Cymro a'r Celt Llundain

NODION LLENYDDOL. Mae'r Gymdeithas Lyfryddol Gymreig bellach wedi ei gosod ar seiliau arhosol, ac ond iddi fod tan gyfarwyddyd priodol, gall fod o les dirfawr i ddwyn ein hen glasuron i fwy o gyhoeddusrwydd. Yng Nghaernarfon y llynedd sefydlwyd y Gymdeithas, a theimlai llawer o'n llengar- wyr goreu ar y pryd, fod gwir angen am y fath fudiad, a dangoswyd pob parodrwydd gan y rhai oedd yn bresennol i wneud rhyw- betli yn sylweddol ac ymarferol erbyn adeg yr Eisteddfod yn Abertawe. Eleni cymerodd Oymdeithas anrhydeddus y Cymmrodorion y mudiad tan ei nodded, a chaed papur eglurhaol gan Mr. J. H. Davies, M.A., Aberystwyth, yn un o'r cyfarfodydd, a gwyr pawb nad oes neb a allai roddi gwell goleuni a'r hanes hen lyfrau na'r boneddwr a'r chwilotwr Uenyddol hwn. Yr amcan mawr ynglyn a Chymdeithas o'r fath yw dod o hyd i bob hanes a ffaith ynglyn a'n llenyddiaeth. Er sicrhau hyn dylid amcanu at gael pob gradd a dosbarth llen- yddol ar y pwyllgor, a gwneud y cyfan mor eang ei ddylanwad ag sydd bosibl. Os rhoddir gormod o'r wedd broffeswrol ac o'r expert ynglyn a'r gwaith, bydd perygl iddo fod yn hollol ddiles i bawb ond rhyw fintai fach o gasglwyr llyfrau, neu lyfrgelloedd cyhoeddus. Prin iawn yw gwybodaeth yr anghyfar- wydd a'r darllenydd achlysurolo'ntrysorau llyfryddol. Yn wir, mae ami i Gymro dinod yn barod i gyhoeddi nad oes gennym lawer o lyfrau, fel cenedl, ac er i Gwilym Lleyn wneud rhestr faith o'n cynyrchion, o'r amser boreuaf hyd 1800, yr oedd y mwyafrif o honynt yn drysorau cudd i efrydwyr cyffredin hyd yn gydmarol ddiweddar. Hyd yma mae llyfrgell Caerdydd, drwy weithgarwch Mr. J. Ballinger yn bennaf, wedi gwneud mwy dros ddwyn llyfrau Cymraeg i sylw na neb yn ystod yr hanner canrif ddiweddaf. Mae'r catalogue gyhoedd- wyd ynglyn a'r llyfrgell rhyw chwe mlynedd yn ol wedi bod yn arweiniad i lu mawr o ddarllenwyr Oymreig o'r dydd hwnnw hyd yn awr. Buasai'n dda gan lawer, yn sicr, weled y rhestr hon wedi ei dwyn i fynu hyd yn awr, oherwydd y mae Caerdydd er yr adeg y cyhoeddwyd hi wedi casglu miloedd lawer o gyfrolau, y rhai nid oes son am danynt yn y catalogue. Ai gormod fyddai i Gaerdydd roddi yr ail argraffiad i ni yn awr, cyn adeg sefydlu y Llyfrgell fawr yn Aber- ystwyth ? Hysbysir yn awr fod y gyfrol Seisnig ar waith Evan Roberts y Diwygiwr-y gyfrol arbennig a wnaed gan y Parch. D. Phillips, D.D., Tylorstown-ar fin cael ei chyhoeddi yn yr Almaen. Amcan pennaf y gwaith hwn oedd rhoddi portread i'r dieithr o'r hyn a wnaed gan y Diwygiwr yng Nghymru. 0 ran argraff waith a threfn rhaid addef mai cynnyrch lied gyffredin oedd rhaglen Eisteddfod Abertawe. Mae'r ysbryd mas- nachol wedi dod i fewn gymaint i'r fath waith yn y blynyddoedd hyn, fel y mae'n rhaid llanw y rhestr eisteddfodol a phob math o hysbysiadau heb dalu yr un sylw i na chwaeth na threfn. I ddyn prysur yr oedd casgliad Abertawe yn un o'r rhai Inwyaf dyryslyd a welsom ers hir amser. Mae'n sicr fod gwell argraffwyr na hyn yn Abertawe! Tra yn son am gymysgu hysbysiadau a gwaith neu raglen ddyddiol yr eisteddfod, dyg ar gof i ni engraifft ddoniol a roddwyd gan Mr. Henry Labouchere unwaith. Tystiai ef iddo weled rhaglen cyfarfodydd diolch- garwch am y cynhauaf wedi ei threfnu ar gynllun hysbysiadol unwaith. Rhoddid yr emynau mewn inc o un lliw a'r llinellau hysbysebol mewn inc o liw arall, a dyma fel y darlleniai golygydd Truth un o'r emynau Hark the herald angels sing, Beecham's Pills are just the thing. Peace on earth and mercy mild, Two for man and one for child. Nid yw rhaglen Eisteddfod Abertawe mor ddoniol a hyn, ond y mae yn llawn mor boenus.

YN OL O'R AMERIG. Merched America. [GAN MISS ELEANOR WILLIAMS, CASTLE ST.] Yn grefyddol a chymdeithasol mae y ddynes yn cael ei hystyried yn gydradd a'r dyn yng ngwlad newydd y Gorllewin- merched yn gweinidogaethu merched yn gweithredu fel cyfreithwyr; merched yn feddygon; ac yn ami y gwragedd sydd yn arwain ym mhrif symudiadau y wlad, ac ym mysg yr Americaniaid y chwiorydd sydd yn gofalu mwyaf am faterion arianol yr eglwysi. Mae y dynion wedi rhyw laesu dwylau a myned yn ddifater ynglyn a phethau eglwysig. Gan amlaf, y ferch sydd yn talu i'r gweinidog ei gyflog am wneud y gwaith, ac mae Ladies' Aide i ofalu am bethau arianol, fel rheol, yn perthyn i bob capel. Mae cymdeithas y chwiorydd hyn yn cwrdd yn wythnosol i weithio: gwneud quilts yw y prif waith. Mae ffram bwrpasol yn perthyn i bob cymdeithas, a gall hanner dwsin o ferched weithio ar unwaith, ac mewn amser byr fe ennillant bum dolar-punt o'n harian ni. At hynny, maent yn paratoi rags i wneud rugs a charpedi, pob hen ddilledyn yn cael ei ddefnyddio, a gofal mawr ynglyn a'r cyfan. Gwneir swper unwaith yn y mis, a gwahoddir aelodau yr eglwysi i uno i fyned yno. Felly y gwnant eu hunain yn gyfeillgar a chym- deithasol iawn, a cheir pryd da o fwyd yno am o 10 i 15 cent.—pum ceiniog i saith-a- dimau o'n harian ni. Am yr eglwysi mawr yn y Western States, mae un diwrnod o bob mis yn cael ei neillduo gan y gwragedd i gwrdd a'u gilydd i weddio dros yr achos, ac i chwilio i'r achos cenhadol a materion arianol; a cheir bwyd wedi ei baratoi i gannoedd, lie bydd gwraig y miliwnydd a'r gweithiwr yn dod i gysylltiad a'u gilydd yn ddiwahaniaeth ac nid dod yno chwaith am y crandia mewn dillad gwych, ond yno fel gweithwyr a chwiorydd gwirioneddol. Cefais ami i ddiwrnod hafaidd gyda'r gwragedd Duwiol hyn, ac un peth y synnais yn fawr atoyn America oedd gweled y gwragedd yn gorfod gweithio mor galed. Credem ni nad oedd ond eisieu myned i Wlad y Gorllewin i gael rhywesmwythder bywyd ond gwahanol iawn ydyw mewn ffaith. Y wraig a fuasai yn cadw morwyn, neu ddwy, yma, rhaid iddi wneud heb yr un yno, am nad ydynt i'w cael am unrhyw arian. Ni fyn neb fod yn is-wasanaethgar os gallant beidio. Mae y merched yn cael ei cadw yn yr ysgol, fel y bechgyn, nes byddant yn 18 mlwydd oed, ac erbyn hynny maent yn barod i fyned i ryw fusnes, fel nad yw y fam yn cael fawr o help ei merched. Yn y wlad boeth honno mae golchi ac ysmwddio trwm iawn, am fod cymaint o ddillad gwynion yn cael eu gwisgo. Hefyd, y fath gyflawnder o fwyd sydd i'w baratoi—byrddau llawnion bob pryd Maent yn potelu can- noedd o bwysi o ffrwythau, ac yn piclo galwyni o bethau at y gauaf, fel nad oes prinder dim yn un lie. Aed y dieithr i mewn pan y mynno mae digon o bopeth i'w groesawu, ac mae trefnusrwydd y tai, a'u glanweithdra yn hynod, ac eir drwy yr oruchwyliaeth o spring cleaning ddwy waith bob blwyddyn-yn y gwanwyn a diwedd y flwyddyn. Nid gwneud parlwr a'i gau i lwydo o flwyddyn i flwyddyn mae yr Americanwyr, ond y gweithiwr a'r ffarmwr, yn eu mwynhau. Nid troi y plant i'r gegin gefn, o na, cartref y plant yw, er mwyn iddynt ei fwynhau. Felly, ar ysgwyddau y wraig mae y gwaith caled a'r gofalon yn disgyn. Caredig iawn yn eu cartrefi ydyw ein chwiorydd dros y mor, ac mae ynddynt lawer o bethau gwerth i ni i'w hefelychu.