Cymro a'r Celt Llundain

NODIADAU LLENYDDOL. Cwynir yn lied gyffredin gan awdwyr yng Nghymru mai ychydig yw'r gefnogaeth roddir iddynt gan Gymry Llundain. Pan fo rhyw waith arbennig ynglyn a hanes y genedl, neu lyfr safonol ar rhyw bwnc o efrydiaeth ar fin gwneud ei ymddangosiad ni ddaw hanner dwsin o arohebion am dano o blith holl wyr mawr y ddinas. Ac mae hyn yn syndod pan ddeallir fod prif Gym- deithas Lenyddol ein cenedl, sef y Cymmro- dorion, a'i lleoliad yn Llundain. Yr unig ffordd i wasgaru llyfr yma, medd rhai, yw drwy gyfrwng y gwahanol gapelau, ac os digwydd i ryw fardd neu lenor gyhoeddi cyfrol dri-a-chwech a chael cofnogaeth nifer o gyfeillion yn yr eglwysi i'w lledaenu, yna mae gobaith am gylchrediad lied boblogaidd. Gall fod ychydig o wirionedd yn hyn, ond feallai mai y rheswm pennaf na roddir cefn- ogaeth i lyfrau Cymreig yw'r ffaith nad oes lawer o amser gan Gymry'r ddinas i ddarllen ac astudio y cyfryw. Cenedl o fasnachwyr hollol ydym ymysg y Saeson, a rhaid gweithio yn galed o foreu hyd hwyr er mwyn sicrhau'r cysuron angenrheidiol. Ac mae'n rhaid cyd- nabod gyda gofid fod ein pobl ieuainc yn anwybodus iawn o werth ein llenyddiaeth, ac yn barod i gredu gyda'r Sais-Gymry cyffred- in nad oes gennym fawr ddim gwerth ei ddarllen wedi ei gynyrchu yng Nghymru erioed. Ond nid yw diffyg ymgydnabyddu a llenyddiaeth ein cenedl yn wendid sy'n nodweddiadol o Gymry Llurdain yn unig. Mae hwn yn fai rhy gyffredinol, ac yn cael ei briodoli yn ogystal i ieuenctyd yng Nghymru ei hun a gwaeth na'r cyfan, i ieuenctyd ein hardaloedd gwledig hefyd. Yn nhawelwch y wlad gellid meddwl y buasai llyfr ar hirnos gauaf yn amheuthyn i'r llafurwr cyffredin, ond fe ddywedir mai ychydig yw'r rhai sydd a'u tueddiadau tuag at lenyddiaeth iachusol y Cymry; eu bod yn hytrach yn dewis chwedlau dichwaeth ein brodyr y Saeson i'r gemau dyrchafedig yn ein ceinion llenyddol ni. Dylai pethau wella yn y cyfeiriad hwn yn awr, gan fod yn hen bryd i ni gael o ffrwyth y llafur sydd wedi ei wneud ar ran y Gymraeg yn ein Hysgolion Oanolraddol. Tra yn son am lyfrau a llenyddiaeth y genedl y mae'n achos o lawenydd i ni ddeall fod rhagolygon y Llyfrgell Genedl- aethol yn Aberystwyth yn wir addawol. Mae'r cyngor eisoes wedi penodi pen-saer i wneud y trefniadau gogyfer a'r adeiladau newydd i'r Llyfrgell, ac amcenir y gost o 185,000 i £ 100,000. Cymer y rhai hyn rhyw dair blynedd o amser i'w cwblhau, ond gan fod gwir angen am y Llyfrgell y maent wedi trefnu i'w hagor mewn adeilad arall am dymor ac ar hyn o bryd mae'r swyddogion yn prysur drefnu'r gwahanol gteiriau llen- yddol hynafol fel ag i'w gosod oil o fewn cyrraedd yr efrydydd cyffredin. Mae hwn yn orchwyl a gymer gryn ysbaid, ond dywed y llyfrgellydd fod y lie eisoes yn agored i'r sawl a geisia am wasanaeth y cyfrolau hanesyddol sydd yno. Hysbysir ni hefyd gan y Llyfrgellydd eu bod wedi sicrhau yr oil o lawysgrifau hynafol Peniarth, ac mae'r casgliad hwn yn un o'r casgliadau goreu o hen ysgrifau a geir yng Nghymru heddyw. Yn ychwanegol at lyfrgell Peniarth y mae Syr John Williams, fel yr hysbyswyd eisoes, wedi trosglwyddo ei holl drysorau ef i'r un lie. Y mae awdurdodau Coleg Aberystwyth hefyd wedi anrhegu'r Llyfrgell a'r oil o'r llyfrau hynafol oedd yn eu meddiant hwythau, sef y casg- liadau wnaed gan y diweddar Owen Jones, Parch. T. C. Edwards, ac ereill. Ar ol trefnu yr holl drysorau hyn a chael rhestr briodol o honynt daw'r Llyfrgell Genedl- aethol yn un o'r mannau mwyaf dyddorol i haneswyr Cymru a phawb sydd yn ceisio astudio Llenyddiaeth ein cenedl. Angen pennaf yr efrydydd cyffredin yng Nghymru heddyw yw rhestr gyflawn o'r gwahanol lyfrau sydd eisoes wedi eu cy- hoeddi. Mae mwy o angen am hyn yn ein gwlad ni nag mewn unrhyw wlad arall, oherwydd y ffaith fod y fath nifer o fan lyfrau a llyfrau lleol wedi eu cyhoeddi. Ymhlith y Saeson mae'r llyfrau clasurol yn cael eu cyhoeddi gan y prif gyhoeddwyr, tra yng Nghymru mae ami i awdwr wedi troi i fod yn gyhoeddwr ei hun, a llafur ei flyn- yddoedd wedi ei osod mewn cyfrol fechan a ledaenwyd ymysg ei ychydig gyfeillion yn unig. Gan fod y casgliadau sydd bellach yn Aberystwyth a Bangor a Cbaerdydd yn dra chyflawn, oni ellid cael cyfrol safonol ar Lyfryddiaeth ein cenedl ? Y mae amryw geisiadau wedi eu gwneud o bryd i bryd er rhoddi rhestr gyflawn o lyfrau Cymreig. Y mwyaf manwl hyd yn hyn yw eiddo Gwilym Lleyn, o dan yr enw Llyfryddiaeth y Cymry," tra mai'r mwyaf defnyddiol i'r efrydydd yw catalogue Llyfr- gell Caerdydd. Gan nad yw catalogue Caerdydd ond rhestr o'r llyfrau oeddent yn y Llyfrgell honno yn 1898, ac fod mwyafrif eu llyfrau hynafol a gwerthfawr wedi eu sicrhau wedi'r flwyddyn honno gellir deall yn hawdd nad yw ond rhywbeth hannerog dros ben. Am gasgliad Bangor nid oes neb a wyr ei werth ond Mr. Shankland yn unig. Mae'r casglydd hwn wedi bod yn ddiflino ers amryw flynyddau bellach yn hel trysorau i'r llyfrgell ynglyn a choleg y Gogledd, ac mae lie i gredu fod ganddo gasgliad sydd bron yn gyfartal i'r ddau arall. Yn wir, os nad ydym yn camgymeryd, y mae ei gasgliad o hen gylchgronau'r genedl yn fwy cyflawn na'r ddau arall gyda'u gilydd. Hwyrach y gwna'r Gymdeithas Lyfryddol Gymreig gymeryd at y gorchwyl hwn cyn hir. Mae'r gymdeithas hon wedi dechreu yn dra addawol, ac os caiff gefnogaeth sylweddol gan rai o garwyr lien ein cenedl, y mae gobaith y gall wneud Uawer o les. Cyn- helir cyfarfod arbennig o'r Gymdeithas yn Llundain ar adeg yr Eisteddfod, a byddai yn werth iddi ystyried y priodoldeb o drefnu cynllun ymarferol sut i lanw'r diffyg presen- nol ynglyn a rhestr gyflawn o'n llyfrau. Gellir rhannu cynyrchion ein pulpud fel rheol i dri dosbarth-barddol, cofiantol, neu ddiwynyddol, ond nid ydym i feddwl nas gall rhai o'n doniau pregethwrol ysgrifennu llyfrau dyddorol mewn meusydd ereill. Gwyr pawb am 'Elwyn,' bellach, ei fod yn un o'r nofelwyr goreu sydd gennym, a deallwn fod y nofel Gymraeg ddiweddaf o'i eiddo wedi cael gwerthiant lied foddhaol, ac mae hynny yn rhywbeth i awdwr i ymfalchio ynddo yn y dyddiau hyn. Yr wythnosau hyn cy- hoeddir nofel arall o'i waith yn uh o newydd- iaduron Seisnig y Deheudir, nofel am ba un yr enillodd y brif wobr yn Eisteddfod Genedlaethol y Cymry. O'n blaen wele gyfrol newydd gan wei B idog arall. "Ystoriau Difyr" yw enw'r gyfrol ddel, a'r awdwr yw'r Parch. T. Mardy Rees, Markham Square, Llundain. Ffrwyth yr Eisteddfod yw cynnwys y gyfrol hon eto, ac os yw'r gwaith yn ddangoseg priodol o'r awdwr rhaid fod Mardy yn storiwr tan gamp. Ym mroydd Morganwg ac ardal y glofydd ca Mr. Rees ddefnyddiau ei storiau,, ac mae'n amlwg ei fod yn deall y glowr a'i arferion i'r tipyn. Yn ei ragymadrodd dywed yr awdwr mai ei fwriad yw creu chwerthin diniwed, ac yn hyn y mae wedi llwyddo yn rhagorol. Mae pob stori a edrydd yn llawn o ffraethebau bro'r Rhondda, ac yn fyw o droion difyr y glowr, ac i bawb a wyr rhywbeth am y collier bydd y portreadau hyn yn gymorth i greu chwerthiniad iachus. Nid yw'r pris ond swllt, ac mae'r cyfan wedi ei argraffu yn Jân gan y Mri. Hughes a'i Fab, Gwrecsam, a'i haddurno a darluniau nodweddiadol Gymreig.