Cymro a'r Celt Llundain

CYMRU a'r CYFNEWIDIAD. Erbyn hyn, y mae'n arrilwg i bawb fod marwolaeth ein teyrn wedi achosi cyfnewid- iadau dirfawr yn y cynlluniau gwleidyddol; ac mae'n amserol i ni sylwi beth fydd dylanwad y cyfnewidiadau hyn ar ein symudiadau cenedlaethol, mcr bell ag a wnelont a'n cynrychiolwyr yn Westminster. Heddyw, mae'r pedair cenedl a wasanaethir gan yr aelodau yn Nhy'r Cyffredin yn eu galar, ac ni chlywir, ar bob llaw, ond teyrn- ged uchel o barch i enw a choffa y Brenin lorwerth. Yn ei fywyd, gwnaeth ef ei oreu i gymodi pob plaid, a gweithiai yn egniol dros hawliau a rhyddid pob dosbarth o'i bobl. Gwir ei fod yn gredwr cryf yn unol- iaeth y Senedd ond nid oedd heb gydnabod hawliau arbennig y cynrychiolwyr o'r Ynys Werdd a diau pe cawsai estyniad einioes, y buasai yn dyfeisio rhyw gynllun a foddlonai y Gwyddelod, yn ogystal a derbyn bendith y rhai a edrychant ar Ymreoiaeth fel heresi gwleidyddol, neu fudiad anheyrngar o'r fath waethaf. Yn ei farn ef, yr oedd teyrn garwcb pobl yr Ynys Werdd yn beth liawn mor anwyl a phwysig a theyrngarweh pendefigion yr ynys hon, ac ni fuasai yn anfoddlawn i ymddiried i bobl y wlad honno drefnu eu deddfau, pe gallesid gwneud hynny yn unol a gofynion y Senedd ym Mhrydain heb un anhawster. „ Ond heddyw mae son am Ymreolaeth yn amhosibl. Rhaid i'r Brenin newydd gael cyfle i brofi ei safle cyn y beiddia unrhyw seneddwr godi ei lais i ddadlu'r fath bwnc. Mae'n wir fod barn y wlad wedi addfedu llawer iawn er dyddiau Mr. Gladstone, ac fod mwyafrif trigolion y deyrnas hon yn barod i gymodi a'r Gwyddel, os gellir dyfeisio cyfundrefn a weithia yn hwylus cydrhwng y ddwy wlad. Ac os. daw cyfle i'r Brenin Sior weithredu ei ddoniau heddychol, diau y pleidia rhyw gyfundrefn a esyd derfyn ar yr ymladdfeydd gwleidyddol hyn cydrhwng Prydain a'r Iwerddon ar bob pwnc o ddeddfu a threfniant cyllidol a gynnygir o fewn Ty'r Senedd. Yn ei arddangoseg o'i alar am y Brenin lorwerth, y mae'r Gwyddel yn llawn mor ddwys a'r Sais, ac mae'r cynrychiolwyr yn Westminster wedi profi eu bod yn fedd- iannol ar deimladau mor dyner, ac mor wir hiraethlawn, a chynrychiolwyr unrhyw blaid neu genedl sydd yno. Ond ar hyn o bryd y mae cais y Gwyddel am ei hawliau yn hollol amhosibl! Yr unig bwnc y mae Cymru yn teimlo unrhyw ddyddordeb arbennig ynddo ydyw pwnc Datgysylltiad yr Eglwys, a rhaid cyd- nabod ar unwaith fod hwnnw mor farw a'r Frenhines Anne! Yn wir, os nad am byth, am dymor hirfaith iawn. Nid am fod un- rhyw gyfnewidiad barn ymhlith yr aelodau Rhyddfrydig, eithr am fod yn amhosibl dwyn y fath gynllun i weithrediad ar hyn a bryd. Gallesid yn hawdd ddanfon Mesur Cymreig drwy y Cyffredin, a hynny gyda mwyafrif sylweddol, ond peth arall hollol fyddai cael bendith yr Arglwyddi arno. Ac ofer, yn wir, fydd unrhyw ymgais ar y pwnc hyd nes symudir pob anhawster ynglyn a'r sefydliad urddasol hwn, a reolir mor gaeth gan Dduciaid ac Esgobion a chefnogwyr pybyr yr Eglwys Sefydledig. Yr oedd ym mwriad y Weinyddiaeth i osod rheolau arbennig mewn grym ynglyn a safle y Ty Uchaf; ond y mae hyn, hefyd, yn amhosibl ar hyn o bryd. Cyn y gellir ad-drefnu perthynas y naill Dy a'r Hall, rhaid wrth gynorthwy y Brenin, ac nis goddefai unrhyw blaid i'r Teyrn newydd gael ei boeni a. cheisiadau mor bwysig a hyn cyn ei fod yn wir wedi ei goroni a'i gydnabod yn gyffred- inol fel gwr yn meddu yr hawl a ofynir oddiar ei ddwylaw. Mae barn y wlad yn unol dros ohirio y trefniadau newyddion hyn. Yng ngwyneb y sefyllfa newydd hon, afraid ydyw i Gymru ddisgwyl am unrhyw welliant cyffredinol am y ddwy flynedd nesaf. Bydd yn amhosibl cwblhau y trefn- iadau ynglyn a choroniad Sior V cyn pen deuddeng mis, ac aiff haf y flwyddyn nesaf heibio cyn y bydd swn olaf y rialtwch Brenhinol hwn wedi cilio o'n clustiau. Hyd hynny disgwylir i'r Wein- yddiaeth bresennol aros mewn swydd a dylanwad, ac yna i apelio i'r wlad am adnew- yddiad einioes yn gynnar yn y flwyddyn wedyn. Golyga hyn mai yn nechreu 1912 y daw yr Etholiad Cyffredinol, ac yn naturiol bydd gwaith y flwyddyn honno yn cael ei gyfyngu yn hollol i drefnu rhaglen y blaid fydd mewn awdurdod. Y mae, felly, yn rhaid i Gymru druan aros yn dawel am ddydd ei rhyddid, yr hwn, drwy y trychineb anisgwyliadwy ddaeth i ran y teulu Bren- hinol yr wythnos ddiweddaf, sydd yn awr wedi ei ohirio am ysbaid hirfaith. Ond nid oes eisieu i ni ddigaloni na llaesu dwylaw. Rhaid bod yn ofalus i bar- hau i adgoffa ein cynrychiolwyr o'u dyled- swyddau, fel ag i sicrhau ein hawliau yn yr adeg briodol, canys ni ddylai Cymru fod yn ol i'r un wlad yn ei gofynion, fel pan ddel yr adeg i roddi clustymwran- dawiad i gais y werin, fod ein hen gais ni yn cael ei le haeddiannol yng nghynlluniau ein deddfwrfa pan yr ail ddechreua o ddifrif ar ddiwygiadau angenrheidiol ein teyrnas.

Fel datganwr a chyfansoddwr yn unig y mae Mr. Trefor Evans yn adnabyddus hyd yn hyn, ond deallwn yn awr ei fod yn dyfod i sylw fel arweinydd cymanfaoedd canu. Efe sydd wedi ei benodi i arwain y Gymanfa nesaf yn ei ardal enedigol, yr hyn brawf ei fod yn cael parch ac anrhydedd gan "ei bobl ei hun."