The Rhos Herald

JIB LLOYD GEORGE YN WOLYERHAMPTON. Cyfarfod Ma wreddogac Araeth Finiog. Pwytho yr Arglwyddi. Dydd Mercher ymwelodd Mr Lloyd < £ reorgc a Wolverhampton a thraddododd ragorol i gynulliad o oodeutU 6,000, yr hon a gododd i deimlad o frwdfrydedd Dywedodd y Canghellydd, yr hwn- a dder- vfeynHvyd gyda banllefau uchel o gymerad- iwyaeth, ei fod yn falch wrth weled fod y don fawr o frwdfrydedd dros ryddid, cyf- lawnder, a cydraddoldeb i'r bobl a ysgubodd dros y wlad wedi cyrhaedd hyd i NVolver- l?Jiampton. Cwestiwn mawr y dadgorphor. jad presenol oedd hawliau y Cyffredinwyr ilid yn unig i reoli arian, ond hawliau y vCyffredinwyr i ddatgan ewyllys y bobl ac rcddi yr ewyllys hono mewn gweithrediad. Yr oedd Ty y Cyffredin yn ddarostyngedig 4 reoleiddiad cyhoeddus, ond gallai Ty yr Jirglwyddi wneyd yr hyn a tynai. ACHOS MR BRODRICK. Cymerwch achos Mr B-odrick i ddar- slunio y ddwy sefyllfa Yr oedd yn aelod o JDyY Cyffredin ac yn Weinidog Ryfel, a :iwyr pawl) pa fath weinyddiaeth gawsom fianddo—(llais, pydredig a chwerthin). PflB oedd Mr Brodrick yn aelod o Dy'r Cyffredin gofynid iddo bob math o gwes- iiynau—pie y cafodd ei geffylau lie y darn- twyd bwy at eu gilydd, neu o leiaf pie caf- ,(&dd J defnyddiau-(chweittiln)-neu y giwyddau haner-gwneuthuredig, y croen a'r .gsgyen—(chwerthin). Nid yn unig gofyn- wyd iddo pie prynodd ei geffylau, ond i bwy y gwetthodd y ceirch-(chwe--thin). Yna Janfonwyd ef yn nghylch ei fusnes gan eth- oedd wedi pleidleisio yn. Doriaidder dyddiau Caractacus, mor bell ag y gwyddai --1 '( 7 oeb yn anigen-(chwerthin a ehym). Yr I ,oedd hyny yn berffaith. Ychydig amser yn ddiweddarach ymddangosodd Mr Brodrick 0 dan enw aralI-gwnanthyny yn gyffredin —(chwerthin)—yn y Ty Uwchaf. Yn sydyn Ciiwe ymddangosodd dyn oedd wedi ei withod jnewn etholaeth Doriaidd mewn Ty a eis- 4eddat mewn barn ar Dy'r Cyffredin a ethol- wyd gan y bobl-(cywilydd). Pa fodd yr Jleth yno? A ddewiswyd ef?—(chwerthin). /'Bu farw perthynas iddo. Etifeddodd eiddo "mawr a tbeitl. Daeth ei enill ef yn golled ilr dayrnas--(chwerthin). Ond pa synwyr "oeddyn y trefniant? Hwn oedd un o'r I dyntoa a eisteddent yno, ac yr oedd yn un o'r goreu o honynt—(chwerthin a chym). Nid oedd angen testimonial ar yr Arglwyddi I oedd angen, hyd yn oed, am dystys. ftii meddygol—(chwerthin)— i ddweyd eu od ys iac^ mewn corph a meddwl. Yr tinig beth angenrheidiol oedd tystysgrif gen- ftdigaeth i brofi mai hwy oedd y cyntaf o'r .Vjorttwyth hwnw—(chwerthin uchel a chym). Wel. ni ddewisech gi spaniel ar yr egwyddor ion, ac eto dyma yr egwyddor ar ba un y .y dewisir 500.0 ddynion i draws-arglwydd- ( fkethu ar ddewisolion 45 o filiynau o ddeil- 4&id y wlad hon—(gwaeddiadau o gywil- ,ydd,' aa I allan a hwy.') GMVLYOEO1* NA- OFYNODD Y BRENIN AM DANYNT. leJ sac. maent yn hawlio iddintl eu hunain Slluoedd na ofynodd y Brenin erioed am .jdanynt«-(cym). Gwnaeth arweinydd yr Wrthblaid anerchiad yn yr hon yr amddi- "ffyng yr cgwyddor etifeddiaethol. a gofyna, st Oni cldewisir y Brenin ar yr egwyddor eti- ■feddiaethol ? Gwneir, a chan fod arweinydd yr Wrthblaid wedi dwyn y mater i gylch ymdrafodaeth caniataed iddo ef (y Cang- hellydd) ddangos y gwahaniaeth. Nid oedd y Brenin erioed-wedi gofyn yr hawl i reoli penderfyniad o eiddo Ty'r Cyffreeiii-(cym). Pan oedd Ty'r Cyffredin yn Doriaidd ac yn ,pa-gio raesurau TOriaidd yr oedd y Brenin yn eu harwyddo. Dywedai Ei F awrhydi, I « Dyna fusnes y bobl." Os dewisai ybobl fwyafrif Rhyddfrydol, dywedai y Brenin, j6, Meddylia hyn fod angen arnynt an fesurau cynyddol," ac os byddai i Dy'r Cyffredin ,r.Oft.¡' anfon mesurau cynyddol iddo gwnai yntau eu harwyddo. Nid oedd Ei Fawrhydi rue ychwaith ei ragflaenydd anrhydeddus, y ddiweddar Frenhines, erioed wedi cymeryd arnynt eu hunain i wrth-reoli unrhyw fesur oedd weji ei basio trwy Dy'r Cyffredin. Dyna oedd y gwahaniaeth, a phe bae'r Ar- glwyddi hyn heb gymeryd yr hawl na chy- merwyd ef erioed gan y Brenin, ni tyddai y ffaith eu bod yn Arglwyddi etifeddiaethol yn cyfrif mewn un modd. Dyna oedd eu busnes—(chwerthin). Yr oedd yn ffaith fod angen arnoch am fwy o gymwysderau i fod yn dderbynwyr blwydd dal yr hen nag i fod yn Arglwydd—(chwerthin). Rhaid i'r ddau o honynt brofi eu genedigaeth. Y roedd ganddynt hyny yn gyfft edin-(chwer thin). Ond rhaid oedd i dderbynydd blwydd-dal lod wedi dilyn bywyd llafurus—(O, o, a chwerthin) Nid oedd hyd yn oed hyny yn angenrheidiol i fod yn Arglwydd—(cym a chwerthin). Yr oedd yn hawl gwrthun, ac ni fedrai ddivnad am deyrnas synwyrol a Hawn masnach fel hon yn goddef hawl o'r fath Ni chaniateid hyny mewn masnach. Yr oedd hyd yn oed. y ffaith nad oeddynt yn atebadwy i unrhyw un yn gwneyd i ffwrdd a'u cyfrifoldeb. I YR HYN MAE'R ARGLWYDDI AR EI OL. Yr oedd areithiau yr Arglwyddi yn yr ym- gyrch presenol yn awgryrniadol iawn. Pryd bynag y dechreuai cwestiynwr aflonyddu ar yr Arglwyddi defnyddient yr iaith fwyaf gwaradwyddus—(chwerthin). Gwelodd ad- roddiadau am rai croesholwyr yn cael gor- chymyn gan yr Arglwyddi i gau eu cegau —(chwerthin). Ystyr hyn oedd, Peidiwch chwi ag aflonyddu arnaf, Arglwydd ydwyf, nid wyf yn gyfrifol chwi Wei, ynte, yr oedd yn amser iddynt fod—(cym uchel) Yn yr ymdrafodaeth' fawr hon Ty'r Cyff- redin oedd wedi sefyll yr oil o'r gwrthdar- I awiad Ni fu adeg erioed pan y chwiliwyd yn fanylach i ymddygiad yr Aelodau Sen- eddol gan yr etholwyr. Eithaf iawn. Ond cymerer y lleill. Ni chafodd yr Arglwyddi draul na thrafferth Yr oedd dau beth yr oeddynt ar ei 01- toll 0 2/- ar yd, cig, a chynyrch amaethdy, I yr hyn a anfonai i fyny eu rhenti hwy ac yn ail, yr oedd arnynt eisiau cael gwared o'r darpariadau tirol wnai osod gwerth swyddogol ar eu tir, fel na fedrent orfodi crog-brisiau oddiar y cyhoedd pan fyddai tir yn angenrheidiol i ddibenion cyhoeddus a I < masnachol. Os enillant byddant wedi cyr- haedd eu hamcan. IOS collant, dywedant na fyddant mewn un modd yn well, nac yn waeth ychwaith. Yr oeddynt ond yn hap- chwarau ar draul rhywun arall—(cym). Nid oedd hon yn gyfundref i'w goddef mewn oedd hon yn gyfundref i'w goddef mewn gwlad rydd-(cym). Yr oedd wedi derbyn pamphledyn, a gyhoeddwyd gan un o'r ym- geiswyr dros Wolverhampton, yn yr hwn y dywedir fod holl ymddygiad y Llywodraeth yn ystod y pedair blynedd diweddaf wedi bod yn dwyllodrus—(cywilydd). Ai twyll j oedd cymeryd pedair neu bum miliwn oddiar j fwyd y bobl ?—(Nage). Ai twyll oedd talu I 45 o filiynau o ddyled y wlad? Ai twyll oedd y Patents Act? A oedd blwydd-dal i'r hen—(cym)—neu y Gyllideb y dwyll ? (Nac oeddynt, a chym). Dywedai wrthynt beth oedd twyll.- (Llais, I Diflyndolliaeth,' a chym). Dyna fo; yr oedd y boneddwr yna wedi ei gael o'i flaen-(chwerthin a chym). Dygodd bobl i dlodi yn Germani, ac i fwyta bara na roddem et i grwydriaid yn y wlad hon. CIG CEFFYL FEL BWYD. Gwelodd fod ymgais yn cael ei wneyd i ddangos fod bara du a chig ceffylau yn iach iawn—(chwerthin). Yr oedd eu gwrthwyn- ebwyr yn parotoi y bobl ar gyfer Diffyndoll- iaeth yn barod—(cym). Hysbysai un new- yddiadur heddyw mewn llythrenau breision fod archeb wedi myned allan o Buckingham Palace am un dorth-(chwerthin). Nid oedd hyny yn golygu fod yr oil o'r bobl sydd yno yn gwledda arno-(chwerthin). Fe fyddai hyny yn fwy rhyfeddod na gwyVth y torthau a'r pysgod Yr oedd o leiaf saith torth yno. Ymgeisydd Toriaidd arall yn ei sylwadau yn Ngorllewm LIoegr a ddy- wedai fod cig ceffyl yn ardderchog. Yr oedd yn gwella bias y sausages—(chwerthin uchel) -yn rhoddi iddynt flas melus. Wel, nid oedd arno ef (y Canghellydd) ofn y llynges Germanaidd, nid oedd arno ofn cystadIeu-, aeth fasnachol Germani, ond yr oedd arno ofn gwirioneddol rhag y German sausage- (cym a chwerthin uchel) Yr oedd pob peth yn dda i ymgeiswyr Toriaidd fyned o amgylch y wlad i argymell cig ceffyl. Ond a vnaent hwy eu hunain ei fwyta? Yr oedd cig ceffyl yn eithaf tra rydoedd yn fyw —(chwerthin uchel)-ond wedi marw ys- r- gymyn beth ydoecid-(CyM). us oeaa ui- ffyndollwyr yn credu yr hyn a bregethent bydded iddynt fwyta cig ceffyl, yna byddai fwy o beef da i'r gweddill o'r bob!. Ymlyn- ent hwy wrth fara gwyn—(cym). Gyda Masnach Rydd gallent ddweyd, Y byd yw fy ngardd." Dyna oedd un o fanteision Masnach Rydd. Pan ddarfyddai y cyflen- wad mewn un wlad gallent ei sicrhau o wlad arall. Nid oedd o un diben dweyd wrtho ef y gellid tyfu digon yn Canada ac India. Medrai sychder neu falldod ddod. Bydded iddynt gymeryd eu yd o ba le bynag y gall- ent ei gael. Peidiwch gwthio y drws yn' nghauad yn ngwyneb Rhagluniaeth, a dweyd na chymerwch ef. Dylent daro ymaith y Haw a fynai wthio ymaith y cyflmvad- (uebel gym). 'Yn ddilynol ymadawodd y Canghellydd mewn modur am Bilston a Wellington, a I thraddododd ddwy anerchiad arall i gyn- ulleidfaoedd mawr a btwdfrydig yn y ddau ulleidfaoedd mawr a brwdfrydig yn y ddau le hyn.

.t,c. Mr David Rhys a Chroesholydd. Cynhaliwyd cyfarfod rhyfedd gan y Toriaid yn Mhenmaeomawr no Sadwrn. Pa'n gododd Mr Arthur Hughes i siarad, bu helynt mawr, u cheisiodd y Parch J Rowlands, Maenau, dawelu v dorf, ond yn ofer. Yn ystod ei araeth dywedodd Mr Hughes fod mwy o ddeugain y cant o weithwyr allan o waith yo 1909 nag- oedd yn 1906, pan aeth y Lywodraeth Doriaidd o swydd, a gwaeddoddhen wr Z, yn y gynulleidfa "Dyaa gelwydd." Atebodd Mr Hughes ei fod wedi ym- ladd brwydr etholiadol o'r blaen yn Ar- fon, a dyna y tro cyntaf iddo gael ei gylivddo o ddweyd celwydd, ac nid oedd y dyn a'i cyhuddodd ond scowndrel. Aeth yr helynt yn fwy nag erioed, a phan gaed tawelwch gofynodd y Parch J Rowlands A ydych yn dweyd f id un o'r gwyr cyfrifolaf yn Mhenmaenmawr yn scowndrel ? Mr Hughes Nid wyf am oddef cael fy ngalw yn gelwyddwr. Appeliodd y Cadeirydd (Mr H Knee- shaw, perchenog chwareli yn Mhenmaen- mawr) at Mr Rowlands am iddo eistedd. Y Parch J Rowlands-: Rhaid 1 chwi dynu yn ol neu, ni chewch siarad (cym uchel). Mr Hughes Rhaid iddo ef ymddiheuro gyntaf. Dywedodd yn hen wr, Mr. Jonathan I' Thomas, mai ei fwriad ef oedd dweyd nad oedd yr hyn a ddywedodd Mr Hughes am y diwaith yn wir. Ni ddywedodd ei fod oedd yr hyn a ddywedodd Mr Hughes am y diwaith yn wir. Ni ddywedodd ei fod yn gelwyddwr, end fod ei haeriad yn gel- wydd. Tynodd Mr Hughes ei eiriau yn ol. Ar ei ol cododd Mr David Rhys, yr Ar ei ol cododd Mr David Rhys, yr ymgeisydd Toriaidd dros Ddwyrain Din- bych i siarad. Gofynwyd iddo a oedd yn Fethodist, ac atebodd yntau ei fod. (LIeisiau :-Cywilydd "). Gofynodd y Parch J Rowlands iddo a oedd yn ymladd dros Doriaeth a Diffyn- dollaeth yn ddidal ? Atebodd Mr Rhys na ddylai pregethwr yr efengyl ofyn y fath gwestiwn. Mr Rowlands: Yr ydych yu bregeth- wr ac Ymneillduwr. A ydych wedi profi yn fradwr i Ymdeilltuaeth ? Mr Rhys Yr wyf wedi pregethu yr efengyl yn Llundain am ddim, ac a yw pregethau y gwr parchedig sydd yn fy holi yn well am ei fod yn cael ei dalu am danynt ? Mr Rowlands: Nid wyf wedi gwerthu fy rhyddid a fy ngwlad. Mr Rhys: Yr wyf wedi bod yn gwrando ar DrCynddylan Jones yn areith- io ar Ddiffyddollaeth, ac y mae dau flaen- or yn yr un capel a mi yn Llundain yn Doriaid. Mr Rowlands Y mae yn gywilydd oesol i chwi ymladd yn erhyn pethau y mae ein tadau wedi ymladd am danynt am gymaint o amser a chyda cymaint o aberth (cym uchel). Ceisiodd Mr Rhys fyned yn mlaen, ond yn ofer, ac eisteddodd, gan ddweyd y deuai amser y byddent yn bar.od i wrando y materion hyn.

Dim Papurau Rhyddfrydol. Y mae'r Mri Thomas Wethered a'i Feibion (Cyt), Darllawdy Marlow, wedi anfon y llythyr canlynol at denantiaid eu tafarnau Dymunwn eich hysbysu ein bod wedi gofyn i'n llyfrwerthwyr anfon atoch o hyn hyd ddiwedd yr etholiad, cyffredinol y Daily Mail bob dydd yn rhad. Fodd bynnag rhaid i ni ofyn i chwi sylweddoli mor bwysig i'ch buddianau chwi a ninnau ydyw peidio rhoi yr un papur newydd sydd yn wrthwynebol i'n masnach ni yn nwylaw eich cwsmeriaid. Gobeithio y cymerwch, ofal rhag- i hyn gymeryd lie, gan y deallwn y gwneir ymgais i ddylanwadu ar y cyhoedd yn y dull hwn yn erbyn ein masnach. Yr eiddoch yn ffyddlon.—F F Stevens (cyfar- wyddwr).

PENYCAE. YMADAWIAD.—Diwedd y mis hwn bydd y Parch J L Jones, L. D., curad, yn gad- ael yr ardal i gymeryd i fyny yr un dyled- swyddau yn y Mwnglawdd. Gofidir yn fawr oherwydd ei ymadawiad, gan ei fod yn hynod boblogaidd trwy'r cylch. CERDDOROL—Parti o Salem, Penycae, oedd yn cynal y Cyngherdd nos Sadwrn diweddaf yn y Tabernacl, Cefn Mawr Yr oedd ganddynt raglen chwaethus a chaw- sant dderbyniad gwresog. I DAMWAIN.-Boreu Sadwrn, tra yn dilyn ei oruchwyliaeth yn nghlofa Wynn- stay, cyfarfyddodd Emlyn Roberts, Bod- awel, a damyvain, trwy yr hon y torodd ei goes. Dan ofal Dr Lawton Roberts, Ruabon, mae yn gwella yn dda. CYNGHERDD.-Nos Lun, yn Salem, cynhaliwyd cyngherdd dan lywyddiaeth Mr Absolom Tompkins. Yr oedd y rhaglen fel y canlyn -ljtiawd. Mr Lloyd Evans unawd, Myfanwy Griifiths deth- oliad ar y gramophone, W Smith, Pentre adroddiad, Samuel Owens unawd, John Valentine; unawd a chydgan, Miss Reece; unawd, Robert Davies; adrodd- iad, Ellen Jones unawd, M Louisa Roberts detholiad ar y gramophone; unawd, Hannah Valentine adroddiad, Dora Griffiths unawd, Annie Pritchard unawd, John Valentine adroddiad, S Owens deuawd, Myfanwy a Gertie Reece detholiad ar y gramophone.

.> "f IF WIVES HAD VOTES they would undoubtedly vote without hesitation for anything which promised improvement in the Home-for their home is their chief consideration. Home Comfort and Home Beauty stand first and both are represented splendidly by our big and compre- hensive furnishing stock which includes every possible need of the modern home at very moderate prices. THOMAS AND SON. Furnishing Department, 40, HOPE STREET, WREXHAM.

PONKEY. MYNYDD SEION.-Nos Wener diweddaf cyfarfyddodd Cymdeithas Ddiwylliadol yr uchod i wrando papur rhagorol oedd wedi ei barotoi gan Mr Thomas Jones, Clarke street, ar "Fywyd a gwaith y Proff. Henry Drummond," Gwnaed sylwadau pellach ar gynwys y papur gan amryw o'r aelodau. Llywyddwyd gan y Parch J Howell. BEDYDDWYR ALBANAIDD.-Nos Fercher bu Mr Daniel Davies (Rhos Deiniol), Fennant Road, yn traddodi anerchiad o flaen aelodau Cymdeithas Pobl leuainc yr uchod ar Islwyn." Rhnddodd amlinell- iad o fywyd y Bardd er>wog, a difynodd gan sylwi yn feirniadol ar amryw o'i weithiau. Yr oedd yn ei restru fel un o brif-feirdd y Genedl Gymreig yn ystod y ganrif ddiweddaf.

Marwolaeth Mr Alun Roberts, Bwlchgwyn. Bydd yn flin gan lu o eisteddfodwyr y cylch ddeall am farwol2eth y gwr ieuanc uchod, yr hyn a gymerodd le wedi dim ond ychydig ddyddiau o afiechyd yr wythnos ddiweddaf. Boxing Day aeth ef a chytaill iddo i Eisteddfod, y Temlwyr Da, yn Lerpwl. Dranoeth cymerwyd ef ag anwyd trwm, yr hwn ar waethaf pob gofal a ddadblygodd yn pneumonia. Nid oedd ond 33 oed, yn briod, a chanddo nifer o blant. Yr oedd Mr Roberts yn adnabyddus ar amryw ystyriaethau yn y Bwlchgwyn a'r cvlchoedd,-—yn aelod selog o Eglwys y M C, yn Atolygydd ffyddlon yrYsgolJSul, yn Ystadegydd i Ddosbarth Ysgolion Sul M.C. Adwy'r Clawdd, yn Glerc yn Ngwaith Dur Brymbo, yn Gynghorydd\ Plwyfol, ac yn un a roddodd gryn lawer o'i amser a i allu i hyrwyddo Cymdeithas Goravl Bwlch- gwyn a'r Gymdeithas Ddramataidd. Ed- rychid arno fel un o feibion ieuanc mwyaf pur y cylchoedd hyny. Nid rhyfedd fod y llanerch brydferth dan gwmwl prudd-der ar ol ei golli. I rai allan o'r cylch adwaenid ef yn fwyaf neillduol fel Eisteddfodwr pybyr. Er sefydliad Eisteddfod Gwyr leuainc y Bwlchgwyn bu y gefnogydd aiddgar iddi, ac ers llawer blwyddyn efe oedd yr Ysgrif- enydd. Ac nid oedd angen ei ragorach, oherwydd yr oedd ei galon yn y gwaith, a gweithredai yn y swydd hon o gariad at yr Eisteddfod a phob peth Cymraeg. Yn sicr bydd colled anadferadwy yn y swydd hon ar ei ol. Claddwyd ei weddillion piydnawn Sadwrn diweddaf. Cynhaliwyd gwasanaeth yn Nghapel Peniel, Bwlchgwyn, yn cael ei ar- wain gan y Parch J LI Jones, B A, a'r Parchn W M Jones, B.A., a J Garmon Owen, Llanarmon. Yn ddilynol ffurfiwyd gorymdaith fawr, ac hebryngwyd gan dorf alarus i Gladdfa Gyhoeddus Coedpoeth.

Ffestiniog ag Eisteddfod Gened. laethol, 1912. Mewn cyfarfod a gynhaliwyd nos Wen- er, yn Mlaenau. Ffestiniog, cyfeiriodd y Cadeirydd Mr H Ariander Hughes, at y teimlad cryf oedd yn y cylch yn ffatr gwahodd Eisteddfod Genedlaethol 1912 i'r dref. Dywedodd i'r hon gynhaliwyd yno yn 1898 brofi yn Uwyddiant mawr, yn Iknyddol ac arianol. Ar ran y Gymdeith. as Gymreig cynygiodd y Parch R Si!yn RobertS" fod cais yn cael ei wneyd at Gadeirydd y Cynghor Dosbarth yn gofyn iddo alw" cyfarfod cyhoeddus i sicrhau teimlad yr ardal ar y mater. Cariwyd hyn gyda brwdlrydedd mawr. Mae Cad- eirydd y Cynghor wadi datgan ei barod- rwydd i gydymffurfio a'r cais.

BARDDONIAETH. ER COF Am y diwecldar Mr Jonathan Thomas, Campbell Street, Rhos. 0 ganol byd oer i gynes—orwedd, Fel eraill, yn Hades Rhood Jonathan rhan o'i wres I 0 mynwn yn ein monwes. Daw i ganu, hyfryd genad-a gaiff Gau y Gwr rydd alwad I'r meirw hyn roi matrrhad, Addas i'w ogoneddiad. Ef)MYGYDD AHALL.

Y Ddyfrdwy, o'i Tharddiad Fw Hymarllwysiad. [Gan DAVID ROBERTS, Plas Issa.] Yn adeg teyrnasiad y Brenin Edward y Cyntaf cynhaliai ef ei brif lysoedd yn yr Amwythig. Caniataodd hwn charters i John, Iarll Warren, a Roger Mortimer, o dan ba un y cawsant lawer iawn o diroedd, y rhai oedd wedi cael eu rhoddi o dan eu gofal Pan fu farw Gruffydd ap Madoc gadawodd ar ei ot ddau- fab bychan yn ddiamddiffyn. Yr oedd Gruffydd ap Madoc yn Arglwydd Castell Dinas Bran. Bu farw y rhyfelwr galluog hwn yn y flwyadyn 1270, ac a giaadwyd yn Abatty Llan Egwel (Valle Crucis Abbey) yr hwn le sydd .t-ch- ydig uwchlaw Llangollen. Ar ol marwolaeth Gruffydd ap Madoc fe syrthiodd m- agwraeth ei ddau fab bychairv o dan nawdd Coron Lloegr; ac ar ol hyny fe ddarfu'r Brenin Edward eu rhoddi hwy a'u heiddo sef Castell Dinas Bran, o dm w.archeidiaeth John, Iarll Warren, a Roger Mortimer, pa rai oedd yn preswylio yn. Nghastell Holt. Nid oes ,gwybodaeth i sicrwydd beth a ddaeth o'r ddau fachgen, ond y mae amheuaeth cryf eu bod wedi gwneyd i ffwrdd a'r plant. Mewn ysgrif o eiddo Pennant, yn Llyfrgell Bodleian, fe ddywed hono fed eu Gwarcheidwaid wedi llogi rhyw ddyhirod i gymeryd hywyd y ddau fachgen oddiarnynt. Fe ddywedir mai o dan Bont Holt y, cyflawnwyd yr anfad- waith pechadurus hwn, trwy eu boddi yn Afon Dyfrdwy. Cyflawnwyd yr erchyll- waith hwn oddeutu y flwyddyn 1281, ac yn y flwyddyn 1282 y derbyniodd Warren a Mortimer y gweithredoedd am eu tai a'u holl etifeddiaeth yn nghyd a Chastell Dinas Bran ac nid oes lawer o sicwydd medd Pennant nad'oedd gan y B enin I !,T ya y gwaith o gymeryd bywyd y ilp-int oddiarnynt, er mwyn difa Tywysogion oym- ru o'r tir. Fe ddywedai hen breswylwyr Holt y byddent yn gweled ffurf dau blentyn o dan y Bont. pan y byddai yn oleu leuad ac nid rhyfedd fuasai hyny ar ol iddynt dderbyn y fath driniaeth a'r fath gamwri ofnadwy. Yr oedd v Castell bwn wedi ei adeiladu ar fin y Ddyfrdwy. Gorphenwyd ei ad-eiiadu gan William, mab i John, Iarll Warren. Y mae amryw dyhiau wedi bod o barthed i enw Castell Holt, ond adnabyddid ef pan yn meddiant Warren "a Mortimer, a'u hol- ynwy.r fel 11 The Castle of Lions." Bu y i castell hwn yn meddiant teulu y War; ens hyd 1347. Ar ol hyn daeth i feddiant un o'r enw Edward Fi zAllan, ond yn adeg teyrnasiad y Brenin Henry VIII fe rodd odd ef arglwyddiaeth y castell i'w fab Henry. Ar ol hyn daeth i ddwylaw un o'r enw Thomas Seymour, Arglwydd y Llynges oedd hwn. Fe gasglodd y gwr hwn yswrfa tawr o arfau rhyfel yn nghyd yn y castell, yn nghyda .cyflenwad o bob peth angen- rheidiol at wasanaeth rhyfel. Am y weitli- red hon cymerwyd ef i ddinas Uundain i'w brofi o flaen y Barnwr, ac yno fe'i cafwyd yn euog o gynliunio brad yn erbyn y Uv- wodraeth, ac yn y flwyddyn 1549 cafodd dori ei ben yn Nhwr Llundain. Bu ;¡deg pan oedd Castell Hqlt yn amddiffynfa Gad- arn, ond crhyn heddyw mae ei wychder a'i gadernid wed! darfod W BARHAU ]