Cymro a'r Celt Llundain

YN OL I GYMRU. CYFARFOD YMADAWOL Y PARCH- WILLIAM RICHARDS, DEWI SANT. Yn Llundain a phrif drefi Lloegr y mae pulpudau cyfoethog yr Ymneilltuwyr, a phrif uchelgais y pregethwr gwledig yw cael ei hudo i'r meusydd toreithiog hyn ond yng nghilfachau tawel yr Hen Wlad y ceir bywiolaethau brasaf i'r offeiriad ynglyn a'r Hen Fam o hyd. A chael bod yn rheithor anibynol ar un o eglwysi gwledig Cymru yw prif amcan a gobaith pob person fu erioed tan urddau. Mae un o'r bywiolaethau cysurus gwledig hyn wedi dod i ran un o offeiriaid Cymreig Llundain, a nos Lun ddiweddaf buwyd yn canu ffarwel i'r Parch. W. Richards, caplan eglwys Gymraeg Dewi Sant, Paddington, ar zn ei ymadawiad i gymeryd gofal o fugeiliaeth blwyfol yn Llanbadrig, Sir Fon. Ua o fechgyn glew Sir Aberteifi yw'r Parch. W. Richards, a ganwyd ef ymhlwyf Llanrhystyd, ardal enwog am ei chewri pulpudyddol am genhedlaethau lawer. Der- byniodd ei addysg foreuol yn Aberystwyth, ac yngholeg Llanbedr, He y graddiodd yn 1891. Yr oedd yn ffefryn mawr tra yn y coleg, a chymerai gryn ddyddordeb yn chwareuon y sefydliad, a bu'n gadbea ar y first XV Rugby am ddwy flynedd. Ar ol ymadael a'r coleg urddwyd ef yn 1892 i guradiaeth Rhostryfan, Sir Gaernar- fon, gan y diweddar Esgob Lloyd, a bu yno am bedair blynedd, ac ar ei ymadawiad cafodd dysteb hardd gan y plwyfolion yn gyffredinol. Yn 1896 symudodd i Dinorwic, ger Llan- beris, a bu yn gwasanaethu yno hyd 1902. Tra yno cymerodd iddo'i hun gydmar bywyd, set Miss Davies, merch i'r diweddar gerddor, Parch. 0. Davies, Eos Llechyd." O'r ardal hon symudodd eto i gymeryd curad- iaeth Llanbedrog, ger Pwllheli, lie yr arhosodd am ddwy flynedd. Oddiyno cafodd ei benodi i gaplaniaeth Dewi Sant, Paddington, lie y mae wedi gwasanaethu yn ffyddlon am dros bedair blynedd gyda chryn fesur o lwyddiant. Tra yn Llundain ni chyfyngodd ei hun i gylch ei eglwys yn unig, eithr cymerai ran flaenllaw mewn amryw o achosion cenedl- aethol, ac 'roedd yn barod ar bob achlysur i wasanaethu i'w genedl pan fyddai galw am hynny. Yr oedd yn un o is-lywyddion Undeb y Cymdeithasau Diwylliadol am 1908, a thorrai dros ffiniau enwad pan fyddai lies Oymru yn y glorian. Tra yma gosododd ei fryd ar adeiladu persondy hardd i gydfyned a'r adeilad yn Dewi Sant, a llwyddodd i gasglu swm syl- weddol tuag at y gwaith, ond cyn dechreu ar yr adeilad wele ef yn cael ei benodi gan yr Arglwydd Ganghellor i fod yn ficer ar blwyf Llanbadrig, ym Mon, lie y dechreua ar ei waith ar y Sul cyntaf o Awst. Cyn ei ymadawiad teimlai ei hen ddeadell y dyledswydd o gydnabod ei fEyddlondeb a'i ysbryd siriol mewn modd cymeradwy, a daeth torf o'r gynulleidfa ynghyd nos Lun. Llywyddwyd gan Mr. J. Williams mewn dull tra deheuig. Darllenwyd llythyr oddiwrth y Parch. J. Crowle Ellis yn datgan ei ofid am nas gallai fod yn bresennol, a dymunai Dduw yn rhwydd iddo ef a'i deulu yn ei faes newydd. Rhoddodd y Cadeirydd (Mr. Williams) fraslun o hanes y lie a'r anhawster oedd sicrhau gwr addas i ofalu am danynt, a theimlent eu bod wedi cael bugail cymwys iawn yn Mr. Richards, a thra yn ei anwylo, wele ef yn cael ei alw i faes newydd. Gofid- ient am ei golli, ac eto yr oeddent yn llawen- hau yn ei ddyrchafiad. Teimlai'r Parch. L. Roderick mai cyfarfod i gyd-lawenhau ddylai hwn fod. Yn ber- sonol yr oedd ef yn falch fod Mr. Richards a'i lafur wedi cael eu cydnabod gan yr awdurdodau, a hoffai ef ddweyd hefyd wrth yr Arglwydd Ganghellor fod offeiriad Cym- reig gweithgar arall yn Camberwell (chwer- thin). Credodd y byddai Mr. Richards yr un mor llwyddiannus eto yn ei faes newydd yn mhellfaoedd Ynys Mon. Rhoddodd Mr. E. Lloyd, Willesden, un o ffyddloniaid yr achos yn Dewi Sant, dystiol- aeth uchel i weithgarwch Mr. a Mrs. Richards ynglyn a'r Genhadaeth, a chaed cadarnhad o hyn gan y Parch. W. Griffith, Holloway; Mr. E. 0. Jones, cyfreithiwr; Mr. W. Williams, warden; Llew Caron; J. Wil- liams, arweinydd y cor; a Mr. Goodwin, arolygwr yr Ysgol Sul. Ar ol hyn cyflwynwyd anrhegion gwerth- fawr i Mr. a Mrs. Richards. Ynghyntaf rhoddodd Mr. Hugh Jones, yr ysgrifennydd, anerchiad oreuedig i'r caplan yn cydnabod ei wasanaeth. Cyflwynodd Mr. David Evans, y trysorydd, ysgrifengist hardd iddo, a Mr. Tom Jenkins gadair dderw,.a chyflwynwyd inkstand arian iddo ar ran y dosbarth yn yr Ysgol Sul. I Mrs. Richards cyflwynwyd breichled aur a brooch gan ferched yr eglwys. Diolchodd Mr. Richards i'r dorf am eu dymuniadau da, ac i'r cyfeillion yn y lie am eu haelioni a'u caredigrwydd, a theimlai ei fod ef a'i briod yn ymadael a charedigion cywir. Caed araith fer hefyd gan Mrs. Richards, yn yr hon y croesawai ddeiliaid Paddington i dalu ymweliad a'i chartref newydd yn Llanbadrig. Yn ystod y cyfarfod caed can gan Miss Nancy Parry, a gorffenwyd cyfarfod diddan mewn ymgom uwch cwpanaid melus o de oedd wedi ei baratoi gan gyfeillion yn y lie. Fel yr hysbyswyd eisoes, mae'r Parch. T. Smith, o Lanbrynmair, wedi ei ddewis yn gaplan yn olynydd i Mr. Richards, a dech- reua ar ei waith ddiwedd Medi. Yn y cyf- amser gofelir am y genhadaeth gan Mr. Richards, M.A., o Portsmouth.

-sydd ag angen cynorthwy arianol arnynt ydyw'r Llyfrgell a'r Amgueddfa Genedlaethol. Hyd yn hyn nid yw Cymry'r ddinas wedi gwneud rhyw lawer dros y naill na'r llall, a ,chredaf mai doeth fyddai manteisio ar y cyfle rhagorol hwn i ddangos ein cefnogaeth o'r sefydliadau rhagorol hyn. Rhagor na hyn, nid doeth fyddai anwy- byddu Llundain ei hun. Mae angen am gadw yr ysbryd cenedlaethol yn fyw ymysg Cymry ieuainc y ddinas hon, a'r hyn sydd ei eisieu yn bennaf yn awr yw cyfleusterau i ymgydnabyddu a llenyddiaeth ac a hanes Cymru. Mae yn hen bryd i ni gael casg- liad teilwng o lyfrau Cymreig i'n mysg, mewn man canolog ac o dan reolaeth rhyw bwyllgor hollol anenwadol. Yr unig sefyd- liad sydd yn dod agosaf at yr angen yw'r Clwb Cymreig, a deallaf fod mudiad ar droed i gychwyn Llyfrgell ynglyn a'r lie. Mae ,hwn yn haeddu eia cefnogaeth fel cenedl, a byddai'n weithred deyrngar a'n pobl ieuainc pe bae pwyllgor yr Eisteddfod yn ei gynorth- wyo ar y cychwyn. Nid aelodau y Clwb, yn unig, fyddai yn abl i fanteisio ar y Llyfrgell. Gall unrhyw aelod gymeradwyo ereill i fyned i'r lie ar achlysuron penodedig, ac ni fyddai yr un anhawster ar y ffordd i unrhyw Gymro fyned yno i wneud defnydd o'r cyfrolau. Rhaid cael personau cyfrifol i'n cyflwyno i freintiau'r Amgueddfa Brydeinig ei hun, a gellir yn hawdd drefnu rheolau cyffelyb ynglyn a'r rhai nad ydynt yn aelodau rheol- aidd i fyned i lyfrgell Gymreig ynglyn ag unrhyw sefydliad canolog yn Llundain. Fy awgrymiad i felly, yw, ar i'r pwyllgor drefnu i rannu y gweddill yn y drefn a ganlyn:- £ 150 i Gymdeithas yr Eisteddfod yn unol a'r addewid. £ 50 tuag at Gronfa yr Amgueddfa Genedl- aethol yng Nghaerdydd. £ 50 tuag at Gronfa y Llyfrgell Genedl- aethol yn Aberystwyth. A Y,50 tuag at gael llyfrau Cymraeg i'r Llyfrgell sydd newydd ei sefydlu at was- anaeth Clwb Cymreig Llundain. Credaf pe rhennir y tri chant yn ol y drefn uchod y byddai pob un o gefnogwyr goreu yr Eisteddfod yn cael ei lwyr foddloni, a mwy na'r oil byddai mudiadau goreu'r genedl heddyw yn cael cynorthwy amserol oddiar law'r cenedlaetholwyr Cymreig sydd yn Llundain.