Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
TALHAIARN.
TALHAIARN. Hwyrach nad anyddorol i ddarllenwyr y CELT fydd hanes fy ymweliad a chartref y bardd enwog uchod. Ofnaf na wyr llawer iawn o'r to ieuanc sydd yn codi am y bardd na'i weithiau; ac eto mae rhai o'i benillion yn cael eu dysgu ganddynt o'u mebyd, ac yn yr ysgolion dyddiol, heb iddynt, fe ddichon, wybod mai yr eiddo Talhaiarn ydynt. Wele rai o honynt:— CODIAD YR HEDYDD. Cwyd, cwyd, ehedydd lion, O'th ddedwydd nyth ar ael y fron I ganu yn y nen Mwyn, mwyn, y tonau mêl O'th beraidd big a'th galon ddel I synnu'r byd uwchben. &c. TROS Y GARREG. Tros y garreg syllu wnaf, Hwyr a boreu hirddydd haf, Am f'anwylyd Hardd a hyfryd- Yn ei lanbryd gwynfyd gaf. &c. LLWYN ONN. Yn rhodio yr ydwyf, yn isel fy nghalon, Hyd laswellt a mwswg cysgodion Llwyn Onn, Er trydar man adar, a miwsig awelon, Mae gofid a thristyd yn llethu fy mron. &c. GWENO FWYN GU. A ddoi di fy nghariad i gysgod y llwyn, Hai, ho Gweno fwyn gu, I glywed yr adar yn trydar ar dwyn, Hai, ho Gweno fwyn gu Daw'r fronfraith i ganu ar frigin y pren, A'r hedydd i gwafrio yn entrych y nen, A'r fwyalch i byncio i blesio fy Ngwen, Hai ho Gweno fwyn gu. &c. GOGONIANT I GYMRU. Gogoniant i Gymru, anwylwlad fy nhadau, Pe medrwn, mawrygwn dy fawredd a'th fri; Mae'r Awen yn caru dy wedd a'th rinweddau, Hoff famaeth athrylith a dewrder wyt ti: Bu'amser pan hoffai T'wysogion dy Delyn, A'i sain a gyftroai wrolion y gad, I ruthro'n ddisymwth ar warchae y gelyn, Gan ymladd dros Ryddid a breintiau eu gwlad. Dyna ddigon, ar hyn o bryd, i ddangos a phrofi fod llawer o feddyliau y bardd hwn wedi dod yn rhan o feddwl a bywyd y Cymry ac o brin y rhaid i ddyn fel hwn wrth gof-golofn, gan ei bod yn un fyw ym meddwl ac ysbryd ei hoff genedl-neu fe ddylai fod. Gan fy mod yn byw o fewn pum milldir i'r pentref bychan enwogwyd gan y bardd, penderfynais gerdded yno er cael golwg ar y ty He bu yn trigo, a hefyd er casglu ychydig o'i hanes, os yn bosibl, gan rai o'r trigolion henaf. Y mae y siwrnai i Lanfairtalhaiarn o Abergele yn un gwerth ei chymeryd, oa bydd dyn yn hoff o weled mynyddoedd. Ar i fyny, gan mwyaf, y mae'r teithiwr yn myned ac ymddengys y naill fynydd fel pe yn edrych i lawr arno oddiar ysgwydd mynydd arall. 0 wlad brydferth sydd yn ymlonni yn yr haul! Mor gynnes yr ymlecha'r dyffrynoedd yng nghesail y mynyddau Yma, yn wir, y mae dyn ymhell o swn y byd sydd mor llawn o rialt- weh a gwagedd ac, i'm meddwl i, y mae. treuHo rhai blynyddau mewn tawelwch wrth odrau mynyddau'r hen wlad yn ernes fach o Baradwys Y diwrnod y cerddwn tua Llanfairtal- haiarn yr oeddwn newydd orffen ysgrifennu cydgan wladgarol i'r cyhoeddiad Cymry ar eiriau o waith Talhaiarn ac felly, mi obeith- iaf, wedi bod yn ceisio yfed yn lied helaeth o ysbryd y bardd. Rhaid ei fod wedi cerdded ar hyd y ffordd honno lawer o weithiau; a meddyliwn y gallai fod gan yr awel iachus a chwareuai o'm hamgylch gyfarchiad ini oddiwrth ysbryd y bardd PEDR ALAW. (I'w barhau.)
HEN WESTY ENWOG.
HEN WESTY ENWOG. Gwelaf fod Clifton House, Llundain, yn cael ei dynnu i lawr er cael lie i godi maelfa o radd fawr. Pan oeddwn fachgen bum yno, ac ar ol treulio llawer o flynyddoedd yn y Taleithau Unedig, aethum yn ol a bum yn Llundain ddeng wythnos; bum yno yn ystod fy arosiad yn y brif ddinas droion lawer. Mae hanes cynyrfus i'w ddweyd am Clifton House, ac amryw bethau o ddydd- ordeb Cymreig. Pan y ganwyd Edward yr Ail yng Nghastell Caernarfon eow ewnstabl y Castell ar y pryd oedd larll Clifton, gan yr hwn oedd amryw o blant. Tra yr oedd y teulu brenhinol yng Nghastell Caernarfon rhoddodd yr larlless Clifton enedigaeth i blentyn, a chodwyd y ddau fachgenyn i fyny gyda'u gilydd, ac fel y gelwid Edward yr Ail yn Welsh Edward gelwid y llall yn John Clifton, the Welshman. Yr oedd y Clifton House y pryd hynny yn westy, ac wedi bod felly o ran hynny drwy y canrifoedd. Yr oedd yr eiddo yn perthyn i'r Goron, a phan ddaeth Edward yr Ail yn frenin rhoddodd Clifton House yn rhodd i'w gyfaill, a chyfoed ei ieuenctyd, a galwyd y ty ar ol hynny yn Clifton House. Bu Syr Owain Tudur, y cyfreithiwr, yn aros yno tua'r adeg y priododd efe y Fren- hines Catherine. Bu Owain Tudor, Esgob Llundain, yn aros yno hefyd tua'r amser y cafodd efe ei wneud yn esgob. Un tro yr oedd Mr. Griffith., y Gohebydd," yn sefyll ar y first landing, a phwy ddaeth i fyny end Arthur Penrhyn Stanley, y pregethwr poblog- aidd, a phedair o foneddigesau Cymreig, a nodai iddynt yr ystafellcedd lie yr oedd y personau a enwyd wedi bod yn aros ac yn cysgu. Bu Syr Edward Coke yn lletya yn Clifton House am saith mlynedd,ac efe ddodrefnodd ei ystafelL Yr oedd darlun o hono ei hun ar y mur, a gawsai yn anrheg gan gorfforaeth Llundain. Hwn oedd cyfreithiwr mawr Elizabeth, ac efe hefyd a ddaliodd acaerlyn- odd i farwolaeth y Guy Fawkes Conspirators. Dyma hefyd y cyfreithiwr a anfonodd Walter Raleigh i'r dienyddle. Buasai yn well iddo beidio gwneud hynny mae yn fare bythol ddu ar ei enwogrwydd. Yr oedd Oliver Cromwell yn ddwy-ar-bymtheg, ac wedi dringo ar ben y mur o flaen Whitehall yn edrych ar Walter Raleigh yn dioddef. Gwrandawai ar y murmur ymhlith y bobl, am y cam a'r creulondeb a'r dialgarwch ac ymhen ugain mlynedd, pan oedd yn gwneud i Ewrop grynnu, fe aeth ryw ddiwrnod i'r Clifton House a safodd o flaen darlun Syr Edward Coke, a dywedodd eiriau caled a difrifol ynghylch ei ymddygiadau at y llyng- eswr mawr. Yr oedd yn dda ei fod wedi marw neu buasai yn cael rhagor. Pan oedd Edward Williams (Iolo Mor- ganwg) yn ddeunaw oed aeth i Lundain i weithio. Saer maen oedd yr hynafiaethydd wrth ei alwedigaeth, ond yr oedd eisieu dysgu yn helaethach. Gwyddai y deuai yn bricklayer; ond iddo fyned i'r Brifddinas, ac felly daeth. Cafodd waith gan gwmni o adeiladwyr, y rhai a gawsant y contract o adgyweirio Clifton House, ac yno gyda'r gweithwyr, oedd yn trwsio yr hen dy, y rhowd y Cymro ieuanc i weithio. Bu yno dair wythnos, a gwelodd Dr. Samuel Johnson dair gwaith. Yn Fleet Street y mae Clifton House, ac yn Fleet Street yr oedd y Doethawr Johnson yn bywac yn gweithio. Un diwrnod yr oedd yn gwlawio yn enbyd nes rhwystro y gwaith oherwydd nas gallasent drin y morter, ac oherwydd hyn aeth Edward Williams i'w lety a newidiodd ei ddillad, ac yna dychwelodd i Fleet Street. Nid oedd ganddo hyd yma lawer o geg; ond yr oedd yn glust a llygaid bob modfedd o hono. Aeth yn syth i ystordy llyfrau Chapman ac wrth ymdroi o gylch y counters ac yabio amryw lyfrau daeth o hyd i ramadeg ag yr oedd arno angen am dano ac nid un, ond dau neu dri gan wahanol awduron. Wrth iddo ddal y llyfrau yn ei law pwy ddaeth i fewn ond Dr. Samuel Johnson; ac yntau yn petruao pa un o'r llyfrau a brynai gofynold i'r Djethawr pa un oedd y goreu iddo, a'r ateb swrth a sych a gafojd, Mae unrhyw un o'r ddau yn ddigon da i ti." Pan oedd Robert Davies, Nantulyn, yn ddyn ieuanc aeth i Lundain i ymweled a Dafydd ei frawd, ond methodd a chael hyd i Dafydd y dydd cyntaf. Yr oeld hi yn dechreu hwyrhau pan y cyrhae.idodd y Brifddinas, tra Dafydd yn byw gryn bellklei- felly aeth yn syth ar ei union i'r Clifton House, lie v digwyddai fod yn aros y Oymro hynod Gwilym Cawrdaf, a daeth y ddau yn adna- byddus am y tro cyntaf erioed. Tranoeth aeth Robert Davies i edrych am Dafydd, a chafodd ef, a bu gydag ef am dair wythnos ond y noson ddiweddaf y bu yn Lluadaiu arosodd eto yn y Clifton, a chyrt ffarwelio, ar y ddesk uchel yn office y Clifton House, efe a ysgrifenodd un o'i ganiadau. goreu, yn dechreu fel hyn Mi ganaf yn iach i dref Llundain, Sydd ben dinas Prydain mewn bri, Iachusol yw bara ceirch Nantglyn, Llaeth enwyn a menyn i mi." Ymhen blynyddau ar ol hynny aeth Robert Davies i Lundain yr ail waith i ymweled a'i frawd Dafydd, ond tua'r amser y cychwynodd o Ddinbych bu Dafydd Davies farw, a chladd- wyd ef yn Bunhill Fields. Nid oedd Robert Davis yn gwybod dim am y digwyddiad, ond gyrrwyd llythyr i Nantglyn i'w hysbysu, a digwyddodd felly i'r llythyr ac yntau basio eu gilydd ar y ffordd. Pan gyrhaeddodd Bardd Nantglyn y Brifddinas aeth i chwilio am ei frawd, ond methodd a'i gael; ac yn y Cambrian Coffee House yn Black friars y cafodd ei hysbysu am ei farwolaeth. Aeth oddiyno i'r Clifton House, ac ar y ddesk eto yr ail waith yr ysgrifenodd un o'r cerddi mwyaf tyner Anwyl union frawd i'm galon, Davies dirion, p'le yr es ti, Synu 'rwyf os wyt ti'n gorwedd Ngwaelod bedd o'm golwg i; Teithiais neithiwr bant a thalar, Holais bedwar ban y dre, Ond methais wel'd dy wyneb anwyI Yma yn Llundain fewn un lie." Cymry oedd yn byw yn Clifton House, ond rhoisant i fyny, a daeth un Henri Milett yno ac a'i prynodd. Ni thalodd yr anturiaeth, felly gwnaethant faelfa o hono. S. C. PIERCE (yn y Drych), ü_
Advertising
r. I. THOMAS 6 £ 9.. Dairy Transfer Agents & Licensed Valuers, 143, STRA-ND, W.C. Milk, W., Suburb-35 barns daily 4d., also 220 weekly indoors 3 prams rent £ 45 JE900. Milk, Shepherd's Bush—32 bums daily 41., 3 prams goods 2,25 wetk; rent £ 45 price 3679C. Milk, Chplsea-32 barns daJy 4d., less 3 at 3d., also 230 wetkly in dairy produce 2750. Milk, N.W.-GeDuine old established concern 25 b¡..rns daily 4d. 2 prams shop trade B15 weekly £ 630. Milk, near Stockwell-19 barns daily 4d.; 1 pram; shop trade £ 35 Avetk r^nt £ 44, good lease; 9620. Milk, Cal oibtiry-23 bums daily 4d; 2 rounds; reikt 950 subletting £ 22; large premises; 247,5. Milk, North-19 barns daily 4d. nice shop and house, main road; rent C-12; long lease 2370, Milk. Wandsworth— 15 barns daily 4d. shop trade zel2 weekly rent jE45 main road £240. Milk, near VAUXII ii-li barns daily 4d; shop trade £ 24 weekly rent 936; free trial, E-)8, Milk, Walham Green—11 bu-ns daily 4d. Tram; shop 920 weekly rent £ 0, half let off; £175. Milk. near Balhim-9 barns daily 4d. shop tlO wetkly prominent corner: rent £ 45 j6180. Milk, Totte ham-10 barns daily 4d. very com- pact; butter, eggs, teas, &c. rent zC26 gir-0. 11 Dairies, Victoria Park—indoors takings 935 weekly; £150. E.C., takings 224 weekly, £120. Vauxhall, genuine rent £ 35 all let £60) includ- ing stock. TELEPHONE 2078 GERRARD.