Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
NODIADAU LLENYDDOL.
NODIADAU LLENYDDOL. Y mae Pwyllgor Eisteddfod Colwyn Bay i'w longyfarch am y rhaglen ddestlus mae wedi drefnu gogyfer a'r Wyl yr wythnos nesaf. Mae pob adran wedi ei threfnu gyda manylder, ac ond i'r cystadleuwyr a'r ym- welwyr astudio y gwahanol gyfarwyddiadau, ni fydd angen am unrhyw anghydwelediad nac anrhefn yn ystod yr wythnos. Mae "Asaph," yr ysgrifennydd, yn hen law ar wneud llyfrau, ac mae'n eglur ei fod wedi rhoddi goreu ei brofiad maith yn nhrefniant y rhaglen hon. Y Gymdcithas Lyfryddol. Ar adeg yr Eisteddfod Genedlaethol y ,cynhelir cyfarfodydd blynyddol y Gym- deithas newydd hon, ac yn y cynulliad a drefnir eleni, i gymeryd lie prydnawn ddydd Mawrth, Medi 13, y mae Mr. J. Ballinger, llyfrgellydd Aberystwyth, i ddarllen papur ar Llyfrgell Genedlaethol Cymru, mewn per- thynas i Lyfrgelloedd a Sefydliadau ereill." Disgwylir Syr John Williams i lywyddu, a aicr y bydd y papur yn un teilwng o'r am- gylchiad, ac o'r darllennydd galluog. Gwir fod y testun yn un amserol, canys y mae angen dwyn y Llyfrgell Genedlaethol i sylw'r cyhoedd. Ar yr un pryd, byddai yn dda gennym pe rhoddai Mr. Ballinger rhyw fras- restr o'r cyhoeddiadau llenyddol sydd gennym fel ffrwyth arbennig yr Eisteddfod. Yn y blynyddoedd diweddaf hyn mae Cym- deithas yr Eisteddfod yn gofalu am gyhoeddi cynyrchion blynyddol yr Wyl; ond y mae yna nifer liosog o fan lyfrau, ar hyd a lied Cymru, y rhai a gofnodant gynyrchion yr hen sefydliad ym mlynyddoedd ei thrallodion ddechreu y ganrif o'r blaen. Hen Adroddiadau. Byddai'n ddyddorol gwybod, er engraifft, am ba Eisteddfod y cyhoeddwyd yr adrodd- iad" cyntaf. Mae hanes manwl am Eis- teddfod Caerfyrddin, 1819, wedi ei gynnwys yn Awen Dyfed, a chyhoeddwyd adroddiad yn Saesneg am weithrediadau Eisteddfod Gwrec- sam, yr hon a gynhaliwyd ym Medi, 1820. Mae'r adroddiad hwn o'n blaen pan yn ysgrifennu, a dyddorol ydyw rhoddi cipdrem i'r hyn a gymerodd le rhyw gan mlynedd yn ol. Yn yr oes honno mynnai y beirdd wisgo eu hurddau arbennig, a rhoddwyd iddynt groesaw calonnog gan bwyllgor yr Eisteddfod. Yn wir, darllenwn yn yr adroddiad y costau a ganlyn £ s. d. For a dinner to the Bards, &c. 8 17 8 Gratuities to Bards, travelling expenses ••• 26 8 0 Yr hyn a brawf y rhoddid bri ar yr hil farddol yn y blynyddoedd hynny. Gwobr am Englyn. Un o hynodion yr Eisteddfod hon ydoedd y ffaith y rhoddid pum gini o wobr am yr englyn goreu—" Pa beth yw awen." Gwallter Mechain oedd y beirniad, a dyfarnwyd eiddo Cais ab Ceisiedydd yn oreu. Nid oedd y gwr yn bresennol, ac ar ol chwilio cafwyd mai Mr. Griffith James, Telynor Rhydychain, oedd yr awdwr. Dyma'r englyn :— Gwen a rhywiog len rhagluniaeth-nwyfiant 0 Nefawl wybodaeth; Dylif o ysbrydoliaeth Yw dawn a firwd Awen ffraeth. Rhoddir gini o wobr yn Eisteddfod Colwyn Bay am englyn, ac mae 153 o ymgeiswyr. Mae'n naturiol holi a fyddai'r ymgeiswyr bum waith mor lliosog pe cynnygid gwobr o bum gini eto? Yr oedd un peth arall gwerth sylwi arno ynglyn a'r beirdd yn yr Eisteddfod honno. Pan atebai'r gwr i'w ffugenw byddai raid iddo adrodd neu ddarllen ei gyfansoddiad i'r dorf! Beth pe bae yr arferiad hwn yn cael ail- gychwyniad- dyweder ynglyn a'r bardd coronog a'i bryddest 0 fil 0 linellau Man Bamphledau. Ond ar wahan i'r cynyrchion buddugol, y mae'r Eisteddfod wedi achosi llu mawr o bamphledau, ydynt o ddyddordeb arbennig i'r hanesydd a'r iaithgarwr. Byddai cael rhestr o'r rhai hyn eto yn gaffaeliad dirfawr, a rhoddent lawer o gyfarwyddyd i ni am egnion yr Eisteddfod, a'i chefnogwyr dros urddas yr iaith a chadwraeth ein nod- weddion a'n llenyddiaeth ddihafal. Ar wahan i hynny, mae amryw o honynt yn gywrain a defnyddiol. Dyna, er engraifft, bamphledyn bychan gan un o'r enw J. G. Pym Ap Ednyfed," yr hwn a ysgrifenodd ragarweiniad i'r Wyl yn Beaumaris, a gyn- haliwyd ar Llun y Pasc, 1859. Enw y pam- phledyn ydyw, A Half Hour with the Druids," a'i amcan ydyw clodfori yr hen Dderwyddon a'u credo. Gan na chynelid yr Eisteddfod ond yn achlysurol yn y blynydd- oedd hynny, pleidia yr awdwr dros gael yr Eisteddfod yn sefydliad blynyddol, gan eangu ei chenhadaeth fel ag i apelio at bob dosbarth o bobl, yn ogystal ag i gynnwys pob gwyddor a ddysgir gennym. Ac mae'r hyn a awgrymid ganddo wedi dod yn ffaith erbyn heddyw. Gwaith y Gymdeithas. Y mae cylchgrawn bychan wedi ei gych- wyn gan y Gymdeithas, a byddai'n werth rhoddi rhifyn cyfan o hono at hanes yr hen gynyrchion Eisteddfodol. Feallai y gwna'r golygwyr hynny gogyfer ag adeg Eisteddfod Caerfyrddin, canys byddai hyn yn foddion effeithiol, nid yn unig i greu dyddordeb yn yr Eisteddfod a'i hanes, eithr yng ngwaith ag amcan y Gymdeithas Lyfryddol hefyd. Gwaith hawdd yw cael areithiau a phapurau ar bynciau pen-agored. Yr hyn sydd ei angen yw gwaith a bery am oesau. Cofiant Emrys ap Iwan. Un o'r llenorion coethaf fagodd Cymru yn ystod y ganrif ddiweddaf oedd Emrys ap Iwan. Pregethwr gyda'r Methodistiaid Cal- finaidd fu'r Parch. R. Ambrose Jones—canys dyna ei enw priodol-ond prin yr adnabydd- wyd ef yn ei oes, ac ni chafodd ond clod pregethwr o'r ail ddosbarth tra yn gweini- dogaethu. Pregethwr coeth a dysgedig ydoedd Emrys, ac nid gwr o hwyl a dawn ac hwyrach mai dyna oedd yn cyfrif am ei absenoldeb o'r prif gymanfaoedd. Mae dwy gyfrol o'i bregethau wedi eu cyhoeddi eisoes, a 'does dim byd gwell yn yr iaith na hwy o ran arddull a chyfansoddiad. Yn awr daw'r newydd fod Mr. T. Gwynne Jones, o'r Llyfr- gell Genedlaethol Aberystwyth, ar fin dwyn allan Gofiant o'r llenor adnabyddus, Emrys ap Iwan, a diau y gwna pawb sydd a Ilythyrau o'i eiddo eu benthyg am ychydig amser i'r cofiantydd, fel ag i wneud cyfiander a'r cymeriad hynod fu'n gwasanaethu yn y Rhewl gyda'r fath lwyddiant, ond mewn dinodedd hollol! Manion. Gan mai yng Nghaernarfon yr urddwisgir y Tywysog, rhaid i haneswyr astudio cof- nodion y ddinas hon hyd hynny. Mae Plaid Llafur yn son am gyhoeddi newyddiadur wythnosol. Un peth yw siarad am ddwyn papur newydd allan; ond pwnc arall ydyw rheoli'r fath newyddiadur am ddwy neu dair blynedd. Bu arwerthiant llyfrau ym Mangor ddiwedd yr wythnos ddiweddaf, a daeth llu mawr o lyfrau Cymraeg gwerthfawr o dan y morth- wyl. Ymysg y casgliad helaeth oedd cyfres gyflawn o'r Archtealogia Cambrensis," sef 59 cyfrol, y rhf i a brynwyd gan Mr. Williams, Ruthin, am y pris isel o £ 17. Deallwn fod y Clwb Cymraeg wedi sicrhau amryw o'r cyfrolau goreu, ym mha le y ceir casgliad tra dyddorol yn awr o brif lenyddiaeth einpobl. Dyna fel y dylai fod.
CAERNARFON A'R TYWYSOG.
CAERNARFON A'R TYWYSOG. Yn ol pob argoelion rhoddir bri adnew- yddol i dref henafol Caernarfon, canys y mae'r pwyllgor sydd wedi bod yn ystyried y priodoldeb o urddwisgo Tywysog Cymru wedi penderfvnu mai gan y dref honno mae'r hawlfraint gyntaf i'r anrhydedd. Rhydd y dyfarniad foddlonrwydd cyffredinol canys y mae holl draddodiadau'r genedl ynglyn a'i Thywysog yn cael eu cyplysu bob amser a thref Caernarfon. Hwyrach fod yna lawer o anghysonderau ynglyn a'r traddod- iadau, ac nas gellir cyfiawnhau y degwm o honynt yn ol ffeithiau hanes, er hyn i gyd mae rhyw swyn ynglyn a thraddodiad sy'n ei wneud yn ddeniadol i'r lliaws. Ac os llwyddir i sicrhau presenoldeb y Tywysog newydd yn hen Gastell Caernarfon mae'n ddilys y tyrra gwlad gyfan o'i ddeiliaid yno i'w groesawu ar adeg ei gyhoeddiad swydd- ogol fel Tywysog Cymru. Hwyrach y bydd adran fechan o bobl Caerdydd yn teimlo yn siomedig ar y dyfar- niad, ond yr unig reswm a osodai Caerdydd dros sicrhau y ddefod yno ydoedd y ffaith fod y ddinas yn boblog, ac yn lie canolog i dynnu y miloedd i weled y Tywysog. Credwn y llwydda Caernarfon i dynnu torfeydd mawrion hefyd. Yn wir, y mae wedi gwneud mwy na Chaerdydd, hyd yn hyn, ynglyn a phob amgylchiad cenedlaethol. Gwir y gall Caerdydd ei churo mewn miri gwageddus megis chwareu pel droed, ond ar bob adeg lie mae galwad am oreu cenedl rhaid cydnabod fod Caernarfon wedi llwyddo i ddewis gwell cynrychiolaeth o Gymry ar bob achlysur. A rhagor na hyn, mae gwell neuadd yng Nghaernarfon i gynnal cynulliad o'r fath nag a geir yn unlle yn y Deheubarth, fel, rhwng popeth a'u gilydd, rhaid addef fod y dyfarniad yn un hynod ddoeth. Tref a hanes iddi. Tref frenhinol y Gogleddbarth yw Caer- narfon wedi bod er cyn hanes. Hi oedd un o brif drefi y Rhufeiniaid yn eu hoes hwy, a gosodwyd arni fri eithriadol yn adeg Iorwerth 1. Un o'i hynodion heddyw ydyw ei chastell hardd, yr hwn saif yn addurn teg o'r oesau a fu. Mae hanes y castell yn dra dyddorol, a gwahanol awdwyr yn traethu gwahanol farnau o berthynas i'w oed. Dywed traddodiad mai yma y ganwyd Iorwerth II-Tywysog Cyntaf Cymru-a dangosir un o ystafelloedd yn Twr yr Eryr fel y lie y gwelodd y baban dywysog oleu dydd gyntaf. Ym mis Ebrill 1284 y cymerodd yr amgylchiad dyddorol hwnnw le; ond y mae haneswyr diweddaraf yn ameu cywirdeb y traddodiad ynglyn a'i eni yag Nghastell Caernarfon. Gwelodd Caernarfon amser cythryblus yn nyddiau Iorwerth I, pan oedd y brenin hwnnw a'i fryd ar orchfygu Cymru. Ym- welodd a'r dref droion yn ystod ei gad- gyrchoedd, ac ar ol y cytundebau a wnaeth yn 1283 neu 1284 ymadawodd i Loegr, ac oddiyno bu raid myned i Ffrainc i edrych ar 01 ei diriogaethau yno. Yn ol hen draddod- iadau bu ei ymddygiad at Feirdd Cymru yn dra chreulon. Gwnaeth yr oil a fedrai i'w difa fel nas gallent mwyach ganu clodydd yr arwyr Cymreig, ac mae un hanes erchyll am ei ymddygiad tuag atynt ar ol dod yn ol o Ffrainc. Cyflafan y Beirdd. Mae'r modd y llwyddodd Iorwerth i sicrhau heddwch yn y Gogledd yn darllen yn rhamantus dros ban. Nid oedd pen un Sais yn ddiogel tra y cynhvrfid yr arweinwyr Cymreig gan awen y Beirdd. Ar ol hir frwydro meddyliodd Iorwerth mai'r ffordd hawddaf i ennill Cymru oedd drwy ei hamddifadu o'i Beirdd. Felly, er mwyn eu hudo ato, cyhoeddodd Eisteddfod fawr i'w