio 310. 4ydd. Noson bur anestawyth, a'r llong yn cael lei chadw ar ei hochr braidd trwy y nos. Lied oer ar y bwrdd heddyw, a'r gwynt braidd i'n herbyn, er hyny yn myned yn mlaen yn hwylus. Y morwyr yn dweyd y bydd i ni gyrhaedd New York tua phryd- nawn y foru os pery pob peth yn llwyddianus. Yn parhau yn hynod oer trwy y dydd. Teithio 348 o filltiroecld. 5ed. Caswom noswaith weddol esmwyth, ond tua hanner nos deffrowyd ni yn sydyn trwy fod y steam yn cael ei ollwng ymaith a'r llong yn dyfod yn gwbl lonydd. Wedi ymholi i'r achos caw som mai mail steamer oedd yn dyfod yn mlaen i gymmerya Ily- thyrau &c. o'r City of Paris i fyned yn ol i Lerpwl. Yr oedd yn dyfod a'r Pilot hefyd i'r bwrdd, yr hyn oedd arwydd ddymunol gan bawb a honom nad oedd y tir hir-ddysgwyliedig yn mhell iawn. Daifu i lawer feddwl ein bod wedi cyrhaedd New York, yn enwedig y Gwyddelod, llawer o'r rhai, oedd yn llef- ain nerth eu cegau, Land! Land!! O'r diwedd daetli y dydd, ac yr oedd pawb am y cyntaf ar y dec y boreu hwnw, yn edrych yn bryderus am y tir yn mhob cyfeiriad. Yr oedd yn foreu hynod o braf a'r haul yn tywynu gyda nerth tanbeidiol, gan saethu ei belydrau llachar ar fynwes y don mewn modd gogoneddus. Darfu i'r City of Cork fyned heibio i zÍi y boreu hwn ar ei thaith i Liverpool. Yr oedd y rhan fwyaf o'r teithwyr ar y dec heddyw yn darllen ac ysgrifenu. Myned i'r gwasanaeth i'r saloon am banner awr wedi deg, lie y darllenodd y caplan y gwasanaeth yn ol dull eglwys Loegr yn ddoniol iawn, a phregethodd yn bur dda oddiwrth Matthew viii. 2(3. Sylwodd yn gyntaf mai amcan yr lesu yn tawelu y gwynt a'r mor a gair ei enau, oedd rhoddi prawf yehwanegol o'i Ddwyfoldeb yn llywodraethiad deddfau natur; ac hefyd i brofi ffydd y disgyblion. Yr oedd y llong yn myned yn mlaen yn esmwyth iawn. Tua dau o'r gloch heddyw daeth TIR AMERICA i'r golwg yn y gorwel pell, am y tro cyntaf i mi, ac er mawr lawenydd i bawb oedd ar y bwrdd. Tua 6 o'r gloch daethom ar gyfer New York, ar ochr New Jersey, pryd y taniwyd y cyflegrau ac y chwifiwyd banerau ar y bwrdd, fel arwydd ein bod wedi cyr- haedd yn ddyogel yr hafan a ddymunem. Angor- wyd yn ngenau yr afon Hudson ar gyfer New York, ychydig uwclilaw Castle Garden, yn yr afon, a buom ar yr afon drwy y nos. Y peth a'n synodd fwyaf pan ddaethom i olwg tir ffrwytlilawn America, oedd gweled coedydd uchelfrig yn cuddio yr holl wlad, a'r parciau prydferth a phalasau heirdd yn ym- ddangos drwyddynt yn mhob man, a hyny ar hyd glan y mor, yr hyn ni welir ar hyd glanau yr hen wlad. Ged. Boreu heddyw codasom yn brydlon iawn, ac yr oedd pawb yn brysur iawn yn parotoi pcthau ar gyfer myned i dir. Tua 9 o'r gloch canasom ffarwel a'r City of Paris, ae aethom ar steam boat, yr hon a'n dygodd ni a'n luggage yn ddyogel i Castle Garden, yr hwn sydd adeilad crwn, anferth o faint, ac yn lie prydferth a chyfleus i lanio ymfudwyr i New York. Wedi myned i mewn ai pawb trwy fynedfa gul heibio Inspector, i'r hwn y rhoddem ein henwau, ein hoedran, o ba le y deuem, i ba le yr aem, &c. Yna aem yn mlaen heibio Ticket Office, lie yr oedd Emigrant Ticket i'w gael am lai na hanner y pris, i'n dwyn i'r lie y bwriadem fyned. Ar yllaw arall yr oedd office i newid yr arian os byddai eisiau. Mae o bwys mawr i bob ymfudwr wneud ei feddwl i fyny mewn pryd i ba ran o'r wlad y bwr- iada fyned iddi, ac yna i gael Ticket yn yr office yn Castle Garden 1 fyned gyd a'r emigrant train, yr hwn sydd ratach nag un arall. Wedi cael pobpetfi yri iawn, yr oeddym yn myned i le eang a chytieus lie yr oedd eisteddleoedd ar gyfer y teithwyr blinedig, a digon o ymborth iachus i ddiwallu eu hangen, ond rhaid talu yn ddrud iawn am dano. Cyn myned oddiyma yr oedd un o'r swyddogion ymfudol yn rhoddi pob cyfarwyddyd angenrheidiol i bawb, ac yn rhybuddio pawb i ochel ystrywiau cyfrwysgall lladron a thwyllwyr o bob math, ac i beidio rhoddi cheques eu boxes i fyny i neb ond i swyddogion ap- pwyntiedig i hyny. Wedi hyn aethom i fyny i dy Mr. Cadwaladr Richards, 403 Greenwich Street, New York, He y bwyttasom giniaw am y tre cyntaf fir dir America. Gan fod cyfeillion y darfu ini daro wrthynt yn myned i fyny i Pittsburgh, aethom gyda'n gilydd wedi ini gael ein boxes yn barod. Aethom gyda'r cwch i gyfarfod y train tua phump o'r gloch y prydnawn, a chyrhaeddasom Pittsburgh yn ddyogel erbyn hanner nos dranoeth. Cawsom ddiwrnod braf dros ben i lanio, yr oedd yr haul yn tywynu yn danbaid, fel y bydd weithiau yn yr hen wlad tua dyddiau gwyl Barnabas. Yr oeddym yn myned ar hyd y Pennsylvania Central Railway, ac aethom trwy lawer o dir da a ffrwythlawn, a llawer o diroadd eithaf diffrwyth cyn dyfod i Harrisburgh, ac yna cyrhaeddasom fynyddoedd yr Alleghany, y rhai a ddyrchafent eu copau coediog i'r cymmylau, a theithiasom yn mlaen rhwng bryniau cribog a'r creigiau mwyaf ysgythrog a welais erioed, a thrwy goedwigoedd anferthol, a hyny am gannoedd o filltir- oedd. Yn awr gallaf ddweyd, wrth ystyried y cwbl, ini gael merdaith ogoneddus o 12 diwrnod, er iddi fod yn arw ac ystormus arnom lawer piyd, ac yr wyf yn teimlo arnaf rwymedigaeth mawr i'r Arglwydd, yr hwn sydd yn abl i geryddu y gwynt a'r mor, ac i'n harwain yn ddyogel i r porthlaad dymunedig, heb fod colled am einioes neb o honom. Cyn terfynu hanes hyn o daith, dywedaf air am y City of Paris. Mae y llong hon yn ran o'r rhai mwyaf a fedd y cwmpeini. Mesura ar ei hyd 375 o droedfeddi, ond nid yw yn llydan iawn, ac felly mae yn gallu myned yn hynod gyflym. Mae ynddi le i 13UO neu 1400 o deithwyr, heblaw tua 120 o ddwylaw perthynol iddi. Y peth gwaethaf ar y llong hon ydyw ei bod yn cael ei gyru gan y fath beirianau nerthol yn erbyn y tonau, ac felly yn peri ei bod yn cael ei siglo yn ol ac yn mlaen fel medd- wyn, gan dori trwy y tonau brigwyn yn hytrach a a marchogaeth drostynt, a thrwy hyny yn gosod y teithwyr yn fwy agored i gael clefyd y mor yn llawer trymacb na nemawr un long arall. Ac felly y bu gyda golwg ar y fordaith hon, gan fod y gwynt i'n herbyn braidd o hyd, a'r hen long yn cael ei hyrddio trwy y tonau, cafodd agos yr holl deithwyr glefyd y mor yn drymach nag y gwelwyd ar un for- daith yn gyffredin o'r blaen, a pharhaodd pawb felly am ddyddiau lawer, a bu rhai yn gleifion ar hyd y fordaith. Am ymborth y llong, bu yn dda iawn i ni fod genym dipyn o bob peth angenrheidiol er ein cynhaliaeth ar y fordaith wedi ei ddwyn genym oddi- cartref, onide nis gwn beth a ddaethai o honom. Nid o ran nad oedd digon o ryw fath o fwyd i'w gael yn y llong, ond am nad oedd genym archwaeth ato, yn wir, priodol y gallaswn ddweyd 'fy enaid a ffieiddiai bob bwyd.' Yr eiddoch, <Src„ D. N. THOMAS, (Nicholas Ddu). Gynt o Gwynfe, Llangadoc. [0. Y.-Os bydd rhai o'm hen gyfeillion ac eraill Y" aufon llythyrau a phapurau i mi o'r Hen W lad, bydded iddynt fed gystal a'u cyfeirio fel hyn, D. N. Thomas, Newark, Licking Co., Ohio, hyd nes y cant glywed yn wahanol, a bydd yn dda neill- duol genyf eu Cael.] Mehefin 20, 1867.

ADDYSG YN NGHYMEU, At y Parch. John Phillips, Bangor, LLYTHYR I. Barchedig Syr,—Y mae eich gweithgarwch a'ch ffyddlondeb gyda'r achos teilwng uchod am gynnifer o tiynyddoedd yn gyfryw ag i wneuthur eichprofiad bellach yn helaeth, a'ch gwybodaeth yn eang a manwl am ei ansawdd, ei lwyddiant, a'r rhwystrau sydd ganddo i ymwneud a hwynt yn ein Tywysog- aeth, yn neillduol felly yn y Gogledd, fel yr wyf yn hyderu y goddefwch i mi ei ddwyn i sylw cyfeillion a chefnogwyr Addysg Rydd trwy gyfrwng y TYST CYMREIG mewn cyfarchiad atoch chwi yn arbenig. Goddefwch i mi grybwyll yn gynnil fy mod yn credu mai i'ch ymdrechion chwi mewn cydweithred- iad ag ychydig gyfeillion Jfyddlon, megys Hagh Owen, Ysw., o Lundain, Parch. W. Roberts (Nefydd), Blaenau, ac ereill, y mae i ni briodoli yn benaf y wedd lewyrchus mewn cymhariaeth sydd ar yr achos I yn 6itl plitb yn bresenol. Nid wyf yn gwybod y methaf lawer wrth ddywedyd nad oedd yr un Ysgol Frytanaidd yn y Gogledd cyn eich dyfodiad i'n mysg, ac na adeiladwyd yr un am lawer o liynyddoedd nad oedd genych law bwysig yn eu seiydliad, ac nad chwychwi oedd pen, Haw, a chalon yr ysgogiad, y llafur, a'r llwyddiant i ddechreu, i sefydlu, ac adeil- adu y Coleg Normalaidd yn Bangor, fel y caf y fan- tais wrth eich anerch chwi i gyfarch un yr ydys yn sicr o'i gydymdeimlad calonog, ac o'i gyfarwyddyd ly a'i gydweithrediad, i gyffroi meddyliau ein cyfeill- ion mewn sol adnewyddol o blaid achoji ac amcan mor ddaionus. Nid wyf yn bwriadu ymholi pa un ai priodol ai ynte anmhriodol yw derbyn cymhortb y llywodraeth i addysguein plant. Dichon fod cyfeillion anwyla chywir i'w cael yn ein cynnulleidfaoedd a'n cyfun- debau crefyddol, sydd yn teimlo gwrthwynebiad i ymyriad y llywodraeth o gwbl, neuoleiafynpetruso a ydyw y fath beth yn hollol briodol. Digon ar hyn, o bryd yw hysbysu y cyfryw fy mod i (er yn credu nad oes a wnelo y llywodraeth, yn ngoleuni yr Ys- grythyrau, mewn un modd a darparu crefydd i'w deiliaid, na threthu y deiliaid i gynnal unrhyw grefydd), yn tybied fod y peth yn hanfodol wahanoL gyda golwg ar addysg; ac y r wyf yn credu eich bod) chwithau yn barnu felly; ac erfyniwn ar y cyfeillions hyny ein goddef i ymdrin a'r pwnc o addysg ar y dealltwriaeth fod y fath ymyriad yn hollol briodol." Yr wyjf wedi sylwi ar eich tystiolaeth o flaen Dirprwihvyr yn Llundain, a chredaf fod yno sail i'r fath dybiaeth, er, wrth fyned heibio, y gofynaf i chwi fy ngoddef i ddywedyd fy mod wedi fy siomi ynoch drwyddi, eithr gan nad ydyw hyny ond gwa- baniaeth barn rhyngom, a chan fod genych gystal liawl, a gwell mantais i farnu na myfi, ni ddvhn, rwgnach. Un peth ag y dymunwn gael caniatad i'w of-, i chwi yw, a ydyw y wedd bresenol ar addysg yn Nghymru yn foddhaol genych, a gadael allan yr eithriad boenus o'r anghydwelediad rhwng Eglwys-, wyr ac Ymneillduwyr? Nid wyf yn bwriadu bod mor afresymol a gofyn i chwi a ydyw y gwaith wedi ei orphen, eithr yn hytrach a ydyw y peiriant at wneuthur y gwaith mawr anorphenedig mewn cy- wair hwylus i weithio. A ydyw y gyfundraeth o Addysg Ymrieillduol yn gyfryw ag y mae genych hyder ynddi y bydd iddi gydag amser gytiawni y gwaith sydd iddi i'w wneuthur ? Mae gellyffwriad i nodi rhai o'r pethau sydd genyf mewn golwg. Ymdrechaf wneuthur hyny yn fy llythyr nesaf. rrr. Yr eiddoch, yn barchus, X.

GAIR AT ETHOLWYR MERTHYR AC ABERDAR. 'RWY'N cofio im' unwaith weled darlun go dda o ddau frawd yn cweryla am berchenogaeth buwch, A dyna lie yr oeddynt un yn tynu wrth y ddau gorn, a'r llall wrth y gynffon tra yr oedd y cyfreithiwr yntau yn tawel odro yr anifail, ac yn chwerthin yn iachus am ben y ddau ffol. Dyna fel y mae yn Merthyr ac Aberdar y dyddiau hyn tra y mae yr Ymneillduwyr yn cweryla a'u gilydd, mae'r Eglwys- wyr cyfrwys yn cydio yn y cytieusdra i hau efrau yn mysg y gwenith. Ond yn wir, pe buasai fel arall, buaswn ynrhyfeddu yn fwy oblegid mae mor am- mhosibl i ddwsin o Gymry gyduno a'u gilydd ar un- rhyw bwnc pwysig ac yw i gamel fyn'd drwy grai y nodwydd ddur. Brad, dichell, a diffyg undeb oedd melldith ein hen wlad yn y dyddiau gynt; ac mae digon o'r hen lefain yno eto i suro ac ammhuro pob mudiad daionus yn ei fabandod. Nid yw ond rhes- ymol a theg i ni gael cyiieusdra unwaith mewn blwyddyn yn ein huchel-wyl eisteddfodol i ddangos eiu hoffder cenedlaethol o anghytundeb, trwy ddwrdio pawb a phob peth o'r beirniaid a'r pwyllgor hyd y tywydd a'r adeilad; ond yn sicr dyl- asai synwyr cyffredin ein cadw rhag tynu gwawd ar enw y Cymro, trwy roddi ffordd i'r fath yspryd mewn etholiadau sydd i wneuthur eu hoi ar gyfreithiau ein gwlad, a thrwy hyny ar lwyddiant y byd. Mae Rhyddfrydwyr Lloegr wedi dysgu byw hebddom ni ydynt, maent wedi gwthio rhyddid fel cyffeiriau atgas i lawr ein gyddfau, pan yr oeddym yn cysgu mewn anwybodaeth a diofalwch o'u sefyllfa ac ymddibyna yn awr ar etholwyr Merthyr ac Aber- dar i ddweyd a oes cyfnewidiad er gwell i fod ai neidio. Oiwe bit, twice shy,' ebe'r Sais ond mae'r Cymro druan wedi cael ei dwyllo ganwaith gan addewidion melus ymgeiswyr ar ddydd yr etholiad, ac eto i gyd mae yn ddigon gwirion i lyncu pob glasdwr roddir o'i flaen gan bersonau ydynt am ei gam-gyn- nrychioli ger bron y byd. Ond hyderaf y dengys bechgyn Morganwg' eu bod yn adnabod y rhith oddiwrth y sylwedd, a'u bod yn ddigon call yn eu cenhedlaeth i wrthod pob rhyw lol-botes etholiadol a wasgir arnynt gan bersonau a ddylasent wybod gwell. Mae yn wir ddrwg genyf fod dyn o sefyllfa, a dylanwad Dr. Price wedi achosi rhwyg yn ngwer- syll ei frodyr ymneillduol a gobeithio er mwyn anrhydedd ein cenedl mai nid gwir y si sydd ar led mai cyfeillgarwcli personol yw yr unig achos o'r ymddygiad anilbdus yma. Beth dyn o wybodaeth a gwladgarwch y Dr. Price yn gallu gwerthu ei en- edigaeth-fraint a genedigaeth-fraint ei gyd-drefwyr am saig ofwyd. Betli! dyn o gydwybodolrwydd y Dr. yn gallu gwadu yr egwyddorion mae wedi bod yn pregetliu ac yn ysgrifenu arnynt trwy'r blyn- yddoedd am wen ac ysgydwad llaw meistr gwaith glo. Na, choelia i fawr. Gormod dysg sydd wedi ei yru yn ffol, gyfeillion oblegyd mae yn well gen- nyf fi gyhuddo ei ben o wendid, na'i galon o frad tuag at ei wlad. Ond beth bynag am hyny, go- beithio y ca'r Dr. y fraint o hysbysu ei gyfaill, per. chenofJ shop y cW'lItp'ni Abernant, Yn fy amddiffyn- iad ohonoch, Syr, ni safodd yr un ymneillduwr gyda mi;' canys credwn fod pobl. y gweithfeydd yn ddigon annibynol a gwrol i gefnu ar bawb a phob peth er mwyn cydwybod. Oblegyd yn sier i chwi mae egwyddorion yn y glorian; ac egwyddorion gwerth dyoddef er eu mwyn hefyd. Maent yn egwyddorion gwerth gwaed y tadau ac a bryni-yd i ni gan fywydau dynion nad oedd y byd yn deilwng o honynt, aeroaent yn siwr o fod yn werth ychydig hunan-ymwadiad yn ein dyddiau ni. Os bydd raid i chwi, etholwyr Merthyr Tydfil ac Aberdar, ddy- oddef dros eich ymneillduaeth gellwch gysgu yn dawel eich cydwybodau, yn y ffaith eich bod wedi gwneuthur eich dyledswydd dros eich proffes a thuag at eich plant ar eich hoi. Syrthied deuparth yspryd John Penry, y Merthyr Cymreig arnoch a bydded i chwi yfed yn helaeth o benderfyniad y Ddwy Fil a werthasant sefyllfaoedd cysurus am dlodi a newyn, er mwyn yrhyddid yr ydym ni heddyw yn fwynhau. Ymwrolwch i'r gad, gyfeillion; ac ymwregyswch eich lwynau fel dynion yn benderfynol o ennill buddugoliaeth anrhydeddus. Mac Cymru yn dis- gwyl wrthych-mae cyfiawnder o'ch tu-mae ys-