Cymro a'r Celt Llundain

A OES HEDDWCH? Mae'n eglur bellach nas gellir penderfynu yr anghydfod ynglyn a'r Ysgolion Elfenol ym Mhrydain ond drwy gytundebau cyd- rhwng y pleidiau. Saif yr Eglwys yn ben- dant dros yr hawl i gyflwyno addysg enwadol i'r plant, ac mae'r Ymneillduwyr mor gadarn a hynny dros beidio rhoddi unrhyw addysg enwadol ar draul y cyhoedd. Os ydyw yr Ysgolion Eglwysig i gael eu cynnal ar draul y cyhoedd, yna hawlir mai'r cyhoedd ddylai gael eu rheolaeth, ond ni chydnabyddir hyn gan bleidwyr y sefydliadau enwadol hyn. Os ydyw rhieni y plant sydd yn ysgolion cyhoeddus y Dosbarth neu'r Sir yn dyheu am gael addysg enwadol iddynt, dylent gael hynny, medd yr Eglwyswyr; ond i'r ddau osodiad y mae pleidwyr Addysg Fydol yn hollol wrthwynebol. Sut, felly, y mae sicr- hau yr Ysgolion Enwadol heb i'r Eglwys golli dim o'i gafael ar y plant ? Dyna yw pryder mawr yr esgobion a'r offeiriaid ar hyn o bryd. I ryw fesur, y mae Esgob Llanelwy wedi dangos ffordd allan o'r trybini. Yn ei gynygiad yn Nhy'r Arglwyddi, ddydd Linn, ceisia amryw welliantau, ond myn gyfwerth oddiar yr Ysgolion Cyhoeddus i bob aberth a wna ar ran yr Ysgolion En- wadol. Mae'n rhoddi yn hael ar un Haw, ond hawlia bris uchel am hynny gyda Haw arall. Ac os yw'r Ymneillduwyr yn amharod i gyflwyno yr oil a hawlia, a'i nid yw'n bosibl cael cyfarfod tua chanol y ffordd ? Gwyddom i raddau pa mor bell y mae'r Eglwyswyr yn barod i fyned, ond a yw'r Ymneillduwyr yn barod i newid rhywbeth o'u hawliau hwy ? Gan nad yw'r gwahaniaethau mor eithafol, ac nad oes modd cael cyfundrefn berffaith ar unwaith, ai nid yw yn hen bryd i'n harwein- wyr ddod i ryw gytundeb ar y mater. Cweryl enwadol yw'r cyfan, ac mae gweled crefydd Awdwr Heddwch yn destyn y fath ymryson yn ddigon i wneud y cyfan yn gas- beth oesol gan bob plentyn ddysgir yn ein hysgolion. Hyderwn y gwelir rhyw ffordd yn glir o'r anghydfod presennol, ac na fydd angen parhau y fath haerllugrwydd rhith- grefyddol ag a welir yn y Senedd yn ystod y dadleuon anaturiol hyn.

A YDYW Syr Francis Edwards wedi gwneud camgymeriad, trwy fynd yn A.S. yn lie yn bregethwr? Rhoddodd bregeth ragorol i'r Bedyddwyr Cymreig, yn hen Dafoernacl Whitefield, prydnawn Sul diweddal

NODIADAU LLENYDDOL. Enwogion Cymru. Erbyn hyn y mae Geiriadur Bywgraffyddol Asaph," ar Gymry enwog, wedi ei gwblhau neuo leiaf, mae'r adran a fu yng nghystad- leuaeth Caernarfon wedi ei gorffen. Gan mai yn ymwneud a chyfood arbennig, sef o 1700 i 1900, oedd yr adran honno, mae ym mwriad yr awdwr i gyhoeddi ail gyfrol, yn cynnwys hanes y gweddill o Gymry enwog, sef rhai cyn 1700, ac ereill sydd wedi huno er 1900. Ni fwriedir i'r bywgraffiadati fod yn faith, eithr yn unig gosod y prif ffeithiau am danynt, ynghyd a manylion am unrhyw ysgrifau coffadwriaethol am danynt. Yn Saesneg y mae Asaph wedi ysgrifennu, ond y mae cyfrol Gymraeg i'w chyhoeddi cyn hir, yn rhoddi'r gwaith a wobrwywyd yn yr Eisteddfod honno. Y mae un peth yn nodweddiadol o'r gystadleuaeth fawr honno. Mae eisoes bedwar neu bump o'r gweithiau anfuddugol wedi eu cyhoeddi, ond 'dyw'r gwaith goreu hyd yma ddim wedi cael goleu dydd. Onid yw'n hen bryd i Gymdeithas yr Eisteddfod frysio ychydig gyda'r cyhoeddi yma. H Cyril Bede, B.A." Tra yn son am weithiau anghoeddedig Cymdeithas yr Eisteddfod, yr ydym wedi cael ein hadgoffa yr wythnos hon, mewn modd pruddaidd iawn, am waith arall sydd heb ddod trwy'r wasg. Cyfeirio yr ydym at gynyrchion buddugol Cyril Bede "-nell Thomas Evan Jacob, a rhoddi iddo ei enw priodol. Bu'r llenor anffodus hwn yn fuddugol ar draethawd dysgedig ar Hanes Cymru tan Victoria," a rhoddwyd iddo hanner can punt o wobr. Y cyfan hyd yn hyn yn ofer Mae'r gwaith tan glo gan Gym- deithas yr Eisteddfod, feallai, neu wedi ei ddychwelyd, hwyrach, i'r awdwr, i'w golli am byth a'r hanner can punt wedi eu gwastralfu yn ddiles Onid yw'n hen bryd i newid rhywbeth ar delerau'r gwobrwyon mawr yma? Nid yw'r oil ond gwastraff anesgusodol, fel y saif pethau yn awr Gweithiau T. E. Jacob. Bu'r awdwr hwn yn f uddugol ar draethawd arall, sef un ar "Hanes yr Esgob Morgan." Rhoddwyd gwobr o gan punt am y gwaith gan bwyllgor arbennig, a'r cyfansoddiad o waith T. E. Jacob oedd y goreu. Cyhoedd- wyd dau rifyn o'r "Hanes," os ydym yn cofio yn dda, a bwriadai yr awdwr ddwyn y gweddill allan mewn tri o rifynau dilynoi, ond nid oes gennym sicrwydd fod y rhai hyn wedi gweled goleu dydd. Beth sydd wedi dod o'r ysgrif ? A oes modd cael cyhoeddusrwydd i'r gwaith yn awr ? Cofus i'r beirniaid ar y pryd roddi gair uchel o glod i'r ysgrif fuddugol, a byddai yn golled dirfawr os aiff y cyfan i ddifancoll. Yr ail oreu ar y pryd oedd y diweddar Charles Ashton-gwaith yr hwn sydd wedi ei gy- hoeddi. Ond y mae'n ffaith hynod, a galarus, i'r ddau weithiwr hyn-Jacob ac Ashton—i ddiweddu eu dyddiau ar y ddaear trwy gyflawni hunan-laddiad. Eisteddfod Gwrecsam. Fel y sylwyd yn yr ysgrif goffa am Mr. Jacob; yn Eisteddfod Gwrecsam, 1888, y daeth i sylw. Rhanwyd gwobr o £ 2it rhyngddo ef ac Elfed am draethawd ar The influence of Celtic Genius on English Literature." Dywedodd Principal Reichel, o Fangor, yn ei feirniadaeth fel hyn VON RCCKIIAKDT has written by far the longest essay of all the competitors, as much, indeed, as all rhe five others put together, and his work, if printed, would fill a considerable volume. He has an altogether unusual knowledge of the early chroniclers—Welsh and English-and of some of the less familiar Elizabethan poets. His style is always flowing, at times nervous and pointed and he writes as if he thoroughly enjoyed his work. Yr oedd traethawd Elfed ar y pryd yn anorphenedig, ond yr oedd yn rhagori mewn