Cymro a'r Celt Llundain

Cawl Cenin. DYDDIAU'R cawl yw y rhain. Caed cawl cenin ar bob bwydres Gymreig ar ddydd Gwyl Dewi; ond o bob cawl mae cawl y Ddirprwyaeth Eglwysig yn fwy cawledig na'r un. AETH chwe mil o bobl i Sant Paul i Gymanfa Fawr Gwyl Dewi, a thair mil o Gymry i'r City Temple. 'Roedd mwy o atyniad mewn cerddorfa bres na phregethau hirion y lie olaf. MR. LLEUFER THOMAS oedd yr unig un i siarad yn Gymraeg yng nghinio Gwyl Dewi nos Wener diweddaf. Gallai y Cymry ereill siarad Cymraeg hefyd, ond gan fod y Wasg Seisnig yn bresennol gwell oedd siarad yn yr iaith fain. TROI'R enwau Cymreig mewn dull gwreiddiol gan rai Saeson mewn llysoedd, ac nid oedd y Barnwr Vaughan Williams yn eithriad pwy ddydd ar y Ddirprwyaeth Eglwysig pan y galwai Flwyddiadur yr Anibynwyr yn "bloody adder." Gan yr honir fod llawer o gyfrwystra'u sarff ynglyn a'i gynnwys, feallai y gellir esgusodi'r hen wron. ADDEFIR yn lied gyffredin fod llaethwyr Llundain wedi troi'n gefnogwyr pybyr i'r blaid Doriaidd ar y Cyngor Sir ac iddynt 2gos oil werthu eu hegwyddorion yr wyth- nos ddiweddaf er budd a lies yr elw fas- nachol. Credent fod y Oyngor ar fin codi masnachdai gwrthwynebol iddynt, ac roedd hynny yn ddigon i bery pob un o honynt anghofio ei ymneillduaeth a'i ryddfrydiaeth ar unwaith. GWAITH digon anymunol mewn eglwys Gymreig yw ethol blaenoriaid, a dyna fydd un o orchwylion Eglwys Jewin yforu. Mae'n dra gwahanol mewn eglwysi Seisnig. Yno rhaid cymhell a gwasgu'r swydd ar bersonau adnabyddus, tra mewn eglwysi Cymreig rhaid didoli a dewis trwy gynllun y tugel. Mewn ami i le hefyd mae pleidwyr y gwahanol ymgeiswyr am Sulia-u lawer yn cymell pleidleiswyr i'w ffafr-ddynion, ac mae'r pybyrwch ar y diwedd mor ddifyr a hwyliog a phe baech yn cyhoeddi canlyniad etholiad cyffredinol yn y lie. Pob llwydd i Jewin ddod yn hwyliog drwy'r gwaith. GELLID meddwl mai gwr croendeneu iawn yw Mr. Ellis J. Griffith ar rai adegau. Ar 01 araith yr Athro Henry Jones yn yr Hotel Gecil, a'i gymhelliad amserol am Undeb yn y blaid Gymreig o'r un nodwedd a'r undeb a ddangoswyd yn yr etholiad cyfFredinol diweddaf. Cododd Mr. Griffith i hanner wawdio y fath syniad. "Mae'n debyg," meddai, "mai'r Ddirprwyaeth Eglwysig yw safon yr Athro dysgedig am yr hyn ddylai undeb fod," a chredai fod yr aelodau Cym- reig mor unol a'r gwyr hynny beth bynnag. Roedd clywed Mr. Ellis Griffith yn siarad gair tros y blaid yn y Senedd yn amheuthyn o'r fath oreu!

GWNEUD DEWI YN SANT. [GAN EILIR.] I gael gafael yn oes Dewi Sant rhaid myned yn ol am ryw ddeuddeg neu dair canrif a'r ddeg, oherwydd cytunir ymron gan bawb mai Sant yn perthyn i'r chweched ganrif ydoedd. Mae twysged wedi ei ys- grifennu am dano yn Gymraeg a Saesneg, ac yn iaith Llydaw a iaith y Ffrancod, o ran hynny, ond 'does gennym ddim yn hyn am dano na'r ddeuddegfed ganrif, pan ym- gymerodd Rhyddmarch ag ysgrifennu ei fywgraffiad. Ceisiodd y Prifathro John Rhys unwaith esbonio'r gair Llanddewi Brefi, ac awgrymai fod y gair brefi yn cyfeirio at y Sant. Dichon, meddai, mai o'r Lladin y tarddai, a'i fod yn cyfeirio at faint- ioli Dewi. O'r hyn lleiaf, ystyr "brefi" (os mai o brevis y daw) yw byr. Dywed traddodiad, modd bynnag, ei fod tros chwe' trodfedd o ddyn, ac yn dywysogaidd yr olwg. Ond os oedd dros ddwylath, felly pa iesieu, tybed, i'r ddaear godi yn fryn o dan ei draed wrth bregethu yn y gymanfa ? Y tebygolrwydd felly yw, fod dyfaliad y Prif- athro Rhys parthed maintioli Dewi yn gywir. Mynachod oedd Seintiau Cymru, a bywyd mynachaidd arweiniai Dewi a'i frodyr yn Nhy Ddewi, ac yr oeddent yn byw wrth reol gaeth tu hwnt i'r cyffredin. Yr oeddent yn byw ar fara a dwfr a llysieufwyd ni fwyta- ent gigfwyd un amser, ac ni chyffyrddent a diod gadarn. Treulient y dydd yn llafurio er mwyn eu bara beunyddiol yn y maes, a'r nos mewn mawl a gweddi. Ychydig o amser oedd ganddynt i orphwys, ac ni chaniateid awr segur iddynt ddydd o'r flwyddyn. Dewi Sant, o bosibl, oedd y cyntaf i bregethu ac arfer Ilwyr ymattaliad yng Nghymru. Gan gymaint ei sel dros ddirwest galwyd ef gan ei gydoeswyr Dewi Ddyfrwr. Oes feddw, anllad, oedd oes Dewi Sant, a theimlai'r Sant reidrwydd i ddal yr awenau yn dyn arno ei hun ac ar ei ddis- gyblion. SUT Y DAETH YN SANT Y GENEDL. Dewi yw unig Sant y genedl. Seintiau lleol yw'r Seintiau ereill sydd gennym un ac oil, a Sant Ileol oedd Dewi ei hun hefyd tra fu byw, ac am chwe chan mlynedd wedi iddo farw. Sut y daeth, ynte, yn Sant pob- logaidd Cymru, ac yn un i Dde a Gogledd dyngu wrtho ? Yn y ddeuddegfed ganrif yr oedd esgob yn Nhyddewi o'r enw Bernard-Norman o genedl-yr oedd Caergaint erbyn hyn wedi trawsfeddianu Eglwys Cymru. Gwr hirben ac ynddo lawer o'r gwladweinydd oedd Bernard, a deallodd yn fuan wedi ymsefydlu yn Nhyddewi mai prif angen Cymru oedd undeb, a phenderfynodd ei gwneuthyr yn Gymru unol. Yr offeryn ddefnyddiodd oedd yr Eglwys. Gwelodd nad oedd gan Gymru yr un Sant cenedlaethol, ai bod yn rhaid iddi gael un. Ymohebodd a'r Pab ynghylch y mater, ac awgrymodd mai'r goreu ellid ddyrchafu yn Sant cyfFredinol drwy ei ganoneiddio oedd Dewi. Yr oedd Rhydd- march-esgob a deyrnasai ychydig cyn hynny yn Nhyddewi—wedi chwilio pobpeth am Ddewi. Donfonwyd pob gwybodaeth i'r Pab ynghylch y Sant, a'r diwedd fu i Goleg y Cardinaliaid gael eu llwyr foddloni yn ei hawliau i gael ei ganoneiddio. A hynny gafodd drwy law Calixtus yr Ail. Yn y modd hwn daeth yn Sant i'r holl Eglwys yn holl wledydd cred. Darllenid ei fuchedd yn yr holl eglwysydd, a choffheid ef yn ngwas- anaeth y dydd y cyntaf o Fawrth-dydd ei farwolaeth, meddir. Yn lie bod yn Sant i Ddyfed, neu i un esgobaeth yn unig, daeth Dewi yn Sant i holl Gymru, ac ar y pedestal y gosodwyd ef arno gan Bernard a'r Pab y saif byth. Efe yw'r unig Gymro sydd wedi ei ganoneiddio, a chanddo ef yn unig y mae'r hawl i'w gyfrif yn Sant cenedlaethol Cymru.